Przepraszam wszystkich zainteresowanych za ciszę w wątku, ale niestety siedzenie po dziewięć godzin w labie i pisanie publikacji w "wolnym" czasie nie idzie w parze z conlangingiem. Tak czy inaczej udało mi się wreszcie ogarnąć i złożyć w całość parę bardziej konkretnych informacji o anārilu. Na początek winien jestem dwa zdania wyjaśnień. Otóż, w anārilu wyróżnia się trzy główne części mowy (
makāsul): imiona (
asmā’), czasowniki (
aclā’) i „niesamodzielne części mowy” (
alkā’). Do imion należą rzeczowniki (
yawaqlu), przymiotniki (
hawašru), zaimki (
isnatā’) oraz liczebniki (
hayālit).
A teraz konkrety, czyli coś o przymio… rzeczowniku
RZECZOWNIKIRzeczowniki w anārilu są imionami, stanowiącymi nazwy obiektów rzeczywistych bądź abstrakcyjnych. Określa się je terminem
yuqlā’ (PL
yawaqlu), wywodzącym się od rdzenia
Y-Q-L, związanego z takimi znaczeniami, jak ‘istnienie, byt, życie’. Obok typowej dla imion kategorii przypadka (
marhūn), rzeczowniki wykazują także kategorię liczby (
mamqūs). W anārilu nie istnieją natomiast sposoby na wyrażanie stanu (tj. określoności i/lub nieokreśloności) rzeczowników. Brak także kategorii rodzaju; rzeczowniki „męskie” i „żeńskie” w sposób oczywisty (np. nazwy osób) albo różnią się od siebie osnową, albo pochodzą od innych rdzeni.
1. Kategoria przypadkaWiadomości wstępne. W języku anarejskim rzeczowniki występują w sześciu przypadkach:
- nominatywie (NOM) –
siyām (‘nazwa, miano’),
- akuzatywie (ACC) –
jilāk (‘doznający’),
- datywie (DAT) –
nizār (‘kierunek, cel, koniec’),
- ablatywie (ABL) –
mitār (‘źródło, pochodzenie’),
- essywie (ESS) –
tirā’ (‘esencja, istnienie’),
- lokatywie (LOC) –
kilāh (‘miejsce, położenie’).
Ponadto, wyróżnia się dwie ‘pseudoprzypadkowe’ formy rzeczowników (
marāhun qilāħa albo
qayāliħ): formę wołacza (VOC) i formę przysłówkową (ADL), nazywane odpowiednio
qilāħ as-sayminā’ i
qilāħ am-masrū. Pierwszą z nich przyjmują rzeczowniki oznaczające (zazwyczaj) osoby, tworząc bezpośredni zwrot do adresata wypowiedzi. Forma przysłówkowa natomiast, jak wskazuje jej nazwa, stanowi sposób wyrażania okoliczników (najczęściej czasu i sposobu).
Ze względu na formy, jakie rzeczowniki przyjmują w określonych przypadkach, możemy je zaklasyfikować do różnych typów deklinacyjnych (
marhinā’). Obok deklinacji regularnej (
marhinā’ iqlāx), dzielącej się na cztery podtypy, występują także trzy typy nieregularne: słaby (
marhinā’ ihtāl), zmienny (
marhinā’ ijfā’) i ułomny (
marhinā’ ahrirā’). Według wymienionych typów deklinacyjnych odmieniają się nie tylko rzeczowniki, ale także inne imiona, używane w znaczeniu rzeczownikowym.
Poszczególne typy deklinacyjne różnią się nie tylko formami przypadków, ale także tematami (
sūla, PL
suwalā’) należących do nich rzeczowników. W zamieszczonych niżej opisach podawane są dwa podstawowe tematy imion: samogłoskowy (temat V;
sūla as-sahīn) i spółgłoskowy (temat C;
sūla an-tirāxin). Pierwszy z nich przyjmowany jest przez wyraz przed dodaniem sufiksu rozpoczynającego się od samogłoski, drugi – przed sufiksem rozpoczynającym się od spółgłoski.
