Pokkers dansk

[elslovako]

Jako że dostałem prośbę o wykonanie tego kursu, a ostatnio z nauką norweskiego na naszym forum idzie dosyć wolno, mam zaszczyt zaprezentowania wam kursu języka duńskiego pt.

Pokkers dansk
[ˈpʌ̟̞̹g̊ʌ̟̞̹s ˈda̝nˀsg̊]

Planuję podzielenie kursu na cztery pierwsze lekcje z czystą teorią dotyczącą gramatyki oraz wymowy, zaś potem zaczniemy wprowadzać słownictwo przypominając sobie, jak to duńska gramatyka działa. Nie obiecuję, że lekcje będą wrzucane regularnie, może się także zdarzyć, że gdzieś popełnię błąd bądź nie wprowadzę niczego nowego do lekcji (z duńskiego aż tak znowu wybitny nie jestem), więc proszę o zwracanie uwagi na wszelkie moje pomyłki.

Første lektion – udtalen
[ˈfɶ̝ɐ̯sd̥ə leg̊ˈɕo̝ˀn ˈuð̠ˠ̞ˌtεːlən]
Lekcja pierwsza – wymowa

Duńska wymowa jest cechą charakterystyczną tego języka i powodem, dla którego jest on przez sąsiadów pieszczotliwie nazywany „chorobą gardła”, „mówieniem z ziemniakiem w ustach” bądź „wymiotowaniem”. Sam zakres fonemów języka duńskiego jest jeszcze możliwy do nauczenia się, jednak duńska ortografia ma tyle sensu, co funkcja drzemki w alarmie przeciwpożarowym. Może i wygląda estetycznie, ale w większości przypadków ma duże problemy z odwzorowaniem faktycznej wymowy, co można było zobaczyć w powyższych przykładach.

UWAGA! Nie zawsze pod zdaniami będzie się pojawiała transkrypcja fonetyczna. Wymowę pojedynczych słów można sprawdzać na stronach http://pl.forvo.com/ lub http://ordnet.dk/ddo, zaś w całych zdaniach można się posłużyć np. syntezatorem mowy.

UWAGA! Podczas korzystania ze słownika http://ordnet.dk/ddo podana wymowa nie jest transkrypcją IPA, lecz transkrypcją w alfabecie fonetycznym Dania! Różnice są niewielkie, jednak zapis w Danii jest mniej dokładny niż zapis w IPA-ie. Tabela służąca do konwersji pomiędzy oboma sposobami znajduje się pod adresem http://ordnet.dk/ddo/artiklernes-opbygning/udtale?set_language=da

Dobrze, więc teraz zajmiemy się duńskim alfabetem. Jest on taki sam, jak jego norweski odpowiednik:

A B C D E (É) F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Æ Ø Å

Nazwy duńskich liter

[close]

Nie będziemy się teraz bawić w dopasowywanie fonemów do liter, bo jak się dowiecie/dowiedzieliście, wymowa duńskich liter zależy od m.in. pozycji w zdaniu, sąsiadujących fonemów, akcentu, intonacji, konstrukcji gramatycznej, zawodu odbiorcy, ciśnienia atmosferycznego czy ulubionej drużyny piłkarskiej.

W przeciwieństwie do norweskiego, w duńskim litera „C” jest powszechnie używana (por. duń. cykel i nor. sykkel, duń. centrum i nor. sentrum). Litery q, w, x i z nie są wykorzystywane w rdzennie duńskich wyrazach.

Literę „É” zaznaczyłem w nawiasie, ponieważ nie występuje ona oficjalnie w alfabecie, lecz mimo to jest często wykorzystywana. Służy ona od rozróżniania dwóch identycznie zapisywanych słów, które (zazwyczaj) różnią się akcentem. W wymowie jest równoznaczna literze „e”. Przykłady:
en (zaimek nieokreślony) – én (jeden)
alle (każdy, wszyscy) – allé (aleja)
Zapis ten pojawia się także w niektórych rzeczownikach pochodzenia obcego w formie osobowej (aktivér, publicér).

Oprócz „é” bardzo rzadko zdarza się zapisywanie akcentu nad innymi samogłoskami (łącznie z å!). Nie jest to powszechnie stosowane i osobiście nie spotkałem się z takim zapisem. Przykłady:
jeg stód op (stałem) - jeg stod óp (wstałem z łóżka)
hunden gør (pies robi) - hunden gǿr (pies szczeka)

Nie będę się skupiał na wymowie każdego fonemu w duńskim, ponieważ tutaj: http://en.wikipedia.org/wiki/Danish_phonology wszystko jest dobrze i przejrzyście opisane. Skupię się jedynie dwoma szczególnymi cechami duńskiej fonetyki: miękkiemu „d” i stødowi.

Miękkie „d” - głoska <d> w duńskim może być wypowiedziana na trzy sposoby: twardo, miękko bądź niemo (zazwyczaj po „n”). O ile nie ma żadnej filozofii w pierwszym i ostatnim sposobie, to miękka wersja <d> mogłaby z powodzeniem rywalizować z czeskim  ř w kategorii „Głoska morderca”. Jednak ř ma ustaloną transkrypcję [r̝], zaś miękkie „d”, no cóż... zapis waha się od samego [ð], przez [ð̞] i [ð̠ˠ̞], aż do [ɹ̝]. Posługując się taoistyczną fonetyką, należy przycisnąć koniuszek języka do zębów, tak jak podczas wymowy [ð], następnie jednak obniżyć język tak, żeby był w połowie między górnymi a dolnymi zębami. Wymowa miękkiego „d” powinna przypominać mówienie z poparzonym językiem.

