Przedstawiam wam w końcu mój kolejny slawlang – język wielecki. Jego początki to efekt mojej fascynacji połabskim, kaszubskim, słowińskim, rańskim Gubierta a także ideą języków północnosłowiańskich. Ostatecznie jednak przybrał formę kaszubskoklona… Tak czy siak koncept jest taki: język ten mógłby powstać w althiście, w którym Wieleci zamieniliby się historią z Czechami. To ci drudzy długo opieraliby się chrystianizacji i zostaliby w końcu całkowicie wchłonięci przez Niemcy i zgermanizowani. Natomiast na Połabiu dosyć wcześnie jakiś przywódca Wieletów przyjąłby chrzest i podbił plemiona połabskie a także pomorskie. Wielecja i tak stałaby się zależna od Cesarstwa, ale zachowałaby swój język i kulturę. Późniejsza historia przypominałaby bardzo czeską (w XV w. jakiś ruch reformatorski w rodzaju husytyzmu, potem lata germanizacji, wreszcie odrodzenie narodowe w XIX w.), z tą różnicą, że po II w. św. Wieleci jako jedyny słowiański naród nie dostaliby się do strefy wpływów ZSRR i przyjęliby skandynawski model państwa.
Na szybko zrobiona mapa Europy w tym althiście:
No, ale do rzeczy. Najpierw mały opis, tak żeby wczuć się w klimat:
Język wielecki (dawniej: wendyjski; wl.
jelečči jãzëk a.
jeleččizna; niem.
Weletische Sprache, ang.
Veletian language) – język zachodniosłowiański używany przez naród Wieletów. W poniższej prezentacji przedstawiam jego literacką wersję (
sąjeleččizna). Ciekawostką jest, że język literacki był konstruowany trzy razy. Jego początki sięgają XV w. – pierwszych tekstów po wielecku i powstania tzw. alfabetu gansyckiego (wprowadzono wtedy znaki
š,
č,
ž,
ň). Później, w XIX w., w okresie wieleckiego odrodzenia narodowego (
narodowå wotroda) „odświeżono” język literacki, pozbywając się wielu germanizmów jednocześnie wprowadzając pewne elementy gwarowe. Zachowano jednak wiele archaicznych cech, przez co język ten bardzo mocno odbiegał od mowy potocznej. W takiej postaci trwał on do II wojny światowej, po której rozpoczął się długi okres rządów Socjaldemokratycznej Partii Wielecji (
Socjaldémokratičnå Partëjå Jelečči). Wtedy to zadecydowano, że należy przybliżyć język literacki mowie ludu i stopniowo zaczęto wprowadzać coraz więcej elementów języka ogólnowieleckiego (
gådkowå sąjeleččizna), co z czasem doprowadziło do niemal całkowitego zlania się tych dwóch form wielecczyzny. Warto dodać, że istnieje w Wielecji Rada Języka Wieleckiego, nie ma ona jednak na celu pouczania Wieletów, jak mają mówić a jedynie promowanie konkretnego wzorca w celu ułatwienia im komunikacji (gwary wieleckie są dość mocno zróżnicowane).
FONETYKA
ALFABET I WYMOWA
PROCESY FONETYCZNE* TelT → TolT
* olT, TolT → alT, TalT → auT, TauT
* orT, TorT, TerT → arT, TarT, TěrT
* przegłos lechicki (jednak brak jego śladów z powodu rozwoju nosówek i sonantów)
* brak przegłosu polskiego
* jer twardy mocny →
o* jer miękki mocny →
e* zanik jerów końcówkach –
k, –
c (a także w takich wyrazach jak
wóws,
woct)
* częsta wokalizacja słabych jerów w nagłosowej sylabie
* sonant
l,
l’ →
al →
au (nigdy nie ma funkcji miękczącej)
* sonant
r’ →
ar (z zachowaniem funkcji miękczącej)
* sonant
r →
ar* zmieszanie
ǫ,
ę do
ą* zrównanie jaci z
e* zrównanie
y z
i* zachowanie pierwotnej długości samogłosek tylko pod neoakutem
* wzdłużenie zastępcze tylko przed spółgłoskami dźwięcznymi
* lenicja
ch do
h (wymowa miękkopodniebienna jedynie w wygłosie i przed spółgłoską)
* fortycja nagłosowego
ch przed spółgłoską do
k* brak mazurzenia; zachowanie miękkości
š,
ž,
č,
dž* palatalizacja
k,
g przed
i,
e do
č,
dž* stwardnienie
r’; języczkowa wymowa
r* kaszubienie
* bylaczenie
*
w’ →
j* asynchroniczna wymowa miękkich labialnych
* labializacja
o,
u w nagłosie i po
p,
b,
f,
w,
m,
k,
g,
h* prejotyzacja nagłosowego
i →
ji* krótkie
i po spółgłoskach twardych →
ë [ə] (inaczej niż w kaszubskim, w którym
ë<
ĭ pojawia się również po
š,
ž,
č,
dž)
* nielabializowane krótkie
u →
ë [ə]
*
u,
ū →
u [y]
*
i,
ī →
i [i
.]
