Polskie Forum Językowe

Językoznawstwo => Nauka natlangów => Wątek zaczęty przez: Hapana Mtu w Sierpień 02, 2012, 01:41:31

Tytuł: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Hapana Mtu w Sierpień 02, 2012, 01:41:31

Lekcja pierwsza
A czy ty jesteś gorącą bransoletką na nogę?

W języku arabskim rzeczownik posiada dwa stany - określony i nieokreślony.
Stan nieokreślony dla większości rzeczowników można poznać po obecności nunacji. Nunacja polega na tym, że na końcu słowa pojawia się głoska n, którą zapisuje się przez podwojenie samogłoski oznaczającej przypadek.

Dla przykładu odmiana w stanie nieokreślonym rzeczownika słoń.

1. przypadek فِيلٌ fīl-un
2. przypadek فِيلٍ fīl-in
3. przypadek فِيلاً fīl-an

Jak widać nunacja w trzecim przypadku nie potrafi samodzielnie ustać nad większością liter, więc dostawia się tam jeszcze alifa dla dekoracji.
W praktyce końcówki przypadków wymawia się równie często, jak nosowość w polskim się, ale i tak trzeba je znać.

Stan określony poznaje się po braku nunacji (zawsze) i rodzajniku określonym (nie zawsze). Rodzajnikiem określonym jest أَلْ al, którego w 99.9% przypadków nie wymawia się jak [al].
I tu dochodzimy do czegoś takiego, jak podział spółgłosek arabskich na słoneczne i księżycowe. Słoneczne to te, które mają miejsce artykulacji tam, gdzie /l/, czyli przedniojęzykowe, księżycowe zaś to te, których miejsce artykulacji jest inne (wargowe, wargowo-zębowe, tylkojęzykowe i jeszcze „głębsze”). Wyjątkiem jest /ğ/, które mimo przedniej artykulacji nie zachowuje się po księżycowemu, a to dla tego, iż pochodzi od tylkojęzykowego /g/. Jest to prawdopodobnie jedyna logiczna zasada w tym języku, więc arabiści zwykle udają, że jej nie ma, i każą się na pamięć wywryć listy liter słonecznych. Litery słoneczne, jeśli znajdują się bezpośrednio po rodzajniku, asymilują /l/ pod względem sposobu artykulacji i dźwięczności, tworząc tym samym geminatę. Coś takiego w piśmie oznacza się znakiem podwojenia – szaddą. Litery księżycowe na szczęscie nie powodują asymilacji. Również i samogłoski nie modyfikują rodzajnika, czasem tylko po jego dodaniu przestawiają się w losowy sposób wewnątrz rdzenia.

Kilka przykładów w pierwszym przypadku (pozostałe analogicznie).

šaraf-un شَرَفٌ 'jakiś honor'
aššaraf-u أَلْشَّرَفُ 'ten honor'

ḫulḫāl-un خُلْخَالٌ 'jakaś bransoletka na nogę'
alḫulḫāl-u أَلْخُلْخَالُ 'ta bransoletka na nogę'

imraʼat-un إِمْرَأَةٌ 'jakaś kobieta'
almarʼat-u أَلْمَرْأَةُ 'ta kobieta'

Z trzech przypadków w dalszej części lekcji przyda się jedynie pierwszy.

Oprócz stanów język arabski posiada również rodzaj gramatyczny: męski i żeński. Podobnie jak w j. polskim nie zawsze da się poznać rodzaj po budowie słowa (por. ten koń ale ta dłoń z jednakową końcówką) ani po realne płci desygnatu (w arabskim istnieje ta kalif). Pewne jest chyba tylko to, że słowa zakończone na tzw. tamarbutę, tj. at ـَة (+ końcówka przypadka) są rodzaju żeńskiego. Z końcówki tej zresztą normalnie wymawia się tylko [a]. Działa ona trochę jak in w esperanto...

dziadek – ğadd-un – جَذٌّ
babcia – ğaddat-un – جَذَّةٌ

gorący – ḥārr-un -حَارٌّ
gorąca – ḥārrat-un -حَارَّةٌ

...a trochę inaczej.

matka – umm-un – أُمُّ
ojciec – ab-un – أَبٌ

banany – mauz-un – مَوْزٌ
banan – mauzat-un – مَوْزَةٌ

Z tą wiedzą możemy przejść już do zdań imiennych. Zasada ich tworzenia jest bardzo prosta: czasownik 'jest', którego nie ma w zdaniu, jest tam, gdzie jest różnica stanu, czyli jest on po podmiocie, pomimo że w szyku zdania arabskiego czasownik jest przed podmiotem. Gdyby nie było różnicy stanu, to nie byłoby 'jest', bo jest się zawsze czymś inaczej określonym, niż samemu się jest. Logiczne, prawda?

OK, to teraz przykłady.

alḫulḫāl-u lḥārr-uأَلْخُلْخَالُ ٱلْحَارُّ  'określona gorąca bransoletka na nogę' – oba człony, rzeczownik i następujący po nim przymiotnik, są jednakowo określone, więc nie ma między nimi predykacji. Zamiast tego przymiotnik opisuje rzeczownik (taki jest właśnie szyk arabskiej przydawki przymiotnikowej – przymiotnik stoi po rzeczowniku). Gdyby kogoś ciekawiło, co stało się z /a/ w rodzajniku, to pożarło się z /u/ z bransoletki i znikło, pozostawiając na pamiątkę po sobie jeno ten szlaczek nad alifem.
ḫulḫāl-un ḥārr-un  خُلْخَالٌ حَارٌّ  'nieokreślona gorąca bransoletka na nogę' – jak wyżej, oba człony są jednakowo określone, więc nie ma predykacji.
alḫulḫāl-u ḥārr-un أَلْخُلْخَالُ حَارٌّ  'określona gorąca bransoletka na nogę jest nieokreśloną gorącą' Bęc! Mamy różnicę stanu, więc mamy predykację!

Zawsze określone są zaimki osobowe.

anā أَنَا 'ja'
anta أَنْتَ 'ty, które jesteś mężczyzną'
anti أَنْتِ 'ty, które jesteś kobietą'
huwa هُوَ 'on'
hiya هِيَ 'ona'

Możemy więc spokojnie również i o nich coś orzec.

anā ḥārr-un  أَنَا حَارٌّ  'jestem gorący'
anā ḥārrat-un  أَنَا حَارَّةٌ  'jestem gorąca'
anā ḫulḫāl-un ḥārr-un  أَنَا خُلْخَالٌ حَارٌّ  'jestem gorącą bransoletką na nogę'

Pytania rozstrzygające tworzy się słówkiem hal هَلْ 'czy', np.

hal anta ḫulḫāl-un ḥārr-un هَلْ أَنْتَ خُلْخَالٌ حَارٌّ 'czy jesteś, o samcu!, gorącą bransoletką na nogę'

Odpowiedzią twierdzącą jest na`am نَعَمْ 'tak', przeczącą  lā لا 'nie'.

na`am anā ḫulḫāl-un ḥārr-un نَعَمْ أَنَا خُلْخَالٌ حَارٌّ 'tak, jestem gorącą bransoletką na nogę'
lā anā bayḍ-un aḫḍar-u wa marīḍ-un  لا أَنَا بَيْضٌ أَخْضَرُ وَ مَرِيضٌ 'nie, jestem zielonym i chorym jajkiem' (وَ to oczywiście spójnik i, a czemu przy zielonym nie ma nunacji, to już inna historia - w każdym razie przy tym słowie nigdy jej nie ma)

Wyprzedzając pytanie - nie, nie wiem, jak powiedzieć 'nie, nie jestem gorącą bransoletką na nogę', bo to widać zbyt trudne, żeby nauczyć tego już na pierwszym roku.

Zadanie domowe - w oparciu o słówka z lekcji lub/i podane niżej ułożyć możliwie bezsensowny dialog.

łagodny – raqīq-un – رَقِيقٌ
smaczny – laḏīḏ-un – لَذِيذٌ
czosnek – ṯawm-un – ثَوْمٌ
złodziej – liṣṣ-un – لِصٌّ
pisklę – ṣūṣ-un – صُوصٌ
góra – ğabal-un –  جَبَلٌ
czysty – naẓīf-un – نَظِيفٌ
student – ṭālib-un – طَالِبٌ
glina – ṭīn-un – طِينٌ
figi – tīn-un -تِينٌ
lekarz – ṭabīb-un – طَبِيبٌ
brzuch – biṭn-un – بَطْنٌ
mądry – ḏakiyy-un –  ذَكٍيٌّ

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Jątrzeniot w Sierpień 02, 2012, 02:52:05

Hal aṣṣūṣ-u llaḏīḏ-u mauzat-un ḏakiyy-un wa raqīq-un? – Czy smaczne pisklę jest mądrym i łagodnym bananem?
Lā. Anā ṭalībat-un naẓīf-un! – Nie. Jestem czystą studentką!
(to brzmi jak coś o nazi-talibach)

dobrze?

Czekam na kolejne lekcje, wkręciłem się :D

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Hapana Mtu w Sierpień 02, 2012, 04:36:41

Przymiotnik musi się zgadzać co do rodzaju z rzeczownikiem, czyli mauzat-un ḏakiyyat-un wa raqīqat-un i ṭalībat-un naẓīfat-un. Reszta w porządku.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Ghoster w Sierpień 02, 2012, 15:16:18

[...........]

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Feles w Sierpień 02, 2012, 15:41:04

Gógiel zaś mówi, że do zaprzeczeń służy odmienione laysa ليس.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Hapana Mtu w Sierpień 03, 2012, 01:48:16

Lekcja druga
Ahmed ma gorącą bransoletką na nogę. A czy ty posiadłeś już swoją?
O dziwo język arabski posiada coś takiego, jak sufiksy dzierżawcze. Poniżej zestaw dla pojedynczych posiadaczy.

ī ـِي 'mój
ka كَ 'twój, o samcu!'
ki كِ' twój, o samico!'
hu هُ' jego'
hā هَا'jej'

Sufiksy te w kontakcie z rzeczownikami zachowują się każdy na swoją modłę. Sufiks 'mój' powoduje elizję końcowej samogłoski, przez co rzeczownik we wszystkich przypadkach wygląda tak samo. Sufiks 'jego' odmienia się razem z rzeczownikiem (wybiegając w przód: tak samo będą się zachowywały inne trzecioosobowe sufiksy męskie 'ich dwóch' i 'ich'). Pozostałe sufiksy same się nie odmieniają, ale pozwalają odmieniać się rzeczownikowi.

Rzeczownik z sufiksem dzierżawczym co do zasady jest określony, jednak nigdy nie przyłącza rodzajnika. Poniżej odmiana przez przypadki kolejno 'mojego domu', 'twojego domu, o mężczyzno!' oraz 'jego domu' (bayt-un بَيْتٌ oznacza 'dom').

1.   bayt-īبَيْتِي   bayt-ukaبَيْتُكَ   bayt-uhuبَيْتُهُ
2.   bayt-īبَيْتِي   bayt-ikaبَيْتِكَ   bayt-ihiبَيْتِهِ
3.   bayt-īبَيْتِي   bayt-akaبَيْتَكَ   bayt-ahaبَيْتَهَ

Jeśli rzeczownik z sufiksem dzierżawczym opisany jest przymiotnikiem, to przymiotnik taki jest określony przez rodzajnik i odmienia się razem z rzeczownikiem. Poniżej odmiana 'mojego małego domu' (ṣaḡir-un صَغِرٌ 'mały').

1.   bayt-ī ṣṣaḡir-uبَيْتِي ٱلْصَّغِرُ
2.   bayt-ī ṣṣaḡir-iبَيْتِي ٱلْصَّغِرِ
3.   bayt-ī ṣṣaḡir-aبَيْتِي ٱلْصَّغِرَ

Dla porównania bayt-ī ṣaḡir-un بَيْتِي صَغِرٌ oznaczałoby już 'mój dom jest mały'.

Po większości przyimków rzeczowniki i przymiotniki przyjmują drugi przypadek.

anā fī bayt-ī ṣṣaḡir-i أَنَا فِي بَيْتِي ٱلْصَّغِرِ 'jestem w moim małym domu' (osobiście nie bardzo widzę tu jakąś różnicę stanu, więc skąd predykacja?)
anā min al-Urdunn-i  أَنَا مِنْ أَلْأُرْدٌنِّ 'jestem z Jordanii' (al-Urdunn-u أَلْأُرْدٌنُّ 'Jordania' ma zawsze rodzajnik)
anā bayna bayt-ihi ṣṣaḡir-i wa lğabal-i rraqīq-i  أَنَا بَيْنَ بَيْتِهِ ٱلْصَّغِرِ وَ ٱلْجَبَلٌ ٱلْرَّقِيقٌ  'jestem między jego małym domem a łagodną górą'

Zupełnie inaczej w kontakcie z przyimkami zachowują się zaimki osobowe – redukują się one do zaimków dzierżawczych. Przypomina to trochę węgierski. 
 
`inda  عِنْدَ 'u'
`inda Aḥmad-a عِنْدَ أَحْمَدَ 'u Ahmeta'
`inda umm-ikaعِنْدَ أُمِّكَ 'u twojej matki, o mężczyzno!'
`indakaعِنْدَكَ 'u ciebie, o mężczyzno!'
`indahāعِنْدَهَا 'u niej'
`indīعِنْدِي 'u mnie'

Dlaczego drugi przypadek od  Aḥmad-u brzmi Aḥmad-a? Istnieje pewna grupa rzeczowników i przymiotników arabskich, tzw. diptoty, których odmiana w stanie nieokreślonym przebiega wedle nieco innego schematu – nie posiadają one nunacji, a drugi przypadek wygląda tak samo, jak trzeci (1. Aḥmad-u; 2.Aḥmad-a; 3.Aḥmad-a). W stanie określonym odmieniają się one normalnie. Do tej grupy należy też chyba przymiotnik 'zielony' z poprzedniej lekcji, ale z nim sprawa jest jeszcze bardziej zawiła.

A teraz coś dla Henryka – odpowiedniki polskich zdań 'ktoś coś ma' to po arabsku 'u kogoś coś jest'. Zupełnie jak po fińsku i po rosyjsku.

`indī bayt-un ṣaḡir-un عِنْدِي بَيْتٌ صَغِرٌ 'mam mały dom'
`inda Aḥmad-a biṭn-un wa umm-un wa ab-un wa ḫulḫāl-un ḥārr-un عِنْدَ أَحْمَدَ بَطْنٌ وَ أُمُّ وَ أَبٌ وَ خُلْخَالٌ حَارٌّ  'Ahmet ma brzuch, mamę, tatę i gorącą bransoletkę na nogę'

Na koniec tej lekcji dwa sposoby przedstawienia się:
ism-ī Aḥmad-u إِسْمِي أَحْمَدُ 'mam na imię Ahmet (ism-un إِسْمٌ 'imię')'
anā Aḥmad-u أَنَا أَحْمَدُ 'jestem Ahmet'

Zadanie domowe - w oparciu o słówka dotychnie lub/i podane niżej ułożyć możliwie bezsensowny dialog.

nazwisko – laqab-un – لَقَبٌ
brzydki – baši`-un – بَشِعٌ
siostra – uḫt-un – أُخْتٌ
brat – aḫ-un – أَخٌ
syn – ibn-un – إِبْنٌ
córka – ibnat-un – إِبْنَةٌ
mąż – zawğ-un – زَوْجٌ
żona – zawğat-un – زَوْجَةٌ
dziewczyna – bint-un – بِنْتٌ
chłopak – walad-un –  وَلَدٌ
pies – kalb-un – كَلْبُ
kot – qiṭṭ-un - قِطٌّ

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Sierpień 04, 2012, 20:26:56

Cytat: Ghoster w Sierpień 02, 2012, 15:16:18

Typowym przeczeniem w arabskim jest مش muš, więc zakładam, że byłoby to:
Lā, anā muš bayḍ-un axḍar-u wa marīḍ-un.
لا أنا بيضٌ أخضرٌ و مريضٌ

W dialektach. W MSA stosuje się w tym przypadku - tj. przy zaprzeczeniu zdania imiennego w czasie nieprzeszłym - czasownik laysa, przyjmujący formy czasu przeszłego, przy czym należy pamiętać, że odmienia się on jak czasownik "pusty" (z drugą spółgłoską słabą, a więc: lastu, lasta, lasti, laysa, laysat etc.). Wymaga on orzecznika w akuzatywie - należy bowiem, jak mawiają arabiści, do sióstr kāny ;)
لا لست بيضا اخدر ومريضا
Lā, lastu bayḍ-an axḍar-a wa marīḍ-an.