Stød [sd̥øð̞] - tak jak szwedzki z norweskim wykształciły sobie akcent tonalny, tak Duńczycy nie chcieli być gorsi i wynaleźli stød. Samo zjawisko polega na jednoczesnej wymowie danego fonemu i niepełnego zwarcia krtaniowego. W transkrypcji zapisuje się go tak samo jak faryngalizację [ˀ]. Stød otrzymały wyrazy, które w staro nordyjskim składały się z jednej sylaby, nie licząc końcówek określoności. Stød może także rozróżniać dwa wyrazy, tworząc pary minimalne (np. hun [ˈhun] i hund [ˈhunˀ] ). Na pocieszenie dodam, że w niektórych regionach w Danii (okolice granicy duńsko-niemieckiej) zamiast stødu występuje akcent tonalny (tak samo jak w szwedzkim i norweskim), zaś np. na Bornholmie czy Lolandii nie występuje ani akcent tonalny, ani stød.

Opgaver
[ˈʌ̟̞̹b̥ˌg̊εːvəɐ̯]
Zadania

Ponieważ dzisiaj nie było zbyt dużo materiału, proponuję poćwiczyć wymowę dwóch duńskich łamańców językowych:

rødgrød med fløde
rød russer røv rykker rundt

Wskazówki dotyczące wymowy można znaleźć w podanych wcześniej linkach.

Na następnej lekcji zaprezentuję wam czasowniki - odmianę przez osoby, czasy, czasowniki nieregularne, tryb rozkazujący oraz liźniemy stronę bierną.

Held og lykke!

[elslovako]

Anden lektion - verber
[ˈa̝nən leg̊ˈɕo̝ˀn ˈvεɐ̯b̥ʌ̟̞̹]
Lekcja druga – czasowniki

Tak to już jest, że jeżeli w języku jakiś element jest cholernie trudny, to inne zagadnienie będzie dziecinnie proste. Ma to miejsce również w duńskim, gdzie co prawda wymowa i ortografia mogą na początku odstraszyć, jednak zdecydowana większość gramatyki jest wręcz banalna. Na pierwszy ogień pójdą czasowniki, zaś na następnej lekcji opowiem o rzeczownikach.

Czasownik (et verbum, [ˈvæɐ̯b̥ɔ̟̝m]) w duńskim odmienia się przez czasy, tryby, strony (w tym dwie strony bierne) oraz szczątkowo przez osoby (forma nieodmieniona vs. forma osobowa). Zanim jednak zaczniemy cokolwiek z nim działać, musimy poznać zaimki osobowe:

Duńskie zaimki osobowe

[close]

No dobrze, więc na początek przedstawię wam, jak wygląda bezokolicznik (en infinitiv, [e̝nˈfiniˌtiwˀ]). Bezokolicznik może albo posiadać końcówkę -e, bądź kończyć się na inną samogłoskę. Oprócz tego przed bezokolicznikiem stoi partykuła at (por. nor. å i ang. to). Bezokolicznik czasowników bez końcówki -e jest taki sam, jak temat tego czasownika.

UWAGA! Istnieją dwa czasowniki (at le, śmiać się i at se, widzieć) które mimo tego, że kończą się na -e, należą do grupy czasowników bez tej końcówki. Jest to spowodowane tym, że bezokolicznik tych dwóch czasowników jest jednoznaczny z tematem.

Bezokolicznik traci partykułę at wtedy, kiedy w zdaniu pojawia się czasownik modalny lub posiłkowy. Jest on również często wykorzystywany zamiast rzeczowników odczasownikowych, więc Duńczyk mówiący po angielsku szybciej powie To travel is... zamiast Travelling is...

No dobrze, więc jak teraz odmienić czasownik przez osoby? Weźmy na przykład dwa czasowniki, at bo (mieszkać) i at hedde (nazywać się).

at bo – jeg bor, du bor, han/hun/det/den bor, vi bor, I bor, de bor
at hedde – jeg hedder, du hedder, han/hun/det/den hedder, vi hedder, I hedder, de hedder

Proste? I właśnie tak będą się odmieniać wszystkie czasowniki poza grupą 8 czasowników posiłkowych/modalnych oraz kilku-kilkunastu wyjątków. Po prawej bezokolicznik wraz z tłumaczeniem, po lewej forma osobowa.

at være (być) – er
at have (mieć) – har
at ville (chcieć) – vil
at turde (odważyć się) – tør
at burde (mieć powinność) – bør
at skulle („niech”, zachęta, plany, przeświadczenia) – skal
at kunne (potrafić) – kan
at måtte (móc, mieć pozwolenie) – må

Z wyjątków przychodzi mi do głowy jedynie
at synes (sądzić) – synes
at vide (wiedzieć) – ved
at gøre (czynić, robić) - gør

Istnieją dwa czasowniki modalne, które odmieniają się regularnie w czasie teraźniejszym:
at blive (stać się) – bliver
at gide (mieć ochotę, „czyż nie?”) - gider

Oprócz tego każdy czasownik tworzy formę czasu przeszłego prostego oraz imiesłów czasu przeszłego (odpowiednik angielskiego Past Participle lub niemieckiego Perfekt Partizip). Forma czasu przeszłego dla czasowników regularnych przyjmuje formę -ede lub -te – nie ma żadnych ustalonych zasad, kiedy należy użyć której końcówki, jednak regularne czasowniki bez końcówki bezokolicznika -e na 99% otrzymają końcówkę -ede. Imiesłów czasu przeszłego tworzy się dodając końcówkę -et lub -t. Oczywiście czasowniki nieregularne (w tym wszystkie czasowniki posiłkowe i modalne) powyższe zasady mają głęboko w poważaniu.