*
a →
a [a]
*
ā →
å [ɒ]
*
ą →
ã [ã]
*
ą̄ →
ą [ɒ͂]
*
o →
o [o̞]
*
ō →
ó [u
.]
*
e →
e [œ]
*
ē →
é [e
.]
*
ji →
jë [jə]
*
au,
āu →
au [ɒw]
*
o,
e przed
n,
m →
ó,
é* labializowane
o,
ó,
u → [wo̞], [wə], [wy] (labializacji nie oddaje się w pisowni)
* nieuwzględniany w pisowni zanik
w przed
o,
ó,
u* zachowanie wyraźnie synchronicznej wymowy samogłosek nosowych
* akcent swobodny, „kolumnowy”
GRAMATYKA* w koniugacji konsekwentny brak ściągania końcówek z
j* konsekwentne stawianie zaimków osobowych przed czas.
* brak użycia czas. „być” i końcówek osobowych w cz. przeszłym
* czas.
bëc „być” ma postać
jes dla l. poj. i postać
są dla l. mn. (brak rozróżnienia na osoby)
* pochodzące od l. podwójnej końcówki -
ma, -
ta dla czas. 1 i 2 os. l. mn.
* pochodzące od l. podwójnej końcówki -
ama, -
ima dla narzędnika rzecz. i przym. w l. mn.
* zachowanie końcówki -
ë/-
i (i -
ëma/-
ima, -
ëta/-
ita) dla czas. w trybie rozkazującym
* zanik wołacza
* konsekwentne utrzymanie końcówki mianownika -
ë dla rzecz. typu
kamë,
jãčmë,
krë,
brë* końcówka -
ojë dla wszystkich rzecz. r. m. l. poj. w celowniku
* końcówka -
ë/-
u dla wszystkich rzecz. r. m. i n. l. poj. w miejscowniku
* końcówka -
óh dla wszystkich rzecz. l. mn. w dopełniaczu
* końcówka -
a dla przym. r. n. l. mn. w mianowniku i bierniku
* końcówka -
óm dla przym. r. m. i n. l. poj. w miejscowniku
* końcówka -
éwo dla przym. r. m. i n. l. poj. w celowniku (i przed rzecz. żywotnymi l. poj. w bierniku)
* przymiotnikowa odmiana rzecz. r. n. zakończonych na
é* przymiotnikowa odmiana rzecz. r. ż. zakończonych na
å* zachowanie pewnej liczby przymiotników o odmianie krótkiej
* krótka odmiana imiesłowów przymiotnikowych biernych
* istnienie nieodmienialnych przymiotników typu
féjn,
rihtik,
seksiPRZYKŁADY"Ojcze nasz":Nåš tatk, kači jes w ňebu,
sjãcë sã twoje mjéno,
prëjdzë twoje rëko,
bdzë twoja wolå, kak w ňebu, tak na zémjé.
Dåj nåm kléb nåš šedzénni,
jë wotpuscë nåm naše grehë,
kak më wotpuščajéma našim lëhodzejóm,
jë ňe wodzë nås na pokusã, léno wuwolňi nås wot lëha.
Dlåtéž twoje jes rëko, jë maht, jë kwala na ječi jekóh.
Amén.I art. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka:Šešči lëdzé rodzą sã wolni jë jårwni w swojé čescë jë prawah. Danë jëm są jarzum jë sąmjéňé jë wóňi mają počiňac jedzin s wtorim w dëhu bractva.SŁOWNICZEKautk – samochód
bëlni – dobry; silny
bjélka – kobieta
bjélšči – żeński; kobiecy
bréd – owoc
cešba – radość
drug – przyjaciel
družba – przyjaźń
dzéwka – dziewczyna
farwa – kolor; barwa
féjn – niezły; dobry
fest – mocny; całkiem
gådac – mówić; rozmawiać
gådka – mowa; rozmowa
gård – miasto
gardowi – miejski
gardzån – mieszczanin
gądzba – muzyka
gąščå – puszcza
gbur – chłop
gburšči – chłopski
haup – mężczyzna
haupšči – męski
jëz – z/ze (+dopełniacz)
jo – tak
kači – jaki
kak – jak
karba – opowieść
karbjëc – opowiadać
kňądz – król
kpjëc – żartować
kpjëna – żart
krëga – wojna
krëgor – żołnierz
ku – w stronę; ku
lëbi – kochany; drogi; miły
lëbota – miłość
lëbowac – kochać
lëhi – zły
lëho – zło
léno – tylko
maht – moc
mestor – mistrz
mjésto – miejsce
nën – teraz
pak – ale
råd – zadowolony
reht – racja
rëkati – bogaty
rëko – królestwo
rihtik – akurat
s/so – z/ze (+narzędnik)
Saska – Niemcy
tatk – ojciec
wot – od
wotrok – chłopak
wubjëc – zabić
