Caraig: Dobra więc oficjalnie niezliczona zostaje przemianowana na kolektywną
Post długi ale liczę że opisałem wszystkie albo chociaż większość głównych konstrukcji gramatycznych. Jak coś ważnego pominąłem lub znajdziecie jakieś błędy dawajcie znać
Co do szyku- jak mówiłem poprawność zależy od obecności orzeczenia na początku zdania, zatem głównie VSO lub rzadziej VOS. Zdanie jest zrozumiałe w dowolnym szyku, natomiast wszelkie inne poza wymienionymi używane są jedynie w poezji lub pieśniach.
FONETYKA
Eksperymentowałem z nią trochę zwłaszcza z samogłoskami z którymi był problem i poprawiłem co nieco. Daję całą fonetykę żeby zamknąć temat w jednym poście:
i- [ i/j ] „j” tylko w dyftongach
y- [ Y ]
a- [ ɐ ]
o- [ ɔ ]
e- [ æ/ɛ ]
u- [ ʊ/u ]
c- [ s ] s- [ z ] k- [ k ] g- [ g ]
t- [ t ] d- [ d ] f- [ f ] v- [ v ]
z- [ ts ] ż- [ dz ]! x- [ ks ] ẋ- [ gz ]
p- [ p ] b- [ b ] ćh- [ ʂ ] ch- [ ʃ ]
m- [ m ] n- [ n ] l- [ l ] r- [ r ]
ĥ- [ x ] h- [ χ ]
Tu schemat. Nie wiem czy go dobrze zrobiłem czy nie bo jestem w fonetyce laikiem:
http://jezykotw.webd.pl/w/images/c/ca/Ysa1.pngCZASOWNIK
Końcówką czasownika jest „x”. Czasowniki na ogół tworzone są bezpośrednio od rzeczowników. Bierzemy rzeczownik przykładowo- „Nahnu” (dłoń, I deklinacja) i „Bĥuur” (złoto, II deklinacja), dodajemy końcówkę „x” w I deklinacji a w II „ax” i otrzymujemy coś co po polsku nazywamy rzeczownikiem odczasownikowym, który w ysańskim jest tożsamy z bezokolicznikiem. Odpowiednio „Nahnux”- dotykanie/dotykać, „Bĥuurax”- pozłacanie/pozłacać, sprawiać coś wartościowym.
Do czasownika możemy dokleić kolejno: końcówkę trybu, końcówkę osobową określającą osobę i rodzaj (ale nie liczbę), końcówkę czasu, końcówkę aspektu (ciągły). Potem ewentualne pozostałe sufixy.
Tryb oznajmujący- wyraża stosunek neutralny do treści
Tryb rozkazujący- wyraża rozkaz/polecenie. Nigdy nie należy go używać w prośbach!
Tryb nieświadka- wyraża zdystansowanie się od wypowiadanych treści, odpowiednik polskiego „podobno”
Tryb potencjalny- wyraża możliwość zaistnienia jakiejś sytuacji, odpowiednik polskiego „może (…)”
Tryb łączący- Łączy zdania złożone zastępując polski spójnik „że”, „żeby”, „by” „mówię ci to, żebyś zrozumiał”, „wiem, że wiesz”, „zrobiłem to, byś mógł uciec”. Łączy zdanie w konstrukcji pfat-ies i żam-rak. Wyraża prośby „proszę, zrób to”, i życzenia „niech zabrzmi róg”.
Czasów jest 8. Zasada tworzenia ich jest banalna natomiast użycie ciut bardziej skomplikowane.
