Język wikajski

[Todsmer]

Przy okazji mojego pierwszego tu posta, chciałbym się przywitać

Mój pierwszy conlang, stworzony dobre parę lat temu, niedawno wróciłem do niego i mocno odświeżyłem. Zwie się vicae-quene. Ma jeszcze mnóstwo niedoróbek, ale mam nadzieję że jest ukończony na tyle, że mogę go pokazać.

Gramatyka tegoż języka jest niezwykle prosta (starałem się, żeby ją maksymalnie uprościć, ale do pewnego stopnia) Są trzy czasy - przeszły, przyszły i teraźniejszy, tryb rozkazujący oraz strona bierna. Reszta informacji przekazywana jest przez pozycję w zdaniu oraz przez spójniki.

Bardzo istotną rzeczą jest fakt istnienia mowy formalnej i potocznej, które różnią się od siebie, zarówno gramatyką, jak i wymową. Słownictwo dla obydwu rodzajów języka jest takie samo, albo niewiele się różniące. W gramatyce jest także wiele stopni pośrednich między mową formalną a potoczną, używane w różnych sytuacjach.

Gramatyka (język formalny)

a) czas przeszły
osoba + czasownik + reszta zdania + anantena (an'a - był),

b) czas teraźniejszy
osoba + czasownik + reszta zdania + eninteno (en'o - jest)

c) czas przyszły
osoba + czasownik + reszta zdania + anantenoa (an'oa - będzie)

d) tryb rozkazujący
do czasownika dodaje się 'e' i przy 2 os. opuszcza się osobę.

e) strona bierna
'odbiorca' czynności + caemaoa ('emao - ma) + czasownik + reszta zdania + an'a lub en'o lub an'oa + wykonawca czynności (z dod. na końcu 'a' lub 'ia' w słowach kończących się na 'a')

W zapisie często stosuje się skróty (an'a, en'o itd.), ale słowa wymawiane są w całości.

Przykład odmiany:

athei aemeo viti anantena - On jechał naprzód
athei aemeo viti eninteno - On jedzie naprzód
athei aemeo viti anantenoa - On będzie jechał naprzód

aemeoe viti - Jedź naprzód!

athoei dramo monle eninteno- Ona gotuje jedzenie
monle caemaoa dramo eninteno athoeie - Jedzenie jest gotowane przez nią

Zaimki mają własną formę, nie dodaje się 'a' na końcu.

Te same zdania w mowie potocznej:

ath'an'aemeo viti- On jechał naprzód
ath'aemeo viti - On jedzie naprzód
ath'ano'aemeo viti - On będzie jechał naprzód

aemeoe viti - Jedź naprzód!

atho'dramo monle - Ona gotuje jedzenie
monle em'dramo (athoeie) - Jedzenie jest gotowane przez nią - można opuścić wykonawcę

Przykład mowy formalnej (słynny pierwszy artykuł.., dalej wiecie ):

fethe el curili el ailuni eninteno
yetimene aca

ro-ailuni caemaoa potho fianoi onthomene hi fianoi lothene di deme hi di curili atheie eninteno pothenai
maei videce eninteno ti aelotho hi curilo eninteno gomithe fetho yoao caipene laene ro-ailuni eninteno

A tu w mowie potocznej:

fethe curili'l ailuni'l
a'yetimene

ro-ailuni em'potho f'onthomene hi'fi'lothene deme'di hi'curili'di atheie
ma'videce aelotho'ti hi'curilo fetho'ya'go caipene ro-ailuni'lae


Jak widać, w mowie potocznej następuje znaczne skrócenie tekstu poprzez 'przypięcie' zaimków, spójników, przysłówków oraz czasownika 'mieć'. Czasownik 'być' w czasie teraźniejszym jest całkowicie wyrzucony (zastanawiam się nad formami typu 'on jest', ale chyba się będzie dało to jakoś inaczej załatwić).


