Gramatyka:
Rodzaje:
Hiwański posiada dwa rodzaje gramatyczne: męski (nazywany “malhakses” [ˈmaʎat͜ʃes]) i żeński (laksè [ˈlat͜ʃə]). Jeśli nie wiadomo jakiej płci jest obiekt o którym mowa, zakłada się rodzaj męski.
Przypadki:
Hiwański w zasadzie posiada mianownik, ale tak naprawdę nikt tego nie traktuje jako przypadek, więc przypadków w tym języku nie ma.
Liczby:
Język ten posiada dwie liczby: pojedynczą (nìsè [ˈnɨsə]) i mnogą (unéşè [uˈnɛʃə]). Kiedyś posiadał także liczbę mnogą wielką (unéśè nez̧è [uˈnɛʃə ˈneʒə]) służącą to wyrażania naprawdę wielkich ilości, ale zanikła ona bardzo dawno temu.
Tryby:
Język posiada cztery tryby: oznajmujący (ivirs [ˈiviɾs]), rozkazujący (dóits [ˈdɔi̯ts]), przypuszczający (bóşes [ˈbɔʃes]) i łączący (zows [ˈzows]). Tryb oznajmujący służy do oznajmiania czynności, rozkazujący do wyrażania rozkazów i próśb, przypuszczający do przypuszczeń, a łączący przejął funkcje po starych trybach warunkowym i nieświadka.
Tryb oznajmujący rozróżnia czasy teraźniejszy, przyszły, przeszły, zaprzyszły i zaprzeszły. Przypuszczający nie rozróżnia czasów. Rozkazujący także nie, ale rozróżnia funkcję afirmatywną (“rób”) i negacyjną (“nie rób”). Łączący rozróżnia te same czasy co oznajmujący.
Czasy:
Hiwański posiada pięć czasów: teraźniejszy, przyszły, przeszły, zaprzyszły i zaprzeszły.
• Czas teraźniejszy (brés [ˈbɾɛs]) służy do wyrażania czynności, które odbywają się w trakcie mówienia,
• Czas przyszły (unés [uˈnɛs]) czynności, które będą się odbywały w przyszłości,
• Czas przeszły (nemés [neˈmɛs]) czynności, które odbywały się w przeszłości,
• Czas zaprzyszły (damunés [damuˈnɛs]) czynności, które odbędą się w przyszłości, ale przed innymi wydarzeniami w przyszłości,
• Czas zaprzeszły (danemés [daneˈmɛs]) czynności, które odbyły się w przeszłości, ale przed innymi wydarzeniami w przeszłości.
Ponadto występują jeszcze aspekty dokonany (tewdes [ˈtewdes]) i niedokonany (votewdes [ˈvotewdes]), a także iteratywność (vailedens [vai̯ˈledens]).
Stosunek
(Nie wiedziałem jak to nazwać) Stosunek jest charakterystyczną dla hiwańskiego cechą, przez którą odmieniają się rzeczowniki. Określa on odniesienie mówiącego do danej rzeczy. Kiedyś był bardzo popularny, obecnie używa się go tylko w mowie formalnej. Wyróżnia się cztery stopnie stosunku. Nie są one jakoś specjalne nazwane tylko ponumerowane: 1, 2, 3, 4. Stosunek 1 określa pozytywne stosunki. 2 to stosunek neutralny. 3 to negatywny. Czwarty jest bardzo rzadko używany, mocno związany ze stopniem trzecim i bardzo silnie nacechowany emocjonalnie. Można go porównywać z użyciem przymiotnika “jebany” w polskim.
Przykład:
1. pénuhe [ˈpɛnuhe] – “pies” (mówca lubi psy)
2. pénu [ˈpɛnu] – “pies” (mówca ma do psów neutralne nastawienie)
3. pénufu [ˈpɛnufu] – “pies” (mówca nie lubi psów)
4. pénufƙe [ˈpɛnufχe] ≈ “jebany pies”
I kolejna porcja słownictwa:
àmeh [ˈɐmeh] – kot
fulup [ˈfulup] – homoseksualista
ƀemen [ˈβemen] – lubić
lipim [ˈlipim] – drzewa
hì [hɨ] – zaimek określony rodzaju męskiego liczby pojedynczej