Cytat: Hapana Mtu w Sierpień 03, 2012, 01:48:16

Sufiks 'jego' odmienia się razem z rzeczownikiem

Powiedziałbym raczej, że w genetywie następuje asymilacja do samogłoski /i/: *ibn-i-hu > ibn-i-hi , podobnie w formach ibn-i-himā, ibn-i-him, ibn-i-hinna (gen. 'ich [dl] syna', 'ich [m] syna', 'ich [f] syna'). W akuzatywie asymilacja nie występuje, więc poprawną formą jest bayt-a-hu, a nie *bayt-a-h-a

Cytat: Hapana Mtu w Sierpień 03, 2012, 01:48:16

anā fī bayt-ī ṣṣaḡir-i أَنَا فِي بَيْتِي ٱلْصَّغِرِ 'jestem w moim małym domu' (osobiście nie bardzo widzę tu jakąś różnicę stanu, więc skąd predykacja?)

Różnicy stanu być nie musi, bo orzecznikiem jest wyrażenie przyimkowe. Ot, taki arabski odpowiednik 'there is...', 'il y a...' itp.

Cytat: Hapana Mtu w Sierpień 03, 2012, 01:48:16

brat – aḫ-un – أَخٌ

Podstęp! Ten rzeczownik jest lekko nieregularny, więc jeśli ktoś zacznie go łączyć z zaimkami dzierżawczymi, zaczną się schody ;)

Tak w ogóle, to bardzo dobry pomysł z tym przybliżaniem forumowiczom arabskiego. Sądzę, że można wyciągnąć z tego języka wiele conlangowych idei. Chętnie dołączyłbym się do inicjatywy, ale niestety z uwagi na braki czasu mogę co najwyżej służyć doraźną korektą ;)

EDIT: Nie mogłem się powstrzymać przed rzuceniem tutaj jednej z takich arabskich perełek - np. potężnej siły twórczej, jaką jest system pochodnych tematów czasownikowych. Istnieje np. pochodzący od rzeczownika عراق 'Irak' czasownik أعرق acraqa, czyli 'dotrzeć do Iraku', albo أعظم acZama 'dać kość' (np. psu) od عظم caZm 'kość'. Ciekawe są czasowniki-skrótowce, np. هلّل hallala 'mówić <Lā ilāha illa Allāh> (Nie ma boga prócz Allaha)'. No i wreszcie moja ulubiona "forma eduktywna", generalnie zmieniająca sytuację "X robi coś (wobec Y)" na "Y dąży do tego, żeby X zrobiło coś" (jest to coś innego, niż zwykły kauzatyw), np. غفر gafara 'wybaczać' > استغفر istagfara 'prosić o wybaczenie', عان cāna 'wspomagać' > استعان istacāna 'zwracać się o pomoc', خبّر xabbara 'informować' > استخبر istaxbara 'pytać', itp. To wszystko mogę nazwać ciekawym arabskim, bo gorąca bransoletka na nogę - tu zgodzę się z Hapana Mtu - rzeczywiście jest nudna :)

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Hapana Mtu w Sierpień 04, 2012, 22:32:28

Cytat: asgair w Sierpień 04, 2012, 20:26:56

Podstęp! Ten rzeczownik jest lekko nieregularny, więc jeśli ktoś zacznie go łączyć z zaimkami dzierżawczymi, zaczną się schody ;)

W tym języku chyba wszystko jest nieregularne...

Cytuj

Tak w ogóle, to bardzo dobry pomysł z tym przybliżaniem forumowiczom arabskiego. Sądzę, że można wyciągnąć z tego języka wiele conlangowych idei. Chętnie dołączyłbym się do inicjatywy, ale niestety z uwagi na braki czasu mogę co najwyżej służyć doraźną korektą ;)

Dobra i korekta, też się przy okazji czegoś nauczę. Już widzę zresztą, że wiedzy po roku starczy mi na góra cztery lekcje (trzecia, inszallah, jeszcze tej nocy), więc gdyby ktoś inny chciał to później pociągnąć za mnie, to droga wolna.

Cytuj

EDIT: Nie mogłem się powstrzymać przed rzuceniem tutaj jednej z takich arabskich perełek - np. potężnej siły twórczej, jaką jest system pochodnych tematów czasownikowych. Istnieje np. pochodzący od rzeczownika عراق 'Irak' czasownik أعرق acraqa, czyli 'dotrzeć do Iraku', albo أعظم acZama 'dać kość' (np. psu) od عظم caZm 'kość'. Ciekawe są czasowniki-skrótowce, np. هلّل hallala 'mówić <Lā ilāha illa Allāh> (Nie ma boga prócz Allaha)'. No i wreszcie moja ulubiona "forma eduktywna", generalnie zmieniająca sytuację "X robi coś (wobec Y)" na "Y dąży do tego, żeby X zrobiło coś" (jest to coś innego, niż zwykły kauzatyw), np. غفر gafara 'wybaczać' > استغفر istagfara 'prosić o wybaczenie', عان cāna 'wspomagać' > استعان istacāna 'zwracać się o pomoc', خبّر xabbara 'informować' > استخبر istaxbara 'pytać', itp. To wszystko mogę nazwać ciekawym arabskim, bo gorąca bransoletka na nogę - tu zgodzę się z Hapana Mtu - rzeczywiście jest nudna :)

Ta, to rzeczywiście brzmi całkiem ciekawie. Niestety na naszych zajęciach dominuje właśnie "gorąca bransoletka na nogę" i inne głębokie wyznania w rodzaju "jestem zadowolony z powodu nowego domu dwóch słynnych inżynierów z Syrii"...

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Hapana Mtu w Sierpień 04, 2012, 23:42:48

Lekcja trzecia
A jaki jest powód twojej choroby?
W arabskiej konstrukcji dzierżawczej, przez arabistów zwanej pieszczotliwie statem constructem, przedmiot posiadany stoi na początku, jest w stanie określonym i nie przyłącza rodzajnika, zaś posiadacz ustanawia się po nim i przyjmuje drugi przypadek.

kitāb-un كِتَابٌ 'książka'
mu`alim-un مُعَلِمٌ 'wykładowca'
kitāb-u lmu`alim-i  كِتَابُ ٱلْمُعَلِمِ 'książka wykładowcy'
`alā kitāb-i lmu`alim-i  عَلى كِتَابِ ٱلْمُعَلِمِ 'na książce wykładowcy'

Konstrukcję taką można tworzyć piętrowo, w takim przypadku stan określony bez rodzajnika przyjmują wszystkie rzeczowniki posiadane, a przypadek drugi wszyscy posiadacze.

ṭifl-un طِفْلٌ 'dziecko płci męskiej'
ṣadīq-un صَدِيقٌ 'przyjaciel'
ism-u ṣadīq-i ṣadīqat-i ab-i ṭṭifl-i إِسْمُ صَدِيقِ صَدِيقَةِ أَبِ ٱلْطِّفْلِ  'imię przyjaciela przyjaciółki ojca określonego dziecka'

Teraz niespodzianka – przymiotniki w takiej konstrukcji nie wchodzą w środek, tylko pokornie ustawiają się na szarym końcu, po wszystkich rzeczownikach. W odgadnięciu, który przymiotnik łączy się z którym rzeczownikiem, mogą pomagać rodzaj i przypadek.

kabīr-un كَبِيرٌ 'duży'
bayt-u ṭṭifl-i ṣṣaḡir-u بَيْتُ ٱلْطِّفْلِ ٱلْصَّغِرُ 'mały dom określonego dziecka'
bayt-u ṭṭifl-i ṣṣaḡir-i بَيْتُ ٱلْطِّفْلِ ٱلْصَّغِرِ 'dom określonego małego dziecka'
bayt-u ṭṭifl-i ṣṣaḡir-i lkabīr-u بَيْتُ ٱلْطِّفْلِ ٱلْصَّغِرِ ٱلْكَبِيرُ 'wielki dom określonego małego dziecka'
bayt-u ṭṭifl-i lkabīr-u ṣṣaḡir-i بَيْتُ ٱلْطِّفْلِ ٱلْكَبِيرُ ٱلْصَّغِرِ 'wielki dom określonego małego dziecka'

Gorzej robi się, gdy mamy kilka rzeczowników w jednakowym rodzaju i przypadku. 

fī bayt-i ṭṭifl-i ṣṣaḡir-i فِي بَيْتِ ٱلْطِّفْلِ ٱلْصَّغِرِ 'w {małym} domu {małego} dziecka'
fī bayt-i ṭṭifl-i ṣṣaḡir-i lkabīr-i فِي بَيْتِ ٱلْطِّفْلِ ٱلْصَّغِرِ ٱلْكَبِيرِ  'w {małym/dużym} domu {małego/dużego} dziecka'

Moja arabistka wspominała coś mimochodem o rozbijaniu tej konstrukcji, ale takie rozbijanie jest be, a do tego dialektyczne i w ogóle trochę tak, jakby mówić po polsku poszłem, więc na zajęciach zawsze przepychaliśmy przymiotniki na koniec.

Na zajęciach z arabskiego poznaliśmy trzy schematy wyrażania przyczyny. Pierwszy z nich opiera się na konstrukcji dzierżawczej, w której rolę pierwszego człony pełni rzeczownik sabab-un سَبَبٌ 'przyczyna, powód' poprzedzony przyimkiem bi بِ (pisany zawsze łącznie z następnym słowem), który liczbą swoich zastosowań nie ustępuje esperanckiemu je. Dość, że tu cała konstrukcja tłumaczy się jako 'z powodu'.

anā marīḍ-un bi-sabab-i lḫulḫāl-i lḥārr-i  أَنَا مَرِيضٌ بِسَبَبِ ٱلْخُلْخَالِ ٱلْحَارِّ  'jestem chory z powodu gorącej bransoletki na nogę'

Sposób drugi polega na wyłączeniu z powyższej konstrukcji słowa „powód”.

anā marīḍ-un bi-lḫulḫāl-i lḥārr-i  أَنَا مَرِيضٌ بِٱلْخُلْخَالِ ٱلْحَارِّ  'jestem chory przez gorącą bransoletkę na nogę'

Trzeci sposób wymaga wprowadzenia nowego zdania za pomocą spójnika wa وَ, który tym razem występuje w znaczeniu zbliżonym do naszego 'że'.

za`lān-un زَعْلَانَةٌ 'rozeźlony'
anā za`lānat-un wa `inda Aḥmad-a ḫulḫāl-un ḥārr-un  أَنَا زَعْلَانَةٌ وَ عِنْدَ أَحْمَدَ خُلْخَالٌ حَارٌّ  'jestem rozeźlona, że Ahmet ma gorącą bransoletkę na nogę'

Zadanie domowe - w oparciu o słówka dotychnie lub/i podane niżej ułożyć możliwie bezsensowny dialog.

smutny – ḥazīn-un – حَزِينٌ
pijany – sakrān-un – سَكْرَانٌ
zadowolony – masrūr-un – مَسْرُورٌ
szczęśliwy – sa`īd-un – سَعِيدٌ
zmęczony - ṭa`bān-un - طَعْبَانٌ
hotel – funduq-un – فُنْدُقٌ
pogoda - ṭaqs-un – طَقْسٌ

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Aureliusz Chmielewski w Sierpień 05, 2012, 12:31:39

Wymiękłem. xd

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: varpho :Ɔ(X)И4M: w Sierpień 05, 2012, 12:46:48

Cytat: Hapana Mtu w Sierpień 04, 2012, 23:42:48

Teraz niespodzianka – przymiotniki w takiej konstrukcji nie wchodzą w środek, tylko pokornie ustawiają się na szarym końcu, po wszystkich rzeczownikach.

ciekawe... i nawet nie muszą być w tejże kolejności, co rzeczowniki?

Cytat: Hapana Mtu w Sierpień 04, 2012, 23:42:48

W odgadnięciu, który przymiotnik łączy się z którym rzeczownikiem, mogą pomagać rodzaj i przypadek.

tak, to jest jeden z nielicznych dowodów przydatności tego ustrojstwa, jakim jest rodzaj gramatyczny. :D kiedyś myślałem nad zrobieniem języka, w którym rzeczownik odmieniałby się przez rodzaje, a głównym zadaniem tej kategorii byłoby właśnie wykazywanie związków zgody między wyrazami skądinąd porozrzucanymi...

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Feles w Sierpień 05, 2012, 13:40:10

Anta masrūr-un bi-lfunduq-i laḫ-ī nnaẓīf-i rraqīq-i?
Lā, anā za`lān-un bi-sabab-i ṭṭaqs-i lbaši`-i wa zzawğat-ika ssakrānat-i.

Czy jesteś zadowolony z czystego hotelu mojego łagodnego brata?
Nie, jestem rozeźlony z powodu brzydkiej pogody i twojej pijanej żony.

Dobrze? :-)

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Noqa w Sierpień 06, 2012, 00:37:16

Pierwszym prosiłem o lekcje, a teraz cztery dni nie miałem większej chwili, ażeby w to wsiąknąć. Ale poprawię się jutro, obiecuję! Wyprodukuję dialog tak bezsensowny, że hej ho ha!

Świetnie ci idzie, Mtu :) Płyniesz przez ten piach niczem czołg.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Sierpień 06, 2012, 10:56:06

Pozwólcie, że dorzucę swoje trzy dinary... :)

Przymiotniki زعلان za`lān-u i سكران sakrān-u w MSA są diptotami, a dodatkowo forma żeńska od tego ostatniego brzmi سكرى sakrà (tak przynajmniej podaje słownik Wehra, użycie dialektalne być może jest regularne). A więc Twoje zdanie, Feles, powinno brzmieć 'anā za`lānu ... wa z-zawjatika s-sakrà' (forma sakrà jest nieodmienna).

Co do konstruktu (arabiści nazywają to 'dodaniem', czyli iḍāfą إضافة): chyba nie spotkałem się z sytuacją, w której kolejność przymiotników nie zgadza się z kolejnością rzeczowników, ale nie widzę w zasadzie przeszkód, żeby nie mogło do tego dojść. Jeżeli chodzi o wieloznaczności, to faktycznie mogą się zdarzać, ale są sposoby, żeby je ominąć, np. stwierdzenie

مَعَ المُديرِ البَنكِ المِصرِيِّ ma`a l-mudīri l-banki l-miṣriyyi 'z dyrektorem egipskiego banku'/'z egipskim dyrektorem banku' (NB. po angielsku 'with the Egyptian bank manager' też może być dwuznaczne ;))

można zastąpić frazą zawierającą przyimek لِ li 'do, dla', podobny w użyciu do `inda, a tym przypadku odpowiadający angielskiemu 'of':

مَعَ المُديرِ لِلبَنكِ المِصرِيِّ ma`a l-mudīri li-l-banki l-miṣriyyi 'z dyrektorem egipskiego banku'.

Konstrukty trzyelementowe są jeszcze do przełknięcia (np. ṣabāħu yawmi þ-þulāþā'i 'wtorek rano'), ale takie kwiatki jak jadwālu a`māli mu'tamari wuzarā'i iqtiṣādi dawlati ittiħādi l-jumhūriyyāti l-`arabiyyati 'porządek obrad konferencji ministrów gospodarki Państwa Federacji Republik Arabskich' należą głównie do języka oficjalnego.

Tak sobie myślę, że za zgodą Hapana Mtu mógłbym jednak pociągnąć w przyszłości ten kurs, biorąc pod uwagę, że w przyszłym roku planuję podejść do egzaminu z arabskiego na poziomie nie-A. Może świadomość, że będę działał 'w czynie społecznym' zmusi mnie w końcu do systematyczności? :)

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Noqa w Sierpień 06, 2012, 14:15:59

Hal anti sukrān-um, wa `inda albn-a ṣadīqat-i Aḥmad-i ḥārrat-i laqab-un laḏiḏ-un?
Lā, anā ṭa`bān-un, wa anā zawǧ-un funduq-i l-kabīr-un raqīq-i wa zzawǧatuki fī biṭn-un lliṣṣ-i nnaẓīf-i min al-miṣr-i.

Czy jesteś pijany, ponieważ syn gorącej przyjaciółki Ahmeda ma smaczne nazwisko?
Nie, jestem zmęczony, ponieważ jestem wielkim mężem łagodnego hotelu, a twoja lesbisjka żona jest w brzuchu czystego złodzieja z Egiptu.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Ghoster w Sierpień 06, 2012, 18:19:31

[...........]

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Sierpień 08, 2012, 22:51:45

Cytat: Ghoster w Sierpień 06, 2012, 18:19:31

Właściwie to ciekawi mnie jeszcze jedna rzecz: jak się wymawia "at", gdy wchodzi za tym przypadek? Faktycznie jako "-atun", czy może robi się tam dyftong "-aun", albo jakaś elizja, czy może we wszystkim się mylę?

