Alfabet:
a ä i u ü e ë o /a a: i u u: e e: o/
k g d h /k g d H/
s t f l /s t f j/
m µ/m' n ñ /m ɱ n ŋ/
r p z j c /r p z l c/
Uwaga, fonem /m/ jest zapisywany na dwa sposoby, użycie dowolne.
Wyjątki wymowy:
Do przedłużenia samogłsoki dojdzie gdy:
-samogłoską jest a, u, e.
-jest po literze k, d, t, lub pada na nią akcent.
Akcent jest stały i pada na drugą sylabę i polega na podwyższeniu tonu tej sylaby i czasem ją przedłuża, akcent nie pada na zaimki, spójniki i partykuły.
-jeżeli przed samogłoską występuje spółgłoska szczelinowa, wówczas między nimi pojawia się /x/ (uwaga, ten fonem nie ma swojej litery). W przypadku, gdy przed samogłoską jest h to nic się nie zmienia.
-jeżeli po i występuje samogłoską, to i staje się nieme.
Składnia:
Istnieje szyk SVO, VSO i VOS
Występuje podmiot uprzedni, czyli w każdym zdaniu składowym powinien być odpowiednio odmieniony podmiot, ale on nie musi być zawsze tym samym słowem.
Czasowniki modalne muszą być przed czasownikiem w dowolnym miejscu bez względu na szyk, są też nieodmienne.
Deklinacja:
Występują 3 przypadki i dwie liczby.
Końcówki deklinacyjne dla rzeczownika prostego (jeden wyraz):
l.p. l.mn.
M1 ke re
M2 ka ra
M3 ku ru
Końcówki deklinacyjne dla rzeczownika złożonego (dwa wyrazy):
l.p. l.mn.
M1 kle le
M2 kla kle
M3 m'o ka
Podczas deklinacji złożonej odmieniamy drugi wyraz, jeżeli ma więcej niż jedną sylabę, w przeciwnym wypadku odmieniamy pierwszy.
W przypadku potrzeby zastosowania np. partykuły podmiotu i partykuły dopełniacza, rzeczownik ma końcówkę dla partykuły podmiotu i właśnie ona jest pierwsza, a partykuła przypadku znajduje się po partykule podmiotu.
Te trzy przypadki pasują do konkretnych partykuł. Ale o tym trochę później.
Koniugacja:
Aby odmienić czasownik trzeba stworzyć nowe słowo które będzie pierwsze w dopełnieniu.
Istnieje 5 czasów (zaprzeszły, przeszły, teraźniejszy, przyszły i poprzyszły) i 10 stron (podstawowe: czynna, bierna, zwrotna, wzajemna, zerowa i złożone: sprawcza czynna, sprawcza bierna, sprawcza zwrotna, sprawcza wzajemna i sprawcza złożona)
Budowa słowa odmiany:
-pierwsza jest spółgłoska określająca stronę tak jak zostały wymienione powyżej (k, d, c, t n).
-następna jest samogłoska czasu kolejno o, a, u, e, i.
-a ostatnia jest spółgłoska r (do stron prostych), lub p (do stron złożonych)
Strony sprawcze:
Czynna- podmiot zezwala dopełnieniu na wykonanie czynności na drugim dopełnieniu.
Bierna- podmiot zezwala dopełnieniu na wykonanie czynności na podmiocie.
Zwrotna- podmiot zezwala na wykonanie dopełnieniu czynności na samym sobie.
Wzajemna- podmiot zezwala dopełnienią czynności na sobie wzajemnie.
Złożona- podmiot wykonuje czynność w tej stronie sprawczej złożonej która prowokuje dopełnienie do wykonania w stronie zerowej stronie na nieznanym drugim dopełnieniu które może być określone czasownikiem być na końcu zdania w odpowiedniej stronie i czasie.
