Język enencki [Kyon]

[Spiritus]

Dobra, zakładam ten wątek, żebyście mnie motywowali swoimi pochlebstwami i bili po głowie, jak wymyślę jakąś głupotę, bo dyskusje do artykułów na Wiki zazwyczaj świecą pustkami.

Klasyczny język enencki
Tā́le ehínenki
[tǎːlɛ ʔɛhínɛŋki]

1. Tło
Klasyczny język enencki jest nieco skostniałym, ustandaryzowanym wariantem południowego dialektu języka staroenenckiego (gdzie zakładam, że nie było ery średniej). Jest to język religii, kultury, sztuki i nauki w całym Szurze oraz natywna mowa dla sporej części arystokracji. W praktyce mieszkańcy regionu mówią przeróżnymi językami, ich dialektami i ich gwarami, które wszystkie wywodzą się z wyżej wymienionego języka staroenenckiego. Jedynym polem, na którym bardziej prestiżowe dialekty dominują nad klasyczną enencczyzną jest polityka.
W przyszłości język albo pozostanie oficjalną linguą francą wielu szurskich państw (wariant arabski) albo jego użycie spadnie i zostanie zastąpiony jakimś bardziej prestiżowym dialektem, który będzie nowym oficjalnym językiem szurskiego państwa (wariant chiński).

2. Fonologia
2.1 Konsonantyzm
Enencki zestaw spółgłosek jest dosyć zwyczajny:
Nosowe: /m n/ <m n>
Zwarte: /p t k ʔ/ <p t k ’(0-)>, /b d g/ <b d g>
Kontynuanty: /f s ɬ ʃ x h/ <f s š ł x h>, /v z l ʒ ɣ/ <v z l j ĝ>
Drżące: /r/ <r>
Półsamogłoski: /j w/ <y w>

Brak /ŋ/, bo w dialekcie południowym (patrz wyżej) przeszło w /w/.

2.2 Wokalizm
W samogłoskach również nie ma większych niespodzianek:
Przymknięte: /i iː u uː/ <i ī u ū>
Średnie: /ɛ ɛː ɔ ɔː/ <e ē o ō>
Otwarte: /a aː/ <a ā>

Ogólnie więcej zabawy, jeśli chodzi o fonologię, jest dialektach.

2.3 Akcentuacja
W języku enenckim występuje akcent toniczny - akcentowana samogłoska wymawiana jest z wyższym tonem. W danej sylabie jednakże akcentowana jest tylko jedna mora, gdzie samogłoski długie są dwumorowe - a więc akcent może padać na pierwszą lub drugą morę. Mamy więc trzy możliwe tony w sylabach akcentowanych:
Wysoki: <á>/á/ [á]
Opadający: <â> /á͜a/ [âː]
Wznoszący: <ā́> /a͜á/ [ǎː]

Są trzy możliwe miejsca padania akcentu w morfemie:
paroksytoniczny - najczęstszy ze wszystkich, pada na przedostatnią morę (np. tā́le "mówić, język");
proparoksytoniczny - drugi najczęściej występujący akcent, pada na przedprzedostatnią morę lub na przedostatnią, jeżeli wyraz jest dwusylabowy (np. ástoa "człowiek, istota ludzka", énen "człowiek, obywatel, mieszkaniec");
oksytoniczny - najrzadszy typ akcentu, pada na ostatnią morę, występuje we wszystkich jednosylabowcach zakończonych długą, ciężką sylabą oraz w niektórych innych słowach zakończonych ciężką sylabą (np. ā́l "nos").

Dany typ akcentu jest powielany we wszystkich derywatach morfemu, np. astoátā /ʔastɔáta͜a/ z akcentem na trzecią morę od końca < ww. ástoa "człowiek".

Jeżeli w sylabie bezpośrednio poprzedzającej sylabę akcentowaną występuje samogłoska długa, ulega ona skróceniu. Np. ałłá (B.-D.) < ā́l + -sa.