Z tego, co wiem, końcówka ــة w formie pauzalnej czytana jest zawsze jako /a/ (co najwyżej /ah/). Tak, jak pisał Hapana Mtu, końcówki przypadków czytane są właściwie: (a) przy nauce gramatyki MSA, (b) w recytacji Koranu, (c) w (bardzo) oficjalnych wypowiedziach. Kwestia wymowy pauzalnej to jednak zagadnienie na przynajmniej jeden osobny post.

Cytat: Ghoster w Sierpień 06, 2012, 18:19:31

Mam także pewne podstawowe pytanie - jak się tworzy w arabskim liczbnę mnogą? Z przykładów jakie podawali mi użytkownicy tego języka (różne dialekty to niemniej były) zdołałem wywnioskować, iż jest to ból i agonia przez udrękę.

Właśnie pracuję nad postem w tej sprawie.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Noqa w Sierpień 08, 2012, 22:58:15

A mógłbyś spojrzeć na moje zdania?
Przede wszystkim nie jestem pewny tego w bruchu złodzieja z Egiptu oraz czy określony syn to powinno być albnu - brzmi to dość dziwnie. (No i wiem, mam tam błąd - nie ma /a/ w /al/ po samogłosce)

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Sierpień 09, 2012, 01:49:36

Cytat: Ghoster w Sierpień 06, 2012, 18:19:31

jak się tworzy w arabskim liczbnę mnogą?

Kategoria liczby jest w arabskim indywiduum nietuzinkowym. Generalnie, liczby są trzy: pojedyncza, podwójna i mnoga.

Liczba podwójna

Tworzenie liczby podwójnej jest proste: do tematu imienia dodajemy końcówki ــانِ -āni w NOM, a w GEN i ACC ــَينِ -ayni (identyczne w stanie nieokreślonym i po al-) np:
بَيتٌ bayt-un 'dom' > بَيتانِ bayt-āni 'dwa domy'
بَيتٍ bayt-in > بَيتَينِ bayt-ayni
بَيتاً bayt-an > بَيتَينِ bayt-ayni
Litera nūn występująca w końcówce liczby podwójnej jest "słaba", tzn. wypada przed zaimkiem sufiksalnym i w iḍāfie - z ww. końcówek zostaje więc samo -ā- i -ay-:
بَياكَ bayt-ā-ka 'twoje dwa domy'
في عَينَي البِنتِ fī cayn-ay al-bint-i 'w oczach dziewczyny'.
Jest parę zasad dotyczących dodawania końcówki liczby podwójnej do dziwnie zakończonych wyrazów (np. na -ā'-u, -ā'-un czy -à), ale na razie nie wchodźmy w szczegóły. Dodać tylko należy, że w liczbie podwójnej stawia się imiona (rzeczowniki, przymiotniki, zaimki osobowe i dzierżawcze) oraz czasowniki (oprócz pierwszej osoby: nie ma 'nas dwojga', jesteśmy po prostu 'my', نَحنُ naħnu). Także liczebnik اثنانِ iþnāni 'dwa' jest formą liczby podwójnej (de facto zachowuje się jak przymiotnik).

Liczba mnoga

Jeżeli chodzi o liczbę mnogą - czyli z arabska الجمع al-jamcu (stąd częste oznaczenie form pl. w słownikach itd. za pomocą litery ج) - to jest ona rodzaju dwojakiego. Po pierwsze, mamy liczbę mnogą regularną, starszą i bardziej nobliwą, ale mocno ograniczoną w użyciu. W jej wydziela się liczbę mnogą regularną męską i regularną żeńską. Po drugie i najważniejsze, mamy liczbę mnogą "łamaną", czyli الجَمعُ المُكَسَّرُ al-jamcu al-mukassaru albo جَمعُ التَّكسيرِ jamcu at-taksīri. Określenia te biorą się od czasownika كَسَّرَ kassara 'łamać na kawałki' i to nieprzypadkowo, bo aby taką formę pl. utworzyć, należy pokiereszować strukturę tematu. Jasne? Nie? No to lecimy:

Liczba mnoga regularna męska

Tworzy się ją głównie od rzeczowników osobowych i określających je przymiotników (o ile imione takowe nie mają form łamanych - ba! czasami równolegle występują i takie, i takie...). Końcówkami są tutaj ــونَ -ūna w NOM i ــينَ -īna w GEN i ACC. Tak jak w liczbie podwójnej używa się ich w stanie nieokreślonym i po al-, ale czasem nūn tu i ówdzie wypada, np:
مُهَندِسٌ muhandis-un 'inżynier' > مُهَندِسون muhandis-ūna 'inżynierowie'
مُهَندِسٍ muhandis-in > مُهَندِسينَ muhandis-īna
مُهَندِساً muhandis-an > مُهَندِسينَ muhandis-īna
مُعَلِّمٌ mucallim-un 'nauczyciel' > مُعَلِّموكَ mucallim-ū-ka 'twoi nauczyciele'
مُوَظَّفٌ muwaẓẓaf-un 'urzędnik' > مُوَظَّفو الوِزارةِ muwaẓẓaf-ū al-wizār-at-i 'urzędnicy ministerstwa'.

Kiedy możemy użyć tego przyjemnego sposobu tworzenia formy pl.? Rzadko. Możliwości są następujące:
a) Imiesłowy (także zsubstantywizowane) nazywające osoby, np. مُعَلِّمٌ mucallim-un > مُعَلِّمونَ mucallim-ūna 'nauczyciele' (dosł. 'uczący'), مُسلِمٌ muslim-un > مُسلِمونَ muslim-ūna 'muzułmanie' (imiesłów czynny od czasownika IV tematu أسلم aslama, który ma kilka[naście] znaczeń, w tym 'poddawać się', 'zostawiać' i 'być muzułmaninem'). Uwaga: są wyjątki. Np. كاتِبٌ kātib-un od كَتَبَ kataba 'pisać' ma formę كاتِبونَ kātib-ūna w znaczeniu imiesłowowym 'piszący', ale كُتّابٌ kuttāb-un w znaczeniu rzeczownikowym 'pisarze'.
b) Męskoosobowe zdrobnienia, np. رَجُلٌ rajul-un 'mężczyzna' > رُجَيلٌ rujayl-un 'mały mężczyzna' > رُجَيلونَ rujayl-ūna 'mali mężczyźni'; صَديقٌ ṣadīq-un 'przyjaciel' > صُدَيِّقٌ ṣudayyiq-un 'mały przyjaciel' > صُدَيِّقونَ ṣudayyiq-ūna 'mali przyjaciele'.
c) Imiona męskie, np. أَحمَدونَ Aħmad-ūna 'Ahmetowie'
d) Przymiotniki vel rzeczowniki względne zakończone na ــِيٌّ -iyy-un, np. مِصرِيّونَ miṣr-iyy-ūna 'Egipcjanie'
e) Rzeczowniki męskoosobowe tworzone wg wzoru faccāl, np. جَزّارونَ jazzār-ūna 'rzeźnicy', طَبّاخونَ ṭabbāx-ūna 'kucharze'. Formy te to dawne intensywne imiesłowy czynne, stąd regularna liczba mnoga.
f) Szereg kilkudziesięciu mniej lub bardziej dziwnych słów, głównie dwuspółgłoskowych, np.
أرضٌ arḍ-un > أرضونَ ard-ūna 'ziemia'
عَالمٌ cālam-un > عالَمونَ cālam-ūna 'świat'
لُغة lug-at-un > لُغونَ lug-ūna 'język'
كُرةٌ kur-at-un > كُرونَ kur-ūna 'kula'
إوَزٌّ iwazz-un > إوَزّونَ iwazz-ūna 'gęsi'
ظُبةٌ ẓub-at-un > ظُبونَ ẓub-ūna 'klinga miecza'
بُرةٌ bur-at-un > بُرونَ bur-ūna 'kółko na nos wielbłąda' itd.
Wiele z tych rzeczowników ma także inne formy liczby mnogiej (łamane lub regularne żeńskie).

Liczba mnoga regularna żeńska

Tu sprawa jest jeszcze prostsza: otóż żeńską końcówkę ــة -at-un wydłużamy do postaci ــاتٌ -āt-un (zwracam uwagę na nunację!). Dochodzi do tego drobny niuans w deklinacji: formy GEN i ACC są identyczne i brzmią ــاتٍ -āt-in (w stanie określonym: ــاتِ -āt-i). Generalnie, liczbę mnogą tego typu tworzą rzeczowniki zakończone na ــة (ale nie wszystkie!!!), a poza tym imiona żeńskie, nazwy miesięcy muzułmańskich (oprócz ramaḍanu - jest regularny męski!) i liter alfabetu, wiele rzeczowników odczasownikowych (nazw czynności), liczne zapożyczenia, a nawet niektóre rzeczowniki rodzaju męskiego:
جامِعة jāmic-at-un > جامِعاتٌ jāmic-āt-un 'uniwersytety'
مُمَرِّضة mumarriḍ-at-un > مُمَرِّضاتٌ mumarriḍ-āt-un 'pielęgniarki'
مَريَمُ Maryam-u > مَريَماتٌ Maryam-āt-un 'Maryam (imię żeńskie)'
شَوّالٌ šawwāl-un > شَوّالاتٌ šawwāl-āt-un 'dziesiąty miesiąc muzułmański'
ألِفٌ alif-un > ألِفاتٌ alif-āt-un 'alify'
تَعريفٌ tacrīf-un > تَعرِفاتٌ tacrīf-āt-un 'określenia' (Poznajecie? Polski kiedyś to zapożyczył, zdaje się poprzez włoski)
إصطَبلٌ iṣṭabl-un > إصطَبلاتٌ iṣṭabl-āt-un 'stajnie' (z łaciny)
حَيَوانٌ ħayawān-un > حَيَواناتٌ ħayawān-āt-un 'zwierzęta'

Dodatkowo, trzeba wspomnieć, że jest parę mniej lub bardziej uzasadnionych dziwactw przy dodawaniu tej końcówki do wyrazów o dziwnym wygłosie (np. -ā'-u, -ā'-un, -à), a kilka rzeczowników wariuje tematycznie, np.
أمّ umm-u > أمُّاتٌ ummuh-āt-un 'matka', أختٌ uxt-un > أخَواتٌ axaw-āt-un 'siostra', itp.

Liczba mnoga łamana

Wreszcie dotarliśmy do agonii, udręki i bólu. Czemu? Krótko mówiąc, nauka arabskich rzeczowników i przymiotników wymaga w miażdżącej większości przypadków zapamiętywania dwóch form: liczby pojedynczej i liczby mnogiej. Formy te różnią się bowiem między sobą strukturą tematu, a przewidzenie, jaką postać pl. przyjmie dany wyraz, jest tym trudniejsze, im jest on prostszy. Przykłady (sg > pl):
قَلبٌ qalb-un > قُلوبٌ qulūb-un 'serca'
راكِبٌ rākib > رَكبٌ rakb-un 'jeźdźcy'
دَولة dawl-at-un > دُوَلٌ duwal-un 'państwa'
جَديدٌ jadīd-un > جُدُدٌ judud-un 'nowi'
كَبيرٌ kabīr-un > كِبارٌ kibār-un 'wielcy'
فيلٌ fīl-un > فِيَلة fiyal-at-un 'słonie'
طِفلٌ ṭifl-un > أطفالٌ aṭfāl-un 'dzieci'
جَليلٌ jalīl-un > جِلّ jill-at-un 'wspaniali'
صَحراءُ ṣaħrā'-u > صَحارى ṣaħārà 'pustynie' (tak, stąd Sahara)
ساحِلٌ sāħil-un > سَوَحِلُ sawāħil-u 'brzegi' (tak, stąd Sahel)
جارٌ jār-un > جِرانٌ jirān-un 'sąsiedzi'
إصباعٌ iṣbāc-un > أصابِعُ aṣābic-u 'palce'
مَدرَسة madras-at-un > مَدارِسُ madāris-u 'szkoły'
مَجنونٌ majnūn-un > ماجانينُ majānīn-u 'szaleńcy' (ten sam rdzeń, co jinnu 'dżiny')
سِكّينٌ sikkīn-un > سَكاكينُ sakākīn-u 'noże'
دُكتورٌ duktūr-un > دَكاتِرة dakātir-at-un 'doktor' (sic!)
سَقلابيٌّ saqlābiyy-un > سَقالِبة saqālib-at-un 'Słowianin' (saqlabiyyūna też OK)

Fajnie? I to jak! Takich wzorców liczby mnogiej jest tak 40-50, niektóre bardziej popularne (np. fucūl), niektóre rzadkie (np. yafācīl²). Wiele z nich jest diptotami, niektóre mają końcówkę -at-un. Część ma dwie lub więcej form, synonimicznych lub też nie (o tym, że formy poboczne mogą być regularne, nawet już nie przypominam), np:
شَهرٌ šahr-un > شُهورٌ šuhūr-un lub أشهورٌ ašhūr-un 'miesiące'
طالِبٌ ṭālib-un > طُلّابٌ ṭullāb-un lub طَلَبةٌ ṭalab-at-un 'uczniowie'
بَيتٌ bayt-un > بُيوتٌ buyūt-un w znaczeniu 'dom', أبياتٌ abyāt-un w znaczeniu 'wers'

Czasem wśród imion o danym wzorze tematu w liczbie pojedynczej dominuje dany typ liczby mnogiej (np. ficāl w przymiotnikach typu facīl), ale zawsze znajdzie się stadko czarnych owiec (jak podane wyżej jadīd-un > judud-un). Zdarza się, że forma pl zależy od znaczenia (np. fuccāl w nazwach zawodów). Formę pl. rzeczowników czterospółgłoskowych można przewidzieć najłatwiej, ale wymaga to pewnego obycia z językiem (jeśli ktoś zainteresowany, mogę coś na ten temat napisać). Tak czy inaczej, dopóki danej formy nie sprawdzi się w słowniku / życiu, pewności nie ma. Z własnego doświadczenia powiem, że to wszystko może przerażać, ale tak naprawdę dodaje językowi niesamowitego charakteru - no bo wpadnij człowieku na to, że słowo قَياصِرةٌ qayāṣir-at-un to liczba mnoga od swojskiego 'cesarza' (قَيصَرٌ qayṣar-un).

Ciekawostka: jest grupa "nieregularnych form nieregularnych" (trochę supletywnych, a trochę nie; tu wywalimy literkę, tu dodamy...):
انسانٌ insān-un 'człowiek' > ناسٌ nās-un 'ludzie'
امرَأة imra'-at-un 'kobieta' > نِساءٌ nisā'-un 'kobiety'
أرنَبٌ arnab-un 'królik' > أرانٍ arān-in 'króliki'
طَغوثٌ ṭagūþ-un 'bożek, idol' > طَواغٍ ṭawāg-in 'bożki'
قَوسٌ qaws-un 'łuk' > قِسِيٌّ qisiyy-un 'łuki'
ماءٌ mā'-un 'woda' > أمواءٌ amwā'-un 'wody'
i mój ulubiony, rządzący światem:
خُلدٌ xuld-un 'kret' > مَناجِذُ manājið-u 'krety'
(żeby było śmieszniej, xuld-un znaczy również 'wieczność', a دارُ الخُلدِ dār-u al-xuld-i to synonim raju. 'Dom Kreta'? Really?...)

I jeszcze jeden kwiatek: liczba mnoga liczby mnogiej, np.:
طَريقٌ ṭarīq-un '(sg) droga' > طُروقٌ ṭurūq-un '(pl) drogi '> طُروقاتٌ ṭurūq-āt-un '(pl.pl) drogi'
رَجُلٌ rajul-un '(sg) mężczyźni' > رِجالٌ rijāl-un '(pl) mężczyźni' > رِجالاتٌ rijāl-āt-un '(pl.pl) mężczyźni'

Zupełnie oddzielną kwestią jest zgodność rzeczowników, przymiotników i czasowników pod względem liczby i rodzaju. Tu powiem tylko np., że formy liczby mnogiej łamanej uznaje się (bez względu na końcówkę!) za formy rodzaju żeńskiego - no chyba, że rzeczownik czy przymiotnik jest męskoosobowy... Nie, o tym innym razem.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Ghoster w Sierpień 10, 2012, 15:08:49

[...........]

