Polskie Forum Językowe

Czas Wam zaprezentować chyba najstarszy mój projekt, choć już nie za bardzo rozwijany, który w tym roku obchodzi dziesięciolecie - zachodniosłowiański conlang zwany istanbudzkim. Jest on używany na Kontynencie Istanbudzkim od XI wieku przez ok. 80 mln mieszkańców. Wyróżnia się pięć dialektów: zachodni, centralny, południowo-zachodni (dawne Czechy Istanbudzkie), południowo-wschodni (dawna Słowacja Istanbudzka) i wschodni (dawna Norwegia Istanbudzka - nazwa wzięta od górzystości terenu, podobnie jak w Norwegii). Wszystkie są używane w Istanbu, które zjednoczono w 2015 roku (wcześniej dialekty południowe były państwowo oddzielne). Oficjalny jest dialekt zachodni, mimo to przedstawię język ze wszystkich stron. Oczywiście już na tym forum jest pełno slavlangów, jednak oprócz podstaw skupię się na wyjątkowych właściwościach tego języka.

Co takiego wyjątkowego w istanbudzkim?

• realizacja prasłowiańskiego *ę w większości pozycji jako ie [jɛ]
• realizacja prasłowiańskiego *y jako tzw. u niezaokrąglonego [ɯ:]
• wyjątkowo uproszczona koniugacja dzięki procesowi wyrównywania z tematem czasu teraźniejszego
• zacieranie się różnic między czasownikami dokonanymi i niedokonanymi, zwłaszcza w dialekcie zachodnim, centralnym i wschodnim (czyli właściwe Istanbu), efektem tego jest częste nazywanie czasu przyszłego dokonanego teraźniejszym
• stosunkowo konserwatywna deklinacja
• stosunkowo zachowawcza wymowa, nawet są jery, choć są już niewielkie zastosowania, jedynymi poważniejszymi procesami były denazalizacja i upraszczanie grup spółgłoskowych
• niemy przyimek v (w), z kolei w złożeniach usunięcie go, stąd np. stupit' [u:](wstąpić), stajit' (wstawać)
• brak ruchomych samogłosek, zawsze zostają one w odmianie
• żywa do dziś odmiana krótka przymiotnika, choć już z nieco zmienionym zastosowaniem

Od 2011 roku obowiązuje oficjalnie tylko alfabet łaciński, wcześniej była cyrylica, jednak do dzisiaj można się natknąć na nazwy geograficzne w dwóch wariantach.
a [ä]    b [b]    c [t͡s]    d [d̪]    e [ɛ], [æ:]    f [f]    g [g]    ch [h], [x]   i [i]    j [j]    k [k]    l [l]    m [m]    n [n]    o [ɔ]    p [p]    r [ɾ]    s [s̪]    t [t̪]   u [u], [u:]    v [v]    y [ɯ:]    z [z̪]    č [t͡ʃ], [t͡ʃʲ]    š [ʃ], [ʃʲ],    ž [ʒ], [ʒʲ]    d' [ɟ]    t' [c]    l' [ʎ] + [ɪˑ], [ʊˑ] (tak, te półdługie samogłoski są to pozostałości po jerach)

Kilka uściśleń i różnic dialektalnych

• Akcent jest stały morfologicznie, pada najczęściej na drugą sylabę od końca formy podstawowej, w formach pochodnych stosujemy się do formy podstawowej, (w dialektach innych niż zachodni akcent przesuwa się na ewentualny przedrostek dla jednosylabowych rdzeni), np. braterstvo (brat), videdlo (vidit'). Czasem pada też na trzecią lub pierwszą od końca formy podstawowej, np. informacija, Pariz, čitajim (ale čitat').
• Spółgłoski d', t' i l' (w tej kolejności w słownikach!) pisze się tylko na końcu wyrazów i przed spółgłoskami. Wielkie litery występują w wariantach D', T', L' (czyli zawsze piszemy apostrof). W dialekcie wschodnim i południowo-wschodnim (tu poza l') zastępuje się je kombinacją [d],[t],[l] + [ɪˑ] (jer miękki).
• Samogłoska [æ:] jest pozostałością po jaci, oddaje się ją w pisowni tak samo jak [ɛ]. Występuje głównie w dialekcie zachodnim i centralnym, w centralnym w pozycji nieakcentowanej i całkowicie w w południowo-zachodnim zanika iloczas: [æ], we wschodnim przeszła na [ɛ:], w południowo-wschodnim zlała się z [ɛ].
• Samogłoska [u:] jest pozostałością po tylnej nosówce, oddaje się ją w pisowni tak samo jak [u]. Występuje głównie w dialekcie zachodnim i południowo-zachodnim, w pozostałych zlała się z [u].
• Spalatalizowane warianty [t͡ʃ], [ʃ] i [ʒ] (w dialekcie południowo-zachodnim zawsze [t͡ɕ], [ɕ] i [ʑ]) występują przed [i], rzadziej przed [ɛ] pochodzącym z przedniej nosówki i dodatkowo jeśli po omawianych głoskach występował jer miękki (np. na końcu wyrazu dla rzeczowników rodzaju żeńskiego i w końcówce 2.os.lp. czasowników), w dialekcie centralnym i wschodnim wspomniana zmiana obowiązuje, jednak przed [ɛ] pochodzącym z przedniej nosówki (we wschodnim dodatkowo przed dawnym jerem miękkim) są zwykłe spalatalizowane formanty lub coraz częściej zwykłe warianty, natomiast w dialekcie południowo-wschodnim w każdej pozycji występują tylko normalne [t͡ʃ], [ʃ] i [ʒ] (zapewne wpływ szemierski).
• Przed dyftongiem [jɛ] (kontynuant dawnej przedniej nosówki) i samogłoską [i] (przypadek [t͡ʃ],[ʃ],[ʒ]+[i] opisany wcześniej) każda spółgłoska ulega palatalizacji, przypadek przed samogłoską [i] nie obowiązuje w dialekcie wschodnim i południowo-wschodnim (tu poza [l]).
• Spółgłoskę [h] wymawia się przed samogłoskami, a [x] przed spółgłoskami, na końcu wyrazów i zawsze po spółgoskach [j]. [l], [m], [n], [ɾ] i [s] (poza [s] w dialekcie centralnym). W dialekcie wschodnim i południowo-wschodnim zawsze wymawiamy [h], poza pozycją przed spółgłoską, a w dialekcie południowo-zachodnim mamy prawie zawsze [x], a [h] tylko na początku wyrazu lub członu, poza pozycją przed [i].
• W dialekcie południowo-wschodnim głoski [f] i [v] często występują w wariancie [ɸ] i [β].
• W dialekcie południowo-zachodnim głoski [g], [k], [d] i [t] (w południowo-wschodnim [g] i [k]) przed samogłoską często podlegają aspiracji do [gʱ], [kʰ], [dʱ] i [tʰ].
• W dialekcie centralnym i wschodnim głoska [ɯ:] w pozycji nieakcentowanej traci iloczas: [ɯ], natomiast w tej pozycji w dialekcie południowo-wschodnim występuje [ə].
• W dialekcie centralnym i wschodnim samogłoska i jest długą: [i:], a we wschodnim również dotyczy to a [a:] w pozycji akcentowanej i na końcu wyrazu.
  

Odmiana czasownika jest niezmiernie łatwa, istnieją tylko dwa nieregularne czasowniki, byt' (być) i jdit' (iść) i trzy koniugacje.

Koniugacja I - bezokolicznik -at' czas teraźniejszy* l.poj. l.mn. 1. -ajim -ajime 2. -ajiš [ʃʲ] -ajite 3. -aji -aju [u:] czas przeszły* l.poj. l.mn. 1. -alim -alime 2. -ališ [ʃʲ] -alite 3. -al (m) -ala (f) -alo (n) -ali Rozkaźnik: -aj Imiesłów czynny: -ajuci* [u:] Imiesłów bierny: -ajut* [u:] Supinum: -ati

Koniugacja IIa - bezokolicznik -it' czas teraźniejszy l.poj. l.mn. 1. -im -ime 2. -iš [ʃʲ] -ite 3. -i -(ij)u [u:] czas przeszły* l.poj. l.mn. 1. -ilim -ilime 2. -iliš [ʃʲ] -ilite 3. -il (m) -ila (f) -ilo (n) -ili Rozkaźnik: -Ø**, -i*** Imiesłów czynny: -uci* [u:] Imiesłów bierny: -en Supinum: -iti

Koniugacja IIb - bezokolicznik -et' czas teraźniejszy l.poj. l.mn. 1. -im -ime 2. -iš [ʃʲ] -ite 3. -i -(ij)u [u:] czas przeszły* (-el- [æ:]) l.poj. l.mn. 1. -elim -elime 2. -eliš [ʃʲ] -elite 3. -el (m) -ela (f) -elo (n) -eli Rozkaźnik: -Ø**, -i*** Imiesłów czynny: -uci* [u:] Imiesłów bierny: -en [æ:] Supinum: -eti [æ:]

Koniugacja IIc - bezokolicznik -ut' czas teraźniejszy l.poj. l.mn. 1. -im -ime 2. -iš [ʃʲ] -ite 3. -i -(ij)u [u:] czas przeszły* l.poj. l.mn. 1. -ulim -ulime 2. -uliš [ʃʲ] -ulite 3. -ul (m) -ula (f) -ulo (n) -uli Rozkaźnik: -Ø**, -i*** Imiesłów czynny: -uci [u:] Imiesłów bierny: -ut [u:] Supinum: -uti [u:]

Koniugacja III - bezokolicznik -t', jednosylabowe czas teraźniejszy l.poj. l.mn. 1. -jem -jeme 2. -ješ [ʃʲ] -jete 3. -je -ju [u:] czas przeszły l.poj. l.mn. 1. -lim -lime 2. -liš [ʃʲ] -lite 3. -l (m) -la (f) -lo (n) -li Rozkaźnik: -j Imiesłów czynny: -juci [u:] Imiesłów bierny: -t Supinum: -ti

*przesunięcie akcentu o sylabę w prawo, tylko w dialekcie zachodnim (w koniugacji I również w centralnym i południowo-zachodnim)
**zmiany na końcu tematu - d:d', t:t', l:l', [t͡ʃ]:[t͡ʃʲ], [ʃ]:[ʃʲ], [ʒ]:[ʒʲ]
***w przypadku gdy temat kończy się na dwie spółgłoski

W przypadku koniugacji I w dialekcie wschodnim i centralnym dość częste jest zastępowanie końcówek -ajim, -ajiš... końcówkami -ajem, -aješ itd. Wpływy te zaznaczyły się najbardziej przy powitaniu vitajete (odpowiednik dzień dobry).
Kolejną anomalią jest temat czasu przeszłego czasownika jdit' (iść):

• šidl- (i wymawiamy jako [ɪˑ]), preferowany w dialekcie południowo-zachodnim i południowo-wschodnim
• šl- [ʃʲ], wtedy 3.os. lp. r.m. brzmi šil (i wymawiamy jako [ɪˑ] - jer miękki)
• šodl-, preferowany w dialekcie wschodnim (zwłaszcza potocznie).

