Taki mój mały wynalazek na przywitanie...
Bawiłem się nad nim, wstawiając takie dzikie czasami rzeczy, że trzeba go czytać powoli i wyraźnie, bo mogą zjawić się ciekawe (jak na alfabet bazujący na łacinie) zbitki symboli, jak np. "ħotşï" /czyt. jak polskie "thoczin"/, oznaczające czasownik "czytać" w czasie przyszłym.
ALFABET
Zasadniczo, podstawą jest alfabet łaciński. Do niego wrzuciłem umlauty wszystkich samogłosek i kilka zlepek, tylko po to, by urozmaicić
umlauty czyta się jak (!) samogłoskę z "n" na końcu. Nie jest to "n" przyciszone - polskie słowo "telefon" można by było zapisać jako "telefö", a brzmienie będzie takie same.
Mamy więc Ä ä (an), Ë ë (en), Ï ï (in), Ö ö (on), Ü ü (un) i Ÿ ÿ (yn).
Dalej, mamy literkę Ħ ħ, którą czyta się jak "th" w angielskim "think".
No i na końcu literkę Ş ş, którą czyta się jak polskie "sz", oraz dwuznak "tş", który czyta się jak "cz".
Wszystkie te znaczki są spółgłoskami. Poza tym, "V" czyta się jak polskie "W".
OSOBY
Zerwałem z systemem "3 osoby na liczbę". Zamiast tego, na każdą liczbę są 4 osoby.
L. Pojedyncza
1. Ïa /ina/ - Ja
2. Dü /dun/ - Ty
3. Eħ /eth/ - On, Ona (o osobie)
4. Ħo /tho/ - Ono (o przedmiocie)
L. Mnoga
1. Wï /win/ - My inkluzywne (razem z wami)
2. Wö /won/ - My ekskluzywne (bez was)
3. Dä /dan/ - Wy
4. Ħi /thi/ - Oni, One
LICZBY
Tworzenie rzeczownika l. mnogiej od rzeczownika l. pojedynczej:
Jeśli rzeczownik l. poj. kończy się samogłoską lub umlautem, dodajemy końcówkę "-t", w przeciwnym wypadku "-et".
bok /bok/ (książka) → boket /boket/ (książki)
ät /ant/ (mrówka) → ätet /antet/ (mrówki)
auto /auto/ (samochód) → autot /autot/ (samochody)
CZAS
Czasy wyróżnia się poprzez przedrostki dołączane do czasowników. Wyróżnia się 4 czasy: przeszły niedokonany, przeszły dokonany, teraźniejszy i przyszły. Czas teraźniejszy tworzy się bez dodawanie przedrostków.
Czas przeszły niedokonany tworzy się poprzez dodanie do czasownika przedrostka "vo".
Ïa tşï /ina czin/ (ja czytam) → Ïa votşï /ina woczin/ (ja czytałem)
Czas przeszły dokonany tworzy się poprzez dodanie do czasownika przedrostka "vi".
Ïa tşï /ina czin/ (ja czytam) → Ïa vitşï /ina wiczin/ (ja przeczytałem)
Czas przyszły tworzy się poprzez dodanie do czasownika przedrostka "ħo".
Ïa tşï /ina czin/ (ja czytam) → Ïa ħotşï /ina thoczin/ (ja będę czytał)
PRZYPADKI
Istnieją dwa przypadki: mianownik (Nomïat /nominat/) i biernik (Pasïat /pasinat/).
Rzeczownik podajemy w bierniku tylko wtedy, gdy, ten rzeczownik opisuje przedmiot, na którym bezpośrednio wykonuje się czasownik. W pozostałych przypadkach, korzysta się z mianownika.
Przykład:
W zdaniu "Piszę program", "program" będzie w bierniku.
W zdaniu "Piszę na komputerze", "komputer" będzie w bierniku.
W zdaniu "Piszę program na komputerze", "program" będzie w bierniku, a "komputer" w mianowniku ("program" jest zaraz po czasowniku, "komputer" jest tylko opisem sytuacji.)
W zdaniu "Piszę na komputerze program", "komputer" będzie w bierniku, a "program" w mianowniku ("komputer" jest zaraz po czasowniku, "program" jest tylko opisem sytuacji.)
Biernik tworzy się poprzez dodanie do rzeczownika przyrostka:
1. "-a", gdy rzeczownik kończy się spółgłoską
2. "-wa", gdy rzeczownik kończy się samogłoską.