Czas teraźniejszy (brak końcówki): wyrażamy nim to co dzieje się w tym momencie „idę do szkoły” , opinie „nie zgadzam się z tobą”, „nie lubię malin”. Występuje w opowiadaniach „on wtedy powiedział że jej
nie lubi”
Czas teraźniejszy niedokonany/ciągły (końcówka –rra): wyrażamy nim czynności, które dzieją się od jakiegoś czasu „pracuję wciąż w sądzie” , „siedzę tu od rana”, „wciąż nie zgadzam się z tobą”
Czas przyszły (końcówka fi/vi): Wyrażamy nim czynności które wydarzą się w przyszłości i zostaną zakończone (najpewniej) „zrobię to”
Czas przyszły niedokonany (końcówka fi/vi+rra): Wyrażamy nim czynności które wydarzą się w przyszłości i nie wiadomo czy zostaną zakończone „będę to robił”, będą trwać przez jakiś czas „będę pracował jako strażak”
Czas przeszły (końcówka fa/va): Wyrażamy nim czynności które się zdarzyły i zostały zakończone „rzuciłem kamienie”
Czas przeszły niedokonany (końcówka fa/va+rra): Wyrażamy nim czynności które nie zostały zakończone „pracowałem nad tym”, trwały przez określony czas „rzucałem kamieniami przez 3 godziny”
Czas historyczny (końcówka ha): Zastępuje czas przeszły w odniesieniu do bardzo dawnych wydarzeń
Czas historyczny niedokonany (końcówka ha+rra): Zastępuje czas przeszły niedokonany w odniesieniu do bardzo odległych wydarzeń.
Wybór końcówki fa/fi va/vi jest dobrowolny. Ważne by w jednej wypowiedzi/rozmowie/książce konsekwentnie używać fa i va albo fi i vi.
Wybór czasów pomiędzy przeszłymi a historycznymi nie jest jasno rozgraniczony bo „dawno” jest pojęciem względnym. Historycznych użyjemy bez wątpienia w kronikach czy opowieściach o odległych czasach. Natomiast opowiadając o tym co nas spotkało zależy już nie od odgórnie nałożonych reguł tylko jak my to subiektywnie postrzegamy. 80 latek opowiadając o tym co go spotkało 8 lat temu raczej użyje przeszłego, 12 latek raczej historycznego.
CZASOWNIKI MODALNE
Czasowniki modalne odmieniają się tak jak zwykłe, czasownik "dopełniający go" występuje zaraz za nim w bezokoliczniku z dodaną końcówką dopełniającą
PRZYMIOTNIK
Przymiotnik tworzymy od rzeczownika przez dodanie końcówki „ch” do rzeczownika. Następnie odmieniamy do odpowiedniej osoby zgodnej z określanym rzeczownikiem dodając u/e/o w I deklinacji jako przyrostek za „ch”, w II jako wrostek pomiędzy rzeczownikiem, a „ch”. Przymiotnik odmienia się przez przypadki analogicznie do rzeczownika, zwyczajowo w zdaniu znajduje się za rzeczownikiem. Przykład:
Bĥuuruch- złoty (l. poj, rodzaj męski, mianownik)
Bĥuurechchis- we wszystkich złotych (l. kol, rodzaj żeński, inessyw)
Imiesłów przysłówkowy (pol.: czytanie – czytając): W ysańskim nie ma czegoś takiego. Formy analogiczne tworzymy przez odmianę rzeczownika odczasownikowego przez odpowiedni przypadek- „nauczył się tego czytając podręcznik” przetłumaczymy jako „nauczył się tego podczas czytania/dzięki czytaniu podręcznika”.
Imiesłów przymiotnikowy czynny (pol.: czytanie – czytający): Jest to przymiotnik tworzony od bezokolicznika (rzeczownika odczasownikowego). Bĥuurax -> Bhuuraxuch (l.poj. rodzaj męski, mianownik)
PRZYSŁÓWEK
Przysłówek tworzony jest podobnie do przymiotnika. Do rzeczownika dodajemy końcówkę w I deklinacji „ch” w II „ach”. Potem odmieniamy przez osoby i rodzaje zgodnie do określanego czasownika dodając końcówkę u/e/y + -/k/c.
ZAIMEK OSOBOWY
Ponieważ odmienia się przez liczby nieco inaczej niż rzeczownik (w 1 i 2 os zamiast udźwięcznienia lub zdwojenia spółgłoski na końcu, samogłoska zmienia się w dyftong). Podana odmiana w mianowniku.