Dobrze, skoro omówiliśmy odmianę przez osoby, teraz pora zaprezentować wam stronę bierną. W duńskim można stworzyć ją na dwa sposoby – forma krótka, dalej zwana przeze mnie formą -s, oraz forma długa, czyli forma blive.

Forma -s polega na zamianie końcówki formy osobowej, czyli -r, na właśnie końcówkę -s. Nie muszę chyba wspominać, że orzeczenie staje się podmiotem. Krótka strona bierna jest bardzo popularna we wszelkiego rodzaju informacjach i nakazach, wypiera ona także użycie zaimka man. W użyciu odpowiada stronie medialnej lub polskim konstrukcjom bezosobowym.

Skolen har en kantine hvor der kan købes sund mad – Szkoła posiada stołówkę, gdzie można kupić zdrową żywność.

Formę -s wykorzystuje się także podczas mówienia o czynnościach, które nadawca wykonuje z kimś innym, np.:
Vi kan mødes på lørdag – Możemy spotkać się w sobotę.

UWAGA! Co prawda jest możliwe utworzenie formy -s od czasowników w czasie przyszłym prostym, lecz w praktyce się tego nie stosuje.

Forma blive polega na utworzeniu konstrukcji bliver (w odpowiednim czasie) + imiesłów czasu przeszłego. Forma ta jest odmienna przez wszystkie czasy i odpowiada temu, co w polskim przyjęło się jako strona bierna.

Bogen er blevet sendt til hendes adresse – Książka została wysłana na jej adres.

Dokładne zasady odmieniania formy blive przez czasy zostaną przytoczone w następnych lekcjach.

Dobrze, teraz zostały nam czasy. W duńskim mamy ich 4 oraz pseudoczas przyszły. Omówię ich od najwcześniejszego.

Zaczynamy od czasu zaprzeszłego (Førdatid). Raczej nie muszę mówić, kiedy się go używa. Tworzy się go konstrukcją var/havde + imiesłów czasu przeszłego. Var używa się tylko w przypadku czasowników nieprzechodnich oznaczających ruch, zmianę stanu oraz czasownika at blive i wszystkich innych czasowników opartych na nim (np. at forblive – zostać). W pozostałych przypadkach – havde.

Inden jeg tog beslutningen, havde jeg talt med min advokat – Zanim podjąłem decyzję, porozmawiałem z moim adwokatem.

Następnie – czas przeszły złożony (Førnutid), czyli tzw. perfekt. Słówko posiłkowe „var” zamienia się na er, a „havde” na har; imiesłów pozostaje bez zmian. Oprócz określania czynności zakończonych z widocznymi skutkami, używa się go mówiąc o nieokreślonej przeszłości, zdarzeniach, które zaczęły się w przeszłości i trwają nadal oraz zdarzeń, które wydarzyły się kilka razy.

Hvor har du lært at tale dansk? - Gdzie nauczyłeś się mówić po duńsku?

Czas przeszły prosty (Datid) określa zdarzenia nie mające wpływu na teraźniejszość, dwóch jednoczesnych wydarzeń w przeszłości, ale także w mowie zależnej i trybie przypuszczającym. Do konstruowania tego czasu używany formy czasu przeszłego prostego czasownika, która nie otrzymuje końcówki -r!

Han røg pibe da han var ung – Palił z fajki, gdy był młody.

Czas teraźniejszy (Nutid) – zero filozofii, używa się formy osobowej czasownika. Może także wystąpić podczas opisywania przeszłości!

Generalen giver sine soldater ordre til at holde stillingerne – Generał daje (dał) rozkaz swoim żołnierzom, by pozostali na pozycjach.

Zostaje teraz teoretycznie nieistniejący czas przyszły. Żeby określić przyszłość, używa się albo czasu teraźniejszego z okolicznikami czasu, albo czasowników posiłkowych vil/skal.

UWAGA! Jeżeli używamy czasowników posiłkowych, zazwyczaj opuszcza się wtedy czasowniki wyrażające ruch
Jeg skal køre på arbejde = Jeg skal på arbejde (Pojadę do pracy)
Vil de gå i biografen? = Vil de i biografen? (Czy oni pójdą do kina?)

Oczywiście, nie wyczerpałem w całości czasownika, nie wykonałem także obiecanego trybu rozkazującego, ale ten i wszystkie inne niuanse będą się stopniowo pojawiać w trakcie następnych lekcji. Nie umieszczam także na razie żadnego słowniczka użytych dzisiaj słów, by nie mieszać nauki gramatyki i słownictwa.

Opgaver

Podaj odpowiednio bezokolicznik, formę osobową i formę -s strony biernej danych czasowników:

at være - ? - (bez strony biernej)
? - har - ?
? - ? -købes
at gå - ? - (bez strony biernej)
? - tør – (bez strony biernej)
? - skal – (bez strony biernej)
at synes - ? - ?
? - ? - håbes
? - trykker - ?
at komme - ? - ?

W celu powtórzenia duńskiej fonetyki, polecam zapoznanie się z tym materiałem naukowym.

Rozwiązania podam na początku następnej lekcji.

Held og lykke!

[elslovako]

Besvarer
[b̥eˈsvɑˀʌ̟̞̹]
Odpowiedzi

Odpowiedzi

[close]

Tredje lektion – substantiver
[ˈtʁεð̠ˠ̞jə leg̊ˈɕo̝ˀn sub̥sd̥a̝nˌtiwˀʌ̟̞̹]
Lekcja trzecia – rzeczowniki

Oprócz nazwy substantiv używa się także typowo duńskiego określenia et navneord (ˈnɑ̈wnəˌoˀɐ̯)

Rzeczowniki są równie łatwe, co czasowniki. Mogą być one określone lub nieokreślone, występować w dwóch liczbach (z wyjątkami) oraz odmieniać się przez dwa przypadki (mianownik i dopełniacz).