W dialekcie zachodnim dwie pierwsze formy są używane praktycznie zamiennie, w dialekcie centralnym tyczy się to drugiej i trzeciej formy.
Jeśli chodzi o czasownik byt' (być), to na ogół odmienia się w czasie teraźniejszym wg koniugacji II, z rdzeniem jes-, w czasie przeszłym z rdzeniem by-, w czasie przyszłym z rdzeniem bud- [u:] (budim, budiš, ...). W dialekcie wschodnim, południowo-zachodnim i południowo-wschodnim używa się starszych form: w czasie teraźniejszym jesem, jeseš, ..., jesu, w przyszłym: budem, budeš, ..., budu. Ponadto w dialekcie wschodnim istnieje równolegle "stara" odmiana nieregularna: jemi, jesi, je, jesme, jeste, su(t).
Na ogół czas przyszły zaznacza się tylko za pomocą określenia czasu, jednak można stosować konstrukcję byt' w czasie przyszłym + supinum (chyba że czynność długo nie będzie skończona lub opisujemy stan, to wtedy częściej jest bezokolicznik). Dialekt południowo-zachodni i południowo-wschodni stosuje równie często konstrukcję chotit' (chcieć) + supinum. W tym wypadku zamiana supinum na bezokolicznik zmieni znaczenie na nasze "chcę coś robić".
I na razie to tyle.  :-D

Tu będzie więcej się działo. Czas przejść do deklinacji rzeczownika, która jest stosunkowo konserwatywna, choć w rodzaju męskim i żeńskim wzorce nieco się przemieszały. Przyjmujemy dodatkowo wymowę zachodnią, czyli np. jać jako [æ:] i istnienie [u:]. Zwrócę uwagę, że w istanbudzkim nie ma żadnych zmian w temacie. Stąd ewentualne e odpowiadające naszemu e ruchomemu nie znika podczas odmiany, a jeżeli końcówka rzeczownika jest trudna do wymówienia, to wymawiamy rzeczownik jak dopełniacz l.mn., z odpowiednim jerem. Podobnie jest z narzędnikiem l.mn. - w wypadku zbyt trudnej wymowy przed -mi wstawiamy odpowiedni jer. Ogólna uwaga do wszystkich deklinacji: w dialekcie wschodnim i południowo-wschodnim końcówkę dopełniacza l.mn. zawsze się czyta i pisze jako -u [ʊˑ].

Rzeczowniki miękkotematowe są zakończone na -c, -s, -z, -j, -č, -š, -ž, -d', -t', -l' i czasami -n (w dialekcie południowo-wschodnim -n jest zawsze twarde). Reszta jest twardotematowa poza pewnymi wyjątkami (m.in. rzeczownikami zakończonymi na -r, -b, tylko w dialekcie zachodnim i obocznie w południowo-zachodnim). Wspomnianej reguły nie stosuje się do rodzaju nijakiego, gdzie jedynym wyznacznikiem rodzaju jest końcówka mianownika -o lub -e.

Deklinacje rodzaju męskiego

Deklinacja I - żywotna twardotematowa l.poj. l.mn. M. -Ø -i2 D. -a -u [ʊˑ] C. -u -em [ʊˑm] B. -Ø (-a1) -y, -i4 (-u1 [ʊˑ]) W. -e3 -i2 N. -em [ʊˑm] -mi Msc. -e7 [æ:] -ech2 [æ:x]

Deklinacja IIa - nieżywotna twardotematowa l.poj. l.mn. M. -Ø -y, -i4 D. -u -u [ʊˑ] C. -u -em [ʊˑm] B. -Ø -y, -i4 W. -u -y, -i4 N. -em [ʊˑm] -mi Msc. -u -ech5 [ʊˑx]

Deklinacja III - żywotna miękkotematowa l.poj. l.mn. M. -Ø -e D. -i -i [ɪˑ] C. -i -em [ɪˑm] B. -Ø (-i1) -i4 (-i1 [ɪˑ]) W. -i -e N. -em [ɪˑm] -mi Msc. -i -ech [ɪˑx]

Deklinacja IV - nieżywotna miękkotematowa l.poj. l.mn. M. -Ø -e D. -e -i [ɪˑ]8 C. -i -em [ɪˑm] B. -Ø -e W. -i -e N. -em [ɪˑm] -mi Msc. -e -ech [ɪˑx]

Deklinacja IIb - syn (syn), med (miód), vol (wół) l.poj. l.mn. M. -Ø -ove D. -u6 -ov (-u [ʊˑ]6) C. -ovi -em [ʊˑm] B. -Ø6 -y4 W. -u -ove N. -em [ʊˑm] -mi Msc. -u -ech [ʊˑx]

¹dialekt centralny (w deklinacji III zawsze), wschodni i południowo-wschodni w deklinacji I i obocznie w III stosuje w bierniku formy równe dopełniaczowi
²zachodzą zmiany na końcu tematu - k : c, g : dz, ch : s (!) (tzw. II palatalizacja), dialekt centralny, wschodni i południowo-wschodni stosują I palatalizację -  k : č, g : ž, ch : š, w dialekcie południowo-zachodnim stosuje się równie często oba warianty
³zachodzą zmiany na końcu tematu - k : č, g : ž, ch : š (tzw. I palatalizacja)
⁴końcówka -i występuje po głoskach k, g i l (bez palatalizacji!), jednak w bierniku l.mn. po l stosuje się -y (-i zostaje w dialekcie wschodnim, południowo-wschodnim i obocznie centralnym), dodatkowo w dialekcie południowo-zachodnim w deklinacji I, II i obocznie w III biernik l.mn. jest zawsze równy mianownikowi l.mn.
⁵miejscownik w dialekcie centralnym, wschodnim i południowo-wschodnim wymawia się [æ:x]
⁶w dialekcie centralnym, wschodnim i południowo-wschodnim rzeczownik syn odmienia się w kilku wypadkach nieco inaczej: D. l.poj. syna, B. l.poj. syna. Natomiast D. l.mn. -u [ʊˑ] (oznaczona nawiasem) obowiązuje w tych samych dialektach dla wszystkich nieregularnych; dialekt południowo-zachodni obocznie stosuje wspomnianą odmianę i odmianę "zachodnią"
⁷stosujemy zasady jak w ², tyle że w dialekcie wschodnim po spółgłosce -k, -g, -ch stosujemy końcówkę -u, bez palatalizacji
⁸jest jeden wyjątek w dialekcie zachodnim: denu [...ʊˑ] (od den - dzień). W dialekcie centralnym, wschodnim i południowo-wschodnim rzeczownik den odmienia się jak w deklinacji I poza biernikiem, który jest równy mianownikowi; w dialekcie południowo-zachodnim obie odmiany są oboczne

Deklinacje rodzaju żeńskiego

Deklinacja I - samogł. twardotematowa l.poj. l.mn. M. -a -y, -i2 D. -y, -i2 -u [ʊˑ] C. -e [æ:], -i1 -am B. -u -y, -i2 W. -o -y, -i2 N. -u [u:] -ami Msc. -e [æ:], -i1 -ach

Deklinacja II - samogł. miękkotematowa l.poj. l.mn. M. -a -e [æ:] D. -e [æ:] -i [ɪˑ] C. -i -am B. -u -e [æ:] W. -i -e [æ:] N. -u [u:] -ami Msc. -i -ach

Deklinacja III - spółgł. miękkotematowa l.poj. l.mn. M. -Ø -i D. -i -i [ɪˑ] C. -i -em [ɪˑm] B. -Ø -i W. -i -i N. -u [u:]4 -mi Msc. -i -ech [ɪˑx]

Deklinacja IVa - spółgłoskowa -ev3 l.poj. l.mn. M. -Ø -i D. -e -i [ɪˑ] C. -i -am B. -Ø -i W. -i -i N. -u [u:] -ami Msc. -i -ach

Deklinacja IVb - nieregularna mater (matka), ducer (córka) l.poj. l.mn. M. -Ø -i D. -e -i [ɪˑ] C. -i -em [ɪˑm] B. -Ø -i W. -i -i N. -u [u:]4 -mi Msc. -i -ech [ɪˑx]

¹końcówkę -i stosujemy po spółgłoskach k, g i ch, a zarazem zachodzi ich II palatalizacja - k : c, g : dz, ch : s (!). Dialekt południowo-zachodni i południowo-wschodni stosuje zawsze końcówkę -e, jednak palatalizacja dalej zachodzi
²końcówkę -i wybiera się po spółgłoskach k, g i l
³w dialekcie centralnym, wschodnim i południowo-wschodnim deklinacja IVa przeszła do deklinacji nieregularnej IVb. Dialekt południowo-zachodni stosuje obocznie obie deklinacje
⁴w dialekcie centralnym poza końcówkami č, š i ž stosuje się końcówkę -iu zamiast -u; w dialekcie wschodnim jest ta sama reguła, tyle że stosujemy końcówkę -iju [ɪˑju:] zamiast -u, natomiast w dialekcie południowo-zachodnim i południowo-wschodnim zawsze stosujemy -iju [ɪˑju:]

Deklinacje rodzaju nijakiego

Deklinacja I - twardotematowa l.poj. l.mn. M. -o -a D. -a -u [ʊˑ] C. -u -em [ʊˑm] B. -o -a W. -o -a N. -em [ʊˑm] -mi Msc. -e1 [æ:] -ech1 [æ:x]

Deklinacja II - miękkotematowa l.poj. l.mn. M. -e -a3 D. -e -i [ɪˑ], -u2 [ʊˑ] C. -i -em [ɪˑm] B. -e -a3 W. -e -a3 N. -em [ʊˑm] -mi Msc. -e -ech [ɪˑx]

¹zachodzą zmiany na końcu tematu - k : c, g : dz, ch : s (tzw. II palatalizacja), dialekt centralny, wschodni i południowo-wschodni stosują I palatalizację -  k : č, g : ž, ch : š, w dialekcie południowo-zachodnim stosuje się równie często oba warianty
²stosujemy -u zamiast -i dla rzeczowników zakończonych w temacie na na -en-, -es-, -iet- (z wyjątkiem -en- w dialekcie zachodnim i obocznie w południowo-zachodnim).
³w dialekcie centralnym poza końcówkami č, š i ž stosuje się końcówkę -ia zamiast -a; w dialekcie wschodnim jest ta sama reguła, tyle że stosujemy końcówkę -iju [ɪˑja:] zamiast -a, natomiast w dialekcie południowo-zachodnim i południowo-wschodnim zawsze stosujemy -ija [ɪˑja:]

Czas na odmianę przymiotników. Najpierw będzie omówiona deklinacja form długich.

