ასლავინესქა აღლაგალა / język aslawiński

Zaczęty przez barthlome, Listopad 18, 2018, 16:45:40

Poprzedni wątek - Następny wątek

barthlome

ასლავინესქა აღლაგალა
(Aslavineskʰa aʁlagala)

Jest to projekt, nad którym ostatnio troszkę posiedziałem, to napiszę, co mam. Opisywałem go już trochę na facebookowej conlangawce, stąd mój post składa się z trzech części:

Cz. 1

Asławini (ასლავინუ) to plemię, które w drugiej połowie IX w. z ziem Słowiańszczyzny przeniosło się na Kaukaz (jeszcze nie wiem jak, nie pytajcie o szczegóły conworldowe). Nie przyjęło zatem chrystianizacji ani z rąk Bizancjum, ani Rzymu, a gruzińskich kapłanów, którzy przyjęli nowych mieszkańców wybrzeża Morza Czarnego, pożyczyli im mnóstwo słów i pismo.

Skutkiem długotrwałego przeżywania na Kaukazie są silne zmiany w języku: redukcja systemu samogłoskowego (u juʁaslawinów do czterech fonemów, u siwerasławinów do dwóch), za to z rozbudowanym systemem spółgłoskowym (zwarte dzielą się na przydechowe i ejektywne), megarozwinięty system koniugacyjny kosztem uproszczonej deklinacji, zanik kategorii rodzaju gramatycznego itd.

Po kolei – dzisiaj fonetyka.
Samogłoski mamy na południu cztery.

*ь, *ę i *e dają nam ე (e) (*ę – ენ)
*i, *ě dają nam ი (i)
*y, *u i *ǫ dają nam უ (u) (*ǫ – უნ)
*ъ, *a i *o dają nam ა (a)

*ъ, *a, *y, *e oraz *ę dają poprzedzającej spółgłosce zwartej przydechowość (i ew. ubezdźwięcznienie), pozostałe – ejektywność.

Przykłady:
*kotъ > კათა (kʼatʰa)
*pǫtь > პუნტე (pʼunt̠e)
*kako > ქაკა (k̠ʰakʼa)
*bogatъ > ბაქათა (bakʰatʰa)
*buditi > ბუდიტი (budtʼi)

Jak widzimy wyżej, wokalizacja jerów wyglądała zupełnie inaczej niż u reszty Słowian, mianowicie zwokalizowano (prawie) wszystko. Bez wyjątków doszło do wokalizacji w wygłosie (stąd დამა, სუნა – dama, suna).

Jeżeli słowo zaczynało się na zbitkę dwóch spółgłosek, dla ułatwienia wymowy poprzedzano je tylnym jerem, późniejszym ა:
*stolъ > ასტალა (astʼala)
*slědь > ასლიდე (aslide)
*drugъ > ადრუქა (adrukʰa)

(Od tego momentu przestaję zaznaczać ejektywność zwartych. Jeżeli nie są przydechowe, to znaczy, że są ejektywne)

Ten proces dotyczy również słów zaczynających się od dwóch spółgłosek rozdzielonych jerem:
*pьcъ > აპსა (apsa)
*dьnь > ადნა (adna)
*lьvъ > ალვა (alva)

Między dwoma samogłoskami
-s- przechodzi w -z-
-z- przechodzi w -dz-
-r- przechodzi w -rr-
Dlatego Wydawnictwo ,,Ja i świat" to ,,აძა და მირრა" (adza da mirra)

Metateza:
TorT > (a)TraT, ადრაქა (adrakʰa – droga)
TolT > (a)TlaT, ავლასა (avlasa – włos)
TerT > (e)T(ʰ)reT, ეფრექა (epʰrekʰa – brzeg)
TelT > (a)TlaT, ამლაკა (amlaka – mleko)

Deklinacja rzeczowników:
Zachowały się cztery przypadki: N., G. (razem z Acc.), D. (razem z Ins. i Loc.) i V. Są trzy typy deklinacyjne:
I zakończone na -a i -e, z G. na -a, odpowiada I deklinacji stsł.
II zakończone na -a, z G. na -u, odpowiada II i III deklinacji stsł.
III z różnymi zakończeniami i G. na -i, odpowiada IV i V deklinacji stsł. oraz dla większości zapożyczeń z gruzińskiego.

