DOLNOSERBŠĆINA
Lekcja 1 - Czasownik (werb), czas teraźniejszyW języku d~ł~ckim formy osobowe czasownika odmieniają się przez trzy liczby (pojedynczą, podwójną i mnogą) i trzy osoby. Liczba podwójna często łączy się z liczebnikami
dwa, dwě, wobej (dwa, dwie, oba/obie), choć nie są one konieczne.
Czasowniki
byś (być), měś (mieć) są nieregularne, czasowniki pisaś (pisać), twariś (budować), spiwaś (śpiewać) reprezentują konjugacje -(j)o, -i oraz -a. Nazwy konjukacyj pochodzą od końcówek dla 3.os.l.p. w czasie teraźniejszym. Konjugacje te najlepiej jest zapamiętywać razem z bezokolicznikiem, co wyszczególniać będę w listach słówek po każdej lekcji, bo często odbiegają one od tych polskich.
inf. | byś | měś | pisaś | twariś | spiwaś |
ja | som | mam | pišom | twarim | spiwam |
ty | sy | maš | pišoš | twariš | spiwaš |
wón, wóna, wóno | jo | ma | pišo | twari | spiwa |
mej | smej | mamej | pišomej | twarimej | spiwamej |
wej | stej | matej | pišotej | twaritej | spiwatej |
wónej | stej | matej | pišotej | twaritej | spiwatej |
my | smy | mamy | pišomy | twarimy | spiwamy |
wy | sćo | maśo | pišośo | twariśo | spiwaśo |
wóni | su | maju | pišu | twarje | spiwaju |
W liczbie podwójnej i mnogiej w żadnym wypadku nie rozróżniamy rodzajów, zaimek "wóni" oznacza "oni, one".
Warto zwrócić uwagę, że formy drugiej i trzeciej osoby dwoiny są identyczne dla wszystkich czasowników.
Czasowniki zaprzecza się za pomocą przyrostka nje- (pisanego razem z czasownikiem i akcentowanego), np. njemam, njepišoš, njespiwaśo. Wyjątkiem od reguły jest czasownik
być, którego formy przeczące brzmią
njejsom, njejsy, njejo, njejsmej, ..., tj. z przedrostkiem njej-.
CzytankaNaša wjaskaTo jo naša wjaska. Blisko jo wejsny lěs. Tam wiźiš našu chyžu. Wokoło chyže jo zagroda. W zagroźe jo naša wójca. Naša krowa tam njejo. Tu jo droga do města. Wiźiš tam šulu? Tam jo naš ceptaŕ. Ceptaŕ ma psyka. Blisko zahrody jo naš sused. Sused ma awto a jěźo do města. Maš doma teke awto? Blisko dwóra jo bom. Wokoło boma jo tšawa. Co hyšći wiźiš?
W serbskej rěcnej šuliSerbska rěcna šula jo w Prjawozu. Prjawoz jo město blisko serbskeje góle a ma rědnu wokolinu. Blisko jsy su gaty a lěsy. W rěcnej šuli wuknjoš powědaś, pisaś a cytaś po serbsku. Šula jo stare twarjenje, to jo gród kněžka był. Ale nět jo to ludowe swójstwo. Ga doma zastupijoš, wjaseliš se, dokulž jo wšo krada cyste. Dołojce, napšawo, jo klubownja, nalěwo amtowanje. Ga po schoźe górjej źoš, wiźiš lěgaŕnju, myjaŕnju a słuchaŕnju. W drugej chyžy blisko šule bydli domownik. Kuždy źeń tam wukniki z twóŕby abo amtowanja a rolnikaŕstwa po serbsku wuknu. Njocoš teke do serbskeje rečneje šule pśiś a serbšćinu wuknuś?
Naša rědownjaŹinsa smy prědny raz tu. Serbska wusokošula jo wjelike a pěkny twarjenje. Wóna jo wažna a wuznamna. Naša rědownja jo spódobna městna. Wóna jo wjalika, rědna a swětła. Prězy jo šyroka carna tofla. Mimo togo stoj tam teke wucabnikojske blido a stół. Slězy wise góźinski plan. Kužda ławka jo nowa a cysta. Górjejce lažy zwucowanka a mały słowničk. Prězy laže naše rědowniske knigły.
Co groni naš ceptaŕ? Wón groni: ‚‚Jan, twój nowy wołojnik jo tu, ale ga jo twóje pjero?’’ Jan wótegroni: ‚‚Móje pjero laži hyšći doma.’’ Pótom grani ceptaŕ: ‚‚Leńka, pójź doprědka a piš! Marja, cytaj! Derje tak! Sedniśo se! Jurjo, stań, źi k tofli a piš dalej! Nět sy gotowy, sedni zasej!’’
Něnto jo góźina mimo, a ceptaŕ groni: ‚‚stańśo, božemje!’’
(czytanka pochodzi z:
Мудра И., Петр Я. - Учебник верхнелужицкого языка, [tłumaczenie z g~ł~ckiego własne ~Grewed])
Zadania1.
Wstaw odpowiednie formy czasu teraźniejszego czasowników byś i měś do poniższych zdań:Ja ... Serb. Mej ... Serb a Serbowka. Wónej ... nan a mać. Wej ... doma. Móje bratšy ... tam. Dolna Łužyca ... w Nimskej. Towariš, źo ...? Wóni nje... tam.
Twója sotša ... psyka? A ty ... psyka? Nje... psyka, ale mój nan a mać ... psykow. Pětš ... zešywk a wołojnik. A co ty tam ...?
2.
Przetłumacz na dolnołużyckiGdzie jest szkoła? Szkoła jest tam. Serbołużycka szkoła uczy mówić, czytać i pisać po serbołużycku. Kto to jest? To jest Piotr. Piotr jest Serbołużyczaninem i bardzo dobrze mówi po serbołużycku. Piotr i Michał uczą się czytać po serbsku. Nauczyciel przychodzi. Nauczyciel pisze, Piotr i Michał też piszą. Co robi matka i ojciec w domu? Matka i ojciec cieszą się, że syn i córka uczą się pisać po serbołużycku. Dzisiaj pierwszy raz piszę i mówię po serbołużycku. Tu stoi wysoki stół, a tam wisi duża tablica. Oni długo śpią. Jan siedzi, a obok leży pies. Nasz sąsiad to pan Mirosław.