Deklinacja twardotematowa

	r. męski	r. nijaki	r. żeński	l. mnoga
M. = W.	-y, -i2	-e3	-aja	-i1 (r.m.), -y, -i2 (r.ż, r.n.)
D.	-ego [ʊˑgɔ]	-ego [ʊˑgɔ]	-yje [ɯ:jæ:], -ije2 [ijæ:]	-ech [æ:x]
C.	-emu [ʊˑmu]	-emu [ʊˑmu]	-eji [æ:ji]	-em [æ:m]
B.	-y, -i2	-e3	-uju	-y, -i2
N.	-em [æ:m]	-em [æ:m]	-uju [uju:]	-emi [æ:mi]
Msc.	-em [ʊˑm]	-em [ʊˑm]	-eji [æ:ji]	-ech [æ:x]

¹zachodzą zmiany głosek k, g i ch na końcu tematu (zachodzi II palatalizacja) - k : c, g : dz, ch : s
²końcówki -i i -ije stosujemy po głoskach k i g, w przypadku l występują wahania: dialekt zachodni i południowo-zachodni często stosuje -y, zwłaszcza w mianowniku i bierniku liczby mnogiej, natomiast dialekt wschodni, południowo-wschodni i obocznie centralny preferuje -i; dodatkowo w dialekcie południowo-zachodnim biernik rodzaju męskiego jest zawsze równy mianownikowi, a w dialekcie centralnym, wschodnim i południowo-wschodni biernik rodzaju męskiego - równy dopełniaczowi, o ile to samo się dzieje w określanym rzeczowniku
³dialekt wschodni stosuje końcówkę -eje [ʊˑje] zamiast -e

Deklinacja miękkotematowa

	r. męski	r. nijaki	r. żeński	l. mnoga
M. = W.	-i	-e, -eje2	-aja3	-i (r.m.), -e [æ:] (r.ż. i r.n.)
D.	-ego	-ego	-eje [æ:jæ:]	-ich
C.	-emu	-emu	-ije	-im
B.	-i1	-e, -eje2	-uju3	-e1 [æ:]
N.	-im	-im	-uju3 [uju:]	-imi
Msc.	-em	-em	-ije	-ich

¹w dialekcie południowo-zachodnim biernik rodzaju męskiego jest zawsze równy mianownikowi, a w dialekcie centralnym, wschodnim i południowo-wschodni biernik rodzaju męskiego - równy dopełniaczowi, o ile to samo się dzieje w określanym rzeczowniku
²dialekt centralny i wschodni zawsze wybiera końcówkę -eje, natomiast południowo-zachodni i (przeważnie) południowo-wschodni - końcówkę -e, dialekt zachodni stosuje obocznie obydwie formy, choć coraz bardziej przeważa końcówka -eje, zwłaszcza aby uniknąć zbieżności z końcówką formy krótkiej -e
³w dialekcie centralnym i wschodnim poza końcówkami č, š i ž stosuje się końcówkę -ija, -iju zamiast -aja, -uju, natomiast w dialekcie południowo-zachodnim i południowo-wschodnim zawsze stosujemy -ija i -iju

A co się dzieje w wypadku form krótkich? Istnieją one tylko w liczbie pojedynczej i odmieniają się jak rzeczowniki, według żywotności (odziedziczone po rzeczowniku) i "tematowości" (twardo- lub miękkotematowe, cecha własna). Zastosowania form krótkich:
- orzecznik w konstrukcjach z czasownikami byt' (być), stat' sie (stawać się)
- połączeniu z zaimkami przymiotnymi i liczebnikiem jedin (jeden) - obowiązuje odmiana przez wszystkie przypadki
- określenie imiesłowu przymiotnikowego biernego, o ile nie jest zleksykalizowany (np. šaleny - nieskromny, niepohamowany, nieposłuszny),  najczęściej tylko w mianowniku i bierniku, choć w dialekcie zachodnim dość często również w innych przypadkach, a w południowo-zachodnim obocznie, dodatkowo w dialekcie centralnym i wschodnim w pozycji przydawki często też zachodzi warunek nieokreśloności
- utarte wyrażenia, np. z malu (powoli)

Najważniejsze istanbudzko-polskie false friends

istanbudzki (tłum. po polsku)	polski (tłum. po istanbudzku)
bor (sosna, drzewo z sosny, walka)	bór (jiglište, chvojinište)
brokujit' (swatać kogoś) brokujit' sie (żenić się, wyjść za mąż)	brakować (tylko nieosobowo: nemoci)
niknut' (pojawiać się)	zniknąć (zapadnut')
patrit' (należeć)	patrzeć (gliedat')
pirvotny (pierwszy)	pierwotny (primicijen)
ploch (nieśmiały)	płochy (smirn, bojliv)
pojidlo (picie)	poidło (zverietnaja butla)
pomnit' (pamiętać)	zapomnieć (sbyt')
postupit' (iść naprzód, kontynuować)	postąpić (obchodit' sie)
reč (mowa)	rzecz (vec, d. wsch. i płd.-wsch. vet')
robit' (pracować)	robić (delat')
sbor (zebranie, zgromadzenie, zbiór)	zbór (kircha, protestancki kostel)
schodit' (wschodzić, też: zużyć buty) schodit' sie (spotykać się)	schodzić (sustupit')
sila (dusza, też: siła fizyczna)	siła (moc, d. wsch. i płd.-wsch. mot')
sklep (piwnica, krypta, jaskinia)	sklep (targ)
videdlo (lustro)	widziadło (mara)
vodka (mały stawek, jeziorko)	wódka (čistnik)
žito (zboże)	żyto (ruž)

(http://i62.tinypic.com/34pcc1v.jpg)

Notka o Istanbu. Jak się dokopię do mojego starego laptopa, to może przekopiuję dane z bloga, na razie ja postaram się coś napisać z notatek i pamięci. Tylko mała poprawka: Henšta o reformie ortograficznej pisze się Chenšta.

Historia Istanbu zaczęła się w XI wieku, kiedy przybyli Słowianie na dorzecze dolnej i środkowej Henszty, zarazem wypierając obecnych tam Leńchszan. Następnie Istanbu zaczęło ogromnie rosnąć, i ludnościowo, i terytorialnie. Zdobyto wyżyny przyległe do Gór Migaturiańskich i Gór Istanbudzkich, a także przekroczono Góry Istanbudzkie i wyparto Astralczyków z Wyżyny Astralskiej. Oprócz tego duża część Kotliny Astralskiej, wschodnie części dzisiejszej Germanii i wszystkie chatyńskie ziemie uznawały przez kilka stuleci zwierzchnictwo Monarchii Istanbudzkiej. Z tymi ostatnimi zawiązała się nawet długotrwała unia. W konsekwencji pod władanie Istanbu trafiło ok. 2 mln km² ziem. Najsłynniejszą dynastią była chatyńska dynastia Hamenków i później Hamenczanów. To właśnie władza istanbudzka ustalała przez wieki najważniejsze reguły dla całego Kontynentu Istanbudzikego (między innymi dlatego do dziś prawo w różnych krajach Kontynentu różni się minimalnie, zwłaszcza karne). Istotnym punktem polityki zagranicznej była współpraca ze Związkiem Rydwańskim.

Pierwsze niepokojące oznaki rozpadu zaczęły się w XVIII w., kiedy to Astralczycy chcieli się odłączyć. Również południowi Istanbudczycy żądali tego samego mimo podobieństwa kultury i języka w stosunku do Centrum. I stało się - w 1785 powstały dwa nowe państwa: Istanbu Zachodnie i Istanbu Wschodnie, a Kotlina Astralska przypadła Astralowi. Aby zabezpieczyć swoje interesy, południowi Istanbudczycy zawiązali na krótko unię z Astralczykami, wówczas podzielonymi na zachodnich i wschodnich, więc Istanbu Zachodnie nawiązało współpracę z Astralem Zachodnim (tzw. Lugopolią), a Ist. Wsch. - z Astr. Wsch. Niedługo potem podobny los spotkał Chatyńczyków, jednak oni najmocniej walczyli o niezależność i ruchy narodowe osiągnęły ogromną skalę. W konsekwencji w 1803 roku Chatyńczycy odłączyli się od Istanbu i utworzyli własne państwo (tzw. powstanie młodych Hamenczanów). Nie obyło się to bez konsekwencji - zabrano Chatyndze część południowych ziem na rzecz Istanbu. Do tego odrębne kulturowo i językowo narody wschodniochatyńskie zorganizowały własny rząd i armię oraz ogłosiły deklarację niepodległości i niezależność od Chatyngi.

Następnym punktem zapalnym była wschodnia Germania. W latach 1810-1870 trwał proces jednoczenia ziem germańskich. W ten oto sposób sukcesywnie były odłączane kolejne zachodnie ziemie istanbudzkie, a jednocześnie przenoszono na wschód zamieszkujące dzisiejszą Germanię ludy słowiańskie. Jednocześnie w roku 1823 miała miejsce secesja Istanbu Wschodniego, które były niezadowolone ze zbyt małej autonomii i ogłosiły się niezależnym państwem. Jednakże i w obrębie tego państwa powstawały niezgodności w interesach. Północna część chciała współpracować z państwami chatyńskimi i je wspierać, południowa zaś chciała się wiązać z państwami szemierskimi. W efekcie w 1850 powstały dwa państwa: Norwegia Północna i Norwegia Południowa. Celowo (z powodu awersji do Centralnego Istanbu) usunięto nazwę "Istanbu" i wprowadzono "Norwegia" jako symbol górzystości. Niedługo potem podobnie postąpiły inne ludy istanbudzkie - w 1851 Istanbu Zachodnie i Wschodnie ogłosiły się Czechami i Słowacją Istanbudzką (tu rdzeń Istanbu odnosił się do Kontynentu Istanbudzkiego, nie do państwa Istanbu). Z kolei Istanbu Centralne próbowało zmienić nazwę na Polskę Istanbudzką, ale bez skutku.

Kryzys Istanbu Centralnego trwał i trwał, na szczęście Istanbudczycy centralni chcieli współpracować z zachodnimi. I tak to niewiele pomogło. Pozostałe ludy słowiańskie żądały ziem w zamian za nienaruszalność granic i suwerenności oraz odszkodowanie za decyzje wpływające niekorzystnie na ich gospodarkę. W efekcie w 1890 roku nastąpił rozbiór Istanbu Centralnego. Norwegia Północna, Norwegia Południowa, Czechy Istanbudzkie i Słowacja Istanbudzka zabrały część Istanbu Centralnego, które zmniejszyło powierzchnię (i tak już zmniejszoną w wyniku rozpadu monarchii) o około 40%, a ludność o ok. 30%.

Kolejnym ważnym epizodem w historii ziem istanbudzkich była Wielka Wojna Ideologiczna w latach ok. 1940-1970. Nie odbywała się ona tak intensywnie jak w Germanii, jednak posądzono wielu mężczyzn oskarżonych o wspieranie feudalizmu, kapitalizmu, chrześcijaństwa i konserwatyzmu. Co ciekawe, Istanbudczycy postanowili ukarać też niektóre żony nielegalnych działaczy i część groźnych kolaborantek (np. kobiety mające tzw. sponsorów), czego prawie w ogóle nie zrobiono w innych krajach.

Koleje duże zmiany nastąpiły na przełomie XX i XXI w. W 2000 roku wprowadzono instytucję przywódcy, który będzie kontrolował sprawy całego Kontynentu Istsnbudzkiego i będzie miał siedzibę w stolicy. Dziesięć lat później zastąpiono tę posadę współpracą państw Kontynentu. Inna ważna zmiana to przejście z cyrylicy na alfabet łaciński w latach 2006-2011. Mimo to zezwolono na oryginalną pisownię głównie nazw geograficznych i handlowych. Z kolei w 2010 nastąpiło połączenie wschodnich Istanbudczyków z centralnymi, a wreszcie w 2015 południowi Istanbudczycy zgodzili się na współtworzenie jednej państwowości z Istanbu Centralnym. Do zjednoczenia zachęcało hasło: Jakkolwiek ludy się różnią, to Istanbu jest tylko jedno!.

Tak wygląda cyrylica istanbudzka (wersja współczesna). Obowiązywała przez wiele wieków aż do wdrożenia programu jej zniesienia w latach 2006-2011. Mimo to do dzisiaj jest tradycyjnie żywa m.in. w wielu książkach literatury pięknej i wielu nazwach własnych, dlatego i tak od 2011 dzieci uczą się przynajmniej czytania drukowanych liter.

(http://i67.tinypic.com/igkvfc.jpg)
Odpowiadające litery w łacince:
a   b   c   d   e
f   g   ch  i   j
k   l   m   n   o
p   r   s   t   u
v   y   z   č   š
ž   d'  t'  l'  č [ʨ] š [ɕ]
                   ž [ʓ]

Trzeba pamiętać, że dużo liter pisze się w większym lub mniejszym stopniu inaczej niż w europejskich cyrylicach, zwłaszcza zwraca uwagę małe b, duże d, małe k, małe n, małe t i zmiękczone litery.