Akcent ulega przesunięciu o jedną morę przy dodaniu końcówki biernika-dopełniacza -s (która swe prawdziwe kolory pokazuje, gdy przy części paradygmatów pozostaje w starej formie -sa). Np. astóas (B.-D.) < ástoa + -s.
Końcówka narzędnika -ō (< *wa) jest akcentuacyjnie traktowana, jak gdyby była krótka. Np. talózō (INS.) < talózi "zdanie, stwierdzenie" + -wa, nie *talozô.

2.4 Fonotaktyka
Enencka sylaba ma formę:
(C(C))V(R), gdzie
C to dowolna spółgłoska, a CC to dopuszczalna zbitka;
V to dowolna samogłoska (długa lub krótka);
R to spółgłoska /n r s z l ɬ/, a w wygłosie słowa również /ʔ/.

Nagłosowa sylaba zawsze zaczyna się zwarciem krtaniowym (które jednak może fonetyczne zanikać), ale wewnątrz słów zdarza się hiatus.

Dopuszczalne są następujące zbitki:
Tylko w nagłosie: /sp st sk sn sm zb zd zg zn zm/,
Tylko w śródgłosie: /pn tm kn km bn dm gn gm/, dowolna geminata oprócz */ʔː hː/
W śródgłosie i nagłosie: /ps bz ks gz/.

Sylaba przed zbitką śródgłosową jest zawsze krótka (jednomorowa) i lekka (bez kody).

3. Morfologia i składnia
Wypiszę tu raczej informacje ogólne i różne ciekawostki, bo od tabelek jest wiki.

Język enencki jest językiem aglutynacyjnym, choć na nieuzbrojone oko może wyglądać fleksyjnawo, jako że różne sufiksy, prefiksy, infiksy i cyrkumfiksy mogą mocno wpływać na wygląd słów.

3.1 Czasowniki
Jeśli chodzi o czasowniki, to morfologicznie mamy trzy czasy - teraźniejszy, przeszły i przyszły oraz trzy aspekty - niedokonany, dokonany i hipotetyczny. Czasy dokonane można również nazwać perfektami, bo ich faktycznie znaczenie to kolejno przeszły dokonany, zaprzeszły i przyszły uprzedni. Występuje my ekskluzywne i inkluzywne (na tym forum chyba trzeba by raczej mówić, jak w danym języku go nie ma ).

Znacznie ciekawszą cechą enenckich czasowników jest to, że każdy czasownik ma swoją formę podstawową z trzech możliwych - nieprzechodnią, przechodnią i kauzatywną. Od każdego czasownika można utworzyć dwie brakujące formy według (zazwyczaj) regularnej derywacji:

[table=2]
[tr]
[td]Nieprzechodni[/td]
[td]gándi
rodzić się[/td]
[td]kā́n
świecić[/td]
[td]î
iść (fr. marcher)[/td]
[/tr]
[tr]
[td]Przechodni[/td]
[td]kádi
rodzić[/td]
[td]kasná
oświecać, świecić na coś[/td]
[td]ā́ysa
iść gdzieś, wchodzić[/td]
[/tr]
[tr]
[td]Kauzatywny[/td]
[td]sagáda
zapładniać[/td]
[td]sagasná
zapalać[/td]
[td]zmā́ysa
wieźć[/td][/tr][/table]
Podstawę oznaczono kolorem czerwonym.

Argumenty celownikowe i benefaktywne oznacza się poprzez stronę aplikatywną. Jeżeli są w focusie, poprzez odpowiedni prefiks oznacza się również narzędzia i okoliczniki (ale jeśli nie są w focusie, stoją osobno).