Zanim zaczniemy, dokończymy ostatnią tabelę zaimków osobowych. Te posiadają aż cztery formy – mianownik, biernik, zaimek dzierżawczy oraz zaimek zwrotny. Podane formy występują właśnie w tej kolejności:

Zaimki

[close]

Zaimki przyswojone? W następnych lekcjach pojawią się także sin, sit i sine – swój, swoje. Zacznijmy jednak od rodzaju.

W duńskim występują dwa rodzaje gramatyczne (køn,  [ˈkœnˀ]) – ich nazwy są różne w wielu opracowaniach, dlatego ja będę się posługiwał terminami rodzaj en (zwany też męskożeńskim bądź wspólnym) oraz rodzaj et (zwany też nijakim, neutralnym bądź nieokreślonym (!)). Rodzaj en jest popularniejszy niż rodzaj et i należy do niego około 75% duńskich rzeczowników. W liczbie mnogiej różnica między rodzajami zaciera się i istnieje tam tylko jeden rodzaj.

UWAGA! Nie ma żadnego sposobu, by bez zaglądania do słownika bądź wpatrzenia się w konstrukcje gramatyczne określić rodzaj rzeczownika. Nie ma.

Rodzaj rzeczownika wymusza użycie odrębnych przymiotników oraz zaimków dzierżawczych, nie wspominając o innych zasadach tworzenia formy nieokreślonej i określonej. W tabeli z zaimkami dla 1 i 2 os. lp. podane zostały trzy zaimki dzierżawcze:

min, din – dla rodzaju en
mit, dit – dla rodzaju et
mine, dine – dla liczby mnogiej.

W przeciwieństwie do np. polskiego lub niemieckiego, rodzaj rzeczownika pozostaje niezmienny (por. ten parasol, ale ta parasolka).

Skoro już wspomniałem o określoności rzeczownika, zobaczmy jak ona działa w liczbie pojedynczej.

Tworzenie formy nieokreślonej do złudzenia przypomina język niemiecki (jak zresztą duża część duńskiej gramatyki). Przed rzeczownikiem stawiamy partykułę en dla rodzaju en lub et dla rodzaju et:

en hund (pies)
en mand (mężczyzna, mąż)
en høne (kura)

et barn (dziecko)
et spejle (lustro)
et hus (dom)

Jak tworzymy formę określoną? Wywalamy partykułę en/et sprzed rzeczownika i doklejamy ją do jego końca.

hunden
manden
hønen

barnet
spejlet
huset

Jak widać, jeżeli temat rzeczownika kończy się na -e, dodaje się samo -n lub -t (chyba że wyraz kończy się na akcentowane e, np. en ske – skeen (łyżka) lub en komité – komitéen (komitet)).

UWAGA! W przeciwieństwie do języka szwedzkiego, końcówki -en i -et nie tracą swojego „e”, gdy temat rzeczownika kończy się na samogłoskę inną niż „e” (patrz wyżej). Można to np. zauważyć podczas oglądania czołówki duńsko-szwedzkiego serialu „Most nad Sundem”, którego tytuł w oryginale brzmi „Broen | Bron”.

W liczbie mnogiej również spotkamy się z formą nieokreśloną i określoną. O ile w tworzeniu form liczby pojedynczej nie ma żadnej filozofii, o tyle liczba mnoga może zaskoczyć.

Podstawowym tworzeniem liczby mnogiej nieokreślonej jest dodanie do tematu czasownika końcówki -er lub -r (znajoma?). Ale na odsiecz monotonii idą liczne rzeczowniki nieregularne!

en hund – hunde (!)
en mand - mænd (!)
en høne – høns (!)

Żeby nie było, że w rodzaju en są same nieregularności:

en by – byer (miasto – miasta)
en pige – piger (dziewczyna – dziewczyny)

et barn – børn (!)
et spejl – spejle (!)
et hus – huse (!)

Znowu same wyjątki?

et æble – æbler (jabłko – jabłka)
et arbejde – arbejder (praca, w sensie zawód – prace)

Uff, na szczęście tworzenie formy określonej liczby mnogiej nie jest takie trudne, ponieważ polega ono na dodaniu końcówek -ne lub -ene tuż po końcówce liczby mnogiej. Jak to wygląda w praktyce?

hunde – hundene
mænd – mændene
høns – hønsene
byer – byerne
piger – pigerne
børn – børnene
spejle – spejlene
huse – husene
æbler – æblerne
arbejder – arbejderne

Jak widać, żeby odmienić rzeczownik przez liczby i określoność, wystarczą nam tylko dwie informacje – jego rodzaj oraz czy posiada nieregularną formę liczby mnogiej.

Rzeczownik duński odmienia się tylko przez dwa przypadki (tak poza tematem, czy jest jakikolwiek język w którym żadna część mowy nie odmienia się przez przypadki?) - mianownik i dopełniacz. Ten drugi tworzy się tak samo jak w innych językach germańskich, czyli przez dodanie -s do końca wyrazu.

Pigens bog – Książka dziewczyny
Svens telefonnummer – Numer telefonu Jensa

Jeżeli wyraz kończy się na -s lub -z, dodaje się sam apostrof (w przypadku nazw pochodzenia obcego) bądź końcówkę -es (w wypadku wyrazów duńskich)

The Beatles’ album – Płyta Beatlesów
Jenses bil – Samochód Jensa

UWAGA! W duńskim nie występuje żadna konstrukcja typu angielskiego the phone number of Sven  czy też niemieckiego die Telefonnummer von Sven. W duńskim trzeba zawsze użyć dopełniacza – Svens telefonnummer.