N. apsa, marre, katʰa – pies, morze, kot
G. apsa, marra, katʰa
D. apsi, marri, kasi*
V. apse!, marre!, katʰe!

N. suna, akrava, asluga (syn, krowa, sługa)
G. sunu, akravu, aslugu
D. suni, akravi, asludzi*
V. suna!, akrava!, asluga!

N. kaste, puri, ime (kość, chleb, imię)
G. kasti, puri, imeni
D. kasti, puri, imeni
V. kasti, puri, imeni

Jak widzimy, doszło do wyrównań morfologicznych w G. i V., natomiast w D. historyczna *ě
a) usuwa przydechowość,
b) działa tak jak oczekujemy zgodnie z drugą palatalizacją (runkʰa, runci – ręka; duxa, dusi – duch),
c) dodatkowo -tʰě i -kʰě > si (kʰutʰa, kʰusi – wieloryb).

Cz. 2

Spółgłoski zadziąsłowe mają warianty zwyczajne (შ, ჟ, ჩ, ჯ) oraz labializowane (dwuznaki შო, ჟო, ჩო, ჯო). Labializowane są efektem:
– *š, *ž, *č, *dž przed nosowymi lub zaokrąglonymi: *čudo > ჩოუდა (čʷuda), *mǫčǫ > ძმუნჩოუნ (dzmunčʷun), *žęti > ჟოენტი (žʷenti),
– przejścia grup *kv, *gv, np. *zvězda > ჯოისთა (džʷistʰa), *květъ > ჩოითა (čʷitʰa),
– zapożyczeń z abchaskiego.

Większość słów, które na poziomie ps. zaczynały się samogłoską, otrzymują inicjalny przydech: ჰ, w transkrypcji «h».
*ezero > ჰეძერრა (hedzer:a), *otьkъ > *hatekʰa > ჰაქთა (hakʰtʰa) (nieregularne przejście, zachował się D. sg hatʰesi).

Dawne połączenia *tl, *dl przeszły przed jacią w zwyczajne l, zaś w każdej innej pozycji w /ɬ/. Ze względu na brak danego dźwięku w gruzińskim alfabecie oraz niechęć do dodawania czegokolwiek do świętego pisma postanowiono go nie zapisywać. Dlatego kiedy widzicie na piśmie dwie sąsiadujące samogłoski, to między nie trzeba wstawić ɬ.
*mydlo, mydlě > მუა, მული (muɬa, muli).

Głoski q' (ყ) używamy tylko w nielicznych zapożyczeniach z gruzińskiego oraz onomatopejach.
Głoski ʁ (ღ) używamy w zapożyczeniach z gruzińskiego i abchaskiego oraz z *gl (np. aʁlasa).

Podsumowując, zasób fonetyczny południowego dialektu prezentuje się następująco:
4 samogłoski: ɑ, e, y, ɪ
33 spółgłoski:
b, p', pʰ
g, k', kʰ
d, t', tʰ
s, z, ʃ, ʒ, ʃʷ, ʒʷ
ts, dz, tʃ, dʒ, tʃʷ, dʒʷ
l, ɮ, r, r:, ʁ, h, x, q'
m, n
v, (w)

Cz. 3

Liczba mnoga rzeczowników ma dwa paradygmaty: krótki i długi. W paradygmacie krótkim N. ma końcówkę -u, w długim -ebi. W pierwszym odmieniają się (zasadniczo) te słowa, które w temacie mają więcej niż jedną sylabę, w drugim jednosylabowe oraz zapożyczenia z gruzińskiego.

