Tekst źródłowy strony Surandral

{{Kyon aktywny}}

{{Surandral Intro}}

{{Szablon:Surandralpaństwo}}

'''Surandral''' (sur. '''Wecó Šooñ / वेटौ षोहोन्ङ᳭''' [ˈvɛt͡soʃɔːŋ]), pełna nazwa '''Mejtak Surandralu''' (sur. '''Mejthak Wecóšooñ / मेर᳭ठक् वेटौषोहोन्ङ᳭''' [ˈmɛjtʰaʔ ˈvɛt͡soʃɔːŋ]), czasem '''Królestwo Surandralu'''<ref group="uwaga" name="uwaga1">Zasadniczo, w surandralskim istnieje rozróżnienie pomiędzy ''mejtmól'' a ''mejthak''. To pierwsze oznacza typową monarchię, porównywalną do królestwa, natomiast to drugie oznacza bardziej egzotyczny system, w którym monarcha wywodzi się z warstwy religijnej. Rozróżnienia tego nie ma w większości języków, stąd chociażby niemieckie tłumaczenie ''Königreich Surandralien''. Do polskiego to rozróżnienie zostało przeniesione za pomocą słów ''królestwo'' oraz ''mejtak'', jednak można też je zignorować i w obu przypadkach używać słowa ''królestwo''.</ref> — górskie państwo w Kyonie, położone w jego [[Kyon Wschodni|wschodniej części]] w [[Góry Żelazne|Górach Żelaznych]] (''Jál Ňokhën'').

Jego stolicą jest miasto '''Náwa Thal''', położone na jeziorze ''Thal Luék''. W roku wspólnym sąsiaduje od wschodu z [[Erutia|Erutią]], od południa z [[Kaalpas|Kaalpasem]] i Âng Qo'or, od zachodu zaś z [[Wertynia|Wertynią]]. Po północnej stronie znajduje się też region związanych z sobą miast-państw, Habecja.

==Nazwa kraju==
===Etymologia===
Rodzima nazwa Surandralu, czyli ''Wecó Šooñ'', ma pochodzenie religijne i pochodzi od starosurandralskiego ''Wät-tyōh Syohoñkh'' "kraj boga Šooña, kraj boga wody". Ponieważ starosurandralski był językiem bardzo izolującym, do dziś można rozdzielić ją na człony ''wat'' "kraj", ''jó'' "bóg" oraz ''Šooñ'', jednak procesy które zaszły w przeciągu tych lat doprowadziły do zaniku jej przejrzystości (współczesny surandralski ma dużo cech języka aglutynacyjnego).

Zagraniczne określenie ''Surandral'' pochodzi zaś od rejencji ''Suán Djal'', której nazwa też jest pochodzenia starosurandralskiego — ''Suh Rān Dral'', "Południowa Przełęcz". Podobnie, można to rozdzielić na ''su'' "brama", ''jál'' "góra" i ''djal'' "południe". Nazwa ta trafiła jako określenie całego kraju wpierw do Kejrenu, a następnie też do Ajdyniru, stąd się rozprzestrzeniła na niemal cały Kyon.

===Nazwy w innych językach===
{| class=wikitable border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|-
!język
!nazwa państwa
!pełna nazwa państwa
!nazwa mieszkańca
|-
!colspan=4|języki ziemskie
|-
|polski
|Surandral
|Mejtak Surandralu 
|Surandralczyk
|-
|angielski
|Surandralia
|Surandralian Kingdom
|Surandralian
|-
|niemiecki
|Surandralien
|Königreich Surandralien
|Surandralier 
|-
|norweski
| Sorandralia
| Kongeriket Sorandralia
| Sorandraliar
|-
!colspan=4|języki kyońskie
|-
|[[Język surandralski|surandralski]]
| Wecó Šooñ<br>वेटौ षोहोञ़<br>[ˈvɛt͡soʃɔːŋ]
| Mejthak Wecóšooñ<br>मेऱठक़ वेटौषोहोञ़<br>[ˈmɛjtʰaʔ ˈvɛt͡soʃɔːŋ]
| Wecóšooñkhë<br>वेटौषोहोञ़खु<br>[ˈvɛt͡soʃɔːŋkʰə]
|-
|[[Język ołłuch|ołłuch]]
| Wäcošȯhȯn<br>[ˈwæt͡soʃuhun]
| Wäcošȯhȯncȯc Tapłłêc <br>[ˈwæt͡soʃuhunt͡sut͡s ˈtapɮɛt͡s]
| Wäcošȯhȯna<br>[ˈwæt͡soʃuhuna]
|-
|}

==Kynografia==
Surandral znajduje się w samym środku [[Góry Żelazne|Gór Żelaznych]], które otaczają go z wszystkich stron. Z tego też powodu nie posiada dostępu do morza (od niego oddziela go wąski pas Habecji, po drugiej stronie gór). Zamiast tego, na terytorium znajduje się wiele jezior, z największymi ''Thal Luék'' oraz ''Thal Djal''. Najważniejszymi rzekami są ''Khut, Leat, Ihá'' oraz ''Čiem'', które wpadają do tutejszych jezior. Inne ważne rzeki, które rozpoczynają bieg na granicach kraju i wypływają zeń do mórz, to ''Xoul'' i ''Lézõ''. Powierzchnia kraju wynosi 978 056 km².