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: varpho :Ɔ(X)И4M: w Sierpień 14, 2012, 03:44:00

Cytat: asgair w Sierpień 09, 2012, 01:49:36

I jeszcze jeden kwiatek: liczba mnoga liczby mnogiej, np.:
طَريقٌ ṭarīq-un '(sg) droga' > طُروقٌ ṭurūq-un '(pl) drogi '> طُروقاتٌ ṭurūq-āt-un '(pl.pl) drogi'
رَجُلٌ rajul-un '(sg) mężczyźni' > رِجالٌ rijāl-un '(pl) mężczyźni' > رِجالاتٌ rijāl-āt-un '(pl.pl) mężczyźni'

to jest regularne, dla wszystkich rzeczowników? zazdroszczę, przydałoby się. :)

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Hapana Mtu w Sierpień 16, 2012, 09:32:55

Cytat: asgair w Sierpień 06, 2012, 10:56:06

Tak sobie myślę, że za zgodą Hapana Mtu mógłbym jednak pociągnąć w przyszłości ten kurs, biorąc pod uwagę, że w przyszłym roku planuję podejść do egzaminu z arabskiego na poziomie nie-A. Może świadomość, że będę działał 'w czynie społecznym' zmusi mnie w końcu do systematyczności? :)

Tak chyba będzie najlepiej. Moja czwarta lekcja miała obejmować tworzenie liczby podwójnej i mnogiej regularnej, ale jak widzę, zostało to już zrealizowane. Poza tym sam chętnie douczę się czegoś nawprzód przez wakacje, żeby potem nie być zaskakiwanym na zajęciach.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Ghoster w Sierpień 22, 2012, 17:48:24

[...........]

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Wedyowisz w Sierpień 22, 2012, 21:21:36

Cytat: asgair

I jeszcze jeden kwiatek: liczba mnoga liczby mnogiej

Jaka jest różnica semantyczna? "mnogo-mnogo ludziów", "grupy ludzi"?

Cytuj

ساحِلٌ sāħil-un > سَوَحِلُ sawāħil-u 'brzegi' (tak, stąd Sahel)

A także "suahili", język wybrzeża.

Cytuj

تَعريفٌ tacrīf-un > تَعرِفاتٌ tacrīf-āt-un 'określenia' (Poznajecie? Polski kiedyś to zapożyczył, zdaje się poprzez włoski)

 :-\ Taryfa?

Cytuj

Po pierwsze, mamy liczbę mnogą regularną, starszą i bardziej nobliwą, ale mocno ograniczoną w użyciu.

Skąd wiadomo, że starszą? Myślałem że początki broken plural giną w mroku tych czasów, gdy powstawały semickie rdzenie trójspółgłoskowe i inne alternacje.

Co to rzeczowniki względne?

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Sierpień 22, 2012, 23:20:51

Przepraszam za ciszę w temacie. Nie to, żebym się wycofał ze swojej propozycji przejęcia kursu - po prostu akurat siedzę nad hiszpańskim, żeby co nieco sobie go odświeżyć przed wrześniowym wypadem w tamte strony. Ale, skoro jest zainteresowanie, to biorę się do roboty.

Cytat: Noqa w Sierpień 08, 2012, 22:58:15

A mógłbyś spojrzeć na moje zdania?

Jeśli już, to powinno być:

Czy jesteś pijany, ponieważ syn gorącej przyjaciółki Ahmeda ma smaczne nazwisko?
Hal anta sakrān-u wa cinda ibn-i ṣadīqat-i Aħmad-a al-hārr-ati laqab-un laðīð-un?
Q ty.MASC pijany-NOM.INDEF bo u syn.GEN przyjaciółka.GEN Ahmet.GEN DEF-gorąca-GEN nazwisko-NOM.INDEF smaczny-NOM.INDEF

Nie, jestem zmęczony, ponieważ jestem wielkim mężem łagodnego hotelu, a twoja [kobieto] żona jest w brzuchu czystego złodzieja z Egiptu.
Lā, anā ṭacbān-un, wa anā zawǧ-u al-funduq-i al-kabīr-u ar-raqīq-i, wa az-zawǧatu-ki fī biṭn-i al-liṣṣ-i an-naẓīf-i min Miṣr-a.
Nie, ja zmęczony-NOM.INDEF, bo ja mąż-NOM DEF-hotel.GEN DEF-wielki-NOM DEF-łagodny-GEN, a DEF-żona-NOM-twoja.FEM w brzuch-GEN DEF-złodziej-GEN DEF-czysty-GEN z Egipt-GEN

Czy z tymi namiastkami glos łatwiej? Co do 'syna', to nie może tu się pojawić w ogóle rodzajnik, bo ibn jest określany przez 'przyjaciółkę Ahmeta'. A z al daje on po prostu الإِبْنُ al-'ibn-u - elizja następuje po samogłosce, a /l/ takową nie jest, choć nie dam sobie ręki uciąć, że hamza musi być w tym akurat przypadku wymawiana. Tak czy inaczej, jeśli słowo zaczyna się od hamzy nie ulegającej elizji, zwarcie krtaniowe powinno być wyraźnie wymawiane po /l/ rodzajnika. A tak w ogóle to twór *albnu nie ma racji bytu także dlatego, że (ogólnie mówiąc) arabski nie dopuszcza więcej niż jednej spółgłoski w wygłosie sylaby, a już na pewno nie można nigdy spotkać zbitki trzech spółgłosek w środku wyrazu.

Tak na marginesie, sam w takich zdaniach nie użyłbym wa w znaczeniu 'ponieważ', bo ciężko się tu zorientować, o co chodzi. Aha, i w transkrypcji radzę jednak pisać sobie to <a> z al, bo po co zaciemniać obraz.

Cytat: varpho :Ɔ(X)И4M: w Sierpień 14, 2012, 03:44:00

to jest regularne, dla wszystkich rzeczowników? zazdroszczę, przydałoby się. :)

Cytat: Gubiert w Sierpień 22, 2012, 21:21:36

Jaka jest różnica semantyczna? "mnogo-mnogo ludziów", "grupy ludzi"?

Raczej nie, kwestia jest chyba ograniczona do stylu literackiego (inna sprawa, że cały MSA to styl literacki i oderwany od rzeczywistości...). I należy rozumieć to tak, jak napisał Gubiert: 'wiele grup ludzi'. Przy okazji: suahili i taryfa ok :)

Cytat: Gubiert w Sierpień 22, 2012, 21:21:36

Skąd wiadomo, że starszą? Myślałem że początki broken plural giną w mroku tych czasów, gdy powstawały semickie rdzenie trójspółgłoskowe i inne alternacje.

Tematu dogłębnie sam nie znam, ale trzeba wziąć pod uwagę, że np. akadyjski miał tylko regularną, a i hebrajski też z łamaną nie szalał (jakieś tam bardziej oboczności widzę, niż prawdziwą reorganizację tematu). Gdzieś natknąłem się na stwierdzenie (cytacji nie podam), że początkowo regularna dominowała, a formy łamane były albo rzeczownikami zbiorowymi, albo wywodzą się od rzeczowników odczasownikowych (tzw. maṣdarów). Co do pierwszego to np. współczesna liczba mnoga od rākib 'jeździec' to rakb, ale w języku klasycznym rakb miało znaczenie zbiorowe: coś typu 'jazda (rodzaj wojsk)'. Co do drugiego, to cholernie dużo wzorów liczby mnogiej pokrywa się ze wzorami maṣdarów. Argumentacja jest niby taka, że Arabom (ale i południowym Semitom) spodobało się mówienie np. 'to jest wojowanie' zamiast mnogiego 'to są wojny'. Z czasem owo 'wojowanie' nabyło rodzaj żeński (maṣdary są męskie), który w arabskim często służy do wzmacniania znaczenia (stąd wspominany przez Hapana Mtu 'kalif', który ma końcówkę rodzaju żeńskiego). Stąd też współcześnie formy liczby mnogiej łamanej co do zgodności z przymiotnikami zachowują się jak rzeczowniki liczby pojedynczej w rodzaju żeńskim. (A propos tego wzmacniania znaczenia, coś podobnego działo się z końcówką liczby podwójnej, której wariacje często się pojawiają we wzorach liczby mnogiej łamanej.) Efekt jest taki, że dziś mówi się hāðihi hiya al-ħurūb-u 'to są wojny' (wzór fucūl jak np. duxūl 'wchodzenie'), a regularna liczba mnoga od ħarab (*ħarabūna? *ħarabāt? - tak się składa, że mimo formy, jest to rzeczownik w rodzaju żeńskim) - jeśli istniała - wyszła z użycia. Wiadomo, że takie wyparcia formy regularnej przez łamaną od czasu spisania Koranu zdarzały się wielokrotnie w różnych imionach. Ile w tym wszystkim prawdy, nie wiem. Jakichś poważnych artykułów nawet na ten temat nie szukałem, gdyby ktoś coś znalazł, niech podrzuci.

Cytat: Gubiert w Sierpień 22, 2012, 21:21:36

Co to rzeczowniki względne?

Powinienem był napisać po prostu imię względne, czyli po arabsku الإسم المنسوب al-ism al-mansūb albo النسبة an-nisba: (dosł. 'relacja, związek, połączenie'). Derywowane są przez ogromnie produktywny morfem -iyy-. Tak jak w przykładzie: miṣr-iyy-un znaczy 'egipski' albo 'Egipcjanin' (od Miṣr² 'Egipt'). W skrócie końcówkę czyta się -ī - stąd nawet angielski przymiotnik 'Iraqi' (عراقيّ cirāqiyy-un)

Cytat: Ghoster w Sierpień 22, 2012, 17:48:24

حل انت الشرامطٌ حارّة؟
Hal intu aš-šarāmiŧ-u ħārrat-un?

نعم نحن الشرامطٌ حرّةٌ
Nacam, naħnu aš-šarāmiŧ-u ħārrat-un.

لا نحن ليست الشرامطً حرّةً
Lā, naħnu laysat aš-šarāmiŧ-a ħārrat-an.

Zakładam z góry, iż jest to źle, ale starałem się (próbowałem jakoś sam rozszyfrować użycie "laysa" oraz odmianę przez przypadki, ale liczbę mnogę zrobiłem bodajże dobrze). xd

Rzeczywiście, całkiem dobrze nie jest, ale jak najbardziej doceniam starania, szczególnie (próbę) użycia ACC po laysa :) Raczej powinno być:

هل أنتنّ شراميط حارّات؟
Hal antunna šarāmīṭ-u ħārrāt-un?
'Czy jesteście gorącymi dziwkami?'

نعم نحن شراميط حارّات
Nacam, naħnu šarāmīṭ-u ħārrāt-un.
'Tak, jesteśmy gorącymi dziwkami'

لا نحن لسنا شراميط حارّات
Lā, lasnā šarāmīṭ-a ħārrāt-in.
'Nie, nie jesteśmy gorącymi dziwkami'

Nie będę się tu zagłębiał w wyjaśnianie wszystkiego, bo tak wszystko od razu to trochę się nie da - pojawiają się tu i zaimki liczby mnogiej, i kongruencja imion, i sama laysa (ale część - np. czemu przed 'dziwkami' nie może stać al - wyjaśni się poniżej). Tu tylko krótka notka leksykalna: liczba mnoga od شرموطة šarmūṭa: 'dziwka' brzmi شراميط šarāmīṭ². Słowo związane jest z czasownikiem شرمط šarmaṭa (zdaje się z dialektów egipskich i lewantyńskich), oznaczającego 'drzeć, rozdzierać'. Jak znam życie wywodzi się on od شرم šarama 'ciąć, łamać, przepoławiać, itp.' (takie zależności między rdzeniami istnieją, nie tylko na linii czteroradykałowe <> trójradykałowe, i są niezmiernie ciekawe). Z tego też rdzenia pochodzi rzeczownik شرم šarm 'rysa, pęknięcie; zatoczka' - i tak wyjaśniło się, co znaczy owo słynne Szarm el-Szejk, czyli شرم الشيخ šarm-u aš-šayx-i :)

A, i jeszcze jedno: googlacja wykazała, że przymiotnik ħārr raczej z dziwkami się nie łączy, jeśli już to podobny w znaczeniu sāxin (de facto imiesłów czynny od czasownika saxana 'być ciepłym; grzać się').

___________________________________________________________

Gorące dziwki Ghostera wywołały m.in. temat zaprzeczenia zdania imiennego. Tak się jednak składa, że omawiać je jest znacznie wygodniej po poznaniu koniugacji w czasie przeszłym, bo choć w zdaniu imiennym czasownika brak, to w jego zaprzeczeniu już jest. Biorąc to pod uwagę, postanowiłem napisać najpierw trochę więcej o samych zdaniach imiennych. Wiem, że zaczynał od tego Hapana Mtu, były nawet ćwiczenia, ale skoro już przejmuję ten cyrk z jego małpami, to nie omieszkam w tym miejscu dodać jakichś kwiatków od siebie, bo jesteśmy gdzie jesteśmy i pewnie część osób może być zaciekawiona nieco bardziej dogłębnym spojrzeniem na temat. Zaczynamy w nowym poście.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Sierpień 23, 2012, 00:07:49

ZDANIA IMIENNE

Po arabsku zdanie imienne (ZI) zwie się جملة اسمية jumla: ismiyya: i stoi w opozycji do جملة فعلية jumla: ficliyya: - zdania czasownikowego (o tym innym razem). Przyjmijmy tu najprostszą definicję, wg której w ZI podmiot jest imieniem (rzeczownikiem, przymiotnikiem, zaimkiem) i zajmuje miejsce na początku zdania. Stąd też podmiot nazywa się w ZI (مبتدأ (به mubtada' (bihi) 'to, od czego się zaczyna', a orzeczenie (czyli reszta zdania) to خبر xabar 'wiadomość'. ZI używane są w arabskim o wiele częściej niż analogiczne poniekąd konstrukcje z kopulą w języku polskim (czy w ogóle w innych europejskich).

Ze względu na znaczenie ZI można podzielić na trzy grupy. W tym poście napiszę o pierwszej i najbardziej skomplikowanej, czyli o

(i) zdaniach określających.

Występuje w nich opozycja stanu, o której pisał Hapana Mtu, która zastępuje łącznik 'być' (dodajmy: tylko w czasie teraźniejszym). Podmiot jest określony (na różne sposoby), orzeczenie - nieokreślone, np.:

التحقيق صعب at-taħqīq-u ṣacb-un 'śledztwo jest trudne' - określenie przez rodzajnik al
أنفس الأعلاق عقل anfas-u al-aclāq-i caql-un 'najcenniejszym skarbem jest rozum'* - określenie przez iḍāfę (status constructus)
*A po co tu ten genetyw, zapytacie, patrząc na polskie tłumaczenie. Lepiej to wygląda w dosłownym tłumaczeniu na angielski: most_valuable_one of_the_treasures mind)
زوجته جميلة zawjat-u-hu jamīlat-un 'jego żona jest piękna' - określenie przez zaimek dzierżawczy (tzw. status pronominalis)
أنا صيّاد anā ṣayyād-un 'jestem myśliwym', غوصطير كونلانغير Ghoster kunlangir-un 'Ghoster jest konlangerem' - w obu przypadkach podmiot jest określony "z definicji".

Tu koniecznie trzeba wspomnieć, że od reguły "orzeczenie jest nieokreślone" jest sporo wyjątków. Weźmy na przykład zdanie 'Jestem twoją żoną'. Orzeczenie, czyli 'twoja żona', jest określone, bo to połączenie rzeczownik + zaimek. W takich przypadkach liczy się po prostu szyk: podmiot ma być na początku. Zdanie to brzmi zatem zdroworozsądkowo:

أنا زوجتك anā zawjatu-ka (dosł. ja żona-twoja)

Trochę gorzej, jeśli używamy np. zaimków wskazujących. Są one określone z definicji. Dwa najłatwiejsze to هذا hāðā 'ten' i هذه hāðihi 'ta'. Zwracam uwagę na zapis: po <h> powinien być alif, a go nie ma. W dokładnej notacji pojawia się tam skrócony alif (pionowa kreska nad literą), nazywany "alifem sztyletowym" (ألف خنجرية alif xanjariyya:). Generalnie występuje on (w środku wyrazu) w kilku słowach na krzyż - ale tak się składa, że jednym z nich jest الله Allāh (tak, to ta kreseczka nad šaddą).

Wracając do tematu: zaimki wskazujące łączą się z rzeczownikami określonymi, zatem np:

هذا البيت hāðā al-bayt-u znaczy 'ten^okr. dom^okr.' 
هذه الزوجتك hāðihi az-zawjat-u znaczy 'ta^okr. żona^okr.'.

Jeśli 'dom' i 'żona' byłyby nieokreślone, to oczywiście dostajemy zdania imienne (NB: zaimek zgadza się z rodzajem rzeczownika!):

هذا بيت hāðā bayt-un 'to jest dom' (dosł. 'ten^okr. [jest] domem^nokr.')
هذه زوجة hāðihi zawjat-un 'to jest żona' (dosł. 'ta^okr. [jest] żoną^nokr.')

