Temat poświęcony językom tatarskim i Tatarom

[Canis]

Języków tatarskich jest w sumie kilka, ale tylko dwa pozostają nadal jakkolwiek liczące się. Jeden z nich, o którym my - Polacy - możemy częściej usłyszeć, jest krymskotatarski. Używają go Tatarzy krymscy żyjący na półwyspie krymskim, należącym obecnie do państwa Ukrainy, ale generalnie znajdującym się w rosyjskiej sferze kulturowej. Używa go około 500 tysięcy osób, rozstrzelonych po sporych terytoriach.

Interesowałem się drugim z nich, ale w te wakacje (2011) zlądowałem na Krym, i pragnę przekazać to, czego się dowiedziałem, co uznałem, co zobaczyłem i jakie wnioski z tego wyciągnąłem.

Język tatarski jest językiem mniejszości tatarskiej. Sami rosyjskojęzyczni mieszkańcy Krymu (ukraińskojęzycznych nie ma tam wcale) uważają, że liczba krymskich Tatarów się podnosi, i mówią o tym ze słabo ukrywaną obawą. W dużych miastach trudno Tatarów zobaczyć. W Symferopolu czasem zobaczy się jakiegoś mężczyznę z czapeczką turecką, ale tak w ogóle to wszyscy są rosyjskojęzyczni i rosyjskokulturowi. W Sewastopolu to już w ogóle po Ukrainie nie ma śladu, o Tatarach nie mówiąc. Natomiast można ich zobaczyć w mniejszych miastach, a - zdaję się - że w najwięcej ich w 30 tysięcznym Bachczysaraju.

Spędziłem w Bachczysaraju ponad dwa tygodnie. Mieszkałem w domku Dilyara-chanum, prowadzonym przez Dilyarę - przewodniczącą lokalnego komitetu nauczycieli, która zajmuje się restauracją języka tatarskiego wśród dzieci i młodzieży Krymu. Język krymskotatarski generalnie to jest żywy. Autentycznie mówią w nim sami Tatarzy, którzy najczęściej znają trzy języki - krymskotatarski, rosyjski i ukraiński, a bardzo często także bliski krymskotatarskiemu turecki. Wyłącznie rosyjskojęzyczni nieraz słabo mówią nawet we własnym ojczystym języku i od kilku osób usłyszałem, że mam mniejsze obce brzmienie, niż nieraz rodowici Rosjanie (imho naciągane, ale usłyszałem to parę razy). W krymskotatarskim języku w małych miejscowościach mówią "бала" - czyli dzieci. Zdarza się, że nie znają nawet rosyjskiego. Dlaczego?

Powiedzmy tak: wszyscy mówią po rosyjsku. Ale wszystkie napisy, dokumenty, media, telewizja, gazety, i - uwaga! - lekarstwa (które - absurdalnie - w samej Rosji są po rosyjsku i po ukraińsku!) wszystko to jest w języku ukraińskim. Czart wie, co uznać za ich język główny, naturalny - a Tatarzy byli tam przecież pierwsi. Po drugie, Tatarzy krymscy wytworzyli ciekawy sposób na życie. Oni nie wchodzą w konszachty z Ukraińcami czy Rosjanami. Oni kontaktują się z Turkami, którzy wydają - jak mi się zdaje - solidne pieniądze na restaurację kultury tatarskiej. Pomniki, cmentarze, muzea mają dopiski, że finansował odnowienie czy budowę rząd Turcji. A przede wszystkim Turcy przyjeżdżają na Krym i pomagają, jak mogą, rozkręcać interesy. Wielu Tatarów też okresowo wyjeżdża do Turcji, gdzie może pracować.

Islam żyje. W całym Krymie funkcjonują meczety. W restauracjach są loże, gdzie zdejmuje się buty i siada na poduszkach. Można spróbować specjałów tureckich, takich jak ayran.

W tym roku wprowadzono system, przez który krymskie dzieci są uczone - oprócz podstawowych przedmiotów - języka i kultury tatarskiej w dosyć ogólnym zakresie. Tatarskie dzieci się tego uczą, a rosyjskojęzyczne mają pojęcie, jak to wygląda. Niespecjalnie protestują, bo kultura krymskotatarska przyciąga turystów z Zachodu. Są więc szanse, że Tatarzy naprawdę odżyją.

Co do szczegółów: krymskotatarski ma poronioną ortografię, gdzie zapisują [q] jako "къ", praktycznie go nie wymawiając, a przednich/tylnych samogłosek w sumie wcale. I uznałem to początkowo za idiotyczne, ale - nie czarujmy się - oni tej różnicy praktycznie nie robią. Słowiańskie języki dosłownie zabiły harmonię samogłoskową. Tatarzy krymscy przechodzą stopniowo na pismo łacińskie.

Ich aktywność w Internecie jest znikoma.