Tworzenie słów

przymiotniki odrzeczowne (tak się to nazywa?) - dodany sufiks 'ne'
czasowniki od rzeczowników - zmiana ostatniej samogłoski na 'o', jeśli ostatnia litera jest spółgłoską, dodanie 'o'
rzeczowniki od czasowników - zmiana 'o' na 'e'
rzeczowniki od przymiotników - jeśli przymiotnik nie ma końcówki 'ne', dodawany jest prefiks 'ye'
przysłówki od przymiotników - dodawany prefiks 'yi'


Fonetyka języka formalnego i potocznego
Język formalny jest językiem sztucznym, stworzonym do dostojnego b. Od niego pochodzą języki/dialekty potoczne.
Wymienione są wszystkie możliwe zmiany występujące w języku potocznym. To, które są zmienione, zależy od dialektu i od użytkownika.

samogłoski

a  - /a/
i  - /i/, w 'hi' jest /ɣœ/, /ɣi/ potocznie, /j/ przed samogłoską i na końcu wyrazu
          po samogłosce - generalnie wtedy, kiedy ułatwia wymawianie
e  - /ɛ/, /ɐ/ potocznie na końcu wyrazu, /e/ potocznie
u  - /u/, /ou/ potocznie
o  - /ɔ/, /au/ potocznie
ae - /æ/, /aje/ potocznie
oa - /œ/, /ɔja/ potocznie

spółgłoski (i zbitki spółgłosek)

y  - /j/
z  - /z/
b  - /b/
n  - /n/, /ɔɲ/ potocznie w 'on', /enʲe/ potocznie w końcówkach 'ene'
d  - /d/
l  - /ɫ/
p  - /p/
c  - /k/
qu - /kʰw/, /xw/ potocznie
qe - /kʰie/, /xije/ potocznie
m  - /m/
k  - /gʰ/, /ɣ/ potocznie
f  - /pʰ/, /f/ potocznie
t  - /t/
v  - /v/, /w/ potocznie
r  - /ɹ/, /r/ potocznie
s  - /s/
h  - /ɣ/
g  - /g/
th - /tʰ/, /t/ potocznie
dh - /dʰ/, /d/ potocznie

Zbitki samogłosek w mowie formalnej zawsze wymawiane są bez protezy, w potocznej z protezą krótkiego /j/

Proteza występuje także na początku wyrazu, jeśli jego pierwsza litera to samogłoska, a ostatnia litera poprzedniego wyrazu też jest samogłoską.

Przykładowo w raenoe aeleone - krzeszcie iskry
/ɹænɔɛ æɫɛɔnɛ/ - formalnie
/rajɛnɔjɐ ajɛɫɛjɔnɐ/ - potocznie

Praktycznie zawsze w mowie potocznej występują:
proteza /j/ między samogłoskami,
/x/, /f/, /ɣ/, /t/, /d/ zamiast /kʰ/, /pʰ/, /gʰ/, /tʰ/, /dʰ/
oraz formy /ɔɲ/ i /enʲe/

Występują głoski długie i krótkie, ale nie mają wpływu na znaczenie.

Akcent

W języku formalnym akcent główny na 3 sylabę od końca, poboczny na ostatnią. Akcent toniczny. W przypadku dwusylabowego słowa akcent na 1 sylabę, jednosylabowe słowa bez akcentu

W języku potocznym 'doklejki' akcentowane tonicznie co drugą 'doklejkę'. Słowo rdzenne akcentowane tak jak w formalnym, tylko akcent jest dynamiczny, i jednosylabowe słowa też są akcentowane.

[Elenti]

Ciekawe Troche mi przypomina grecki.

[Aureliusz Chmielewski]

Słownictwo mi się podoba - trochę jak złączenie łaciny z hiszpańskim  ;-D. Poza tym lubię długie wyrazy.

Przypomina mi to trochę mój pierwszy conlang. ( Tylko bardziej nóblangowaty xD )

[Feles]

Wygląda miło.

Co do samogłosek - spodziewałbym się raczej odwrotnego procesu (por. ‹oe›: w łac. starożytnej /oi/, w średniowiecznej /e:/), ale ok.

[Henryk Pruthenia]

Hmmm.
Bardzo podoba mi się ta diglosja...
Gdyby ten język był lepiej opisany, to chętnie bym zrobił dla zabawy jakiś język potomny, czy coś w ten budyń.

[Wedyowisz]

Ciekawe Troche mi przypomina grecki.

Polinezyjski który chce być greckim.

[Todsmer]

Dzięki wszystkim za miłe słowa

@Fēlēs
Wymowa /æ/ i /œ/ w mowie formalnej jest narzucona, w mowie potocznej widać wpływ starszych form.

@Henryk
Co byś chciał oprócz słownika, którego dam na pewno? Myślałem wrzucić słownik na wiki, ale nie wiem, czy mogę, a jeśli mogę, to nie wiem jak

Ja nie wiem, czy na pewno można nazwać to diglosją - podałem dwie skrajne formy, według obecnego projektu form pośrednich jest więcej. Każdy stopień dotyczy innego stosunku do rozmówcy (podobnie jak w japońskim są różne sufiksy grzecznościowe).