A teraz zagwozdka: jak powiedzieć 'to jest żona^okr' - określona ot tak, bo już o niej wspominaliśmy, albo coś o niej powiemy w zdaniu podrzędnym ('to jest żona, która...')? Należy użyć magicznego łącznika w postaci zaimka trzeciej osoby, który rozbija tę niezręczną konstukcję:

هذه هي الزوجة الّتي hāðihi hiya az-zawjat-u allatī... 'to jest żona^okr, która...' (dosł. coś na kształt 'ta^okr. [jest] nią^okr. [która jest] żoną^okr. która...').

Podobnie:
هذا التقرير hāðā at-taqrīr-u 'ten raport'
هذا هو التقرير hāðā huwa at-taqrīr-u 'to jest raport^okr.'

Co ciekawe, w zdaniu typu 'ja to (jestem) ja, ty to (jesteś) ty' także pojawiają się zaimki 3 osoby:
أما هو أنا وأنت هو أنت anā huwa anā wa-anta huwa anta

Jeżeli rzeczownik określony jest inaczej niż przez zwykłe al, generalnie do zrozumienia znaczenia wystarcza sam szyk - zaimkowy łącznik jest opcjonalny, ale zdaje się, że jest 'ładny stylistycznie':

هذه (هي) زوجتك hāðihi (hiya) zawjat-u-ka 'to jest twoja żona' ('ta twoja żona' = زوجتك هذه zawjat-u-ka hāðihi)
هذا (هو) تقرير الخبراء hāðā (huwa) taqrīr-u al-xubarā'-i 'to jest raport ekspertów' ('ten raport ekspertów' = تقرير الخبراء هذا taqrīr-u al-xubarā'-i hāðā)
هذا (هو) جوهر القضيّة hāðā (huwa) jawhar-u al-qaḍiyyat-i 'to jest istota sprawy' ('ta istota sprawy' = جوهر القضيّة هذا  jawhar-u al-qaḍiyy-ati hādā)
هؤلاء المتعبون (هم) ملح الأرض hā'ulā'i al-mutcibūna (hum) milħ-u al-arḍ-i 'ci utrudzeni są solą ziemi' (tu mamy formy liczby mnogiej: hā'ulā'i 'ci', hum 'oni', ale zasada ta sama)

Widać tu przy okazji (przykłady w nawiasach), że zaimek wskazujący, który określa pierwszy element iḍāfy albo rzeczownik z zaimkiem dzierżawczym, występuje na końcu frazy.
 
Zaimkowego łącznika można też użyć przy pytaniach o podmiot zdania imiennego - pojawia się po zaimkach pytajnych ما mā 'co?', من man 'kto?':
من (هو) المسؤول؟  man (huwa) al-mas'ūl-u? 'kto jest osobą odpowiedzialną (decydentem)?'
ما (هو) اسمك؟ mā (huwa) ism-u-ka? 'jak masz na imię?' (dosł. tak, jak 'what is your name?')

W ostatnim przypadku huwa jest czysto teoretyczne - pytanie to jest zbyt popularne, żeby bawić się w jakiś wysoki styl. Czyta się to mā-smuka, bo początkowa hamza w słowie أسم ism 'imię' to tak naprawdę همزة وصلة hamza: waṣla: ('hamza łącząca'), czyli ulegająca elizji (jak w rodzajniku al). Odpowiedzieć można po prostu, tak jak już pisał o tym Hapana Mtu, mówiąc np. اسمي أسقير ismī Asgair, czyli dosł. 'imię-moje Asgair'

______________________________

Posumowanie: :)

- Przypomnieliśmy sobie zasadę budowania zdań imiennych określających
- Poznaliśmy zaimki wskazujące liczby pojedynczej i ich zachowanie w zdaniach imiennych
- Poznaliśmy zaimki pytające mā i man

Ćwiczenie:

Korzystając z podanych we wcześniejszych postach słów, stworzyć pary wyrażeń typu 'ten nowy dom - to jest nowy dom', itp. Można też zadać parę pytań typu 'kto jest twoim mężem?'

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Ghoster w Sierpień 23, 2012, 17:17:21

[...........]

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Sierpień 24, 2012, 01:42:51

Cytat: Ghoster w Sierpień 23, 2012, 17:17:21

Podoba mi się ta faryngalizacja. :D
Chociaż nie rozumiem co robi tam yā...

Taka faryngalizacja, z tego, co zaobserwowałem, częsta jest w zapożyczeniach:

إصطبل iṣṭabl 'stajnia' < hiszp. establo, łac. stabulum
باص bāṣ 'autobus' < ang. bus (ale istnieje także forma أوتوبيس ūtūbīs - z sīn - ewidentnie z francuskiego)
طاجكستان ṭājikistān 'Tadżykistan' < pers. تاجكستان tājikistān
فصولية faṣūliya: 'fasola' (Phaseolus vulgaris L.)
صراط ṣirāṭ 'droga' < łac. (via) strata (stąd też ang. street, wł. strada, niem. Straße, itd.)

Owa 'droga' jest na tyle starą pożyczką, że znaleźć ją możemy w Koranie, i to nie byle gdzie, bo w pierwszej surze, nazywanej الفاتحة al-fātiħa:, czyli dosł. 'otwarcie, rozpoczęcie' (فتح fataħa 'otwierać'), gdzie występuje w szóstym wersecie: اِهدِنا الصِّراطَ المُستَقيمَ ihdi-nā ṣ-ṣirāṭa l-mustaqīm 'wskaż nam prostą drogę'.

Swoją drogą - nomen-omen - polecam z własnego doświadczenia obsłuchania się albo i nauczenia jakichś krótkich sur (dobra jest właśnie Al-Fātiħa i parę króciutkich z samego końca) w celu poznania i treningu wymowy klasycznego arabskiego, jeśli ktoś byłby zainteresowany. Zaznaczam, że pod względem struktury gramatycznej MSA jest de facto identyczny. A czemu akurat sury? Bo to najłatwiej dostępne nagrania w Internecie. Poza tym to dobry tekst do rzucenia, gdy ktoś prosi (czego nienawidzę) "Skoro się uczysz, to powiedz coś po arabsku!"...

Jeśli ktoś miałby jakieś obiekcje ideologiczne, to od razu mówię, że akurat te fragmenty Koranu równie dobrze mogłyby się znaleźć w dowolnej świętej księdze dowolnej monoteistycznej religii ;)

Co do yā', to ot tak mi się napisało. W arabskim nie ma jednej konwencji zapisywania obcych nazw. Szczególny problem z przyczyn oczywistych jest z samogłoskami. Widać tendencję to używania nadmiarowych yā', wāw i alifów w celu podkreślenia, jaką mniej więcej wartość powinna mieć dana "obca" spółgłoska. Wariacje /o/ podpadają najczęściej pod wāw, gorzej jest z wszelkiego rodzaju /e/-oidami. Polecam rzut oka na arabską transkrypcję nazw własnych w artykułach wikipedyjnych.

Cytat: Ghoster w Sierpień 23, 2012, 17:17:21

Cytuj

ما mā 'co?'

Co w takim razie oznacza ماذا māđā (chyba dobrze to zapisałem)? To bardziej Quranowa forma - literacka?

Etymologicznie ماذا māðā to po prostu mā wzmocniona (archaicznym nieco) zaimkiem wskazujący ðā (jak w hāðā, 'ten'). Forma jest jak najbardziej współczesna. Występuje ona zazwyczaj w zdaniach czasownikowych i to chyba częściej w pytaniach o dopełnienie niż o podmiot. Np. w takie wyrwane z kontekstu wyrażenia jak ما قطع mā qaṭaca? i ماذا قطع māðā qaṭaca? większość użytkowników arabskiego zrozumiałaby odpowiednio jako 'co cięło?' i 'co on ciął?'. Różnica jest też taka, że māðā w przeciwieństwie do mā nie może pełnić funkcji zaimka względnego. Poza tym, mā jest jeszcze bardziej wieloznaczna, bo może też wyrażać przeczenie, wprowadzać wykrzyknienie i porównanie oraz być częścią spójników albo wyrażeń nieokreślonych (np. يوماً ما yawm-an mā || dzień-ACC co || 'pewnego dnia').

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Noqa w Sierpień 24, 2012, 17:26:25

Bardzo to wszystko ciekawe, liczę na następne lekcje. Może następnym razem dasz też jakiś tekst do tłumaczenia - to pozwala sprawdzić na ile się rozumie.
Mógłbyś opisać kiedy używa się al-? Zdaje się ono pojawiać i znikać zupełnie bez przyczyny.

al-bayt-u naẓīf-u hāðā  'ten czysty dom'
al-bayt-u hāðā naẓīf-un 'ten dom jest czysty' ?
hāðā bayt-un naẓīf-un 'to jest jakiś czysty dom'
hāðā (huwa) bayt-u naẓīf-u 'to jest konkretny czysty dom'
hāðā (huwa) bayt-u naẓīf-u hāðā 'to jest ten czysty dom' ?

Man huwa ṭabīb-u-ka? 'Kto jest twoim lekarzem?'
Ma  huwa ism-u ṭabīb-i-ka? 'Jakie jest imię twojego lekarza?' ?

I dziękuję za przejrzenie poprzednich zdań :) (Aha - namiastki glos bywają jak najbardziej przydatne. Czasem są oczywiste, ale czasem bardzo się przydają)

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Sierpień 25, 2012, 04:01:27

Cytuj

1. al-bayt-u naẓīf-u hāðā  'ten czysty dom'
2. al-bayt-u hāðā naẓīf-un 'ten dom jest czysty' ?
3. hāðā bayt-un naẓīf-un 'to jest jakiś czysty dom'
4. hāðā (huwa) bayt-u naẓīf-u 'to jest konkretny czysty dom'
5. hāðā (huwa) bayt-u naẓīf-u hāðā 'to jest ten czysty dom' ?
6. Man huwa ṭabīb-u-ka? 'Kto jest twoim lekarzem?'
7. Ma huwa ism-u ṭabīb-i-ka? 'Jakie jest imię twojego lekarza?' ?

1. al-bayt-u an-naẓīf-u hāðā
Przymiotnik zgadza się z określanym rzeczownikiem co do rodzaju, przypadka i stanu.
2. hāðā al-baytu naẓīf-un
Zaimki wskazujące występują przed określanym rzeczownikiem, z wyjątkiem sytuacji, kiedy jest on pierwszym członem status constructus lub status pronominalis.
3. Bardzo dobrze!
4. hāðā huwa al-bayt-u an-naẓī-fu
5. hāðā huwa hāðā al-bayt-u an-naẓīf-u
Jeżeli 'czysty dom' ma być określony - bo tak podałeś w zamierzonych tłumaczeniu - to musi być al-. Jeżeli tak, to mamy oba człony określone, więc żeby to było zdanie, potrzebujemy rozdzielającego huwa. Drugie hāðā w zdaniu 5 oczywiście musi stać przed 'czystym domem' (por. zdanie 2)
6 i 7. Bardzo dobrze! (przy czym wg mnie huwa jest w tych przykładach opcjonalne).

Cieszy mnie zaangażowanie, choćby tylko paru (pary) osób :) Wiem, że tego jest dość dużo, ale tak naprawdę jak się ogarnie te podstawy, a potem morfologię czasowników (która jest de facto cudownie regularna), to w sumie pozamiatane. Arabski wbrew pozorom nie jest taki trudny.

Tak sobie myślę, że żeby wprowadzić w to wszystko jakiś porządek, to na razie rozwinę zagadnienia, poruszane przez Hapana Mtu, zanim wprowadzę coś naprawdę nowego. Myślę, że kwestia przypadków, znacznika rodzaju żeńskiego, diptot czy pytań z hal jest klarowna - jeśli nie, dajcie znać. W następnym poście dokończę sprawę zdań imiennych. Potem zaimki osobowe i dzierżawcze (wszystkie) oraz parę słów więcej o iḍāfie (status constuctus). W końcu mix wszystkiego, łącznie z liczbą podwójną, liczbą mnogą regularną i kongruencją imion, i jeśli do tej pory nikt nie wymięknie, przejdziemy do czasowników ;)

Cytuj

Mógłbyś opisać kiedy używa się al-? Zdaje się ono pojawiać i znikać zupełnie bez przyczyny.

Cóż, pojawia się i znika jak typowy przedimek określony. Stoi przed rzeczownikami wspomnianymi wcześniej w wypowiedzeniu albo znanymi rozmówcom, określać też może "jedyne egzemplarze", np. aš-šams 'słońce' (rodzaj żeński!). Wprowadza też znaczenie "uogólnienia na wszystkie elementy zbioru": al-fīl-u kābir-un 'słoń jest duży' (co może oddawać ogólne znaczenie 'wszystkie słonie są duże'). Poza tym wymagany jest w innych szczegółowych, ale nie nietypowych sytuacjach (np. przy rzeczownikach określanych przez liczebniki porządkowe, po partykule wołacza, w utartych zwrotach itp.).

Najważniejsze jest to, że al- łączy się także z przymiotnikami, o ile określają one określony rzeczownik. Dotyczy to wszystkich rzeczowników określonych, a więc też takich, które same al- nie mają, ale występują w status constructus albo status pronominalis:

الباب الأخضر al-bāb-u al-axḍar-u 'zielone drzwi'
باب البيت الأخضر bāb-u al-bayt-i al-axḍar-u 'zielone drzwi domu'
بابه الأخضر bāb-u-hu al-axḍar-u 'jego zielone drzwi'
يوم الأحد الأخر هذا yawmu al-aħad-i al-āxir-u hāðā 'ta ostatnia niedziela' (Dosł. 'day of_the_first_one the_last this'. Ten al- ~ 'the' "w środku" nazw tygodnia to właśnie jeden z wyżej wspomnianych "utartych zwrotów". Wbrew pozorom aħad nie jest liczebnikiem porządkowym. Zresztą, liczebniki to najbardziej zryta część arabskiej gramatyki.)
طاولتك الطويلة ṭāwilat-u-ka aṭ-ṭawīlat-u 'twój wysoki stół' (Sic! 'Stół' i 'wysoki' pochodzą od tego samego rdzenia)
 
Tak na marginesie: ponieważ przymiotniki przyjmują przedimek, to kwestia ich rozróżnienia od rzeczowników jest cholernie płynna. Najlepiej w sumie mówić po prostu o imionach. Z drugiej strony, przymiotniki mają swoje nietypowe cechy, np. formę elatywu, no i oczywiście widać to wszystko przy kongruencji.

Zanim przejdę wreszcie z powrotem do zdań imiennych, krótka notka na temat usprawnionej nieco transkrypcji na potrzeby forum. Zdaję sobie sprawę, że lepiej pisać w łacince, ale niestety czasem przydaje się ją odpowiednio nagiąć. Jeśli chodzi o transliterację spółgłosek, to już o swoim systemie wspominałem (i wisi w podpisie). Dodatkowo proponuję parę szczegółowych zasad, których sam postaram się od teraz przestrzegać. Część dotyczy podawania nowych leksemów, część - przykładów fraz i zdań, gdzie niuanse końcówkowe są ważne. Mniej więcej oddaje to rzeczywistą sytuację w arabskim, gdzie słowa wyrwane z kontekstu - czyli w formie pauzalnej - czytane są inaczej niż w środku wypowiedzenia. Głupio transkrybować ـة jako -atun za każdym razem w sytuacji, kiedy żaden Arab, nawet jak najbardziej Modern i Standard, tak tego nie przeczyta: powie po prostu -a. Zresztą, łączeniu międzywyrazowemu poświęcimy kiedyś chwilę, ale najlepiej robić to, jak się trochę człowiek obędzie z gramatyką (ponieważ kurs niniejszy jest pisemny, to chyba wam to nie przeszkadza?).