Zauważcie też, że współczesne pismo łacińskie nie rozróżnia wariantów twardych i miękkich liter č, š i ž, prawdopodobnie dlatego, by litery te móc je zastąpić w pisowni internetowej znakami c', s' i z' bez większych komplikacji.

Kolejna uwaga: nie ma w istanbudzkiej cyrylicy osobnych liter na samogłoski jotowane, tylko wstawiamy й między samogłoskami lub na początku wyrazu przed samogłoską. Używamy ewentualnie kombinacji ие na oznaczenie dyftongu [jɛ]. И przed inną samogłoską niż е zdarza się rzadko. Zresztą analogiczne zasady są w łacince istanbudzkiej.

Lel.
Ale tak poza tym, to powinieneś zachować kolejność cyryliczną.

Istanbucy odrzucili tę kolejność, już bodaj od 400 lat mają kolejność jak w alfabecie łacińskim, choć aż do XIX w. ž umieszczano po e, a litery č i š przed y. Później wyrzucono je pod koniec alfabetu, ponieważ były niedogodności m.in. przy układaniu list i słowników (jako że Istanbu jako jedyne na Kontynencie posługiwało się cyrylicą). Więc to nie jest błąd, tylko uwarunkowanie historyczne.
I zapomniałem dodać: liter d', t' i l' używamy tylko w małym wariancie, nawet przy pisaniu wersalikami, a pisownię małego t zmieniono na wzór łacinki, ponieważ litera ž za bardzo się upodobniła do pierwotnej postaci małego t.

Naciągane. Przyznaj się,  że nie znasz kolejności xdddd.
No żart.

Odmiana zaimków osobowych
[table=1]
[tr]
[td]M.[/td][td]D.[/td][td]C.[/td][td]B.[/td][td]N.³[/td][td]Msc.[/td]
[/tr]
[tr]
[td]ja¹ (ja)[/td][td]mene[/td][td]mene[/td][td]mene[/td][td]menu
mene[/td][td]mene[/td]
[/tr]
[tr]
[td]ty (ty)[/td][td]tebe[/td][td]tebe[/td][td]tebe[/td][td]tebu
tebe[/td][td]tebe[/td]
[/tr]
[tr]
[td]jen (on)[/td][td]nego[/td][td]nemu[/td][td]jen⁴[/td][td]nim[/td][td]nem[/td]
[/tr]
[tr]
[td]ja (ona)[/td][td]jeje [...jæ][/td][td]jeji[/td][td]jeju[/td][td]jeju [...ju:][/td][td]jeji[/td]
[/tr]
[tr]
[td]je (ono)[/td][td]nego[/td][td]nemu[/td][td]je[/td][td]nim[/td][td]nem[/td]
[/tr]
[tr]
[td]my (my)[/td][td]nas[/td][td]nas⁵[/td][td]nas[/td][td]nami⁵
vas[/td][td]nas[/td]
[/tr]
[tr]
[td]vy (wy)[/td][td]vas[/td][td]vas⁵[/td][td]vas[/td][td]vami⁵
vas[/td][td]vas[/td]
[/tr]
[tr]
[td]ji² (oni)[/td][td]jich⁶[/td][td]jim⁶[/td][td]je⁴[/td][td]jimi⁶[/td][td]jich⁶[/td]
[/tr]
[tr]
[td]je² (one)[/td][td]jich⁶[/td][td]jim⁶[/td][td]je[/td][td]jimi⁶[/td][td]jich⁶[/td]
[/tr]
[/table]

¹praktycznie używane tylko z jdim (regularna forma to byłaby jedim, ale oznacza już "jem") i kilkoma innymi czasownikami, jeśli chcemy podkreślić "to ja", to mówimy to mene
²forma ji jest używana dla całego rodzaju męskiego w liczbie mnogiej; w przypadku określeń zbiorowych typu mężczyźni i kobiety określenia te przyjmują rodzaj ostatniego z członów
³pierwsza z wymienionych form jest używana w postaci samodzielnej i z przyimkiem s (z)
⁴w dialektach, w których zastępowane przez zaimek rzeczowniki mają wyrównany dopełniacz i biernik, oczywiście D. = B.
⁵w dialekcie wschodnim i centralnym używa się raczej nam, vam oraz w każdej pozycji nami, vami
⁶dialekt centralny i wschodni preferuje formy typu jech, jemi, jem

Jak wygląda język istanbudzki bez kategorii aspektu?
Aspekty zachowały się częściowo tylko w dialekcie południowo-zachodnim i południowo-wschodnim. Przykłady dla dialektu zachodniego:

• Ut' tamo zaneč ne jdim. - [Już] nigdy nie pójdę tam. (podkreślenie oznacza zmiękczone č)
• Prosto chotim jedit' objed. - [Właśnie] chcę zjeść obiad.
• Včera žalna ne sdelalim prajstva. - Wczoraj [niestety] nie zrobiłem/am prania. (sdelat' to znaczy właściwie "przygotowywać")

Zestawienie różnic dialektalnych
Uwaga, tabela delikatnie się różni od informacji podanych przeze mnie wcześniej.
[table=1]
[tr]
[td][/td][td]d. zachodni[/td][td]d. płd.-zach.[/td][td]d. centralny[/td][td]d. wschodni[/td][td]d. płd.-wschodni[/td]
[/tr]
[tr]
[td]*ě[/td][td][æ:]
[i(:)] na końcu wyrazu, jeśli spowodowało II palatalizację[/td][td][æ][/td][td][æ:]~[æä̯] w pozycji akcentowanej
[æ]~[ɐ] w pozycji nieakcentowanej
[i] na końcu wyrazu, jeśli *ě spowodowało II palatalizację[/td][td][ɛ:]~[ɛɐ̯] w pozycji akcentowanej
[ɛ] w pozycji nieakcentowanej
[i] na końcu wyrazu, jeśli *ě spowodowało II palatalizację[/td][td][ɛ][/td]
[/tr]
[tr]
[td]*ǫ[/td][td][u:][/td][td][u:][/td][td][u:] w pozycji akcentowanej
[u] w pozycji nieakcentowanej[/td][td][u][/td][td][u][/td]
[/tr]
[tr]
[td]*y[/td][td][ɯ:][/td][td][ɯ:][/td][td][ɯ:]~[ɤ:] w pozycji akcentowanej
[ɤ] w pozycji nieakcentowanej[/td][td][ɤ:]~[ɯ:] w pozycji akcentowanej
[ɤ]~[ə] w pozycji nieakcentowanej[/td][td][ə][/td]
[/tr]
[tr]
[td]*l niepalatalizujące[/td][td][l][/td][td][l]; [ɫ] przed y[/td][td][l]; [ɫ] przed y, przed spółgłoską i w wygłosie[/td][td][ɫ]~[l] ([ɫ] zawsze przed spółgłoską i w wygłosie)[/td][td][l][/td]
[/tr]
[tr]
[td]*ly[/td][td][lɯ:]
[li] w czasie przeszłym i rodzaju żeńskim rzeczowników[/td][td][lɯ:]
[li] w czasie przeszłym i rodzaju żeńskim rzeczowników[/td][td][lɯ:]~[lɤ:]
[li] w czasie przeszłym i rodzaju żeńskim rzeczowników,
często też w rzeczownikach męskich nieżywotnych i w liczbie mnogiej przymiotników
[/td][td][li][/td][td][li][/td]
[/tr]
[tr]
[td]*ji,
(nagłosowe) *jь[/td][td][ji][/td][td]
[ji][/td][td][jɛ]
[jɪˑ] w końcówkach gramatycznych[/td][td][jɛ]
[jɪˑ] w końcówkach gramatycznych[/td][td][ji][/td]
[/tr]
[tr]
[td]*dь, *tь, *lь[/td][td][ɟ]~[ɟʱ], [c]~[cʰ], [ʎ][/td][td][ɟ], [c], [ʎ][/td][td][ɟʱ], [cʰ], [ʎ][/td][td][dɪˑ], [tɪˑ], [lɪˑ]
[d], [t] w końcówkach gramatycznych[/td][td][dɪˑ], [tɪˑ], [ʎ]
[d], [t] w końcówkach gramatycznych[/td]
[/tr]
[tr]
[td]*čь, *šь, *žь[/td][td][t͡ɕ], [ɕ] i [ʑ][/td][td][t͡ɕ], [ɕ] i [ʑ][/td][td][t͡ɕ], [ɕ] i [ʑ][/td][td][t͡ʃ], [ʃ], [ʒ][/td][td][t͡ʃ], [ʃ], [ʒ][/td]
[/tr]
[tr]
[td]*čę, *šę, *žę[/td][td][t͡ɕɛ], [ɕɛ] i [ʑɛ][/td][td][t͡ɕ̲ɛ], [ɕɛ] i [ʑɛ][/td][td][t͡ʃɛ], [ʃɛ], [ʒɛ][/td][td][t͡ʃɛ], [ʃɛ], [ʒɛ][/td][td][t͡ʃɛ], [ʃɛ], [ʒɛ][/td]
[/tr]
[tr]
[td]pozycja akcentu[/td][td]druga od końca formy podstawowej,
przes. w prawo dla form przeszłych,
przes. w prawo dla koniugacji I[/td][td]pierwsza formy podstawowej,
przes. w prawo dla koniugacji I[/td][td]drugi od końca formy podstawowej,
zakaz akcentu na ostatniej sylabie,
przes. w prawo dla koniugacji I[/td][td]drugi od końca formy podstawowej,
zakaz akcentu na ostatniej sylabie[/td][td]pierwsza formy podstawowej,
zakaz akcentu na ostatniej sylabie[/td]
[/tr]
[tr]
[td]*dj, *tj[/td][td][dz], [ts][/td][td][dz], [ts][/td][td][dz], [ts]
[ɟʱ], [cʰ] na końcu wyrazu[/td][td][dj], [tj]
[dɪˑ], [tɪˑ] na końcu wyrazu[/td][td][dj], [tj]
[dɪˑ], [tɪˑ][/td]
[/tr]
[tr]
[td]*dz, *c przed a, u[/td][td][dz], [ts][/td][td][dɪˑj], [tɪˑj][/td][td][dz], [ts][/td][td][dɪˑj], [tɪˑj][/td][td][dɪˑj], [tɪˑj][/td]
[/tr]
[tr]
[td]skutki gramatyczne zaniku miękkości w wygłosowych *bь, *rjь, *n(j)ь[/td][td]*bь - deklinacja miękkotematowa tylko dla kilku wyrazów,
*rjь, *n(j)ь - dobrze zachowana deklinacja miękkotematowa[/td][td]*bь - brak pozostałości,
*rjь - może być deklinacja i twardotematowa, i miękkotematowa,
*n(j)ь - dobrze zachowana deklinacja miękkotematowa[/td][td]*bь,*rjь - brak pozostałości,
*n(j)ь - średnio zachowana deklinacja miękkotematowa[/td][td]*bь,*rjь - brak pozostałości,
*n(j)ь - średnio zachowana deklinacja miękkotematowa
(jednak dla *nь często może być obocznie deklinacja twardotematowa)[/td][td]zawsze deklinacja twardotematowa[/td]
[/tr]
[tr]
[td]rozwój wstawki *e w czasie teraźniejszym czasowników[/td][td][i] w koniugacji I i III (nie -it')
[ɪˑ] w koniugacji II
[ɛ] w koniugacji III z końcówką -it'
[/td][td][i] w koniugacji II
[ɛ] w koniugacji III + jdit', byt'[/td][td][ɪˑ]~[ɛ] w koniugacji I
[i] w koniugacji II
[ɛ] w koniugacji III[/td][td][i] w koniugacji IIa i IIb
[ɛ] w koniugacji I, IIb, III + jdit', byt'[/td][td][i] w koniugacji II
[ɛ] w koniugacji I i III + jdit', byt'[/td]
[/tr]
[tr]
[td]*C miękka przed a, u
(C to č, š, ž lub C poza n,d, t + j)
[/td][td]C[/td][td]Cij[/td][td]Cij
C, jeśli C to č, š lub ž[/td][td]Ci
C, jeśli C to č, š lub ž[/td][td]Cij[/td]
[/tr]
[tr]
[td]g, k, d, t przed V[/td][td][gʱ], [kʰ], [d], [t][/td][td][g], [k], [d], [t][/td][td][g], [k], [d], [t][/td][td][g], [k], [d], [t][/td][td][gʱ], [kʰ], [dʱ], [tʰ][/td]
[/tr]
[tr]
[td](nie w nagłosie) *sl, *zl, *sn, *zn; *-slo;
(również wtórne) *sr, *zr,[/td][td]sl, zl, sn, zn; -slo; sr, zr[/td][td]sl, zl, sn, zn; -stlo; str, zdr[/td][td]sl, zl, sn, zn; -slo; sr, zr[/td][td]sl, zl, sn, zn; -stlo / -zdlo; sr, zr[/td][td]stl,  zdl, stn, zdn; -sedlo / -zedlo; str, zdr[/td]
[/tr]
[tr]
[td]*ъ w końcówkach deklinacyjnych
(poza D lm. i M lp.)[/td][td][ʊˑ][/td][td][ǝ]~[ʊˑ][/td][td][ɛ]
[ǝ]~[ʊˑ] po k, g[/td][td][ɛ][/td][td][ɔ]
[ɛ] przed ch[/td]
[/tr]
[tr]
[td]*ъkъ, *ьcь w wygłosie[/td][td][kʊˑ], [tsʊˑ][/td][td][ǝk]~[ʊˑk], [ɪˑts][/td][td][ɤk]~[ək], [ɛts][/td][td][ɤk]~[ək], [ɛts][/td][td][ɔk], [ɪˑts][/td]
[/tr]
[tr]
[td]h/ch[/td][td][h] przed samogłoską