[Henryk Pruthenia]

Co bym chciał?
Szczerze mówiąc po prostu pełną gramatykę w miarę. A słownik, tak bardzo się nie przyda. Znaczy się dla jakiegoś tekstu mającego pokazać co i jak - to tak. Aczkolwiek to nie będzie jakiś większy projekt. Ot po prostu któryś tam miljardowy konlang...

[Feles]

Myślałem wrzucić słownik na wiki, ale nie wiem, czy mogę, a jeśli mogę, to nie wiem jak

1. Załóż konto
2. Zaloguj się
3. Utwórz nowy artykuł
4. Wklej zawartość słownika
5.
6. PROFIT

[Todsmer]

@Henryk:
mam coś więcej, jeśli masz jakieś konkretne pytania to dawaj, bo ja nic więcej nie umiem do tego opisu dodać.

Na bank są jakieś nieścisłości, bo jezyk nie jest ukończony.

Słownictwo

Czasowniki zawsze zakończone są na '-o', np: qumeo - żyć, dramo - gotować, alaimo - rozkazywać, avieo - czytać.
Rzeczowniki powstałe przez zmianę '-o' na '-e' zazwyczaj określają czynność: drame - gotowanie, avie - czytanie.
Alaimo w drodze wyjątku tworzy rzeczownik alaie - rozkaz.

Liczba mnoga tworzona jest poprzez zmianę końcówki '-e' na '-i'. Jeśli końcówka to '-ie', wtedy do niej dodaje się '-hi'.
Jeśli rzeczownik kończy się na spółgłoskę, dodaje się '-e' lub '-i' na końcu. Jest też trochę wyjątków.

nime – nimi (ubranie), mavie – maviehi (ręka), ilaun – ilauni (mężczyzna) - ale ilaune – ilaunei (kobieta), alaim – alaime (władca).

Teraz krótki przykład tworzenia słów od jednego rdzenia. W nawiasach liczby mnogie:
atimo - ciąć
atima - miecz (atimi)
atime - podział (atimehi)
atimene - podzielony
yetimene - część (yetimeni)
yitimene - osobno

Teraz zaanalizuję przytoczony już pierwszy artykuł deklaracji praw człowieka pod kątem języka formalnego.

fethe el curili el ailuni eninteno

fethe - deklaracja (fethi) - dosł stworzenie, twór, od tworzyć, robić - fetho
curilos - prawo (curili)
el - oznaczenie posiadania - fethe el curili - deklaracja praw
ilune – człowiek (ailuni)
eninteno - być (cz. teraźniejszy)

W języku formalnym wymagane jest słowo być.
czyli dosłownie "deklaracja od prawa od ludzie być".

yetimene eieaca
artykuł pierwszy

yetimene - część (yetimeni)
aca- jeden.

Liczebnik zawsze występuje po rzeczowniku, którego liczbę ma określać. Zawsze kończy się na '-ca'
Tutaj przydałoby się powiedzieć, że liczebniki porządkowe tworzy się przez dodanie 'eie-' na początku, więc pierwszy - eieaca

ro-ailuni caemaoa potho fianoi onthomene hi fianoi lothene di deme hi di curili atheie eninteno pothenai

Przykład strony biernej.

ro - cały, całe itp.
caemaoa - forma od mieć
potho - stworzyć, urodzić
fianoi - oni, to - zastępuje ro-ailuni (całość ludzi) w późniejszych powtórzeniach, generalnie w miejscu, gdzie np. w polskim niepotrzebne byłoby użycie jakiegokolwiek zaimka.
onthomene - wolny
hi - i, oraz
lothene - równy
di - w
deme - chwała, godność, honor
atheie - jego (od athei - on, zaimki są jedynymi wyrazami z przypadkami - dwoma), w innym przypadku powinno się użyć formy el + rzeczownik
eninteno - być - konieczne w każdym zdaniu, w tym przypadku nie jest na końcu, bo na końcu jest:
pothenai - forma wykonawcy od potheni - rodzice.