A konwencja jest następująca:

1. Końcówki przypadków pisane są po kropce: بَيتٌ bayt.un 'dom', الشَمسِ aš-šams.i 'słońce^GEN', اليَومَ al-yawm.a 'dzisiaj'.
2. Żeńska końcówka ـة zapisywana jest jako -a: przy cytowaniu leksemu (wariant z długą samogłoską ـاة notuje się odpowiednio jako -ā:). Kiedy wypada, żeby przyjęła ona końcówki przypadków, pisane są one po dwukropku, pojawia się wtedy również -t-: جامعة jāmica: 'uniwersytet', فتاة fatā: 'dziewczyna'; في الجامِعَةِ fī al-jāmicat:i 'na uniwersytecie', مَعَ الفَتاةِ maca al-fatāt:i 'z dziewczyną'.
3. Rodzajnik określony zawsze pisany jest z początkowym a-. Asymilacja spółgłoski rodzajnika jest oznaczana bezpośrednio: في البَيتِ fī al-bayt.i 'w domu', مَعَ الطِفلِ maca aṭ-ṭifl.i 'z dzieckiem'.
4. Skrócony alif, występujący na końcu wyrazu - tzw. ألف مقصورة alif maqṣūra: - pisany po arabsku ـى w transkypcji oddawany jest przez -à: ذِكرى ðikrà 'wspomnienie' (słowo to nie przyjmuje nunacji), مُستَشفىً mustašfàn 'szpital' (tu mamy nunację).
5. Przy podawaniu leksemu na przynależność imienia do grupy nomina diptota wskazuje znak ²: makka:² 'Mekka', aħmar² 'czerwony' (Na marginesie, przypominam: diptoty w stanie nieokreślonym maja końcówki: NOM -u, GEN/ACC -a; w stanie określonym zachowują się normalnie)
6. Przyimki, spójniki i zaimki (o ile dadzą się sensownie wydzielić) pisane po arabsku razem z określanym wyrazem w transkrypcji pisane są z łącznikiem (zasady 1-3 stosuje się odpowiednio): بِالسَيّارَةِ bi-as-sayyārat:i 'samochodem', كَأُمِّهِ ka-umm.i-hi 'jak jego matka'.

Myślę, że jest to wszystko dość klarowne. W postach tak jak do tej pory będę używał i transkrypcji, i zapisu arabskiego, przy czym ten ostatni - o ile nie będzie to konieczne - będzie raczej niezwokalizowany. Dobrze jest się przyzwyczajać do czytania czegokolwiek, co nie jest Koranem :) Aha, do czasu powtórki, o której pisałem, postaram się zebrać dotychczasowe słownictwo i nie wprowadzać za wiele nowego - ale potem obiecuję porządny wiszący gdzieś plik, na bieżąco aktualizowany, z transkrypcją leksemów, formami liczby mnogiej itd. Może być?

A teraz wreszcie dokończenie opowiastki o zdaniach imiennych.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Sierpień 25, 2012, 04:28:02

ZDANIE IMIENNE - cd.

(ii) Zdania egzystencjalne

to arabski odpowiednik konstrukcji typu 'there is...', 'il y a...', 'hay...' itp. Wprowadzane są przez zaimek przysłowny هناك hunāka, trochę (chyba) rzadziej przez jego wariant هنالك hunālika albo przez ثمّة þammata - wszystkie trzy znaczą po prostu 'tam'. (Przy okazji: 'tutaj' to هنا hunā.) Przykłady:

هناك نوعان من السلوك hunāka nawcāni min as-sulūk.i 'są dwa sposoby postępowania'
هنالك ظاهرة اجتماعية مثل هذا hunālika ẓāhirat:un ijtimāciyyat:un miþla hāðā 'istnieje takie zjawisko społeczne'

Takie konstrukcje oznaczają zazwyczaj samo "istnienie" (choć "położenie" również, por. niżej).

(iii) Zdania relacyjne

wyrażają takie koncepcje jak położenie w czasie i przestrzeni, przynależność czy posiadanie. Orzeczeniem w ich przypadku są wyrażenia przyimkowe. Nie ma tu oczywiście mowy o opozycji stanu. Znaczenie ma jednak określoność podmiotu oraz szyk zdania, co ładnie obrazuje przykład:

الفتاة في الغرفة al-fatāt:u fī al-gurfat:i 'dziewczyna jest w pokoju' (ang. 'the girl is in the room')
في الغرفة فتاة fī al-gurfat:i fatāt:un 'w pokoju jest dziewczyna' (ang. 'there is a girl in the room') (= hunāka fatā:tun fī al-gurfat:i)

Zdania drugiego typu (tzn. wprowadzające nieokreślony podmiot) są we współczesnym języku zastępowane często przez konstrukcje z czasownikiem يوجد yūjadu (rodzaj żeński: توجد tūjadu), czyli dosł. 'jest znajdowany/a' (3.pers.sg., strona bierna):

في الميناء (توجد) سفينة fī al-mīnā'.i (tūjadu) safīnat.un 'w porcie jest/znajduje się statek'

W podobny sposób wyrażane jest posiadanie, o czym wspominał już Hapana Mtu. Samego czasownika 'mieć' w arabskim nie ma (jest ملك malaka, 'posiadać', choć to oczywiście nie to samo). Przymkiem wprowadzającym to znaczenie może być wyżej wymieniane już عند cinda ('u'), ale także لـ li- ('do, dla'), مع maca ('razem z'), لدى ladà ('przy'). W zależności od rzeczownika, mogą zdarzyć się między nimi pewne różnice znaczeniowe:

عندي كلّ شيء cindī kull.u šay'.in 'mam wszystko'
لدى أحمد دكّان صغير ladà Aħmad.a dukkān.un ṣagīr.un 'Ahmet ma mały sklep'
الحقّ معك al-ħaqq.u maca-ka 'masz rację'
لك حقّ la-ka ħaqq.un 'masz prawo'

Przy okazji, jest do dobre miejsce na uwagę o zapisie przyimków (nie tylko wyżej wymienionych):

a) Końcowe krótkie samogłoski znikają przed zaimkiem 1.pers.sg., czyli -ī, a przyimki مِن min 'z' i عَن can 'o, od' podwajają przed nim -n-:
معَ maca > معي macī 'ze mną'
لِـ li- > لي lī 'dla mnie'
من min > منّي minnī 'ze mnie'
(NB. w niezwokalizowanym tekście, min 'z' i man 'kto' pisane są identycznie: من)

b) Przyimek لِـ li- przed zaimkami zmienia się w لَـ la-, natomiast pisany przed rzeczownikami z przedimkiem al- powoduje usunięcie z niego alifa:
لِـ li- > لَها la-hā, لَكِ la-ki 'dla niej', 'dla ciebie^FEM'
المَدرَسَة al-madrasat:u > لِلمَدرَسَةِ li-l-madrasat:i 'do szkoły'

Ta druga zasada powoduje, że po arabsku zwrot "do Boga" pisane jest krócej niż sam "Bóg". Początek słowa Allāh to z pochodzenia przedimek określony: al-lāh. Co ważne, <l> zawsze zachowuje się jak litera słoneczna, asymilująca <l> rodzajnika, tzn. w pełnej notacji mamy zapis:
alif-lām^nieme-lām^{šadda+skrócony alif}-hā' الله
Tak samo jak w aš-šay' 'rzecz':
alif-lām^nieme-šīn^šadda+a-yā'^sukūn-hamza الشَّيْء
Przed dodaniem do Boga li-, wypada nam alif razem z pierwszym niemym lām, dostajemy zatem:
lāmⁱ-lām^{šadda+skrócony alif}-hā', czyli li-llāh: لِله Fajnie, co nie? :)

c) Końcówka -à zmienia się w -ay-, które wywołuje asymilację -u- > -i- w zaimkach 3.pers.:
لَدى ladà > لَدَيكَ laday-ka 'przy tobie^MASC'
إلى ilà > إلَيهِ ilay-hi 'do niego' (< *ilay-hu)
Zmiana ta jest warta zapamiętania, bo jest dość uniwersalna, o ile końcowe ـى reprezentuje końcowe yā' tematu.
Dodanie zaimka 1.pers.sg. w podobnych przypadkach daje końcówkę -ayya:
عَلى calà > عَليَّ calayya 'na mnie'

Ćwiczenia

1. Utworzyć zdania i wyrażenia na podstawie wiedzy o zdaniach imiennych, pytaniach o podmiot i rozstrzygnięcie, zaimkach wskazujących i przyimkach.
2. Przetłumaczyć tekst - na zachętę z ukrytą transkrypcją, ale spróbujcie tłumaczyć "na żywca". A już najlepiej by było, gdybyście sami to przetranskrybowali :) Nowe słowa (dla zasady podaję liczbę mnogą łamaną tam, gdzie trzeba):

جِدًّا jidd.an 'bardzo'
جَميل jamīl 'piękny'
شارِعة šārica: (شَوارِع šawāric ²) 'ulica'
شُكراً جَزيلاً šukr.an jazīl.an 'dziękuję bardzo' (dosł. 'many thanks!', zatem nieodmienne przez osoby)
صاحِب ṣāħib (أَصحاب aṣħāb) 'właściciel'
ضَيِّق ḍayyiq 'wąski'
غُرفة gurfa: (غُرَف guraf) 'pokój'
قَديم qadīm (قُدَماءُ qudamā' ²) 'stary'
كَثير kaþīr 'liczny'
كَم kam 'ile' (łączy się z rzeczownikiem w ACC liczby pojedynczej)
مَدينة madīna: (مُدُن mudun) 'miasto'

مدينتكَ جميلة جدا -
شكرا جزيلا . هذه المدينة قديمة . لها شوارع كثيرة ضيّقة -
ما هو هذا البيت الكبير ؟ هل هذا فندق ؟ -
نعم هذا فندق . اسمه الفندق الأخضر . صاحب هذا الفندق هو زوج طبيبتي -

كم غرفة فيه ؟ -
هناك غرف كثيرة -

Transkrypcja

[close]

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Ghoster w Sierpień 26, 2012, 18:52:45

[...........]

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Sierpień 26, 2012, 19:58:14

W skrócie: polecam http://unicode.org/charts/PDF/U0600.pdf. Żaden z tych znaków nie jest używany w standardowym zapisie MSA. Należą do notacji koranicznej albo występują w innych niż arabski językach. Albo jeszcze gdzie indziej. A ta 'cayn z zawijasem' - misra - służy bodajże do zaznaczania cytowanego wersu w poezji Urdu.

Tak na marginesie, kontynuujemy kurs, czy raczej nikt nie jest chętny? Im więcej wrzucam, tym większa cisza...

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Ghoster w Sierpień 26, 2012, 20:14:43

[...........]

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Sierpień 26, 2012, 22:30:24

Cytat: Ghoster w Sierpień 26, 2012, 20:14:43

rozbudziłeś we mnie tym arabskim chęci na ponowne konlanżenie

Ha, to cieszy. Stąd też u mnie zapał do Anārilu.

Cytat: Ghoster w Sierpień 26, 2012, 20:14:43

Tak swoją drogą to w "الله" są chyba trzy "l" - jedno z "al", a potem dwa z "llah", co zapisuje się szaddą. Od tej pory będę chyba pisał "Alllach".

Tak napisałem to w swoim poście, że jak to czytam, to sam nie wiem, o co chodziło ;) Generalnie, kwestia Allāha wypływa na fali zapisu al- przed "słonecznymi" i "księżycowymi":

a) Księżycowe (od قمر qamar 'księżyc', bo przed /q/ nie ma asymilacji) - w pełnej notacji pisane są kolejno:
1. alif (ew. z waṣlą, ale to tylko w Koranie)
2. lām z sukūnem
3. wyraz

اَل + قَمَرُ = اَلْقَمَرُ
/al/ + /qamaru/ = /alqamaru/

b) Słoneczne (od od شمس šams 'słońce', bo tu już asymilacja zachodzi):
1. alif (ew. z waṣlą)
2. lām bez żadnego znaku - "nieme", wskazuje tylko, że dołączane było al-
3. pierwsza spółgłoska wyrazu z šaddą
4. reszta wyrazu

اَل + شَمسُ = اَلشَّمسُ
/al/ + /šamsu/ = /aššamsu/; ortograficznie: <^alš^2ams^u>

I tu przypominam: /l/ jest słoneczne! Dlatego al-layla: 'noc' czy al-luga: 'język' - oraz analogicznie al-lāh - pisane są:

اَللَّيلة ، اَللُّغة ، اَللَّاه
Z tym, że alif w Allāhu jest pisany jako alif sztyletowy, co daje ligaturę: الله.
Ergo: w Allāhu są dwa /l/ (powstałe z asymilacji /l/ rodzajnika al do pierwszej spółgłoski wyrazu lāh) formalnie oznaczane przez lām z šaddą. Od strony ortograficznej zaś są tam dwa lām - jedno nieme i jedno z šaddą.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Feles w Sierpień 26, 2012, 22:59:54

Cytuj

b) Przyimek لِـ li- przed zaimkami zmienia się w لَـ la-, natomiast pisany przed rzeczownikami z przedimkiem al- powoduje usunięcie z niego alifa:
لِـ li- > لَها la-hā, لَكِ la-ki 'dla niej', 'dla ciebieFEM'
المَدرَسَة al-madrasat:u > لِلمَدرَسَةِ li-l-madrasat:i 'do szkoły'

Ta druga zasada powoduje, że po arabsku zwrot "do Boga" pisane jest krócej niż sam "Bóg". Początek słowa Allāh to z pochodzenia przedimek określony: al-lāh. Co ważne, <l> zawsze zachowuje się jak litera słoneczna, asymilująca <l> rodzajnika, tzn. w pełnej notacji mamy zapis:
alif-lāmnieme-lāmšadda+skrócony alif-hā' الله
Tak samo jak w aš-šay' 'rzecz':
alif-lāmnieme-šīnšadda+a-yā'sukūn-hamza الشَّيْء
Przed dodaniem do Boga li-, wypada nam alif razem z pierwszym niemym lām, dostajemy zatem:
lāmi-lāmšadda+skrócony alif-hā', czyli li-llāh: لِله Fajnie, co nie? :)

Czy wypadnięcie tego pierwszego lām jest regularne?
Tzn. li-š-šams:i (?) {li-al-šams:i} będzie miało na początku lām przyimka + lām rodzajnika, jak w li-l-madrasat:i (ortograficznie: lⁱlš^2amsⁱ), czy też nieme lām zniknie, jak w li-llāh (lⁱš^2amsⁱ)?

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Sierpień 27, 2012, 00:12:44

Owszem, li-š-šams.i wygląda pod tym względem tak, jak li-l-madrasat:i
لِلشَّمسِ
Nieme lām wypada wtedy, gdy mamy do czynienia z wyrazem rozpoczynającym się od /l/, poprzedzonym rodzajnikiem, np. li-l-layla:t.i (czy właśnie Allāh):
لِلَّيلة
Dzięki temu pojawiają się tylko dwa lām pod rząd zamiast trzech :)

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Ghoster w Wrzesień 28, 2012, 16:14:16

[...........]

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Wrzesień 28, 2012, 17:05:49

Cytat: Ghoster w Wrzesień 28, 2012, 16:14:16

Czy mógłbyś zrobić mały rozdział na temat samego pisma?

Jasne, ale krucho u mnie ostatnio z czasem. Być może w niedzielę uda mi się coś napisać.

Cytuj

czy jest w ogóle jakiś sposób, by nie znając bardzo dobrze gramatyki tego języka mimo wszystko odczytać zdanie (w miarę) poprawnie?

Niestety, nie ma takiego sposobu. I to nawet nie chodzi o gramatykę - ta nawet "ułatwia" odczytywanie, np. widząc (lub wnioskując z kontekstu) osnowę czasu przeszłego 3.pers.sg.masc, w ciemno można odczytać ją z infiksem a-a-a. Ryzykuje się wtedy oczywiście błąd, bo istnieją osnowy a-i-a i a-u-a w tej samej funkcji, ale pewnie osoba arabskojęzyczna zrozumiałaby, o co chodzi.
Problem tkwi po prostu w znajomości słownictwa. Najgorsze są najprostsze rzeczowniki i przymiotniki - typu 1a23, 1a2a3, 1u23, 1i23, 1a2i3, etc. Jeśli nie znasz danego słowa, pozostaje tylko strzelanie.
Generalnie <Captain Obvious Mode>: aby sprawnie odczytywać arabski tekst, trzeba po prostu ten język dość dobrze znać :)

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Październik 05, 2012, 00:33:34

Kilka słów o ortografii

Zgodnie z zapotrzebowaniem, choć z poślizgiem. Właściwie napiszę o jedynym naprawdę kłopotliwym jej aspekcie, czyli o zapisie hamzy (znaku zwarcia krtaniowego). Będzie nudno, ale może się komuś przyda.

Domniemywa się, że na problemy z zapisem hamzy - oraz tak w ogóle na powstanie klasycznego języka arabskiego - wpływ miało oddziaływanie dwóch głównych grup dialektów staroarabskich: tamimijskich (wschodnich) i hidżazyjskich (zachodnich). W tych ostatnich już wówczas (tak jak w prawie wszystkich współczesnych dialektach) hamza nie występowała. To, co dziś składa się na reguły jej zapisu, to ponoć efekt nałożenia reguł wschodnich na wymowę zachodnią. Wydaje mi się, że jest w tym jakiś sens - jak się przyjrzeć podpórkom dla hamzy, to odpowiadają one mniej więcej temu, jaka półsamogłoska pojawiałaby się np. w rozziewie między samogłoskami przy wypadnięciu zwarcia krtaniowego (przy uwzględnieniu pewnych fonologicznych właściwości arabskiego).