Partykuły:
Partykuły w rzeczownikach są zawsze po nich i są to:
-do M1 (forma słownikowa i słowotwórcza, określa też mianownik)
-do M2: nan (partykuła podmiotu), nium (partykuła tematu), mie (partykuła podmiotu i tematu)
-do M3: de (partykuła braku), he (czyt. ne, partykuła dopełniacza), fe (czyt. u, partykuła celownika), mo (czyt. µoi, partykuła biernika), ki (czyt. kim partykuła allativusa), gi (czyt. gin partykuła ablativusa)
-na końcu zdania: re (czyt. ke, partykuła pytania)
Pominięcie partykuł podmiotu, tematu i tematu z podmiotem jest dozwolone, gdyż ich zadaniem jest tylko rozjaśnić kontekst wypowiedzi, lecz powinny być używane w tekstach dla uczących się tego języka by bez znajomości niektórych słów byli w stanie przewidzieć znaczenie zdania. W tekstach wskazane jest, by partykuła tematu była używana przy rzeczownikach zmieniających stan, a podmiotu przy tych które doprowadzają do zmiany stanu. Jednak mogą być też użyte w celu podkreślenia czegoś, te partykuły mogą być też używane ba wiele różnych innych sposobów.
Przymiotniki:
Odmieniają się przez 2 przypadki: mianownik i dopełniacz. Aby utworzyć dopełniacz ostatnią sylabę przenosimy na początek. Są dwa stopnie: równy i podwyższony. Stopień podwyższony tworzymy przez podwojenie ostatniej sylaby i dodanie przed nią le.
Zaimki:
Ja- sere
Ty- kiore
On/ona/ono- kikiano
My- serere
Wy-kiorer
Oni/one- kianore
Moje- seke
Twoje- kioke
Jej/jego/tego- kikiame
Nasze-sereke
Wasze-kiorek
Ich-kianoke
Liczby:
System oktalny:
0-ur
1-sen
2-lou
3-rei
4-sia
5-koko
6-gone
7-funu
Liczby są sklejane. Np. 123-senlourei
System decymalny:
0- ei
1- kia
2- niu
3- go
4- riku
5- mite
6- gose
7- roido
8- kleh
9- pes
10-kom
100-hom
1000-pom
12-komniu
102-kiahomniu
123-kiahomniukomgo
Cyfra tysięcy+pom+cyfra setek+hom+cyfra dziesiątek+kom+cyfra jedności
By określić, że coś ma jakiś kolor używamy konstrukcji:
Podmiot w M2, lub w dopełniaczu + nium + kolor
Słownik:
Słownik:
Przykładowe zdania:
Ja jestem Jan.
Sere rojento kur Janke.
Pies pije wodę.
Hahika nan pe kur hioke nium mo.
Czy ty jesteś Dawid?
Kiore rojento kur Dawidke re.
Jestem Polakiem.
Sere rojento kur Prainke.
Pies pije wodę, dlatego kot nie może.
Hahika nan pe nup hioe nium mo, ge miamake higa fente pe nur hioku mo.
Reformy:
-dnia 23 czerwca 2019 roku zostają zmodernizowane partykuły deklinacyjne przez dodanie partykuły dwóch przypadków:
-allativus (ki /kim/)
-ablativus (gi /gin/)
-dnia 29 października 2019 roku dochodzi do modernizacji deklinacji przez dodanie rzeczowników złożonych.
-dodanie fonemu /x/ jako reguła w wymowie.
Planowane reformy:
-usunięcie µ z alfabetu.
-zmiana ä, ü, ë na a', u', e'
-rozbicie przypadka M3 na dwa inne przypadki
-klasy rzeczowników: odżywione, nieożywione. Deklinacja rzeczownika i odmiana przymiotnika ulegną przez to zmianą.
-wprowadzenie nowego słowotwórstwa, które będzie posiadało formanty i w przeciwieństwie do obecnego będzie regularne.
-dodanie nowych liter: b', k', s', h'
-zmiana koniugacji. Czasowniki dostaną klasy: czynna, bierna, zwrotna. Czasowniki klasy czynnej będą miały wszystkie strony, klasy biernej nie będą miały strony biernej, a klasy zwrotnej (a) nie będą miały strony zwrotnej, zaś zwrotnej (b) będą miały tylko stronę zwrotną.
-aspekt czasownika będzie regulowało słowotwórstwo.