Drugim językiem interesowałem się znacznie goręcej. To kazańskotatarski. Używany jest w Rosji, w Tatarstanie i Baszkirii, a stolicą tego języka jest Kazań. Kazańskotatarski jest znacznie dalszy od krymskotatarskiego i tureckiego, które to można wrzucić do jednego wora, ale ma pewne - patrzę powierzchownie - cechy wspólne z krymskotatarskim, takie jak obecność dźwięku [q].

Kazańskotatarski jest znacznie bardziej łagodny. [x] i [ɣ] nie są charczące (to nie krymskie [χ] i [ʁ], które mnie osobiście odrzucają), wymawiają tureckie [ɟ] ([dʒ]?) jako [ʑ], zaś "ч" jako [ʃ]/[ɕ].

Kazańskotatarski bije na głowę krymskotatarski i ukraiński w samej Rosji (wyłączając z zestawu sam rosyjski):

• kazańskotatarski (5,300,000 użytkowników)
• ukraiński (1,800,000)
• baszkirski (1,370,000 - blisko spokrewniony z kazańskotatarskim)
• czeczeński (1,330,000)
• czuwaski (1,320,000)

Kazańskotatarski ewidentnie żyje.

Ewidentnie żyje kultura tatarska.

http://www.youtube.com/watch?v=JW82xObmXKo < Гүзәл Уразова

W internecie Tatarzy są w miarę aktywni - na tyle, by obok zjawiska рунетu powstało jeszcze zjawisko zwane... татнет.
Kazańskotatarski stał się też przedmiotem ciekawej dyskusji w samej Rosji. Są propozycje, by uczynić go drugim jezykiem państwowym (małe szanse powodzenia, bo gdzie im do skali federacji). Faktem jest jednak, że jest to jeden z niewielu regionów, gdzie liczba Rosjan i użytkowników rosyjskiego spada, a Tatarów - rośnie.

Chcę pojechać do Kazania i zobaczyć, jak to wygląda, na własne oczy.


Ciekawe materiały

• http://www.youtube.com/watch?v=BWpbTkEoq5o - po co potrzebny język tatarski?
• http://www.youtube.com/watch?v=6qFdiijDWew - akcja ustanowienia tatarskiego języka drugim państwowym
• http://www.youtube.com/watch?v=Ezj7nq7Sby8 - prawosławni Tatarzy
• http://www.youtube.com/watch?v=dHLQYbKFg3g - Putin mówi po tatarsku

[Hapana Mtu]

Spędziłem w Bachczysaraju ponad dwa tygodnie. Mieszkałem w domku Dilyara-chanum, prowadzonym przez Dilyarę - przewodniczącą lokalnego komitetu nauczycieli, która zajmuje się restauracją języka tatarskiego wśród dzieci i młodzieży Krymu. Język krymskotatarski generalnie to jest żywy.

Chanum to pani (tureckie hanım)? Mają tam jakieś kursy, czy sam sobie zorganizowałeś ten wyjazd?

[...], wymawiają tureckie [ɟ] ([dʒ]?) jako [ʑ] [...].

Chodzi o c jak w słowie cehennem czy miękkie g w gün?

Гүзәл Уразова

Güzel? Na proszę, turecka tradycja nadawania kobietom słodkich romantycznych imion i tam trwa.

Chcę pojechać do Kazania i zobaczyć, jak to wygląda, na własne oczy.

Byłem przejazdem. Język żyje, o tym cię mogę zapewnić. Na dworcach i na lotnisku są napisy po tatarsku (nawet da się zrozumieć) i komunikaty w tym języku (rozwaliło mnie pasajır pojazdı jako pociąg pasażerski).

[varpho :Ɔ(X)И4M:]

Język źyje, o tym cię mogę zapewnić. Na dworcach i na lotnisku są napisy po tatarsku (nawet da się zrozumieć) i komunikaty w tym języku (rozwaliło mnie pasajır pojazdı jako pociąg pasażerski).

ponoć w Tatarstanie wszyscy mają obowiązek uczenia się tatarskiego.
znajomi Udmurci na to narzekali.

[Canis]

Spędziłem w Bachczysaraju ponad dwa tygodnie. Mieszkałem w domku Dilyara-chanum, prowadzonym przez Dilyarę - przewodniczącą lokalnego komitetu nauczycieli, która zajmuje się restauracją języka tatarskiego wśród dzieci i młodzieży Krymu. Język krymskotatarski generalnie to jest żywy.

Chanum to pani (tureckie hanım)? Mają tam jakieś kursy, czy sam sobie zorganizowałeś ten wyjazd?

Tak. W kazańskotatarskim także jest ханым, więc podejrzewam, że albo innowacja krymskotatarska z tym "u", albo to zapis rosyjski. Z tym, że Tatarzy krymscy wymawiają ı jak polskie/ruskie "y"/"ы".

Pojechałem tam do pracy, ale, kurwa, nawet nie wymusiłem, by mi dali umowę o pracę czy dali dowód warunków. Jak przyjechałem, to stwierdziłem "o, nie, tak pracował nie będę", i uciekłem do Bachczysaraja. No i tak spędziłem nieco ponad pół miesiąca na Krymie.

[...], wymawiają tureckie [ɟ] ([dʒ]?) jako [ʑ] [...].