Pierwotnie, tak jak i w innych pismach semickich, zwarcie krtaniowe oznaczano alifem. Częściowo zachował on swoją funkcję - tzn. zawsze używa się go na początku wyrazu, rzadziej w innych pozycjach. Alifa jednak zaczęto używać do oznaczania długiego /a:/, co wprowadzało z pewnością niejaką konfuzję. Wybrnąć z niej udało się (jak podają arabscy historycy) znanemu gramatykowi z al-Baṣry o dźwięcznym imieniu Abu Cabd* ar-Rahmān al-Xalīl ibn Aħmad al-Farāhīdī w VIII w.
*(BTW., używam tu swojej transliteracji, przez co łatwo zauważyć, że na początku słynnego 'Abd-' z arabskich mian stoi cayn ع!).

Al-Farāhīdī w celu ujednoznacznienia zapisu wprowadził harakāty (znaki krótkich samogłosek), šaddę (znak podwojenia spółgłoski) i sukūn (znak braku samogłoski po spółgłosce). Znaki samogłosek wywodzą się od malutkich ى و ا pisanych nad i pod spógłoskami, šadda ــّـ to skrót od šīn شـ (bez kropek) z wyrażenia sukūn šadīd 'mocny sukūn', a sukūn ــْـ powstał z zamknięcia małego xā' خـ - skrótu od sukūn xafīf 'słaby sukūn' (samo sukūn znaczy 'cisza'). Nowy znak dla zwarcia krtaniowego ء wywodził się natomiast od kształtu litery cayn ع. Nazwa symbolu hamza: pochodzi od słowa hamz 'kłucie, dźganie, nacisk, uderzenie', oznaczającego także po prostu 'zwarcie krtaniowe'. I jeszcze jedna ciekawostka: al-Farāhīdī stworzył także pierwszy słownik arabskiego, Kitāb al-Cayn ('Księga [litery] cayn').

Koniec wstępnych historyjek, przechodzimy do konkretów. Niestety, będzie w odcinkach, bo nie cierpię na nadmiary czasu ostatnio.

I. Hamza na początku wyrazu.

Jak już wspominałem, w arabskim zwarcie krtaniowe defaultowo występuje przed samogłoskami w nagłosie wyrazu. Sprawa jego zapisu jest tu prosta. W tej pozycji jej nośnikiem jest zawsze alif.

Jeśli chodzi o samogłoski krótkie:
- przed /a/, /u/ hamza pisana jest nad alifem: أ
- przed /i/ - pod alifem (ponieważ kasra - kreseczka oznaczająca krótkie /i/ - pisana jest pod spółgłoskami): إ

Połączenie hamza + samogłoska długa zaznacza się następująco:
- hamza + /a:/: używany jest alif madda ('wydłużony'; w ładniejszej czcionce wygląda jak alif z tyldą) - dzięki temu nie pisze się dwóch alifów obok siebie: آ
- hamza + /u:/: hamza nad alifem + wāw: أو
- hamza + /i:/: hamza pod alifem + yā': إيـ
O tym, że w dwóch ostatnich przypadkach nie mamy do czynienia z dyftongami aw, ay może nas poinformować pełna wokalizacja: w przypadku dyftongów nad hamzą pojawiłaby się fatħa (znak krótkiego /a/), natomiast w przypadku ww. połączeń można przy hamzie postawić odpowiednio ḍammę (znak dla /u/) lub kasrę (znak dla /i/).

Ważna uwaga: hamza w pozycji inicjalnej jest opcjonalna. W piśmie w 99% przypadków opuszcza się ją (ale alif madda jest pisany). Jeżeli wyraz zaczynający się od hamzy poprzedzimy jednoliterową partykułą (przedimek al-, przyimki li-, bi-, ka- itd.), ortografia hamzy się nie zmienia - wciąż siedzi na alifie. W takim jednak przypadku jej znaku nie można opuścić! (zob. niżej)

Co do nielicznych wyrazów, w których inicjalnego zwarcia defaultowo (w środku wypowiedzi) nie ma: istnieje specjalny znaczek, aby to zasygnalizować: hamza: al-waṣl ('hamza łączenia'). Wygląda on jak kawałek ṣād صـ (od ṣila, 'połączenie'; ten sam rdzeń, co waṣl). Z doświadczenia wiem, że używa się go tylko w podręcznikach do nauki języka, i to wyłącznie w rozdziałach na temat pisowni hamzy i wymowy przedimka al-, w którym ta hamza-niehamza występuje.

Przykłady (z pełną wokalizacją):
- أَبٌ ab 'ojciec'; można to zapisać po prostu اب, ale al-ab to tylko الأب !
- أُمٌّ umm 'matka'
- إِلّا illā 'oprócz'
- آكُلُ ākulu 'jem'
- أُوخِذَ ūxiða 'został obwiniony'
- إِيمَانٌ īmān 'wiara'


W następnym odcinku - hamza wewnątrz wyrazu. Będzie rzeź.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Ghoster w Październik 05, 2012, 06:44:13

[...........]

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Październik 05, 2012, 12:03:21

Cytat: Ghoster w Październik 05, 2012, 06:44:13

Cytuj

- إِلّا illā 'oprócz'

Czy przypadkiem coś ci się tutaj nie rozjechało? A może jednak cała moja wiedza z arabszczyzny nie uwzględniła jakichś sytuacji, w których ligatura lam-alif nie występuje?

Ligatura oczywiście w tym przypadku występuje, rozjechała mi się natomiast šadda. Powinno być: إِلاَّ (chwilowo nie mogę dodać grafiki, która rozwiałaby wątpliwości). Na zapis w zdaniach i samo użycie można popatrzeć tu (http://arabic.tripod.com/Negation6.htm).

Cytuj

Cytuj

[...]Wybrnąć z niej udało się (jak podają arabscy historycy) znanemu gramatykowi z al-Baṣry o dźwięcznym imieniu Abu Cabd* ar-Rahmān al-Xalīl ibn Aħmad al-Farāhīdī w VIII w.
*(BTW., używam tu swojej transliteracji, przez co łatwo zauważyć, że na początku słynnego 'Abd-' z arabskich mian stoi cayn ع!).

Skąd to się wzięło? Czy wcześniej znajdował się tam cayn, który dzisiaj wypadł?

Jak zwykle, wyraziłem się niejasno. Słowo, o którym mowa, to عبد 'sługa; niewolnik'. W mojej transliteracji zapisuje je cabd, natomiast w standardowych metodach zapisuje się je 'abd albo po prostu abd. Chciałem po prostu zwrócić uwagę, że na początku tego wyrazu wymawiany jest cayn, a nie zwarcie krtanowie. O zastosowaniu samego عبد w imionach można przeczytać choćby tutaj (http://en.wikipedia.org/wiki/Abdul).

Cytuj

Wiesz może skąd pochodzą ogólnie nazwy innych symboli taszkilu, takich jak właśnie fatha, damma li kasra?

Nazwy są zdaje się pokłosiem rozważań dawnych arabskich filologów. Fatħa: znaczy tyle co 'otwarcie, rozwarcie',  ḍamma: - 'złączenie, zwracie', natomiast kasra: 'złamanie, przełamanie' (a także 'porażkę, upadek').

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Noqa w Październik 05, 2012, 18:18:15

Przepraszam, że wyłamię się z wysokiego poziomu dyskusji, ale niech mnie ktoś oświeci - jak arabski godzi bycie językiem alternacyjnym z zapisem pozbawionym samogłosek/osnowy? Czy na piśmie język magicznie zmienia się w "Ja wczoraj śpiewać"?

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Ghoster w Październik 05, 2012, 18:24:36

[...........]

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Październik 06, 2012, 15:19:40

Dobre pytanie Noqi i dobra odpowiedź Ghostera. Powiedziałbym, że kluczową rolę we wszelkich alternacjach odgrywa pojawianie się (a) samogłosek długich, (b) nierdzeniowych spółgłosek, (c) spółgłosek podwojonych, (d) sylaby protetycznej na początku wyrazu, (e) znamienia rodzaju żeńskiego ـة.

Spójrzcie na przykład raz jeszcze, jak wygląda lista osnów liczby mnogiej łamanej (stworzona przeze mnie dość randomowo).

Spoiler

[close]

We wszystkich przypadkach - z przyczyn, które podałem wyżej - zapis form sg i pl jest różny, mimo występowania tych samych radykałów.

I jeszcze jeden ważny przykład: system tematów czasownikowych, który w zasadzie jest sercem systemu morfologicznego arabszczyzny. Typowych tematów jest dziesięć, bardzo rzadko występuje 5 dalszych i pewna liczba innych, reprezentowanych zwykle przez pojedyncze czasowniki; poza tym istnieją jeszcze 4 tematy dla czasowników czteroradykałowych. Europejscy arabiści oznaczają je liczbami rzymskimi, Arabowie natomiast cytują poprostu postać 3. osoby czasu przeszłego, używając do tego rdzenia f-c-l (o znaczeniu 'robić'). Co do znaczenia poszczególnych form nie będę się teraz wypowiadał, zwróćcie na razie uwagę na same różnice między nimi - sprowadzają się one do ww. punktów a-d:

I FaCaLa فعل
II FaCCaLa قعّل
III FāCaLa فاعل
IV aFCaLa أفعل
V taFaCCaLa تفعّل
VI taFāCaLa تفاعل
VII inFaCaLa إنفعل
VIII iFtaCaLa إفتعل
IX iFCaLLa إفعلّ
X istaFCaLa إستفعل
XI iFCāLLa إفعالّ
XII iFCawCala إفعوعل
XIII iFCawwaLa إفعول
XIV iFCanLaLa إفعنلل
XV iFCanLà إفعنلى

Na budowie tematów czasownikowych opierają się formy imiesłowów, nazw czynności (maṣdarów), imion miejsca, czasu i narzędzi. Ten sposób derywacji to główny proces słowotwórczy w arabskim.

Oczywiście, zdarzają się przypadki, w których brak zapisu samogłosek krótkich doprowadzić może do niejednoznaczności, np. prawie cała derywacja form strony biernej, a także imiesłowów biernych. I tak np. كتب może oznaczać kataba 'napisał' lub kutiba'został napisany', a معقّب - mucaqqib'prześladujący' lub mucaqqab'prześladowany'. W takich właśnie przypadkach przydaje się system notowania krótkich samogłosek, o ile z kontekstu nie da się wywnioskować, o co chodzi.

Podsumowując: zapis arabskiego abdżadem jest bardzo dobrze dostosowany do struktury tego języka - dzięki niemu (chyba) łatwiej zwraca się uwagę na rdzeń wyrazu. Oczywiście, przydaje się wiedzieć, które spółgłoski są radykałami, a które należą do osnowy. Na szczęście liczba tych ostatnich jest ograniczona; wystarczy zapamiętać słowo سألتمونيها sa'altumūnīhā ('zapytaliście mnie o to'), które zbudowane jest wyłącznie z nich :)

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Noqa w Październik 06, 2012, 19:08:16

Dzięki, rozwaliłeś problem, który męczył mnie od dłuższego czasu. Co było bezsensowne, sensownem się stało i ma to całkiem słuszną wewnętrzną logikę. :)

Cytuj

a معقّب - mucaqqib 'prześladujący' lub mucaqqab 'prześladowany'

Arabskie prawodawstwo musi być całkiem radosne. Wait a second, właśnie jest.
BPNMSP

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Październik 13, 2012, 17:50:05

II. Hamza we wnętrzu i na końcu wyrazu.

W środku wyrazu hamza może występować na alifie (ـأ), na yā' bez kropek (ـئـ), na wāw (ـؤ) lub bezpośrednio na linii pisma (ء). Wybór zależy od tego, co ją poprzeda i/lub co po niej następuje. W pierwotnej wersji tego posta chciałem tu napisać: "Jest w tym pewna logika, ale szczegółowych zasad jest dość dużo". W miarę opracowywania tematu doszedłem do wniosku, że autorzy podręczników chrzanią, i tak naprawdę wszystko da się sprowadzić do jednego algorytmu. Trzeba tu zaznaczyć, że arabskich tekstach można spotkać czasem różne warianty zapisu hamzy w danej pozycji. Niemniej to, co przedstawiam poniżej, zapewnia z całą pewnością poprawny zapis.

Stosowanie algorytmu jest proste: analizujemy po kolei wszystkie punkty, aż trafimy na ten, który odpowiada sytuacji hamzy, którą chcemy poprawnie napisać. Aby metoda miała zastosowanie także dla końcowej hamzy, należy nie brać pod uwagę końcowych samogłosek krótkich oraz nunacji.

Algorytm jest następujący:
1. Hamza sąsiaduje z /i/ lub /i:/: podstawą jest yā' (jest jeden wyjątek: końcowa hamza po /i:/ zapisywana jest na linii)
jeżeli nie, to sprawdzamy, czy
2. Hamza sąsiaduje z /u/ lub następuje po niej /u:/: podstawą jest wāw
jeżeli nie, to sprawdzamy, czy
3. Przed hamzą występuje /a:/ lub /u:/: hamza pisana jest na linii
jeżeli nie, to sprawdzamy, czy
4. Po hamzie występuje /a:/: używany jest alif madda
jeżeli nie, to sprawdzamy, czy
5. Hamza sąsiaduje z /a/: podstawą jest alif
jeżeli nie, to pozostaje tylko jedna opcja:
6. Hamza sąsiaduje tylko ze spółgłoską: hamza pisana jest na linii
(Jak łatwo zauważyć, sytuacja szósta występuje tylko dla końcowej hamzy po spółgłosce)

Kilka przykładów:

Wyrazy spełniające wymóg punktu 1:
ji'tu 'przyszedłem' جئت
la'īm 'podły' لئيم
jā'ic 'głodny' جائع
yajī'ūna 'przychodzą' يجيئون
qāri' 'czytelnik' قارئ
Przykład wspomnianego wyjątku: baṭī' 'powolny' > بطيء zamiast بطيئ*

Wyrazy niespełniające wymogu punktu 1, ale punktu 2 tak:
su'āl 'pytanie' سؤال
tafā'ul 'optymizm' تفاؤل
ru'ūs 'głowy' رؤوس
mu'min 'wierny' مؤمن
danu'a 'jest podły' دنؤ

Wyrazy niespełniające wymogów punktów 1 i 2, ale punktu 3 tak:
qirā'a: 'czytanie' قراءة
murū'a: 'męstwo' مروءة
ḍū' 'światło' ضوء

Wyrazy niespełniające wymogów punktów 1-3, ale punktu 4 tak:
al-qur'ān 'Koran' القرآن
ta'āmara 'on spiskował' تآمر

Wyrazy niespełniające wymogów punktów 1-4, ale punktu 5 tak:
yas'alu 'on pyta' يسأل
ra's 'głowa' رَأس
sa'ala 'on pytał' سأل
bada'a 'on zaczynał' بدأ

Wyrazy niespełniające wymogów punktów 1-5, ale punktu 6 tak:
šay' 'rzecz' شيء
bad' 'początek' بدء

A na koniec ćwiczenie:
Podaj, na jakiej podstawie pisana będzie hamza w wyrazach:
yaqra'āni 'oboje czytają'
tubṭu'īna 'jesteś powolna'
jā'at 'ona przyszła'
budi'at 'rozpoczęto to'
bī'a: 'środowisko'
istiþnā'āt 'wyjątki'
as'ila: 'pytania'
yuhanni'ūna 'oni gratulują'

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Październik 14, 2012, 12:18:16

Ażeby nieco przywrócić zainteresowanie kursem, mam zamiar nakreślić w najbliższym czasie portret arabskiego czasownika. Wcześniej jednak jeszcze jedna krótka notka na temat zaimków osobowych, co przed przejściem do koniugacji wydaje mi się jak najbardziej na miejscu.

ZAIMKI OSOBOWE

W arabskim występują w trzech osobach, trzech liczbach i dwóch rodzajach. Wyjątkiem jest tu pierwsza osoba, dla której występuje tylko jedna forma rodzajowa, a zaimek 'my' oznacza również 'my dwoje'. Ponadto, we wszystkich formach liczby podwójnej nie oznacza się rodzaju. Jeżeli zaimki odnoszą się do mieszanej grupy męsko-żeńskiej, używa się form męskich.
Wszystkie zaimki osobowe mają formę sufiksalną, której używa się w połączeniu z czasownikami (jako dopełnień), przyimkami (prawie wszystkimi) oraz imionami (jako zaimków posesywnych). Trochę na temat niektórych tych spraw już napisano. Przypomnę tu tylko, że zaimki sufiksalne trzeciej osoby wykazują swoistą "harmonię samogłoskową", jeśli poprzedza je /i/, /i:/ lub /j/ - samogłoska /u/ sufiksu przechodzi wówczas w /i/. Należy też zwrócić uwagę, że w 1.os. l.poj. istnieją dwie wersje sufiksu. Postać -nī używana jest z czasownikami jako dopełnienie, natomiast w pozostałych przypadkach używa się -ī.