3.2 Rzeczowniki
Prefiksy strony aplikatywnej zapożyczyły rzeczowniki. Używa się ich wtedy, gdy dany rzeczownik jest przydawką. Np.:
Ši’Énen Okínawe
{^ABLczłowiek Okinawa^LOC}
"Człowiek z Okinawy"

Rzeczowniki odmieniają się przez 4 przypadki - absolutyw, biernik-dopełniacz, miejscownik i narzędnik. Biernik-dopełniacz jest używany w funkcji dopełnienia czasownika tylko wtedy, gdy jest topikiem. W innym wypadku, pozostaje nieoznaczony (jest w absolutywie). Np.:
Šówini ū́ra.
{widzieć^1.SG morze^ABS}
"Widzę morze."

Urás šówini.
{morze^ACC widzieć^1.SG}
"Widzę (to) morze!"

Występują dwie liczby mnogie - określona i nieokreślona. Liczba mnoga określona oznacza skończoną, policzalną liczbę danych przedmiotów ("trzy psy", "oczy"), nieokreślona - wszystkie desygnaty i rzeczowniki niepoliczalne ("ludzie", "woda"). Użyta w konstrukcji dzierżawczej, liczba mnoga nieokreślona oznacza wszystkie przedmioty danego typu należące do danego właściciela ("moi synowie", "wszyscy moi synowie"), liczba mnoga określona zaś - część tychże przedmiotów ("jacyś moi synowie", "paru z moich synów").

Od rzeczowników występujących domyślnie w liczbie mnogiej tworzy się derywaty syngulatywne, z których część zmienia znaczenie - np. manā́ti (poj.) "kropla" < mā́na (mn.nokr.) "woda".

3.3 Składnia
Język enencki jest lewogłowy. Szyk zdania jest uzależniony jest od focusu i topicu - topic zostaje umieszczony zaraz na początku zdania, focus zaraz za czasownikiem.

4. Teksty
Bydom, nawet z nagraniem, ale muszę poredagować, bo często robię babole.
Będę dodawał nowe informacje, ale ogólnie większość będzie trafiać na wiki. Jakieś opinie?

[Henryk Pruthenia]

Bardzo mi się podoba tekst "Owcy i Koni" - rzeczywiście treściwy. Ciekawe jestem pisma - masz coś już, czy jeszcze nie? No i dodatkowo - fajnie nieindoeuropejsko brzmi - ciekaw jestem dalszych efektów.

[Ragêr]

powiem, ze ciekawe nawet  ;-)

[Pluur]

Wreszcie się doczekałem (acz przeczytałem wikipedię już wcześniej, przed postem). Czekałem na ten język, bo i sama cywilizacja Eneków ciekawi (klimatyczna mapa). Ciekawy jest, jednak wydaje mi się trudny.

Znacznie ciekawszą cechą enenckich czasowników jest to, że każdy czasownik ma swoją formę podstawową z trzech możliwych - nieprzechodnią, przechodnią i kauzatywną. Od każdego czasownika można utworzyć dwie brakujące formy według (zazwyczaj) regularnej derywacji:

Ciekawe

Od rzeczowników występujących domyślnie w liczbie mnogiej tworzy się derywaty syngulatywne, z których część zmienia znaczenie - np. manā́ti (poj.) "kropla" < mā́na (mn.nokr.) "woda".

Podoba mi się. W olseskim (jego pierwotnej wersji) był podobny mechanizm, który jednak zarzuciłem.

Występuje my ekskluzywne i inkluzywne (na tym forum chyba trzeba by raczej mówić, jak w danym języku go nie ma ).

Na Kyonie to powszechne, trudno znaleźć języki, gdzie takiego podziału brak <3

[Spiritus]

Dopiero co opublikowałem, a już pojawiły się ważne zmiany.

Narzędnik i miejscownik znikają.
Nie jest to zmiana tak znikąd, przyimki w formie niezależnej już od dawna miały tendencję do zachowywania się jak czasowniki (vide chiński). Doszedłem więc do wniosku, że ich argumenty będą zachowywać się tak jak normalne dopełnienia bliższe - ich przypadek i miejsce względem przyimko-czasownika będą zależeć od ich relacji do głównego czasownika. Kolejno:

Topic: Zgodnie z regułą, całe wyrażenie przyimkowe trafia na początek zdania, rzeczownik trafia przed przyimko-czasownik i zostaje odmieniony w bierniku-dopełniaczu, sam przyimek dostaje końcówkę równoczesności -ne, które w tym przypadku często zostaje zredukowana do -n'
Tajás xán' en łúnayrā́ga.
[taʒás xán ɛn ɬúnajrǎːga]
{świątynia^ACC LOC^SIM IMPRS modlić-się^IPFV}
"W świątyni się modli."