• przed spółgłoską, w wygłosie i po [j], [l], [m], [n], [ɾ] i cząstkach iz-, s-[/td][td][h] tylko na początku rdzenia
  
• zawsze po [j], [l], [m], [n], [ɾ] i cząstkach iz-, s-[/td][td][h] przed samogłoską
  
• przed spółgłoskami, w wygłosie i po [j]. [l], [m], [n] i [ɾ][/td][td][h] przed samogłoską
  
• przed spółgłoską[/td][td][h] przed samogłoską
  
• przed spółgłoską[/td]
  [/tr][tr][td]palatalizacja przed [i], [j][/td][td]zawsze, przy czym przed [i]i (nie [j]) dʲ > d', tʲ > t', lʲ > λ[/td][td]zawsze, przy czym dʲ > d', tʲ > t'[/td][td]zawsze, przy czym zwłaszcza przy rzeczownikach rodzaju żeńskiego i czasie przeszłym dʲ > d', tʲ > t', lʲ > λ[/td][td]zawsze z wyjątkiem c, dz, l[/td][td]zawsze z wyjątkiem č, š, ž, c, dz, d, t, przy czym lʲ > λ
  [/td][/tr][/table]
  
  Zmiany ogólnoistanbudzkie:
  *ъ między spółgłoskami w nieodmiennych częściach mowy, w D. lm. rzeczowników i tam, gdzie byłaby trudna wymowa w wygłosie (poza końcówkami deklinacyjnymi rzeczownika i przymiotnika) > [ʊˑ]
  *ъ między spółgłoskami, jeśli jer znajduje się w rdzeniu > e [ɛ]
  *ъr, *ъl przed spółgłoską >  [or], [ol], pod intonacją akutową [ar], [al]
  *ь przed j, w D. lm. rzeczowników i tam, gdzie byłaby trudna wymowa w wygłosie > e [ɪˑ]
  *ь między spółgłoskami, jeśli jer znajduje się w rdzeniu (wypadek przed i omówiony wcześniej) > e [ɛ]
  *ьr, *ьl przed spółgłoską > e/i [ɪˑ]~[ə]; i piszemy po č, š, ž (jednak dialekt zachodni często daje i w każdym miejscu)
  *or, *ol, *er, *el przed spółgłoską > ro, lo, pod intonacją akutową ra, la; re, le
  *ky, *gy > ki, gi
  *ę > ie [jɛ]
  *šč, *ždž > št, žd
  (czasownikowe) *-(č/š/ž)ati > -(č/š/ž)eti
  *n(j)(ь), *rj(ь), *s (z II palatalizacji) > n, r, š (uwaga, w końcówkach i przedrostkach zaszło wsteczne š > s w wyniku częstości użycia)
  *tl, *dl, *kv, *gv, *dz bez zmian
  *v(ъ) przed dwiema spółgłoskami zanika, jednak pozostaje w pisowni, jeśli nie jest przedrostkiem
  *l między spółgłoską wargową a *j (*l epentetyczne) zanika
  ubezdźwięcznienie w wygłosie i przed spółgłoskami bezdźwięcznymi, to samo dotyczy f i v po bezdźwięcznej

 Prosty do tworzenia jest ten slavlang i jako jeden z niewielu języków na forum jest zróżnicowany dialektalnie. Co z przysłówkiem i stopniowaniem przymiotnika? Chętnie dowiedziałbym się ile słów liczy słownik i gdzie go można obejrzeć w całości?

Cytat: Lukas w Marzec 13, 2016, 21:39:56
Prosty do tworzenia jest ten slavlang i jako jeden z niewielu języków na forum jest zróżnicowany dialektalnie. Co z przysłówkiem i stopniowaniem przymiotnika? Chętnie dowiedziałbym się ile słów liczy słownik i gdzie go można obejrzeć w całości?

Rzeczywiście, zabrakło tego.

Przymiotnik - uzupełnienie informacji
Stopień wyższy tworzymy, dodając sufiks -ejši [æ:] do rdzenia, wtedy przymiotnik odmienia się wg paradygmatu miękkiego, jednak forma krótka takich przymiotników będzie dodawała tylko -ej [æ:]. Oczywiście ostatnia samogłoska rdzenia ulega palatalizacji. Stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie do formy wyższej prefiksu na- lub ves- Oprócz tego istnieją przymiotniki nieregularne:

stopień równy (f. krótka)	stopień wyższy (f. długa)	stopień wyższy (f. krótka)
mal (mały)	menši	men
velik (duży)	vietši	viec
nizk* (niski, nisko położony)	nišši (!)	niž
vysk (wysoki, wysoko położony)	vyšši	vyš

*w dialekcie zachodnim wymawiamy na końcu [ʊˑ] dla ułatwienia wymowy, z kolei w dialektach innych niż zachodni ze względu na inny rozwój grupy *ъkъ mamy pisownię nizek (w dialektach wschodnich jest jeszcze dopuszczalna pisownia nizok).

Przykłady
• Ja jdim s mojim nadobrejem prijatelem. - Idę z moim najlepszym przyjacielem.
Dobr jest przymiotnikiem regularnym. Pogrubione miejsca wymawiamy jako [ɪˑ], a podkreślone miejsce oznacza akcent w dialekcie zachodnim. Mamy formę jdem (bez j-) zamiast jdim w dialekcie południowo-wschodnim i południowo-zachodnim, a w dialekcie wschodnim mamy dem, natomiast dialekt centralny ma oboczność jdim ~ dim. Wypadnięcie lub skrócenie *jь- jest prawdopodobnie jeszcze reliktem po akcencie ruchomym, chociaż niektórzy językoznawcy uważają (tak jak wspomniałem), że chodziło o uniknięcie podobieństwa do jedim (jem).
• Nastupenaja/nasledujucija noc budi piekneja/lepeja. - Następna noc będzie piękniejsza.
W języku istanbudzkim funkcjonuje dużo polonizmów używanych zamiennie z rodzimymi odpowiednikami, np. nastupen ~ nasledujuci, piek(e)n ~ lep. Występowanie konkretnego polonizmu na terenie Istanbu i jego częstość są często zależne od używanego dialektu, np wyrazy nastupen i piek(e)n występują prawie jako jedyne w dialekcie zachodnim, w dialekcie południowo-zachodnim występują częściej w mowie potocznej i nasledujuci i lep mają zabarwienie bardziej "staranne", w dialekcie centralnym i wschodnim występują one w podobnej ilości w stosunku do odpowiedników rodzimych, z kolei dialekt południowo-wschodni preferuje rodzime nasledujuti (tutaj *tj > t' !) i lep. Słowo nasledujuci w dialekcie południowo-zachodnim i południowo-wschodnim akcentujemy: nasledujuci, natomiast w dialekcie wschodnim i centralnym tak: nasledujuci. Więc mamy jeden język, a trzy sposoby.
• Rosija jesi naviecaja oblast' svetu. - Rosja jest największym państwem świata.
• Naštest' možim napotkat' na nišše lijudi od mene. - Na szczęście mogę spotkać ludzi niższych ode mnie.

Przysłówek
Przysłówki tworzymy od rodzaju żeńskiego liczby pojedynczej formy krótkiej przymiotników twardotematowych. W przypadku przymiotników miękkotematowych *C + a rozwija się w dialektach tak, jak to było omówione w tabelce. zela (źle), dobra (dobrze), sina/sinja/sinija (sino, biednie). Wyjątki: mena/mena~meni/meni/menja/menija* (mniej), vieca/viecija/vieci/vietja/vietija (więcej).

Ciekawostki
- Istanbucy na ogół lubią każdy naród, zwłaszcza słowiańskie, z wyjątkiem Rosjan, Białorusinów i Ukraińców. Ta awersja do wschodnich Słowian już trwa w historii ponad 500 lat. Przejawia się to tym, że w prasie istanbudzkiej rzadko się mówi dobrze o Rosjanach, np. mówi się, że: "język rosyjski jest zmieszany z gównem i chorobą podniebienia i dlatego brzmi idiotycznie", "Rosjanie potrzebują alkoholu, bo na trzeźwo mają słabą potencję", "Ukraińcy nacjonaliści są gorsi od ustaszów", "Rosja odebrała w 1945 Litwie i Polsce obwód kaliningradzki, by szpiegować Bałtyk", "na Ukrainie rządy objęli nacjonalistyczni kryptogeje", "Rosjanie podsycają wojnę domową w Syrii i stąd są winni europejskiej fali syryjskich migrantów" i tak dalej.

Słowa do słownika na razie są porozrzucane po notesach, po internecie i w mojej głowie. Jak będzie dłuższa przerwa od studiów, to postaram się to jakoś ogarnąć.

Czy5 obie końcówki przymiotników w stopniu najwyższym mozna stosować zamiennie? Jak tworzymy tryb przypuszczajacy i czas przeszły?

Cytat: Lukas w Marzec 16, 2016, 20:35:03
Czy obie końcówki przymiotników w stopniu najwyższym mozna stosować zamiennie? Jak tworzymy tryb przypuszczajacy i czas przeszły?