Paradygmat krótki:
N. sg astala, akrava, asluga
N. pl astalu, akravu, aslugu
G. pl astala, akrava, asluga
D. pl astalama, akravama, aslugama
V. pl astalu!, akravu!, aslugu!

Paradygmat rozszerzony:
N. sg katʰa, muɬa, puri
N. pl katʰebi, muɬebi, purebi
G. pl katʰeba, muɬeba, pureba
D. pl katʰebas, muɬebas, purebas
V. pl katʰebas, muɬebas, purebas

Szczątkowo zachowana jest tzw. trzeci paradygmat, z rozszerzeniem -ove, który dominuje jedynie przy odmianie słowa bakʰa (Bóg):
N. bakʰove
G. bakʰov
D. bakʰama
V. bakʰu!

Poza bakʰa ta odmiana jest możliwa m.in. dla suna, vala czy matʰi (!).

Dla kilku rzeczowników, które przeszły z *TъТ... na aTT... (np. *pьsъ > apsa), w liczbie mnogiej wraca forma pierwotna
N. sg apsa
N. pl pesebi
G. pl pesebas itd.
Ślůnzok, uobrůńca sztojerowyj uortografije.

Henryk Pruthenia

Witam Cię Panie Bartłomieju W. po długiej nieobecności!
Fajnie wygląda rozwój szczelinowych między samogłoskami, dało to ciekawy wynik. Podobi  mi się.
Szkoda, że nie powstała jakaś ergatywność, oraz nie rozbudował się system przypadków z przyimków (choćby jeno poimków!), ciekawie by się obejrzało to.

No i chciałoby się zobaczyć Owców i Konia z transkrypcją w łacince!

barthlome

Cytat: Henryk Pruthenia w Listopad 18, 2018, 18:14:10
Szkoda, że nie powstała jakaś ergatywność, oraz nie rozbudował się system przypadków z przyimków (choćby jeno poimków!), ciekawie by się obejrzało to.

W ergatywność bałem się iść, bo sam nie do końca ogarniam ten koncept, zwłaszcza że w gruzińskim ta ergatywność też jest... dziwna.

Natomiast odnośnie do rozbudowanego quasi-przypadkotwórczego systemu przyimków – a kto Ci powiedział, że nie ma?  ;)
Ślůnzok, uobrůńca sztojerowyj uortografije.
  •  

Henryk Pruthenia

Ano, to prawda. Tam wchodzi jeszcze kategoria czasu, prawda-li?

A no to nie widziałem, albo przegapiłem.

Borlach

Kaukazoslawlang! Z ejektywami i zapisywany na gruzińską modłę. Jak bardzo szanuję xD
Jestem pod wrażeniem zamysłu, jako zadeklarowany fan Kaukazu i wszystkiego co z nim związane. Bardzo ciekawie wyglądają te procesy fonologiczne, tylko szkoda trochę uproszczenia systemu przypadków. Tylko 4? Jakie to niekaukaskie :P

Ale, też chętnie zobaczył bym Owcę i Konie (może i Króla i Boga?) przetłumaczoną na aslawiński
Oto ja, Adwokat Diabłów
  •  

커래얟쓰

Ale jak to niekaukaskie? Przecież one, przynajmniej te które mnie interesują czyli północno-zachodnie słyną z morfologii czasownika (<3) nie rzeczownika :p
  •  

Borlach

Z kolei w takich północno-wschodnich jest język tabasarański, o sympatycznej liczbie ~45 przypadków xD
https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_tabasara%C5%84ski
Oto ja, Adwokat Diabłów
  •  

커래얟쓰

  •  

barthlome

Podstawowa koniugacja na przykładzie ლეჟატი (ležati).