Dosłownie:
"Całość ludzi mieć stworzyć on wolny i równy w chwała i w prawa jego być przez rodzice"

Widać, że "całość ludzi" to jest "on"

maei camao videce eninteno ti aelotho hi curilo eninteno gomithe fetho yoao caipene laene ro-ailuni eninteno

maei - oni
camao - mieć
videce - dar
ti - do
aelotho - rozumować
curilo - "sumieniować", rozsądzać
gomithe - wtedy, zatem, oraz
fetho - robić, tworzyć
yoao - powinien
caipene - bratersko (od caipe - brat)
laene - do

Widać, że czasownik oznaczający powinność jakiejś czynności jest zawsze po czasowniku określającym tę czynność: 'fetho yoao'

Dosłownie:
"Oni mieć dar być do rozumować i rozsądzać być, oraz robić powinni bratersko do całość ludzi być"
Nie umiem wykombinować polskiego czasownika do powinien.

Teraz jak się tworzy formę potoczną.

Jako że forma potoczna pochodzi od formy formalnej, z lekkimi naleciałościami pierwotnej mowy, najpierw tworzę tekst w mowie formalnej, a potem go przetwarzam

fethe el curili el ailuni eninteno
zamienia się na:
fethe curili'l ailuni'l

co się tu dzieje:
el idzie na koniec wyrazu, który określa. Eninteno, jako że jest w czasie teraźniejszym, wypada ze zdania.

yetimene eieaca
zamienia się na:
eiea'yetimene

liczebniki tracą końcówkę '-ca' i przyczepiane są na początku wyrazu, który określają.

ro-ailuni caemaoa potho fianoi onthomene hi fianoi lothene di deme hi di curili atheie eninteno pothenai
zamienia się na:
ro-ailuni em'potho f'onthomene hi'fi'lothene deme'di hi'curili'di atheie

caemaoa skraca się do em', i przyczepia do czasownika, z którym stanowi całość (strona bierna). Fianoi skraca się do f' lub fi' (w zależności od tego, czy wyraz, do którego przyczepia się, zaczyna sie na samogłoskę czy spółgłoskę) i przyczepia na początek wyrazu określającego (przymiotnik).
hi zmienia się w h' albo hi', zasada taka sama jak przy f' i fi'. di (jak i wszystkie tego typu wyrazy) wędrują na koniec określanego wyrazu. eninteno wypada, pothenai jest niepotrzebne w tym przypadku, wiec też wypada.

maei camao videce eninteno ti aelotho hi curilo eninteno gomithe fetho yoao caipene laene ro-ailuni eninteno
zmienia się do:
ma'am'videce aelotho'ti hi'curilo fetho'ya'go caipene ro-ailuni'lae

maei tak samo jak fianoi, z tym, że samogłoska zawsze zostaje. 'ti tak samo jak 'di. yoao skraca się do 'ya i przyczepia jako pierwsze do określanego czasownika, po nim przyczepia się spójnik 'gomithe', skrócony do 'go. 'lae tak samo jak 'ti albo 'di. eninteno wypada ze zdania.

Kolejność przyczepiania:
a) początek wyrazu (od tego wyrazu w lewo)
- an' (en') ano' od anantena eninteno anantenoa, en' wypadło z użycia
- am' em' od camao i caemaoa - 2 formy mieć.
- liczebniki
- reszta przedrostków, w kolejności występowania w zdaniu

b) koniec wyrazu (od tego wyrazu w prawo)
- 'yo, 'ya - od yono - musieć i yoao
- reszta sufiksów sprzed wyrazu
- ewentualne sufiksy zza wyrazu


Inne teksty:

Wiersz o Pierścieniach z Władcy Pierścieni:

formalnie:

ondohe aca
ondohe - pierścień (ondohi)

ondohi memca el que-onehi anantenoa, zirvie vi maeie eninteno

memca - trzy
onehi - królowie, que - elf
zirvie - góry
maeie - ich

konstrukcja jezykowa: zamiast polskiego 'dla nich' jest 'będzie ich'

fianoi lacca el cailuni-alaime anantenoa, maei inos neli cirkene maeie eninteno

lacca - siedem
cailuni - krasnolud (skrót od calie-ailuni - mali ludzie)
alaime - władcy
inos - oznacza zawieranie czegoś w sobie
nele - zamek (neli)
cirkene - kamienny (cirke - kamień)

fianoi soaca el ailuni nilunene anantenoa, maei niluno yono anantenoa

soaca - dziewięć
nilunene - śmiertelny (od niluno - zabijać, umierać)
maei niluno yono anantenoa - oni muszą umrzeć

hi fianoi aca el alaime iovene anantenoa, maei ni onaca gabene eninteno

aca - jeden
iovene - mroczny, ciemny
ni - na
onaca - tron
gabene - czarny

maei di on-mordor eninteno, iove dene acaio anantena

on-mordor - Kraj Mordor
iove - mrok, ciemność
dene - tam
acaio - zachodzić, zapadać (tu chyba kalka z polskiego )