Jeśli rzeczownik jest w liczbie mnogiej (więc ma dodaną końcówkę -t / -et), wtedy PO końcówce liczbowej pojawia się końcówka biernikowa "-a".
ZAIMEK DZIERŻAWCZY
Zastępuje osoby i rzeczowniki. Ma znaczenie takie, jak w języku polskim zaimek dzierżawczy (mój, twój, ich, nasz itd.) i rzeczownik w dopełniaczu (należy do kogo? do góry).
Jest używany, by podkreślić przynależność innego rzeczownika do osoby/przedmiotu.
W przypadku rzeczowników, zaimki dzierżawcze tworzy się zawsze na mianowniku liczby pojedynczej. Zaimki dzierżawcze, jako osobna część mowy, nie podlegają odmianie.
Zasady tworzenia zaimków dzierżawczych:
1. Jeśli kończy się samogłoską, zastępuje się ją odpowiednim umlautem.
ïa /ina/ -> ïä /inan/ - mój
ħo /tho/ -> ħö /thon/ - tego przedmiotu (od 4 os. l. poj.)
ħi /thi/ -> ħï /thin/ - ich
2. Jeśli kończy się spółgłoską inną niż umlaut, dodaje się końcówkę "-ö".
eħ /eth/ -> eħö /ethon/ - jego, jej
3. Jeśli kończy się umlautem "ö", zamienia się umlaut na "on" (wymowa pozostaje taka sama), a na końcu dodaje się literę "o".
wö /won/ -> wono /wono/ - tylko nasz (dzierż. od "my" ekskluzywnego)
4. Jeśli kończy się dowolnym innym umlautem, dodaje się końcówkę "o".
dü /dun/ -> düo /duno/ - twój
wï /win/ -> wïo /wino/ - nasz i wasz (dzierż. od "my" inkuzywnego)
dä /dan/ -> däo /dano/ - wasz
UKŁAD ZDANIA + TRYBY
W większości przypadków, układ zdania jest następujący:
osoba + czasownik + reszta zdania
Jest to zdanie w trybie oznajmującym.
Dużą część trybów tworzy się poprzez dodanie między osobą a czasownikiem dodatkowego słowa. Są to:
1. Tryb przypuszczający - dodane słowo "może" (mäe /mane/)
2. Tryb przeczący - dodane słowo "nie" (në /nen/)
3. Tryb rozkazujący (musisz, nie musisz) - dodane słowo "musieć" (möe /mone/)
4. Tryb zezwalający (możesz, nie możesz) - dodane słowo "móc" (mÿe /myne/)
Tryby 1, 3 i 4 można połączyć z trybem 2., np.: (przepraszam za brak naturalności)
Ïa möe tşï boka /ina mone czin bok/ - ja muszę czytać książkę.
Ïa në möe tşï boka /ina nen mone czin bok/ - ja nie muszę czytać książkę.
Przy trybach 3. i 4. słowo dodatkowe jest czasownikiem i na niego przejmuje się odmianę, więc "będę musiał czytać książkę" (czas przyszły, tryb rozkazujący) nie zostanie zapisany jako:
Ïa möe ħotşï boka /ina mone thoczin boka/ (następuje odmiana słowa "czytać")
Lecz:
Ïa ḧomöe tşï boka /ina thomone czin boka/ (następuje odmiana słowa "musieć")
Oprócz tych 4 trybów, znajdują się jeszcze dwa tryby pytające:
1. Prosty (z odpowiedzią "tak" lub "nie", odpowiednik polskiego "Czy...?") tworzy się poprzez zamianę miejscami osoby i czasownika.
2. Złożony (Kto? Co? Gdzie?) tworzy się poprzez dodanie PRZED osobę pytania posiłkowego. Reszta jak w trybie oznajmującym. W wyjątkowym przypadku pytania "Kto...?", słowo "kto" zastępuje osobę.
Wëre dü ħotşï boka? /wenre dun thoczin bok/ - Gdzie będziesz czytał książkę?
Hö ħotşï boka? /hon thoczin bok/ - Kto będzie czytał książkę?
Was dü ħotşï? /was dun thoczin/ - Co będziesz czytał?
W ZAŁĄCZNIKU
Bardzo, bardzo malutki słowniczek aż (!) 14 słów wraz z tłumaczeniem, wymową oraz odmianą:
1. dla czasowników: do czasu przeszłego niedokonanego, dokonanego i przyszłego
2. dla rzeczowników: mianowniku l. mn, bierniku l. poj, bierniku l. mnogiej i zaimka dzierżawczego.
Nie znajdziecie tam osób, bo one są w tym temacie.