Argument czasownika: Jeżeli rzeczownik jest dopełnieniem bliższym czasownika, przyimek zostaje zaanektowany przez główne orzeczenie, rzeczownik zostaje wyrzucony za orzeczenie i postawiony w absolutywie:
Šíłukáwwa maĝâl.
[ʃíɬukáwːa maɣâːl]
{^APL-ABLbiec^PFV dom^ABS}
"Wybiegł z domu"

Focus lub poboczny okolicznik: Przyimko-czasownik zachowuje się tak samo jak w topicu, ale rzeczownik trafia zań i zostaje odmieniony w absolutywie:
Samimī́ska o wā́ne láymu.
[samimǐːska ɔ wǎːnɛ lájmu]
{zabić^PFV 3.SG.AN INSTR^SIM nóż^ABS}
"Zabił go nożem."

Podmiotowe zaimki osobowe zostają oderwane od czasownika
Już dawno brałem to pod uwagę. Od dzisiaj zaimki osobowe zachowują się jak zwykłe rzeczowniki (oznacza to też, że są ustawiane przed, a nie za negacją). W roli podmiotu zaimki trzeciej osoby dalej będą zazwyczaj pomijane.

Czasowniki dalej uzgadniają się z podmiotem co do liczby.

Mam nadzieję, że są to ostatnie zmiany u podstaw języka i odtąd będę już mógł znów zacząć normalnie go rozwijać po przez pół roku ciągnącej się reformie.

[Henryk Pruthenia]

Zmiany dość fajne - ciekaw jeśm tych przyimków czasownech.

[Spiritus]

Słuchałem wczoraj wycieńczony o trzeciej w nocy w radiu, więc postanowiłem, że przetłumaczę refren xD.

Never mind, I'll find someone like you      I wish nothing but the best for you too      Don't forget me, I beg I'll remember you said "Sometimes it lasts in love but sometimes it hurts instead"

Lā́s távve, šo xálejéwa nuzṓ nerós ti Šo li’óska tígi semišî ner Ṓgi távve šo, šo hínde Šo ałfúga ne na tā́le "Mór ti la momóre xán’ viššân ter mór ti wā́n’ dṓwe sā́s xán’"

I glossy:
{3sinan^ACC-GEN zapominać^IMP, 1s znajdować^{FUT EQU}3san 2s^ACC-GEN jeden
1s ^APLżyczyć tylko dobry^SUPL 2s
NEG.IMP zapominać 1s, 1s błagać
1.s pamiętać^FUT 2s REL mówić
"czas jeden 3sinan trwać LOC^SIM miłość
i czas jeden INS^SIM boleć miejsce^ACC-GEN LOC^SIM}

[Henryk Pruthenia]

Fajnie wygląda ten zapis, i ten miljard djakrytyków

[Spiritus]

Powiedz to Grekom .

[Kazimierz]

Fajny język! Podoba mi się regularne tworzenie kauzatywów, coś czego brakuje mi w polskim. Nie obrazisz się jak buański sobie trochę pozapożycza z twojego języka?

[Spiritus]

Fajny język! Podoba mi się regularne tworzenie kauzatywów, coś czego brakuje mi w polskim. Nie obrazisz się jak buański sobie trochę pozapożycza z twojego języka?

No, kauzatywy są przydatne, to prawda. A co do zapożyczeń - to myślę, że są one nawet nieuniknione. Przy czym nie wiem, jak dużo by buański zapożyczał z enenckiego klasycznego, a ile z dialektów, z którymi miałby bezpośredni kontakt.