Jak widać, duńska gramatyka raczej nie zaskakuje trudnością czy złożonością, a każdy, kto orientuje się w gramatyce niemieckiej, może się tutaj poczuć jak w domu. Nie zmieni się to także podczas następnej lekcji – przymiotniki i przysłówki. Tuż po nich pojawi się pierwsza lekcja ze small talkiem.

Opgaver

Utwórz formy nieokreślone i określone liczb pojedynczej i mnogiej następujących rzeczowników:

barn
kat
nabolag
ur
svin
kniv
bil
tog
stol

Skorzystaj z http://ordnet.dk/ddo

Rozwiązania i tłumaczenia standardowo na początku następnej lekcji.

Held og lykke!

[stadoszatanow]

tak poza tematem, czy jest jakikolwiek język w którym żadna część mowy nie odmienia się przez przypadki?

Japoński? Te postpozycje się chyba nie liczą jako przypadki, nie?

[elslovako]

Besvarer

Odpowiedzi

[close]

Fjerde lektion – adjektiver

[ˈfjeːʌ leg̊ˈɕo̝ˀn ˈað̠ˠ̞jeg̊ˌtˢiwˀʌ̟̞̹]

Lekcja czwarta – przymiotniki

Ostatnia lekcja czysto teoretyczna. Nie bez powodu zrobiłem wykład na temat rzeczowników przed przymiotnikami, ponieważ bez wiedzy o tworzeniu form określonych nie miałbym za bardzo jak tłumaczyć tematu przymiotników.

Zacznijmy od rzeczy prostej, jakiej jest stopniowanie przymiotnika. Jest to czynność dosyć regularna poza grupą 4 początkowych przymiotników, które zachowują się dosyć nielogicznie.

Zasadniczo stopień wyższy przymiotnika tworzymy końcówką -ere, a najwyższy końcówką -est.

rig – rigere – rigest
høj – højere – højest

Jeżeli przymiotnik kończy się sekwencją krótka samogłoska+spółgłoska, podwaja się w zapisie spółgłoskę. Jest to spowodowane tym, że ortografia duńska pozwala na wiele bezsensownych rzeczy, ale nie na zapisywanie podwójnych liter na końcu wyrazów.

skøn – skønnere – skønnest
dum – dummere – dummest

Przymiotniki, które w stopniu równym kończą się na -ig, w stopniu najwyższym otrzymują końcówkę -st:

vigtig – vigtigere – vigtigst
billig – billigere – billigst

Oczywiście części mowy w języku duńskim mają duże problemy z zachowaniem regularności, co można było zobaczyć na przykładzie liczby mnogiej rzeczowników, więc istnieje spora grupa przymiotników, w których dochodzi do zmian rdzenia w trakcie stopniowania:

stor – større – størst
doven – dovnere – dovnest

I teraz grupa 4 początkowych przymiotników nieregularnych:

gammel – ældre – ældst (stary, starszy, najstarszy)
god – bedre – bedst (dobry, lepszy, najlepszy) (o dziwo, przymiotnik dårlig, czyli zły, stopniuje się regularnie)
lille – mindre – mindst (mały, mniejszy, najmniejszy)
ung – yngre – yngst (młody, młodszy, najmłodszy)

Poznamy także jeden przysłówek, który również stopniuje się nieregularnie:
meget – mere – mest (bardzo, bardziej, najbardziej)

Podobnie jak ma to miejsce w języku angielskim, niektóre przymiotniki będziemy mogli stopniować tylko za pomocą przysłówków mere i mest – do tej grupy należą przymiotniki przynajmiej trzysylabowe i niektóre dwusylabowe oraz te z końcówkami -et i -isk:

sulten – mere sulten – mest sulten
egoistisk – mere egoistisk – mest egoistisk

Oczywiście nie muszę chyba mówić, że istnieją przymiotniki, które się nie stopniują, np. pochodzące od określeń dat lub nazw geograficznych.



A teraz krótko na temat przypasowania przymiotnika do rzeczownika. Skoro rzeczownik odmieniał się przez rodzaje i określoność, tak samo będzie się odmieniał przymiotnik. Zacznijmy od tego, że wyznaczamy 3 formy przymiotnika – grundform, t-form i e-form. Każdy przymiotnik posiada te trzy formy, jednak może się zdarzyć, że czasami dwie lub nawet trzy z nich będą brzmieć identycznie.

Odmiana przymiotnika przez t-form i e-form polega na, uwaga, uwaga... dodaniu odpowiednio -t lub -e do tematu przymiotnika.

stor – stort – store
rød – rødt – røde
sød – sødt – søde
dygtig – dygtigt – dygtige

Jeżeli przymiotnik ma jakieś dwie identycznie brzmiące formy, są to najczęściej grundform i t-form:

egoistisk – egoistisk – egoistiske

Czasami przymiotnik ma wszystkie formy jednakowe:

moderne – moderne – moderne

A czasami formuje się nieregularnie:

lille – lille – lille/små
grov – groft – grove
blå – blåt – blå

Dlatego też warto sprawdzać formy przymiotnika w słowniku.

Jeżeli mamy zamiar połączyć rzeczownik z przymiotnikiem, rodzaj i określoność muszą się ze sobą zgadzać.