Chodzi o c jak w słowie cehennem czy miękki g w gün?

Гүзәл Уразова

Güzel? Na proszę, turecka tradycja nadawania kobietom słodkich romantycznych imion i tam trwa.

Chyba chodzi o "c" jak w cehennem. Tatarskie piosenki: "Татар җырлары" (tatar ziyrlary)

Chcę pojechać do Kazania i zobaczyć, jak to wygląda, na własne oczy.

Byłem przejazdem. Język źyje, o tym cię mogę zapewnić. Na dworcach i na lotnisku są napisy po tatarsku (nawet da się zrozumieć) i komunikaty w tym języku (rozwaliło mnie pasajır pojazdı jako pociąg pasażerski).

Super! Muszę tam pojechać

[Hapana Mtu]

Tak. W kazańskotatarskim także jest ханым, więc podejrzewam, że albo innowacja krymskotatarska z tym "u", albo to zapis rosyjski. Z tym, że Tatarzy krymscy wymawiają ı jak polskie/ruskie "y"/"ы".

Albo archaizm. W perskim oryginale (ze znaczeniem "księżniczka"?) ta druga głoska to było chyba o.

ponoć w Tatarstanie wszyscy mają obowiązek uczenia się tatarskiego.

Tak, mówiła o tym pani minister na spotkaniu. W skrócie: "Sytuacja we wszystkich republikach jest podobna, bo wszędzie jest problem wypierania lokalnych języków przez rosyjski, ale rozwiązania tego problemu w poszczególnych republikach są różne - w Tatarstanie tatarski jest obowiązkowy dla wszystkich, ale u nas w Udmurcji jest za wcześnie na taki krok."

[Henryk Pruthenia]

Hmmm
Wielce interesujący temat. Jeśli o kazańskotatarski, to może by mnie palnęło się go nauczyć. Macie jakieś słowniki do ściągnięcia w PDF, lub kursy? Najlepiej po rosyjsku.

[Feles]

A mnie ciekawi, jak bardzo podobne są krymskotatarski i kazańskotatarski (oraz baszkirski), a raczej - jak bardzo się różnią.

[Canis]

Materiały do nauki języka kazańskotatarskiego (jęz. rosyjski):

• http://tatar.com.ru/self.php < najważniejszy, podstawa
• http://ru.wiktionary.org/ < rosyjski wikisłownik ma bardzo duży zasób słów kazańskotatarskiego

W ogóle, moje marzenie to stworzenie opracowania o kazańskotatarskim po polsku. Ale najpierw to język musiałbym znać.


Feles - różnica jest całkiem przyzwoita. Krymskotatarski i turecki są do siebie jak język czeski i język słowacki, zaś oba z nich do kazańskotatarskiego są jak czeski do, powiedzmy, słoweńskiego. Może coś przesadzam, coś umniejszam, ale fakt faktem, że oba te tatarskie języki są w innych grupach wewnątrz tureckiej grupy językowej.

Wydaje mi się, że parami, które języki są blisko związane, byłoby to tak:

• turecki + krymskotatarski
• baszkirski + kazańskotatarski

[Canis]

Informuję, że w wakacje 2012 roku planuję kolejną z moich wielkich ekspedycji, tym razem do Kazania i między innymi Astany. Oczywiście, wielokrotnie to się do tego czasu może zmienić, ale osią tej wyprawy ma być Kazachstan. Postaram się jednak zahaczyć o Kazań i przywieźć garść informacji.

[Canis]

http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Sociolog/Article/kaar_tatruss.php

Bardzo ciekawy artykuł o relacjach Tatarów i Rosjan (w języku rosyjskim). Poprowadzono jakieś badania, jaką opinią cieszą się u obu narodów inne narody i wyznania, jakie są u nich dochody, itp. Ciekawy artykuł, pełen statystyk i wniosków.

[Canis]

http://www.tataricness.com/index.php?newlang=gruz

Co to, kurwa, jest?

[Feles]

Jakiś pijany Rosjanin napisał ową stronę.

[jasnysfinks]

Ja ilekroć włączę komputer to zaczynam od wysłuchania na you toube piosenek Rinata Rahmatullina, który śpiewa po tatarsku. Są super zwłaszcza "Tukta jangyr". Ten facet śpiewa po krymskotarsku czy kazańskotatarsku? i co znaczy tytuł tej piosenki. Zaznaczam ze mogę jej słuchać kilka razy dziennie

[Hapana Mtu]

super zwłaszcza "Tukta jangyr". Ten facet śpiewa po krymskotarsku czy kazańskotatarsku? i co znaczy tytuł tej piosenki.

Po kazańskotatarsku. Тукта, яңгыр = Ustań, deszczu (por. tureckie Dur, yağmur)

[Canis]

Chciałby ktoś pojechać do Kazania?
Bo jestem ciekawy na ile tatarski różni się od kazachskiego. Kazachowie mi mówili jak byłem w Astanie/Ałmaty w tym roku, że tatarski ładniejszy.