	SG	DL	PL
1 Sufiks:	āna -(n)ī	naħnu -nā	naħnu -nā
2.M Sufiks:	anta -ka	antumā -kumā	antum -kum
2.F Sufiks:	anti -ki	antumā -kumā	antunna -kunna
3.M Sufiks:	huwa -hu	humā -humā	hum -hum
3.F Sufiks:	hiya -hā	humā -humā	hunna -hunna

Istnieje także seria rzadziej używanych samodzielnych zaimków dopełnieniowych. Wykorzystuje się je np. wtedy, gdy czasownik łączy się z dwoma dopełnieniami, albo gdy chce się wzmocnić ich znaczenie. Zaimki takie tworzy się dołączając wymienione w tabeli zaimki sufiksalne do partykuły إيّا iyyā. Wyjątek stanowi forma 1.os. l.poj., która brzmi iyyāya (إيّاي).
Klasycznym przykładem użycia tego typu zaimków jest wers 5 pierwszej sury Koranu: إِيَّاك نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِين iyyāka nacbudu wa iyyāka nastacīnu 'ciebie [tylko] wielbimy i ciebie [tylko] prosimy o pomoc'. W wersji bez podkreślenia dopełnienia zdanie to brzmiałoby nacbuduka wa nastacīnuka.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Październik 14, 2012, 14:06:57

Czasowniki

Całe sedno arabszczyzny tkwi w morfologii czasownika. O systemie tematów pochodnych wspomniałem ogólnie wyżej. Wrócę do niego wkrótce, na razie jednak skupię się na koniugacji. Zaprezentuję właściwie wszystko na raz, żeby przedstawić cały obraz sytuacji, która, mam nadzieję, okaże się zaskakująco przejrzysta.

Co o czasowniku arabskim wiedzieć należy przede wszystkim? Niczym dziwnym nie będzie, jeśli powiem, że odmienia się przez wszystkie osoby, które tkwią w wyżej postowanej tabeli zaimków. Tryby czasownika są cztery. W trybie oznajmującym mamy czas przeszły i teraźniejszy (nieprzeszły). Pozostałe tryby mają tylko jedną formę, którą tworzy się od formy czasu teraźniejszego trybu oznajmującego. Mamy zatem tryb łączący, tryb jusywny (nazywany ściętym, łac. apocopatus) i tryb rozkazujący. Dodatkowo, istnieją tzw. emfatyczne formy trybu oznajmującego i rozkazującego (łac. energeticus), mające we współczesnym języku charakter archaizmu, więc na razie nie będziemy sobie nim zawracać głowy.

Schemat koniugacyjny jest jeden. Tak, jeden. Istnieje co prawda szereg czasowników, nazywanych nieregularnymi, ale ich nieregularność polega na nieregularności rdzenia. Dotyczy to rdzeni z identycznym drugim i trzecim radykałem (np. d-l-l, ħ-b-b) oraz takich, gdzie radykałem jest spółgłoska słaba, czyli w lub y (np. w-ṣ-l, q-w-l, n-s-y). Tradycyjnie, zalicza się tu też rdzenie z hamzą, ale nieregularności są tu w 99% ortograficzne, a nie morfologiczne. Co ważne: „nietypowość” koniugacji wszystkich wymienionych typów czasowników nieregularnych sprowadza się do interakcji regularnych osnów i afiksów ze słabymi czy podwojonymi radykałami. Co jeszcze ważniejsze, jest w tym olbrzymia doza logiki - można do tego stworzyć prosty algorytm, jak przy pisowni hamzy.

Podsumowując, arabski nie posiada "prawdziwych" nieregularnych czasowników (typu indoeuropejskiego „być”, germańskich czasowników mocnych, koniugacji -ir w romańskich). Pocieszająca myśl? Uważam, że taką być powinna.

Ponieważ w arabskim nie ma bezokolicznika, czasowniki cytowane są w swojej najprostszej postaci, tzn. w formie 3 os. l.poj. r. męskiego. Dla uproszczenia, będę ją tłumaczył w takiej funkcji po prostu za pomocą polskiego bezokolicznika. Jak wygląda jej postać dla czasowników w poszczególnych tematach podałem parę postów wyżej. Poniższy opis prezentować będzie koniugację czasowników pierwszego, podstawowego tematu, ale w 98% procentach jest on właściwy dla czasowników tematów pochodnych, o czym w swoim czasie.

Czas przeszły trybu oznajmującego

Pierwszy temat czasownika różni się od wszystkich pozostałych tym, że w swojej formie podstawowej - czyli, przypominam, w 3.os. l.poj. r. męskiego - posiadać może trojaką postać. Korzystając z przykładowego rdzenia f-c-l, można je zapisać jako FaCala, FaCiLa oraz FaCuLa. O czego zależy owa zmienna druga samogłoska? Istnieją pewne prawidłowości (ale wiele jest wyjątków!):
- do typu FaCaLa należy większość czasowników „dynamicznych”. Przykłady: kataba ‘pisać’, rasama ‘rysować’, ðahaba ‘iść’.
- do typu FaCiLa należy wiele czasowników, oznaczających stan krótkotrwały lub przejściowy, np. ħazina ‘być smutnym’, fariħa ‘cieszyć się’, ya’isa ‘być zrozpaczonym’. Ale uwaga: zdarzają się też czasowniki bardziej „czynnościowe”, np. samica ‘słyszeć’, ḍaħika ‘śmiać się’, šariba ‘pić’, ħasiba ‘liczyć’.
- czasowniki typu FaCuLa oznaczają trwały stan, np. ħasuna ‘być dobrym’, šarufa ‘być szlachetnym’, ṣagura ‘być małym’.
W niezwokalizowanym tekście wszystkie typy wyglądają tak samo, np. فعل, więc nie znając czasownika, nie da się stwierdzić, jak go poprawnie przeczytać. Mówi się trudno.

Niezależnie od samogłoski po drugim radykale, czasowniki w czasie przeszłym przyjmują jeden schemat afiksów osobowych. Dołączane są one do cytowanej formy czasownika po odrzuceniu końcowego -a (które samo w sobie sygnalizuje 3.os. l.poj.).

	SG	DL	PL
1	-tu ـتُ	-nā ـنا	-nā ـنا
2.M	-ta ـتَ	-tumā ـتُما	-tum ـتُم
2.F	-ti ـتِ	-tumā ـتُما	-tunna ـتُنَّ
3.M	-a ـَ	-ā ـا	-ū ـوا
3.F	-at ـَت	-atā ـَتا	-na ـنَ

Rzut oka na tabelę pozwala wychwycić podobieństwo końcówek do samodzielnych zaimków osobowych. Zwracam uwagę na zapis 3.os. l.mn. r. męskiego - po wāw pojawia się tutaj niemy alif. Jest to pewna konwencja ortograficzna, którą warto zapamiętać, bo pojawia się także w innych miejscach w koniugacji czasowników. Z zapisu końcówek widać, że w niezwokalizowanym tekście afiksy liczby pojedynczej zawierające -t- (-tu, -ta, -ti, -at) wyglądają identycznie. Znowu mówi się trudno, decyduje kontekst.

Poniżej przykład odmiany czasownika kataba 'pisać':

Spoiler

[close]

Kto chce, niech odmieni sobie dla relaksu podane w poście czasowniki. Ciąg dalszy - tj. czas teraźniejszy - nastąpi wkrótce.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Październik 15, 2012, 22:54:02

Czas teraźniejszy trybu oznajmującego i pozostałe formy trybów

W przeciwieństwie do form czasu przeszłego, rzeczone postacie czasowników odmieniają się przez osoby poprzez dodanie cyrkumfiksów. Ogólnie rzecz biorąc, ich część prefiksalna sygnalizuje numer osoby (1, 2, 3), a sufiksalna - liczbę, rodzaj i tryb. Same wykładniki trybów bywają bardzo mizerne - jak np. krótkie końcowe samogłoski - i nic dziwnego, że podobnie jak końcówki przypadków zanikają ochoczo w dialektach.

Zanim jednak przedstawię cały zestaw cyrkumfiksów, powiedzieć należy, co one okalają. Wyjściową postacią do tworzenia czasu teraźniejszego etc. jest w - pierwszym temacie czasownika - forma o osnowie -FCVL-, gdzie V oznacza oczywiście dowolną krótką samogłoskę. Jaką? To niestety kolejna kwestia, którą trzeba zapamiętać. Są pewne reguły, odnoszące się do postaci tematu czasu przeszłego (kto nie pamięta, niech przypomni sobie post poprzedni):
a) Czasowniki o osnowie czasu przeszłego FaCuLa mają osnowę teraźniejszą -FCuL-
b) 99,9% czasowników o osnowie czasu przeszłego FaCiLa ma osnowę teraźniejszą -FCaL-
c) Czasowniki o osnowie czasu przeszłego FaCaLa mają osnowę teraźniejszą jaka im się żywnie podoba, a więc -FCuL-, -FCiL- lub (rzadziej) -FCaL-. Można jedynie dodać, że -a- pojawia się często, gdy trzecim radykałem jest spółgłoska h, ħ, c lub zwarcie krtaniowe.

Co za tym idzie, w słownikach podaje się samogłoskę charakterystyczną dla czasu teraźniejszego lub nawet cytuje 3.os. l.poj. r. męskiego w tym czasie, a więc np. kataba (u) lub w wersji pełnej kataba, yaktubu. I tu pewna podpowiedź dla myślących na poważnie o nauce arabskiego. Żeby ułatwić sobie zapamiętywanie, skorzystać można z ww. reguł (a-c), i przy nauce nowych leksemów zapamiętywać:
1. formę czasu przeszłego, jeśli czasownik ma postać FaCuLa lub FaCiLa, bo od razu wiadomo, jaką ma postać w czasie teraźniejszym (yaFCuLu, yaFCaLu)
2. formę czasu teraźniejszego, jeśli czasownik w czasie przeszłym ma postać FaCaLa; wtedy sięgając doń pamięcią i przypominając go sobie od razu w postaci czasu teraźniejszego (tzn. jako yaFCuLu, yaFCiLu lub yaFCaLu) wiemy, że w czasie przeszłym ma na pewno osnową FaCaLa.
I tak na przykład czasownik 'być odważnym' zapamiętujemy jako šajuca i stąd wiemy, że w czasie teraźniejszym brzmi yašjucu. Z kolei 'zamykać' wkuwamy od razu jako yaftaħu, słusznie domyślnie zakładając, że forma przeszła to fataħa. Logiczne? Wg mnie tak, choć pewnie znowu nie udało mi się sensownie wysłowić, ech...

W tematach pochodnych, jak zwykle, sprawa jest regularna: występuje tylko jedna forma tematu teraźniejszego, ale do tego dojdziemy później.

A oto i właściwa tabela cyrkumfiksów (bez zapisu arabskiego, bo w tym miejscu wprowadzałby tylko zamieszanie):

Spoiler

[close]

W pierwszej chwili tabela może przerażać, ale jest w niej sporo logiki. Cyrkumfiksy są w zasadzie kombinacjami przedrostków i przyrostków, tworzonymi wg poniższych zasad:

Przedrostki:
a) 1.os l.poj: a-
b) 1.os l.mn.: na-
c) 2.os.: ta-
d) 3.os: ya-
Wyjątkiem w punkcie (d) jest 3.os. l.poj. r. żeńskiego, która posiada prefiks ta- - jej formy są zatem identyczne z postacią 2.os. l.poj. r. męskiego, poza trybem rozkazującym (a więc np. taktubu = ‘ty^MASC piszesz’ lub ‘ona pisze’ - a nawet ‘oni/one piszą’, ale to historia na inną okazję)

Przedrostek 2.os. jest opuszczany w trybie rozkazującym, a na jego miejsce pojawia się epentetyczna sylaba zawierająca samogłoskę:
- u-, jeżeli samogłoską charakterystyczną tematu teraźniejszego czasownika jest -u-, lub
- i-, kiedy samogłoską charakterystyczną jest -a- lub -i-.
A więc poprawne są np. formy: taktubu 'piszesz' > uktub 'pisz!', taqra'u 'czytasz' > iqra' 'czytaj!', taħsibu 'liczysz' > iħsib 'licz!'. Ta epentetyczna sylaba ulega elizji, jeżeli poprzedza ją samogłoska (sytuacja jak w przedimku al-).

Przyrostki:
a) liczba podwójna: -āni
b) ‘ty’ rodzaju żeńskiego: -īna
c) rodzaj męski liczby mnogiej: -ūna
d) rodzaj żeński liczby mnogiej: -na
e) pozostałe osoby: -u

Przyrostki trybu oznajmującego determinują sposób tworzenia pozostałych form trybów:
1. Końcówka -u ---> tryb łączący: -a ---> tryb jusywny i rozkazujący: brak końcówki (stąd nazwa: tryb ścięty)
2. Końcówka -V:nV ---> tryb łączący, jusywny i rozkazujący: -V: (Uwaga: po końcowym -ū pisze się niemy alif!)
3. Końcówka -na jest stała we wszystkich trybach

Jak widać, formy trybu łączącego i jusywnego odróżniają się w piśmie w przypadku tych form osobowych, które posiadają sufiks r. żeńskiego -na lub sufiks z długą samogłoską i nūnem, tzn. w r. żeńskim l.poj (-īna), w liczbie podwójnej (-āni) oraz w 2 i 3 os. l.mn r.męskiego (-ūna). Powiedziałbym, że jest to ten sam nūn, który znika w status constructus liczby podwójnej (-āni - sic!) oraz liczby mnogiej regularnej męskiej (-ūna - sic!) imion.

Poniżej odmiana czosownika kataba (u) w czasie teraźniejszym trybu oznajmującego oraz w pozostałych trybach, wraz z zapisem arabskim. Polecam czytać wierszami, by zauważyć logikę tworzenia form trybów.

Spoiler

[close]

Przykładowo, czasowniki samica (a) 'słyszeć' oraz ḍaraba (i) 'bić, uderzać' odmieniają się analogicznie, z tym, że formy ich trybu rozkazującego brzmią, odpowiednio: ismac, ismacī; ismacā; ismacū, ismacna اسمع , اسمعي , اسمعا , اسمعوا , اسمعن oraz iḍrib, iḍribī; idribā; iḍribū, iḍribna اضرب , اضربي , اضربا , اضربوا , اضربن.

Ćwiczenie
Odmień (we wszystkich czasach i trybach) czasowniki šakara (u) 'dziękować', qaðafa (i) 'rzucać', ðahaba (a) 'iść, pójść', kabura 'być wielkim' i ḍaħika 'śmiać się'.

____________________

Przepraszam, że tak wszystko hurtem, ale może ktoś zwróci uwagę... a może nawet przeczyta? :)

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Feles w Październik 15, 2012, 23:09:12

Widziałem, przeczytałem i już wyłapałem kilka literówek. :-) (rzeczowników zamiast czasowników, FVCL zamiast FCVL, FaCuLa zamiast FaCaLa).

Cytuj

I tak na przykład czasownik 'być odważnym' zapamiętujemy jako šajuca i stąd wiemy, że w czasie teraźniejszym brzmi yašjucu. Z kolei 'zamykać' wkuwamy od razu jako yaftaħu, słusznie domyślnie zakładając, że forma przeszła to fataħa. Logiczne? Wg mnie tak, choć pewnie znowu nie udało mi się sensownie wysłowić, ech...

Jak dla mnie sensowne - za każdym razem oszczędzamy sobie nauki, zapamiętując tų formę, która jest nie do przewidzenia.

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Asgair w Październik 15, 2012, 23:13:31

Cytat: Feles w Październik 15, 2012, 23:09:12

Widziałem, przeczytałem i już wyłapałem kilka literówek. :-) (rzeczowników zamiast czasowników, FVCL zamiast FCVL, FaCuLa zamiast FaCaLa).

Dzięki! Poprawiam na bieżąco, ale cholera, przy długich postach pomyłki są nieuniknione :)

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Ghoster w Marzec 29, 2013, 22:28:41

[...........]

Tytuł: Odp: Pieszo przez pustynię, czyli naukatu ljęzyki larabski stratatu lczasi lwielkatu
Wiadomość wysłana przez: Ghoster w Lipiec 08, 2017, 09:44:34

[...........]