Nieokreślony, rodzaj en

en + grundform + rzeczownik

en stor bil
en smuk pige
en sulten kat

Nieokreślony, rodzaj et

et + t-form + rzeczownik

et stort hus
et rigt nabolag
et blankt spejle

Nieokreślony, liczba mnoga

e-form + rzeczownik

store biler
smukke piger
rige nabolag
blanke spejle

Określony, rodzaj en

den + e-form + rzeczownik

den store bil
den smukke pige
den sultne kat

Określony, rodzaj et

det + e-form + rzeczownik

det store hus
det rige nabolag
det blanke spejle

Określony, liczba mnoga

de + e-form + rzeczownik

de store biler
de smukke piger
de rige nabolag
de blanke spejle

Nie zadaję żadnych ćwiczeń, bo i tak nikt ich nie robi. W następnej lekcji w końcu pojawi się coś praktycznego, zamiast skróconego repetytorium z gramatyki.

Held og lykke!

[Ghoster]

[...........]

[ArturJD]

Bardzo ciekawe użycie tych form przymiotników. Wiadomo, z czego to mogło się wziąć?

[Widsið]

Bardzo ciekawe użycie tych form przymiotników. Wiadomo, z czego to mogło się wziąć?

Co konkretnie? Jeśli chodzi o oznaczanie określoności na przymiotniku, to wspólna cecha wszystkich języków germańskich (w tym angielskiego tak do 1200-1300). Zwyczajowo nazywa się to odmianą mocną i słabą, ale w Skandynawii (zwłaszcza w Szwecji i Danii) tradycyjna terminologia przegrywa z wymysłami typu en-form, et-form, e-form itd., które w mojej opinii tak samo laikowi nie pomogą, jak to niechciane neutrum itd.

Odmiana mocna, czyli nieokreślona, opiera się na praindoeuropejskich deklinacjach a- i ō-tematowych, a także na odmianach zaimkowych. Takie przemieszania tradycyjnych wzorów są typowe dla germańszczyzny, gdzie fleksja zaczęła podupadać najprawdopodobniej znacznie szybciej niż w pozostałych rodzinach indoeuropejskich. Odmiana słaba, czyli określona, ostatecznie kontynuuje deklinację n-tematową. Określenie "mocna" i "słaba" nie ma, oczywiście, nic wspólnego z ich użyciem. Po prostu odmiana mocna ma więcej różnorodnych końcówek (vide kont. skand. -Ø, -t, -e w mocnej vs. -e w słabej). Ciekawostka jest taka, że większość języków germańskich nie odmienia rzeczowników, gdy są one użyte predykatywnie. Wyjątkiem jest norweski, gdzie w wariancie bokmaal jest to wariantywne (vi er stolt i vi er stolte "jesteśmy dumni" są obie poprawne), a w wariancie nynorsk przymiotnik trzeba odmienić (vi/me er stolte jest jedyną poprawną formą).

Języki słowiańskie miały kiedyś coś podobnego, czego pozostałością są formy przymiotników typu pewien vs. pewny i godzien vs godny, ale tutaj o detalach lepiej ci opowie Mauzer albo Dynozaur.

[elslovako]

EDIT:

Jeżeli przymiotnik kończy się spółgłoską krótką, podwajamy ją.

Czy nie powinno być "Jeżeli przymiotnik kończy się samogłoską krótką, podwajamy spółgłoskę"?

Jak zwykle mi się wszystko pieprzy xD Dziękuję za zwrócenie uwagi

[ArturJD]

Nie zadaję żadnych ćwiczeń, bo i tak nikt ich nie robi.

Aż mnie za serce chwyciło, jak to przeczytałem ;(

Spoiler

[close]

To drugie też zrobiłem, ale dużo błędów, sądziłem, że wstawisz tylko regularne, albo te nieregularne, które zostały już omówione.

Myślę, że przy takich rzeczach mimo wszystko warto byłoby pisać tłumaczenia, nawet jak już zostały wczesniej podane w tekście, bo robienie samej odmiany bez znajomości znaczenia jest trochę abstrakcyjne. Teraz zauważyłem, że są w odpowiedziach, ale mimo wszystko warto by było jest dawać przy ćwiczeniu.

Nie zrażaj się, dawaj pod koniec ćwiczenia, nawet jak ich nikt nie zrobi. Nie spodziewaj jakby co się odzewu.

Co konkretnie? Jeśli chodzi o oznaczanie określoności na przymiotniku, to wspólna cecha wszystkich języków germańskich (w tym angielskiego tak do 1200-1300). Zwyczajowo nazywa się to odmianą mocną i słabą, ale w Skandynawii (zwłaszcza w Szwecji i Danii) tradycyjna terminologia przegrywa z wymysłami typu en-form, et-form, e-form itd., które w mojej opinii tak samo laikowi nie pomogą, jak to niechciane neutrum itd.

Odmiana mocna, czyli nieokreślona, opiera się na praindoeuropejskich deklinacjach a- i ō-tematowych, a także na odmianach zaimkowych. Takie przemieszania tradycyjnych wzorów są typowe dla germańszczyzny, gdzie fleksja zaczęła podupadać najprawdopodobniej znacznie szybciej niż w pozostałych rodzinach indoeuropejskich. Odmiana słaba, czyli określona, ostatecznie kontynuuje deklinację n-tematową. Określenie "mocna" i "słaba" nie ma, oczywiście, nic wspólnego z ich użyciem. Po prostu odmiana mocna ma więcej różnorodnych końcówek (vide kont. skand. -Ø, -t, -e w mocnej vs. -e w słabej). Ciekawostka jest taka, że większość języków germańskich nie odmienia rzeczowników, gdy są one użyte predykatywnie. Wyjątkiem jest norweski, gdzie w wariancie bokmaal jest to wariantywne (vi er stolt i vi er stolte "jesteśmy dumni" są obie poprawne), a w wariancie nynorsk przymiotnik trzeba odmienić (vi/me er stolte jest jedyną poprawną formą).