ondohe aca alao fianoi anantenoa, ondohe aca ceaemeo fianoi anantenoa

alao - rządzić
ceaemeo - szukać

ondohe aca lometimeo fianoi anantenoa, hi thadonho fianoi anantenoa, dene iove eninteno

lometimeo - przynieść
thadonho - związać (dosł załańcuchować)

maei di on-mordor eninteno, iove dene acaio anantena

potocznie:

a'ondohe

mem'ondohe que-onehi'l, zirvie maeie'vi

sufiksy i prefiksy zawsze do podstawowego elementu - tutaj onehi - królowie

lac'oi cailuni-alaime'l, maei neli's cirkene maeie

fianoi może być skrócone zarówno jako fi' jak i 'oi.

soa'oi ailuni'l nilunene, maei ano'niluno'yo
h'a'oi alaime'l iovene, maei onaca'ni gabene
maei on'di-mordor, iove an'acaio'de

tak samo jak w 'que-onehi' człon 'onehi' jest ważniejszy, tak tutaj człon 'on' - kraj

a'ondohe ano'alao'oi, a'ondohe ano'ceaemeo'oi
a'ondohe ano'lometimeo'oi, h'ano'thadonho'oi iove'de
maei on'di-mordor, iove an'acaio'de

Kolejny tekst, z podobnej dziedziny, ale inny rodzaj tekstu, czyli pierwsze 3 zdania Silmarillionu

formalnie:

lore el ainur

lore - pieśń, muzyka

Muzyka Ainurów

dene eru anantena, fianoi pamao daneoe athei anantena, athei pamitho iluvatar di arda eninteno.

pamao - znaczyć
daneoe - ten (w tym przypadku podobne znaczenie do rodzajnika określonego)
athei - on
pamitho - nazywać
di - w

Tam Eru był, on znaczy ten On [Jedyny], on nazywać Iluvatarem w Ardzie jest.

athei eieaca fitho ainur anantena, maei aelone baith eninteno. maei caili el aelothe atheie anantena,

eieaca - pierwszy, najpierw
fitho - tworzyć
aelone - święty (dosł świetlisty)
baith - gdyż, czyli, więc
caili - dzieci
aelothe - myśli

On najpierw tworzyć ainurów był, oni święci czyli są [co znaczy święci]. Oni dzieci od myśli jego byli

hi maei lomi atheie vi, ro caemaoa fitho anantena erua, anantena. hi athei vico laene maeie, baith maeie videco vingi el lore anantena,

lomi - z
vi - nad, przed (w sensie czasu)
ro - całość
erua - forma wykonawcy w stronie biernej od Eru
vico - mówić
laene - do
videco - proponować, dawać
vingi - tematy (dosł owoce)

i oni z nim przed, wszystko mieć stworzyć był przez Eru, był [byli z nim zanim wszystko zostało stworzone]. I on powiedział do, więc im proponować owoce od muzyki [tematy muzyczne] był

hi maei loro bunomie atheie anantena, hi athei aeleonen anantena.

loro - śpiewać
bunomie - w dół, pod
aeleonen - wesoły, radosny, zadowolony

i oni śpiewać pod nim był, i on zadowolony był.

potocznie:

lore ainur'el

jest 'el, bo wyraz kończy się na spółgłoskę.

an'eru'de, f'an'pamao athei'da, athe'pamitho iluvatar arda'di.

athe' nie ath'- wyraz kolejny zaczyna się na spółgłoskę

eiea'athei an'fitho ainur, ath'aelone'th. ma'an'caili aelothe'l atheie,
hi'ma'an'limi atheie ro'vi an'em'fitho. h'athei vico laene maeie, maeie an'videco'th
vingi lore'l, hi'ma'an'loro'mie atheie, h'an'ath'aeleonen.

'mie z bunomie nie może przyczepić się do atheie (do przypadku zaimków innego od mianownika nic nie może się przyczepić na końcu)

To jest wszystko, co mi do głowy z gramatyki przyszło

[Henryk Pruthenia]

Hm, czy nie mógłbyś to jakoś uporządkować, w sensie tabelki etc.?
I jak się wymawia Twój nick...?

[Vilène]

I jak się wymawia Twój nick...?

Pewnie "teeger"...

[Henryk Pruthenia]

Ja tam wymawiam /tekr/

[Mścisław Bożydar]

Tekier

[Henryk Pruthenia]

Tejker