ZAIMEK DZIERŻAWCZY
Jest po prostu zaimkiem osobowym odmienionym do posessesywu. Mechanizm odmiany jest jednak zgoła inny od tego znanego z języków indoeuropejskich. Dobra, ciężko mi wytłumaczyć ale spróbuję. Przykładowo w „moją książkę” wskazuje osobę osoby (masło maślane) posiadającej, rodzaj rzeczownika, jego liczbę i przypadek. W ysańskim wskazuje osobę liczbę i rodzaj osoby do której dana rzecz przynależy natomiast nie zdradza nic na temat rzeczownika. Z tego powodu nawet w najbardziej luźnym szyku znajduje się bezpośrednio przed nim. Mam nadzieję że wytłumaczyłem to zrozumiale.
ZAIMEK ZWROTNY
Nie ma go. W ysańskim istnieją czasowniki zwrotne ze swojej natury- Dessuivax (walić się). W przypadku innych np. „myć” dodajemy zaimek osobowy odmieniony do odpowiedniego przypadka- „myję siebie”.
PYTANIA
Pytania tworzymy za pomocą zaimka pytającego „ion”. Odmieniamy przez przypadki dodając końcówkę l. mn/kol z II deklinacji w zależności o co chcemy zapytać. Nieodmieniony znaczy „czy”.
KONSTRUKCJA PFAT-IES
Brzmi złowrogo, ale taka nie jest. Oznacza tyle co ten-kto lub to-co (ysański nie rozróżnia żywotności i nieżywotności) i służy budowaniu zdań współrzędnie złożonych. Schemat wygląda następująco: czasownik-podmiot-dopełnienie-pfat-czasownik-ies(podmiot)-dopełnienie. Oba zaimki odmieniają się przez osoby (u/e/o), liczby i przypadki analogicznie do rzeczownika. Muszą występować wspólnie.
KONSTRUKCJA ŻAM-RAK
Żam-rak oznacza tyle co „jeżeli-to” (dosłownie jeżeli-więc). Schemat wygląda następująco: Czasownik+końcówka żam-podmiot-dopełnienie-(rak)-czasownik w trybie łączącym-reszta zdania. „Rak” może być pominięte.
PARTYKUŁY
W ysańskim istnieje grupa nieodmiennych części mowy (nareszcie co?), które nazywam zbiorczo partykułami. „Tak”, „nie”, „też”, „wciąż”, „rzadko”, „często” etc. Częściowo pokrywa się to z polskimi przysłówkami.
SPÓJNIKI
„i”- ka (często pomijany)
„więc”- rak
„ale”- tak/uma
„albo”- dak
„lub”- xak
„czyli”- die
LICZEBNIKI
1- Feĥ 10- Feeĥ 100- Veĥ 1000- Veeĥ
2- Tat 20- Taat 200- Dat 2000- Daat
3- Cat 30- Caat 300- Sat 3000- Saat
4- Tal 40- Taal 400- Dal 4000- Daal
5- Mec 50- Meec 500- Nec 5000- Neec
6- Cal 60- Caal 600- Sal 6000- Saal
7- Faf 70- Faaf 700- Vaf 7000- Vaaf
8- Tar 80- Taar 800- Dar 8000- Daar
9- Caar 90- Caar 900- Sar 9000- Saar
0- Ẋad
I przykłady tworzenia tych bardziej złożonych:
30 000- Caat-veeĥ
128 336- Veĥ taat tar-veeĥ sat caat cal
Liczebnik porządkowy tworzymy przez zrobienie z niego przymiotnika. W przeciwieństwie do niego zwyczajowo stoi przed rzeczownikiem.
YSAŃSKA RODZINA JĘZYKOWA
Mam mniej więcej również obraz innych colangów (napewno powstanie 1) opartych na ysańskim. To co ogólnie będzie je łączyć to:
-Aglutynacyjność z naleciałościami fleksji, bądź pełna aglutynacyjność.
-Bogaty system przypadków
-Struktura nominatywno-akuzatywna
-Olbrzymie znaczenie iloczasu, duża ilość wydłużonych głosek.
-Szyk zdania "wyrzucający" czasownik na początek
-Brak rodzajników (tu nie jestem pewny czy w każdym przypadku)