Języki słowiańskie miały kiedyś coś podobnego, czego pozostałością są formy przymiotników typu pewien vs. pewny i godzien vs godny, ale tutaj o detalach lepiej ci opowie Mauzer albo Dynozaur.

Dziękuję! O to mi chodziło. Jeszcze się tak BTW spytam, czy odmiana czasowników "mocna" dotyczy tych czasowników, w których występował ablaut?

[elslovako]

Na początek: słowniczek wszystkich duńskich słów użytych w ciągu poprzednich czterech lekcji z zaznaczonymi formami nieregularnymi:

Lekcja 1:

Spoiler

[close]

Lekcja 2:

Spoiler

[close]

Lekcja 3

Spoiler

[close]

Lekcja 4

Spoiler

[close]

Femde lektion – hvordan har du det?
[ˈfemd̥ə leg̊ˈɕo̝ˀn  | ˈvɔ̟̝d̥ən ˈhɑ̈ˀ  d̥u ˈd̥e̝]
Lekcja piąta – jak się masz?

No i zaczynamy small talk. Na początku dwa proste dialogi.

Lars: Hej, hvad hedder du?
Anite: Jeg er Anite. Og du?
Lars: Jeg hedder Lars. Kommer du fra Danmark?
Anite: Nej, jeg kommer ikke. Jeg er tysker.
Lars: Tysker? Fantastisk. I hvilken by bor du?
Anite: Jeg bor i Flensborg. Og hvor bor du?
Lars: Ikke langt væk – i Aabenraa.

Tłumaczenie

[close]

Transkrypcja

[close]

Oczywiście podana transkrypcja nie jest idealna, jednak pokazuje mniej więcej standardy duńskiej wymowy.

Witać po duńsku można na dwa sposoby: hej [ˈhɑ̈j] i goddag [g̊o̝ˈd̥εˀ]. Na prowincji można również spotkać się z dav [ˈd̥ɑ̈wˀ]. Goddag używane jest tylko w bardziej formalnych sytuacjach lub gdy np. widzimy daną osobę po raz pierwszy. W innych przypadkach zwykłe hej wystarczy. Po 19 zamiast goddag używamy godnat [g̊o̝ˈna̝d̥]

Duńczycy, podobnie zresztą jak Szwedzi, w latach 60. XX w. wyzbyli się maniery zwracana się do siebie per „De”. Obecnie używa się praktycznie tylko du, zwrot De jest zarezerwowany do niezwykle formalnych sytuacji (pokroju zwracanie się do królowej lub okazywanie bardzo głębokiego szacunku). W sytuacjach codziennych nie należy stosować De.

Żegnamy się określeniami hej-hej (nie używamy tego witając się!) lub vi ses [ˈvi ˈse̝ˀs] znaczącym do zobaczenia. Analogicznie do goddag i godnat mamy także farvel [fɑ̈ˈvel]

W zdaniu Nej, jeg kommer ikke... mamy do czynienia z dwoma przeczeniami. Pierwszym jest nej [ˈnɑ̈jˀ], drugim ikke. Nej oznacza to samo, co polskie nie, jednak jest używane tylko jako partykuła. Ikke przeczy zaś całe zdanie bądź orzeczenie. Do przeczenia rzeczowników używamy ingen/intet, ale o tym później. Tak po duńsku to ja [ˈja̝]

Dziękuję to tak [ˈtˢɑ̈g̊], proszę to værsgo [ˈvεɐ̯ˈsg̊o̝ˀ], a przepraszam to undskyld [ˈɔ̟̝nˌsg̊ylˀ]. Nie ma natomiast odpowiednika polskiego poproszę..., zamiast tego używa się jeg vil (gerne) have...

Inne zwroty, które warto znać:
Det er rart at møde dig – Miło cię poznać
Hvordan har du det? / Hvordan går det? – Jak się masz? Jak leci?
Det går (ikke) godt – (Nie)dobrze.
Hvad med dig? - A jak u ciebie?
Tak i lige måde – Dziękuję i wzajemnie (w piśmie i lige måde skraca się do ilm)
Jeg taler ikke dansk – Nie mówię po duńsku.
Jeg taler lidt dansk – Mówię trochę po duńsku.
Taler du engelsk? - Mówisz po angielsku?
Jeg forstår ikke – Nie rozumiem.

Odsyłam również tutaj: http://jezykotw.webd.pl/f/index.php?topic=945.msg47409#msg47409

Z rzeczy, na które warto zwrócić jeszcze uwagę, mogę wskazać na to, że w duńskim nie pytamy się, jak się nazywasz (Hvordan hedder du), ale co się nazywasz (Hvad hedder du).

Jeżeli pojawią się jakieś wątpliwości, walić smiało, postaram się wszystko wytłumaczyć.

Trivia
[ˈtˢʁiˀvia̝]
Ciekawostki

Z doświadczenia wiem, że zamieszczanie ciekawostek o kraju, gdzie używany jest uczony język, sprawiają, że kurs staje się ciekawszy i przystępniejszy.

Trivia

[close]

Held og lykke!

[ArturJD]

Słowniczki w spoilerach

Super! O takie coś mi chodziło! Bardzo dziękuję

[Widsið]

Dziękuję! O to mi chodziło. Jeszcze się tak BTW spytam, czy odmiana czasowników "mocna" dotyczy tych czasowników, w których występował ablaut?