===Tereny płaskie===
[[Plik:Mevat.jpg|mały|prawo|Krajobraz Mevatu (zdjęcie wygenerowane w DeepAI)]]
Góry stanowią swego rodzaju "wianuszek", który otacza główne regiony o charakterze bardziej płaskim: ''Thomkhód'' i ''Mevat'', będące centralnym terytorium życia państwa.

''Thomkhód'' to duży, płaski obszar, położony wokół ''Thal Luék'' i jego dopływów. Jest to wyjątkowo płaski i żyzny jak na resztę kraju obszar, gdzie rozwija się rolnictwo i cywilizacja (trzy z sześciu dużych miast kraju znajdują się właśnie tu). Z tego powodu, jest uważany za serce Surandralu (samo słowo ''thom'' w surandralskim to po prostu "serce"). Średnia wysokość to 2700-3000 m n.p.m.

''Mevat'' to drugi płaski region, położony po prawej stronie rzeki ''Leat'' i ciągnący się sporo na południe. Znajduje się na wysokościach ok. 3300 m n.p.m. i jest porośnięty lasem iglastym — znajduje się tu największy kompleks leśny w kraju. Rolnictwo jest jednak dużo skromniejsze, na wybranych obszarach i często blisko zbiorników wodnych. Terytorium to bardzo przypomina tajgę.

O korzystnej sytuacji tych regionów może świadczyć fakt, że są one najmniej zróżnicowane narodowościowo w całym państwie.

===Doliny rzek===
Drugim miejscem geograficznym zdatnym do życia są doliny wielkich rzek, takich jak ''Ihá'' i ''Lézõ''. Rzeki pozwalają tam na skromny rozwój rolnictwa i niewielkie obszary leśne, co sprawia, że jest to dość akceptowalne miejsce do życia. Doliny te są jednak dużo mniej przyjazne niż tereny centralne. 

===Góry===
[[Plik:Siurandralgory.jpg|mały|prawo|Góry na południowych obrzeżach Surandralu (zdjęcie wygenerowane w DeepAI)]]
Ostatnim terytorium są góry, które występują przede wszystkim na południu i wzdłuż granic kraju. Wyższe partie są całkowicie niezamieszkiwane z powodu ekstremalnych warunków (szczyty potrafią mieć wysokość nawet do 10 kilometrów). Niższe fragmenty są niekiedy zamieszkiwane przez różne ludy tubylcze, które często zajmują się polowaniem i zmieniają swe miejsca pobytu.

Warto zaznaczyć, że nie wszędzie w kraju góry są tak wysokie. Na północy, wzdłuż granicy z Habecją szczyty są dużo niższe, najwyższe mają ok. 4500 metrów, podczas gdy na południowym zachodzie jest nawet kilka jedenastotysięczników.

Do górskiego terenu tradycyjnie zalicza się też lokalne półpustynie, nienadające się do dłuższej egzystencji poza okolicznymi rzekami.

==Przyroda==
===Klimat===
Położenie blisko równika, ale po jego południowej stronie, wraz z górskim charakterem państwa mocno wpływa na klimat państwa. 

Góry stanowią skuteczną ochronę przed wiatrami, co sprawia, że do Surandralu nie dociera większość ciepłych wiatrów. Sprawia to, że klimat tego kraju jest dość chłodny, jednak nie na tyle, by uniemożliwić rolnictwo w dolinach rzek i nad jeziorami.

Klimat w czasie fazy wielbłąda i rekina prawdopodobnie niezbyt się różni (do sprawdzenia).

===Flora===
[[Plik:kesaa.jpg|thumb|right|300px|''Kesá'' (wygen. w DeepAI)]]
Surandral jest domem wielu roślin o charakterze górskim takie jak ''kesá'', charakterystyczny niebieski kwiat, oraz ''péñg'', nazywany też ''skalnicą surandralską''. Szczególnie ten pierwszy jest niezwykle ważny w Surandralu, uważany jest za kwiat otrzymany od bogów i używa się go do tworzenia wyjątkowego niebieskiego barwnika. Prócz tego Surandral porastają różne trawy (''jedž'') i rośliny zielne. Największe zróżnicowanie oczywiście znajduje się na terenie żyznego Thomkhódu.

Mevat charakteryzuje się większą różnorodnością i jest porośnięty przez przede wszystkim drzewa iglaste, głównie świerki (''lhóm'') oraz sosny (''bië''). Niższe warstwy górskiej tajgi porastają paprocie (''čejze'') i mchy (''tjó'').