Tak, te końcówki na ogół są zamienne. Tutaj nie doszło do wyboru tylko jednej z form, ponieważ kiedyś inne funkcje miały ves- i na-. Ves- (ze "zmazurzonym" š > s w wyniku częstości użycia) bowiem było nieco nacechowane emocjonalnie bądź miało tendencję silniej uogólniającą, dzisiaj jednak jest neutralne i prawie tożsame z na-. Jednak jest jedno "ale" - w zależności od dialektu jest inaczej proporcja częstości występowania na- : ves-.
-- dialekt południowo-wschodni i wschodni ma silniejszą tendencję do ves-, z wyjątkiem czterech przymiotników nieregularnych (tu prawie zawsze na-; ves- jest mocno kolokwialne);
-- w dialekcie zachodnim i centralnym jest w miarę po równo, poza przypadkiem, gdy przymiotnik zaczyna się na na- lub mamy do czynienia z imiesłowem, to wtedy częściej używa się ves- (i oczywiście przym. nieregularne mają zawsze na-);
-- dialekt południowo-zachodni zdecydowanie częściej używa na-. w każdej sytuacji, jednak dla imiesłowów zastosowanie ves- nie jest błędem.

No i ważna rzecz jeszcze: nie ma stopniowania analitycznego w istanbudzkim.
Druga ważna rzecz: wszystkie omawiane przeze mnie dialekty są równoprawne jako język urzędowy (tak jak to jest z norweskim bokmålem i nynorskiem), oprócz tego istnieją jeszcze poddialekty, ale to jest odrębna kwestia. Największy prestiż ma dialekt centralny, jednak to zachodni jest częściej nauczany w placówkach oświatowych.

Gerundia tworzymy dwojako:
1. dodanie do tematu czasownika -jstvo
2. dodanie do tematu imiesłowu biernego -ije bądź też -e/-je, w zależności od rozwoju grupy C miękka + a/o/u w konkretnym dialekcie. Uwaga, w dialektach innych niż zachodni w koniugacji I mamy -anije, a nie -atije (gerundium zachowało się bardziej konserwatywnie niż w przypadku imiesłowu biernego, gdzie jedyną możliwą opcją jest -at, a nie *-an).

Kiedy używamy którego gerundium? Gerundium 1 jest bardziej zleksykalizowane niż gerundium 2, to znaczy, że gerundium 1 częściej możemy stosować w sensie konkretnym, a nie abstrakcyjnym, np. zadajstvo (zadanie), prajstvo (pranie), videjstvo (odwiedziny, dosł. widzenie). Z kolei gerundium 2 jest częściej stosowane dosłownie, np. mytije oknu (mycie okien), uporiedenije istby (sprzątanie pokoju), pratije/pranije zbrukatego odejstva (pranie brudnych ubrań), ale są też odstępstwa od reguły, np. žitije (życie (w każdym sensie), život to z wyjątkiem utartych wyrażeń jednak brzuch!), jedlo (jedzenie).

Czas przeszły budujemy tak, jak to było omówione w pierwszym poście - czyli po prostu zamieniamy końcówkę bezokolicznik na -l- i dołączamy odpowiednią końcówkę: m/š/-/a/o/me/te/i (jedyny czasownik nieregularny to (j)dit' - iść). Uwaga dotycząca akcentowania: dialekt zachodni zawsze przesuwa akcent o sylabę w prawo (poza koniugacją III, która obejmuje tylko wyrazy z jednosylabową podstawą słowotwórczą), natomiast dialekt centralny i południowo-zachodni przesuwają akcent tylko dla koniugacji I. Tryb przypuszczający tworzymy analitycznie - po prostu dodając by przed odpowiednią formą czasownika w czasie przeszłym, np. by prosilim (prosiłbym), by chotiliš (chciałabyś), jednak dialekt południowo-zachodni i południowo-wschodni pozwalają też na umieszczenie by po czasowniku, a nie przed nim.

Znowu pomyliłem Cytuj z Modyfikuj, niech no szlag trafi tę technologię tego forum! W każdym razie...
uzupełnienie dotyczące czasowników. Przyznaję się, że nie dopracowałem 3 os. lm. koniugacji II w czasownikach teraźniejszych, to teraz to naprawię.

Dialekt zachodni: -u, jednak zachodzą zmiany w rdzeniu: s : š, z : ž, d : dz, t : c.
Dialekt centralny: zwykłe -iju w wielu wypadkach, jednak jeśli temat jest zakończony na s, z, d, t, to zachodzą odpowiednie wymiany głosek opisane wcześniej + końcówka -u.
Dialekt wschodni: podobnie, jednak w zwykłych wypadkach mamy -iu, a jeśli temat jest zakończony na d, t, to nie zmieniamy tematu i dopisujemy -iju.
Dialekt południowo-zachodni i południowo-wschodni: zawsze mają -iju w koniugacji II.

I jeszcze dodatkowego wyjaśnienia wymaga wyrównanie form wszystkich rodzajów w 3 os. lm. w czasie przeszłym. Winne tego procesu jest przejście ly > li w wyniku częstości użycia.

Wyjaśnienia wymagają też rzeczowniki. Jeżeli wyraz kończy się na -ija, -ije, to zamiast końcówki *-iji mamy końcówkę -eji (-ije w dialekcie południowo-zachodnim i południowo-wschodnim), np. v organizaceji, tomu prateji.

Ciekawostka: na forum podaję formy w dialekcie zachodnim, ale to dialekt centralny jest najbardziej szanowany ze wszystkich, z kolei dialekt wschodni uznaje się za najładniej brzmiący.

Istanbu wreszcie posiada swoje godło!
(http://i68.tinypic.com/zunr5x.jpg)

Po dłuższym namyśle postanawiam to co nieco kontynuować.

Wulgaryzmy istanbudzkie
W istanbudzkim jest bardzo dużo, jak na języki Kontynentu, wulgaryzmów, a zwłaszcza związanych z nimi związków frazeologicznych i derywatów.

pizda – pogardliwe określenie kobiety lub waginy
Derywaty i kolokacje: pizdec – pogardliwie zniewieściały mężczyzna lub homoseksualista; pizdectvo – homoseksualizm lub zniewieściałość albo promowanie homoseksualizmu lub zniewieściałości, też: ruchy skrajnie lewicowe; pizdit' sie – o kobiecie lub homoseksualiście: uprawiać seks, najczęściej przygodny; gorkaja/mokraja pizda – atrakcyjna kobieta; lizat' (glubka) pizdu – wyręczać kogoś w jakiejś robocie, być wykorzystany do roboty dla kogoś

stervo – bardzo pogardliwe określenie kobiety, najczęściej w kontekście rozpusty lub prostytucji, może też być mowa o nieprzydatnej lub denerwującej rzeczy
Derywaty i kolokacje: ruchat'/rušit' stervo – brać udział w niekorzystnych lub niepewnych interesach, narażać się na tego typu okoliczności; stervo jesi vesčas chlodno – powiedzenie mówiące o tym, że nadgorliwość nigdy nie popłaca; sbit' stervo – wymierzyć sprawiedliwość na własną rękę w formie przemocy fizycznej, często przy pomocy innych osób

chuj – pogardliwe określenie penisa, nie używa się tego w stosunku do osób
Derywaty i kolokacje: pochuj (nejaki) – bardzo, strasznie (opisuje przymiotnik lub przysłówek) dostajit' chujem (po ličese) – odnieść druzgocącą porażkę, ostudzić swój entuzjazm, zachuj – nigdy, vyrovnit' chuj (na nechto) – być gotowym na coś, przygotowywać się; chuj(e)c – pogardliwe określenie mężczyzny, najczęściej w kontekście rozpusty, przemocy rodzinnej lub pijaństwa; žit' jako s chujcem – żyć w nieszczęściu, cierpieć biedę

ruchat' (dialekty południowe i wschodnie rušit') – czasownik oznaczający współżycie płciowe z kimś (prawdopodobnie polonizm)
Derywaty i kolokacje: beri (nechto/neče) ruchavica – ktoś ma wysokie libido, ktoś chce współżycia delat' ruchajstvo – (regularnie) uprawiać seks (ze sobą), też: zajmować się prostytucją ruchat' kon(i)/byk(a) – być słabeuszem, nie mieć odwagi

jebat' – czasownik oznaczający głównie współżycie płciowe, ale często też wyrażający pogardę
Derywaty i kolokacje: pojeban – głupi, szalony (również w neutralnym lub pozytywnym sensie); jebadlo/jebište – łóżko (w każdym sensie, niekoniecznie seksualnym), też ogólniej: koc, leżak, hamak, a czasem nawet i sofa, kanapa; ujebat' ... – psuć, niszczyć, marnotrawić coś (jeśli więc używamy tego np. z ubraniem, to chodzi o rozdarte lub zniszczone ubranie, nie ubrudzone)

obtiegnut' – czasownik oznaczający seks oralny (polonizm)
Derywaty i kolokacje: obtiegni mene – prośba mężczyzny o seks oralny, ale częściej chodzi o agresywną odpowiedź oznaczającą odmówienie komuś przysługi lub pomocy lub też obrażenie się na kogoś (≈ pol. wal się), też: prośba o odejście w sytuacji, gdy ktoś chce spokoju; obtieg! / izobtieg! – agresywne wezwanie, by ktoś sobie odszedł (≈ pol. spierdalaj)

šurat' (dialekty południowe šijurat') – oddawać mocz, czasem też: oddawać spermę
Derywaty i kolokacje: obšurujit' (nechto/neče) – o kimś lub o czymś: nie obchodzić kogoś; zašurat' sie – uspokoić się, odpocząć, najczęściej od denerwującej sytuacji; to jesi šuranije v noci – to nie ma sensu, to nie ma szans działać lub pracować, też: to jest prymitywne, to jest za proste

srat' – oddawać kał
Derywaty i kolokacje: srajim na tebe – nie obchodzi mnie to, też: radź sobie sam; nasrivat' (nekomu) na glovu – wbijać komuś do głowy zbędne rzeczy, męczyć kogoś zbędnymi rzeczami; srajstvo – zbędna, bezwartościowa rzecz

govno – stolec, też: zbędna rzecz
Derywaty i kolokacje: jdit' za govnem – niepotrzebnie wkładać w coś wysiłek, też: marnować swój czas; (alit')* izgovna – robić coś bez sensu, bez żadnego uzasadnienia; govnište – jakieś małe miasto, wieś lub dowolna okolica oddalona od ruchu komunikacyjnego; też: bardzo mały lokal

*alit' jest to tzw. zaimek czasownikowy nieokreślony – ma on mniej więcej znaczenie robić coś, być w jakimś stanie; prawdopodobnie ma on pochodzenie leńchszańskie

Kwestie przyimkowe
Kiedy używamy z miejscami przyimka v, a kiedy na? Pierwszego przyimka używamy głównie z nazwami miast, państw, urzędów, instytucji, a drugiego w pozostałych wypadkach, Przykłady: na targu (w sklepie), na teatru (w teatrze), na restauraceji (w restauracji), na meste (w mieście), na gorach (w górach), na jestbe/jistbe (w pokoju), jednak: v Varšave (w Warszawie), v Pol'sci (w Polsce), v pošte (na poczcie), v sudu (w sądzie), v škole (w szkole), v banci (w banku). Należy też pamiętać, że często się nie czyta przyimka v, chyba że prowadziłoby to do nieporozumień, a już obowiązkowo się nie czyta, jeśli następujący wyraz zaczyna się dwiema spółgłoskami lub głoską [v]. Są też takie nazwy miejsc, które łączymy z innymi przyimkami niż v, na: pri more (nad morzem), pri reci (nad rzeką), nad dolinu (w dolinie), nad višinu (na wyżynie).