Tak, tylko czemu "występował"? Nadal występuje przecież Warto odróżnić odmianę "mocną" od "słabej", a także od odmian nieregularnych, np. tych w których występuje przegłos / metafonia / umlaut, w odróżnieniu do apofonicznych / ablautowych mocnych. Są też czasowniki przeszło-teraźniejsze, których oryginalna forma mocna w preteritum ma znaczenie teraźniejsze, a formę przeszłą tworzy się na sposób "słaby".

[elslovako]

Sjette lektion – Hvad er klokken?
[ˈɕeːd̥ə leg̊ˈɕo̝ˀn | ˈva̝ð̠ˠ̞ ˈεɐ̯ ˈg̊ʰlʌ̟̞̹g̊ən]
Lekcja szósta – która jest godzina?

Anite: Lars, kan du sige, hvad er klokken? Mit ur virker ikke.
Lars: Klokken er halv to.
Anite: Tak!
Lars: Det var så lidt. Kan jeg spørge dig om noget?
Anite: Ja, hvad ønsker du at vide?
Lars: Hvad laver du i aften?
Anite: Så, intet.
Lars: Vil du med mig til en restaurant?
Anite: Hvorfor ikke. Klokken syv?
Lars: Fint!

Tłumaczenie

[close]

Transkrypcja

[close]

Podczas tego jakże subtelnego podrywu mojego autorstwa padły dokładnie trzy określenia czasu. Dotyczyły one dokładnej godziny (Klokken er halv to oraz klokken syv) lub pory dnia (i aften). Najpierw nauczymy się podawać godziny, a żeby podać godzinę, oczywiście musimy znać liczebniki.

Na początek poznamy tylko te od 0 do 12, ponieważ Duńczycy co prawda zapisują godziny 0-24, ale podają je w systemie 12-godzinnym.

0 – nul [ˈnɔ̟̝l]
1 – en [ˈe̝ˀn]
2 – to [ˈtˢo̝ˀ]
3 – tre [ˈtˢʁeˀ]
4 – fire [ˈfiːʌ̟̞̹]
5 – fem [ˈfemˀ]
6 – seks [ˈseg̊s]
7 – syv [ˈsywˀ]
8 – otte [ˈɔ̟̝ːd̥ə]
9 – ni [ˈniˀ]
10 – ti [ˈtˢiˀ]
11 – elleve [ˈelvə]
12 – tolv [ˈtʌ̟̞̹lˀ]

Oddzielnie nazwy dla 11 i 12 są pozostałością systemu dwunastkowego, którą można zauważyć w każdym innym języku germańskim.

Znamy już liczebniki? Teraz bardzo ważna różnica między określeniem en time [ˈtˢiːmə] a en klokke [ˈg̊ʰlʌ̟̞̹g̊ə]. Oba te terminy tłumaczy się jako „godzina”, jednak time jest odcinkiem czasu trwającym 60 minut (np. mecz piłki ręcznej trwa godzinę), a klokke konkretną wartością (np. mecz piłki ręcznej zacznie się o godzinie 18). Taka sama różnica dotyczy pojęć en dag [ˈd̥εˀ] i en døgn [ˈd̥ʌ̟̞̹jˀn] – pierwsze określenie to przeciwieństwo nocy, a drugie to określenie odpowiadające naszej „dobie”.

Podając godzinę, zaczynamy od Klokken er... i dodajemy odpowiedni liczebnik (nie porządkowy!). Pamiętaj, że podając godzinę słownie obowiązuje system 12-godzinny, wszelkie wątpliwości można rozwiać dodając om eftermiddagen (po południu). Na razie nie wprowadzam bardziej zaawansowanych metod podawania godziny (typu za 20 minut piąta, 10 minut do drugiej), pojawi się to na następnej lekcji, gdzie zaprezentuję sposób przedstawiania dat i większych liczb.

Zostały także określenia ogólne:
mandag – poniedziałek
tirsdag – wtorek
onsdag – środa
torsdag – czwartek
fredag – piątek
lørdag – sobota
søndag – niedziela

en dag – dzień
en nat – noc
en time – godzina (60 min.)
et minut – minuta
et sekund – sekunda

en morgen – poranek
en formiddag – przedpołudnie
en middag – południe
en eftermiddag – popołudnie
en aften – wieczór

i dag – dzisiaj
i går – wczoraj
i morgen – jutro
i morges – dzisiaj rano (!)

Chcąc utworzyć określenia typu „w popołudnie/popołudniu”, wystarczy wstawić „i” przed odpowiednie określenie. Ta zasada nie tyczy się dni tygodnia:
-używamy på mandag, tirsdag,... jeżeli czynność wydarzy się tylko raz lub nie jest regularna
-używamy om mandagen, tirsdagen... jeżeli czynność jest wykonywana w każdy dany dzień tygodnia.

Opgaver:

Zadania z lekcji piątej (poprzedniej) i szóstej (tej):

Ułóż dialog, korzystając ze wskazówek.

-Hej, hvad hedder du?
-???
-Jeg hedder Per. Kommer du fra Danmark?
-??? (wskazówka: Polak – polak, Polska – Polen)
-Polak/Fra Polen? Fantastisk. I hvilken by bor du?
-???
-Jeg bor i Aarhus.

Korzystając ze słownika http://ordnet.dk/ddo podaj transkrypcję IPA następujących wyrazów:

mandag
tirsdag
onsdag
torsdag
fredag
lørdag
søndag

Pamiętaj, że transkrypcja w słowniku jest domyślnie podana w alfabecie fonetycznym Dania. Tabela służąca do konwersji między Danią a IPA-ą znajduje się na stronie http://ordnet.dk/ddo/artiklernes-opbygning/udtale?set_language=da

Trivia

Trivia

[close]

Held og lykke!