Temat czasownika: -lež(a)-
Końcówki w cz. ter.: dla 1sg i 3pl to -un, a dla reszty zerowy.

dzležwun  mleža
thleža  vleža
leža  ležwun

Końcówki w imperf.:
1sg, 2 i 3 pl -xa, 2 i 3 sg -še, 1pl -me

dzležaxa  mležame
thležaše  vležaxa
ležaše  ležaxa

Końcówka part. -l: la (od niego tworzymy resztę czasów przeszłych i przyszłe, np. thpheše ležala – leżałeś, ale o tym następnym razem).

Jak widzieliśmy wyżej, czasowniki poza końcówkami mają też prefiksy osobowe: dz- th-, ø-, m-, v-, ø- (z reguły øwyraża się jako a dla uniknięcia nagłosowego zbiegu spółgłosek)

W czasownikach przechodnich między osobą a tematem znajduje się dopełnienie bliższe: -m-, -th, -g-, -n-, -v-, -x-. Na przykładzie aslaviti – sławić:

dzathslavlun – ja sławię ciebie
thagslavi – ty sławisz go
anslaviše – on sławił nas
mavslavi – my sławimy was
vaxslavaxa – wy sławiliście ich
amslavaxa – oni sławili mnie

Ślůnzok, uobrůńca sztojerowyj uortografije.
  •  

barthlome

Jeszcze nie wiem, co z zaimkami, ale obecny stan moich prac nad językiem prezentuje się mniej więcej tak:

Wyszło jakoś tak po aslawińsku

ანგარრი ჰავეცა, ავლანუ ნეჰიმა, კანებ' აჰვიდი: ჰენა ქალათუ თენჟექუ თეგუშე, ადრუქა ღუქუ ველიქუ ადვიქაშე, ატრეტ' ადამ' ახვეძეშე. ჰავეცა კანებას აჰრეჩე: "გულიმი ბაკუ, ქა ჯვიჯუნ, ჩოე ადამა კანებას დილატი აჰსილუნ. კანები შოე აგრეჩახა: "თანსლუხაჟი, ჰავეცა, გულებინი ბოლუნ, ქ' ანვიდი, ქ' ადამა, ფანა, ავლანუტი აგბერრუნ ჟოა ბეცვი ჟოა გი სე. ჰი ჰავეც' ავლანუ ნე ჰიმი". ჰავეცა ტ' ასლუხა ჰი ჩოერრავნინუ ბიჟე.

Angarri haveca, avlanu nehima, kaneb' ahvidi: hena khalathu thenžekhu theguše, adrukha ʁukhu velikhu advikhaše, atret' adam' axvedzeše. Haveca kanebas axreče: ,,gulimi balun, ka dzvidžwun, čwe adama kanebas dilati axsilun". kanebi šwe agrečaxa: ,,thansluxaži, haveca, gulebini balun, kh amvidi, kh adama, phana, avlanuti agberre žwa becvi žwa xi šwe. Hi havec' avlanu ne himi". Haveca t' asluxa hi čwerravninu biže.
Ślůnzok, uobrůńca sztojerowyj uortografije.

Borlach

To chyba mój ulubiony slawlang xD

A z ciekawości, bawisz się w jakieś zapożyczenia (inne niż z gruzińskiego)?
Oto ja, Adwokat Diabłów
  •  

barthlome

Cytat: Borlach w Styczeń 25, 2019, 14:22:50
To chyba mój ulubiony slawlang xD

A z ciekawości, bawisz się w jakieś zapożyczenia (inne niż z gruzińskiego)?

Dziękuję :3

W tekście wyżej masz ღუქა (ʁukha), czyli ciężar, z turkijskich. A teraz ogarnąłem, że kognatem jest polskie 'objuczony' :O
Ślůnzok, uobrůńca sztojerowyj uortografije.
  •  

커래얟쓰

Intym sposobem po pojawieniu się aslawińskiego slawlangi przestały być nudnymi chłopcami do bicia i stały się czymś czego jeszcze nie było...  8)
  •