Deklinacja regularna. Zdecydowana większość rzeczowników tworzy formy przypadków według regularnego paradygmatu deklinacyjnego. Wyróżnia się cztery jego podtypy, w zależności od postaci nominatywu i znaczenia rzeczownika:
- podtyp I: rzeczowniki zakończone na
-u lub spółgłoskę,
- podtyp II: rzeczowniki zakończone na
-ā’,
- podtyp III: rzeczowniki z sufiksem
-āyu, będącym znamieniem singulatywu,
- podtyp IV: rzeczowniki z sufiksami
-āt,
-ār,
-ān i
-ās, oznaczającymi odpowiednio rzeczowniki podwójne, zbiorowe, nazwy miejsc i cech.
Wzory deklinacyjne dla poszczególnych podtypów zaprezentowano w
tab. 1.
Jak można zauważyć, końcówki przypadków zależnych są niezmienne we wszystkich podtypach, poza formami ABL, ESS i LOC podtypu II, gdzie
-ū, -ūn i
-ā przechodzą odpowiednio do
-wa, -wan i
-ya. Tematy spółgłoskowe podtypów I i IV oraz temat samogłoskowy podtypu II mają po dwie formy, zależnie od tego, jaki sufiks jest po nich dołączany (p. niżej). Przykłady deklinacji rzeczowników regularnych podano w
tab. 2.
Podtyp I obejmuje większość rzeczowników pierwotnych i część pochodnych (p. niżej) oraz użyte rzeczownikowo przymiotniki i imiesłowy. Imiona odmieniane w ten sposób pod względem formy można podzielić na podstawie postaci NOM na:
- zakończone na
-u występujące po dwóch spółgłoskach (-CCu) (podtyp Ia),
- zakończone na spółgłoskę poprzedzoną krótką samogłoską (-VC) (Ib),
- zakończone na spółgłoskę poprzedzoną długą samogłoską (-V:C) (Ic).
Postać tematu spółgłoskowego podtypu Ia i Ic zależy od dodawanego przyrostka: jeśli w pierwszej sylabie po temacie wprowadza on samogłoskę
-i-, temat kończy się również na
-i-; w pozostałych przypadkach, temat kończy się na
-a-. W podtypie Ib natomiast tematy C i V są sobie równe, z wyjątkiem rzeczowników pierwotnych typu
fašar, które mogą przybierać dwie formy tematu samogłoskowego: krótszą
fašr- (częściej) i dłuższą, równą tematowi spółgłoskowemu:
fašar- (rzadziej). Ponadto, warto zauważyć, że rzeczowniki należące do podtypu Ic mogą czasami przyjmować formy, w których długa samogłoska końcówek deklinacyjnych (ABL
-ū, ESS
-ūn, LOC
-ā) wymawiana jest krótko (ABL
-u, ESS
-un, LOC
-a).
Do podtypu II, w którym NOM zakończony jest na
-ā’, należy m.in. wiele form liczby mnogiej rzeczowników, rzeczowniki typu
fušrā’, gerundia i używane rzeczownikowo niektóre formy przymiotników. W temacie samogłoskowym tego podtypu krótka samogłoska
-a- występuje wtedy, gdy pierwsza samogłoska dodawanego sufiksu jest długa; jeżeli jest ona krótka, w temacie występuje długie
-ā-.
Jak wspomniano, w podtypie III klasyfikowane są rzeczowniki w liczbie jednostkowej o charakterystycznej końcówce NOM
-āyu, w temacie podtypu IV zaś – rzeczowniki pochodne derywowane za pomocą sufiksów
-āt, -ār, -ān oraz
-ās. W ostatniej sylabie tematu tych imion występuje
-ay- (temat C) oraz
-i- (temat V), jeśli pierwszą samogłoską dodawanego przyrostka jest
-i-, w pozostałych przypadkach natomiast występuje
-a-(por. Ia i Ic).
cdn.