Inne kierunki tworzymy dla v-miejsc tak: kierunek ,,od" – od, kierunek ,,do" – do. W przypadku na: kierunek ,,od" – iz, kierunek ,,do" – na + biernik. W przypadku pozostałych przyimków wystarczy dodać w przypadku kierunku ,,od" przyimek iz do przyimka i zmienić formę nazwy miejsca na dopełniaczową, np. iznad doliny (z doliny), a dla kierunku ,,do" zmienić formę nazwy miejsca na biernikową, np. nad dolinu (do doliny).
Wyjątki. Niektóre przyimki w kierunku ,,do" wymagają dodania przyimka na i zmiany formy miejsca na dopełniaczową, np. krajno domu – nakrajno domu (niedaleko domu, obok domu), a niektóre zamiany na inny przyimek, np. pri reci – v reku (nad rzeką – nad rzekę). Takich wyjątków nie ma dla kierunku ,,od", np. izkrajno domu, izpri reki.

Małe odstępstwa od regularnej odmiany rzeczownika
1. Miejscownik rzeczowników nijakich na -e. Może wystąpić zamiast standardowej końcówki -e końcówka -i, jeśli mogłoby to powodować kolizję z biernikiem, np. na poli/poleji zamiast na pole/polije (w polu).
2. Żeby uniknąć zbitki -iji w rzeczownikach z tematem zakończonym na -ij-, dialekty północne stosują na końcu -eji, a południowe stosują -ije lub -eje.
3. Sporo rzeczowników zakończonych na -n waha się między tematami twardymi a miękkimi, w dialekcie centralnym np.: kone (konia), ogne (ognia), vone (zapachu), ale: penu (pnia), stupenu [stu:...] (stopnia), tenu [tæ:...] (cienia). Rzeczownik den (dzień) i na podstawie analogii też miesiące zakończone na -en w wielu dialektach odmieniają się jak rzeczownik twardotematowy żywotny, np. 25. studena (25 grudnia; zachód mówi 25. studene).
4. Potocznie ostatnio też coraz częściej odchodzi się od nieregularnej odmiany vol i med na rzecz przeniesienia vol do deklinacji twardej żywotnej, a med (singulare tantum poza językiem książkowym) do deklinacji twardej nieżywotnej. Jest to już nawet ujęte w standardzie literackim południowo-zachodnim i obocznie zachodnim i południowo-wschodnim. Syn akurat dobrze się ,,trzyma". Podobnie rzeczowniki żeńskie zakończone na -ev (e nieruchome!) często przenoszą się do dawnej er-deklinacji, czyli zamiast markevach – ducerech mamy markevech – ducerech.
5. Mamy przesunięcie akcentu o jedną pozycję w lewo, jeśli przed niezerową końcówką mamy jakiś formant słowotwórczy, np. jiglište/jeglište, lišica, dubina, gostina, też: informacija. Są wyjątki, gdzie już zatarła się granica między rdzeniem a formantem słowotwórczym, np. ulica, dolina, robota, godina. Akcent w poszczególnych formach zawsze stały.

Do jakiego języka podobny jest istanbudzki?

Polski!
szczęście - sučestije - sreća
droga - draga - put
wiedzieć - vedet' - znati
godzina - godina - sat
chuj - chuj - kurac
gorący - goruc - vruć
deszcz - dešt' - kiša
dom - dom - kuća
kot - kot - mačka
tańczyć - tancujit' - plesati
brzeg - breg - obala
mąka - muka -  brašno
mówić - molviti - kazati
rok (lata) - leto (leta) - godina
dziękuję - podiek tebe/vas - hvala
starczyć - stačit' - biti dovoljan
prąd - prud - struja
ksiądz - kniedz - svećenik

Chorwacki!
spragniony - žieden - žedan
podobny - sliječen - sličan
podróż - putovanije (też: routing), putovajstvo - putovanje
zgodny - sglosen - suglasan
Węgry - Madijarska - Mađarska
państwo - daržava - država
sukces - uspech - uspjeh
zapraszać - pozvat' - zvati
robić - sdelat' - delati
małżeństwo - brok - brak
rozmawiać - govorit' - govoriti
pogoda - vremeno - vreme
tęcza - duga - duga
zebranie - sbor - zbor
przyszłość - buduštije - budućnost
wesele - svat'ba - svadba
niebieski - modr - modar
łaska - milost' - milost
wściekły - lijut (zachód też: stekl) - ljut
przypadek - slučaj (zachód też: pripad) - slučaj
boisko - jegrište - igralište
dynia - tykva - tikva
ładny - lep - lijep
porada - suvet - savjet

Żaden z powyższych!
jedenaście - jedenacil - jedanaest
rozumieć - majit' (też: mieć) - razumjeti
zamek - grod, grodište - dvorac
szybki - pospešen - hitar
jutro - nastupnego dena - sutra
cierpienie - strast' - patnja
właśnie - izgodno - upravo
rzucać - metit' - baciti
Polak - Lech - Poljak
dusza - sila - duša
nie ma - nemoci - nema
tani - nedrog, poniži - jeftin
brudny - izbrukat - prljav
zło - chudost' - zlo
zadowolony - vesel - zadovoljan
ogłoszenie - vysvedčenije - oglas, objava

Kilka niedopowiedzianych rzeczy o istanbudzkim.
1. Spory wpływ języka serbochorwackiego na kształtowanie się istanbudczyzny. Istanbudzki posiada sporo zapożyczeń ze wspomnianego języka (choć nieraz znaczenie uległo zmianie) i szacuje się ich liczbę nawet na ok. 2,5 tysiąca. Język polski i czeski również sporo oddziaływały na istanbudzki, jednak wpływy te są nieco późniejsze i szacuje się je na ok. 1,5 tys. dla polskiego i 800 dla czeskiego. Przykłady zapożyczeń:
Serbochorwacki: putovanije (< putovánje; podróż), stanica (< stànica; przystanek/stacja), dolžnost' (< dúžnōst; powinność/obowiązek), učištije (< ùčilīšte; szkoła wyższa), targ (< trgòvina; sklep), brošno (< brȁšno; krupa), znameno (< znȁmēn; oznaka/symptom), god (< gȏd; imieniny), sbor (< zbȍr; zebranie/spotkanie)
Polski: vybery (< wybory; ts.), osveta (< oświata; edukacja/oświata), obtiegnut' (< obciągać; wiele znaczeń, m.in. spierdalać),

2. Kwestia zaprzeczonego dopełnienia w bierniku. Na ogół we współczesnym istanbudzkim przypadek takiego dopełnienia zostaje w bierniku, jednak tak się nie dzieje w przypadku wielu rzeczowników konkretnych (najczęściej niemających żadnych sufiksów), z narzędziami, nazwami miejsc i jedzeniem na czele. Wyjątkiem jest język książkowy, w którym niemal zawsze zaprzeczamy biernik za pomocą dopełniacza, a także sytuacja, gdy chcemy powiedzieć "ani trochę czegoś, w ogóle czegoś", tzw. dopełniacz emfatyczny. Przykłady:
Ze zmianą na dopełniacz: Vidim syr / ne vidim syru (ser), Vidim ogrod / ne vidim ogrodu (ogród, sad), Vidim pilu / ne vidim pili (piła).
Bez zmiany na dopełniacz: (Ne) vidim lekarniju (apteka), (Ne) vidim chudost' (zło), (Ne) vidim bog* (bóg).
*nie dotyczy standardu wschodniego i południowo-wschodniego, gdzie w żywotnych biernik = dopełniacz.

3. Liczebniki zbiorowe. Najczęściej używanymi są dvoje (2) i troje (3), natomiast pozostałych właściwie się nigdy nie używa w języku mówionym. Liczebników zbiorowych używamy ich z rzeczownikami żywotnymi i w przypadku dvoje też z rzeczownikami očese (oko) i ušese (ucho). Odmieniają się jak rzeczowniki twardotematowe w rodzaju nijakim (troja, troju...)*, choć w praktyce występują tylko w dopełniaczu i bierniku (a wręcz tylko te przypadki są dozwolone m.in. w standardzie zachodnim i południowo-wschodnim). Jeśli chodzi natomiast o łączliwość z rzeczownikiem, to w mianowniku, dopełniaczu i bierniku występuje łączliwość taka, jak jak z liczebnikami typu piet', šest'. W pozostałych przypadkach (jeśli to możliwe) standard każe łączyć za pomocą związku zgody, przy czym rzeczownik ma być w liczbie pojedynczej.
*standard zachodni i południowo-zachodni każą odmieniać wszystkie nijakie zakończone na -je według paradygmatu miękkotematowego, dlatego tam poza narzędnikiem (trojem) liczebniki zbiorowe są nieodmienne.

Przykład odmiany za pomocą form liczebnika 3 - formy zaznaczone na niebiesko są rzadkie i dozwolone tylko w niektórych standardach literackich:

M.=W. trije grody (trzy zamki) / tri zemije (trzy ziemie) / tri očesa (troje oczu) / troje byku (trzy byki) / troje ženu (trzy kobiety) / troje detietu (troje dzieci)
D. trech grodu / trech zemeji / trech očes / troja byku / troja ženu / troja detietu
C. trem grodem / trem zemijam / trem očesem / troju byku / troju žene / troju detieti (raczej: trem bykem / trem ženam / trem detietem)
B. tri grody / =M.=W.
N. tremi grodmi / tremi zemijami / tremi očesmi / trojem bykem / trojem ženu / trojem detietem (raczej: tremi bykmi / tremi ženami / tremi detietmi)
Ms. trech grodech / trech zemijach / trech očesech / troje byku / troje žene / troje detiete (raczej: trech bycech / trech ženach / trech detietech)

4. Podawanie dat. W mianowniku i bierniku formy wyglądają tak, jak w dopełniaczu, w pozostałych przypadkach związek zgody. Przykłady: Togodena jesi tretego tretmesiece (Dzisiaj jest trzeci marca), Sdelaj to pred tretim tretmesiecem (Zrób to przed trzecim marca).

5. Różnice w rekcji. Najłatwiej pomylić rząd dopełniaczowy i rząd biernikowy. Przykłady różnic:
Dopełniacz: zaberit' peniedzu (zabierać pieniądze), oddajit' duše (oddawać duszę), raniti detietu (ranić dzieci)
Biernik: slyšit' muziku (słuchać muzyki), naučit' matematiku (uczyć/nauczać matematyki), zabranit' šokoladu/slodze (zabraniać czekolady/słodyczy)

6. Należy też pamiętać, że we współczesnym istanbudzkim kategoria aspektu w wielu sytuacjach po prostu zniknęła. Jeżeli jednak kontekst koniecznie wymaga podkreślenia, że chodzi o czynność jednokrotną, która ma być zakończona, to w niektórych wypadkach możemy użyć przedrostka u-. Dlatego poniższe przykłady są całkiem naturalne dla istanbudzkiego ucha:
Skoro musim jedit' nejako snedanije. (Zaraz muszę zjeść jakieś śniadanie), Zaneč ne delalim bych to pojedinom (Nigdy nie zrobiłabym tego jeszcze raz), jednak: Jdiš do prace? Ne, ješte ne upilim togo čaje.* (Idziesz do pracy? Nie, jeszcze nie wypiłem tej herbaty).
*Możemy pominąć u-, ponieważ z kontekstu jednoznacznie wiadomo, że nie chodzi o nasze doświadczenie związane z piciem konkretnego gatunku herbaty, tylko o to, że nie skończyliśmy picia konkretnej herbaty obecnej przed nami.

Kolejne tendencje we współczesnej istanbudczyźnie

1. Wszędobylskie "wykanie". Jest to zwłaszcza popularne w dialekcie centralnym, gdzie mówienie na "ty" jest obecne niemal wyłącznie w trybie rozkazującym czasowników mających w 2.os.lm. taką samą formę dla trybu oznajmującego i rozkazującego, a także w języku pisanym i literaturze, a na "vy" można mówić nawet w stosunku do rodziny i dzieci. Dialekt wschodni i południowo-zachodni ostatnio również został "zarażony" tym zjawiskiem, gdzie w mowie młodych Istanbudczyków z wymienionych regionów konkurują ze sobą "ty" i "vy". W zachodniej Istanbudczyźnie "vy" jest bardzo powszechne w języku prasy, telewizji i innych mediów, jednak w stosunku do bliskich znajomych dalej przeważa "ty". Najbardziej konsekwentne rozróżnianie "ty" i "vy" występuje głównie w dialekcie południowo-wschodnim.

2. Zastępowanie w rozkaźnikach końcówki zerowej końcówką -i. To zjawisko jest silne zwłaszcza w dialekcie wschodnim i południowo-wschodnim. W dialekcie centralnym końcówka -i często występuje, gdy temat czasownika jest zakończony głoską inną niż [d], [t] i [l]. Końcówka zerowa w czasownikach zakończonych w temacie jedną spółgłoską nadal utrzymuje się konsekwentnie w dialekcie zachodnim i w południowo-zachodnim. Należy też pamiętać, że w dialekcie zachodnim, południowo-zachodnim i obocznie w centralnym w rozkaźniku dla 2.os.lm. akcent się przesuwa na następną sylabę, a więc jest np. tiegni - tiegnite.

3. Obecność cyrylicy. Cyrylica występuje niemal wszędzie w odręcznych pismach i to jest podstawowe pismo nauczane w szkole obok łacinki. W internecie, prasie i drukowanych pismach urzędowych sytuacja wygląda inaczej - tam przeważa niemal wyłącznie łacinka, chociaż w Istanbu Północnym jest do roku 2030 obowiązek przygotowywania wszelkich aktów prawnych również w wersji cyrylicznej. Ogólnie oficjalnym alfabetem od kilku lat jest łacinka, jednak podpisy cały czas można składać cyrylicą i jest to nadal sposób zalecany przez Ministerstwo Administracji, chociaż od roku 2025 już wygaśnie obowiązek posiadania tzw. pełnego podpisu (czytelnego) i skróconego podpisu (parafy) w wersji cyrylicznej. Wszelkie formularze (z wyjątkiem elektronicznych) również można wypełniać cyrylicą. Jeszcze jedna ważna rzecz: prawnie uznawane jest wyłącznie istanbudzkie pismo odręczne, a nie np. rosyjskie czy serbskie, dlatego urzędnik ma prawo odrzucić pismo Rosjanina, który używa w formularzu m.in. samogłosek jotowanych, których nie ma w istanbudczyźnie już od około pięciu wieków, bądź też pisze literę "т" jak polskie "m", czego się nie robi już od roku 1750. Stąd np. Юрий może mieć na imię albo Jurij, albo Йурий, analogicznie Günther to tylko Gunther/Ginter lub Гунтхер/Гинтер*. Ostatnio w rządzie istanbudzkim postulowane jest też wprowadzenie alfabetu laryngijskiego jako kolejnego obocznego, jednak na razie ta idea nie zdobywa szerokiego poparcia.

*Transkrypcja z łacinki jest dozwolona na dwa sposoby - fonetyczny lub graficzny. Najczęściej przeważa sposób graficzny, i to w obu pismach, dlatego potrafi być nawet Фоуцаулт/Foucault obok Фуко/Fuko (bez zachowywania oryginalnego akcentu!)

4. Co jest miękką, a co twardą spółgłoską? Poniższa tabelka prezentuje odmianę w dopełniaczu liczby pojedynczej kilku rzeczowników, które mogą być miękkotematowe w zależności od standardu.
[table=1]
[tr]
[td]W[/td][td]centralny[/td][td]E[/td][td]SW[/td][td]SE[/td]
[/tr]
[tr][td]Jureji (r.m-os.) [/td][td]Jurije*, Jureji[/td][td]Jurija[/td][td]Jurije*[/td][td]Jurija[/td][/tr]
[tr][td]slučaje (r.m.)[/td][td]slučaje[/td][td]slučaju[/td][td]slučijaje[/td][td]slučijaju[/td][/tr]
[tr][td]mytije (r.n.) [/td][td]mytija[/td][td]mytia[/td][td]mytije[/td][td]mytija[/td][/tr]
[tr][td]zeme (r.ż.) [/td][td]zemije[/td][td]zemie[/td][td]zemije[/td][td]zemji[/td][/tr]
[tr][td]Miloši (r.m-os.) [/td][td]Miloša, Miloše**[/td][td]Miloša[/td][td]Miloši[/td][td]Miloše**[/td][/tr]
[tr][td]nože (r.m.) [/td][td]nože[/td][td]nože[/td][td]nože[/td][td]nože[/td][/tr]
[tr][td]tuče (r.ż.) [/td][td]tuče[/td][td]tuče[/td][td]tuče[/td][td]tuče[/td][/tr]
[tr][td]kniedza (r.m-os.) [/td][td]kniedza[/td][td]kniedza[/td][td]kniedzi[/td][td]kniedza[/td][/tr]
[tr][td]konce (r.m.) [/td][td]konce[/td][td]koncu[/td][td]konce[/td][td]koncu[/td][/tr]
[tr][td]medzy (r.ż.) [/td][td]medze[/td][td]medze[/td][td]medze[/td][td]medzi[/td][/tr]
[tr][td]sonce (r.n.) [/td][td]sonce, sonka***[/td][td]sonca[/td][td]sonce, sonka***[/td][td]sonca[/td][/tr]
[tr][td]koni (r.m-os.) [/td][td]kone**[/td][td]kona, kone**[/td][td]koni[/td][td]kona[/td][/tr]
[tr][td]studene (r.m.) [/td][td]studena****[/td][td]studena****[/td][td]studene[/td][td]studena****[/td][/tr]
[tr][td]gospodari (r.m-os.) [/td][td]gospodara[/td][td]gospodara[/td][td]gospodare**, gospodara[/td][td]gospodara[/td][/tr]
[/table]
*przegłos -iji > -ije w dialekcie południowo-zachodnim i tu obocznie w centralnym
**w dialekcie centralnym i wschodnim stosuje się deklinację nieżywotną, rzadko tak też jest w dialekcie południowo-zachodnim
***można mówić sonko zamiast sonce w dialekcie centralnym i południowo-zachodnim
***w dialekcie centralnym, wschodnim i południowo-zachodnim den i studen odmieniają się jak rzeczowniki żywotne*

Kilka praw i reliktów akcentuacyjnych w języku istanbudzkim.

Zacznijmy od języka staroistanbudzkiego. Istniały cztery rodzaje akcentu tonicznego: rosnący krótki /ě/, rosnący długi /ěː/ opadający krótki /ê/, opadający długi /êː/. Jednakże zasady nieco się różnią od tych m.in. w diasystemie serbsko-chorwackim. Rodzaj intonacji zależy wyłącznie od rodzaju paradygmatu prasłowiańskiego (ściślej mówiąc - praistanbudzkiego), natomiast długość akcentowanej sylaby od tego, czy dana sylaba po przesuwce akcentu zachowała miejsce akcentuacji względem starego akcentu, czy też nie.

Zasady przesuwania akcentu w staroistanbudzkim:
- Jeżeli akcent znajduje się po rdzeniu, akcent przesuwamy na ostatnią literę rdzenia wyrazu.
- Jeżeli akcent znajduje się na rdzeniu wyrazu, to go zostawiamy lub ewentualnie przesuwamy na ostatnią sylabę rdzenia wtedy, jeśli jest on wielosylabowy i nie jest na ostatniej sylabie rdzenia.
- Jeżeli akcent znajduje się przed rdzeniem (np. jest na przyimku lub przedrostku), to zostaje on na swojej pozycji.

Zasady oznaczania typu akcentu w staroistanbudzkim:
- Jeżeli słowo pochodzi od paradygmatu stałego (a lub b), to ma akcent rosnący.
- Jeżeli słowo pochodzi od paradygmatu ruchomego (c), to ma akcent opadający.

Dalsze przetrwanie wszystkich reguł się nieco różni w poszczególnych dialektach.

Jeszcze do tego zachodzi kilka zasad fonetycznych:
- Pod akcentem rosnącym /or/ > /ar/, /ol/ > /al/, /er/ > /ir/, /el/ > /il/
(uwaga, *er, *el > /ær/, /æl/)
- Tuż po akcencie długim opadającym /o/ > /a/, /e/ > /i/.

Oczywiście reguły współcześnie nieco zmieniły swój zasięg.

Przykłady tych reguł w staroistanbudzkim:
/spʲǔ:/ - /spǐ:ʃ/ - /spǐ:/ - /spǐme/ - /spǐte/ - /spʲǔ:/ <> /spǎ:l/ - /spǎla/ - /spǎlo/ - /spǎli/
(reinterpretacja nieruchomości w cz.ter. jako paradygmat b)
/môgu/ - /mô:ʒiʃ/ - /mô:ʒi/ - /mô:ʒime/ - /mô:ʒite/ - /mô:gu/ <> /mô:gl(ə)/ - /môgla/ - /mô:gla/ - /mô:gli/ - /mô:g(ə)li/
(reinterpretacja ruchomości w cz.ter. jako paradygmat c, jednak mimo to w przedrostkach nie jest to przemieszane, np. /pomô:ʒi/ i /ǔ:spiʃ/)
/rûnka/ - /rûnki/ - /rû:tsi/ - /rû:ku/ - /rûnku:/ - /rû:tsi/ - /rûnko/ <> /rû:ki/ - /rû:k(ə)/ - /rû(:)kam/ - /rû:ki/ - /rû(:)kami/ - /rû(:)kax/ - /rû:ki/
(w miejscowniku i wołaczu szybko zaszła analogia + w liczbie mnogiej akcent nie zawsze zachowywał się konsekwentnie, bo mamy /nâ: ruku/, ale też /nâ: rutsi/ i /nâ: rukax/ + odnosowienie zaszło tylko na nosówkach krótkich)
/ʃǐːdl(ə)/ - /ʃǐdla/ - /ʃǐdlo/ - /ʃǐdli/
/dlǎto/ <> /dlǎ:t(ə)/
/krǎ:va/ <> /krǎ:v(ə)/
/mǐ:rtv(ə)/ - /mǐrtva/ - /mǐrtvo/ - /mǐrtvi/ - /mǐrtvɨ/
/glû:x/ - /glûxa/ - /glû:xa/ - /glû:ʃi/ - /glû:xɨ/

Najważniejsze skutki reguł:
- niemal wszystkie czasowniki mają końcówkę zaczynającą się od /i/ (rozszerzenie reguły)
- druga palatalizacja w rzeczownikach żeńskich dała końcówkę /i/ (rozszerzenie reguły)
- zdecydowana większość przysłówków odprzymiotnikowych kończy się na /a/ (rozszerzenie reguły)
- wokalizacja *ьr i *ьl często daje w efekcie /ir/ i /il/
- Grupy *or i *ol mają różne kontynuanty w zależności od paradygmatu akcentowego: /ra/~/ro/ i /la/~/lo/
- jest zachowany akcent na przyimku, przedrostku lub przeczeniu w ok. 200 wyrażeniach i zwrotach w dialekcie centralnym i wschodnim, okazjonalnie też w innych dialektach, m.in.: na ruku, na ruci, na rukach, na goru, na gore, neživ, zabor
- dialekt wschodni ma częściowo zachowany akcent toniczny, który jest opadający ok. 600 wyrazów, np. /ǒ:gnɪ/, ale /ôtʃesa/; dotyczy to również przenoszenia akcentu na przedrostek, np. otdal