===Fauna===

==Podział administracyjny==
Surandral w roku wspólnym jest podzielony na rejencje (sur. ''ľhi''), wywodzące się z podziału struktur religijnych (chociaż z pewnymi odchyleniami). Mają jeszcze dość duże uprawnienia, takie tak pobieranie podatków, zarządzanie własnością państwową, pośrednictwo w korespondencji z ''Cénë'', wydawanie lokalnych banicji, są też podstawą podziału sądownictwa w kraju. Jest ich 16: 7 parlamentarnych, 8 hakowskich i jedna prowincja specjalna, o charakterze stricte militarnym.
<gallery mode="packed" heights=550px>
Plik:Surandralpodzial.png
</gallery>
Prowincje nieparlamentarne są zaznaczone pogrubieniem:

{| class="wikitable sortable" style="text-align:center;"
! Rejencja
! Stolica
! Ludność
! Uwagi
|-
| '''Banzë'''
| Val Čã
| 27184
|
|-
| Dõ Leat
| Piñkhut
| 81191
|
|-
| '''Káli'''
| Bendžën
| 61912
|
|-
| Meãi
| Meã
| 102174
|
|-
| Mevat
| Náčá Mevat
| 71384
|
|-
| '''Suán Djal'''
| Val Ihá
| 43223
| Od nazwy tej prowincji pochodzi określenie ''Surandral''
|-
| '''Suán Luék'''
| Lhaak
| 27182
|
|-
| '''Taľdži'''
| Náwa Lhoes
| 31283
| Prowincja wojskowa
|-
| Thom Djal
| Talš Kaván
| 132129
|
|-
| Thom Luék
| '''Náwa Thal'''
| 153221
| Znajduje tu się stolica państwa
|-
| '''Wacihá'''
| Dõ Lon
| 52934
|
|-
| Wakéj
| Džës
| 17283
|
|-
| Waňaem
| Pëzaj
| 23728
|
|-
| '''Watpẽsam'''
| Tejgowë
| 23912
|
|-
| '''Watháñkool'''
| Hóľask
| 24281
|
|-
| '''Žoini'''
| Žoin
| 38293
|
|-
|}
Ciekawostką jest to, że w trzech najmniejszych rejencjach (''Thom Luék'' i ''Djal'' oraz ''Meãi'') mieszka ponad 1/3 ludności państwa, dokładnie 387 524 osoby.

===Historia podziału===
Idea tego podziału pochodzi jeszcze z czasu I Państwa Gjõów. Po podboju kraju przez Arewa utrzymano ten podział z niewielkimi korektoma. Istniały ówczas rejencje: ''Banzë, Dõleat, Kãs'' (obecnie w granicach Erutii), ''Suán Djal, Suán Luék, Thomkhód, Wacihá, Waňaem, Watpẽsam, Watháñkool'' oraz ''Žoini''. Po powstaniu monarchii północnokejreńskiej i z czasem Surandralu doszło do stopniowego utworzenia kilku nowych rejencji, natomiast ''Kãs'' po Wojnie Wschodniej praktycznie przestało istnieć.

Ostatnia zmiana podziału miała miejsce w 3175 ES, powstała wtedy rejencja ''Taľdži'' oraz powiększono ''Káli'' i ''Mevat'' kosztem ''Suán Djal'' i ''Dõleat''.

Po powstaniu Cesarstwa zmieniono podział administracyjny, powstało wtedy dużo małych rejencji, które nie miały większych uprawnień. Zniesiono też podział na parlamentarne i hakowskie, wszystkie trafiły pod władzę monarchy. Miało to na celu wzmocnienie władzy Haka. Z drugiej strony spowodowało to rozwój niektórych miast, które do tej pory nie miały funkcji administracyjnych.

==Historia==
===Kalendarium===
* 6294 EK / 862 ES — '''Surandral zostaje podbity przez Arewa Wielkiego. Kultura surandralska zostaje wyparta do klasztorów i wiosek, rozpoczynają się prawie tysiącletnie wpływy kejreńskie;'''
* 6305 EK / 873 ES — najazd Erutańczyków na tereny Surandralu;
* 6512 EK / 1080 ES — '''spór dynastyczny w Kejrenie:''' w wyniku podziału w Surandralu i Kaalpasie powstaje monarchia północnokejreńska. Zachodzi powolna resurandralizacja państwa;
* ok. 6800 EK / 1368 ES — powstaje talszkawanizm w współczesnej formie;
* 7241 EK / 1809 ES — '''obalenie dynastii kejreńskiej:''' w wyniku powstania ludowego król zostaje zdetronizowany, a rząd przejmuje Związek Mniszy (bardzo podobna forma rządu jak przed podbojem kejreńskim). Odrodzony Surandral nadal obejmuje Kaalpas;
* 7866 EK / 2434 ES — wojna wschodnia z Erutią;
* 7881 EK / 2449 ES — klęska w wojnie wschodniej;
* 7949 EK / 2517 ES — początek wojny domowej z Âng Qo'or, będącego niezadowolonego z klęski na wschodzie;
* 7980 EK / 2548 ES — Âng Qo'or zostaje wygnane z Surandralu;
* 8102 EK / 2670 ES — Erutia zajmuje Kaalpas;
* 8110 EK / 2678 ES — '''początek wojny stuletniej''';
* 8178 EK / 2746 ES — koniec wojny stuletniej z Erutią, dochodzi do podziału Kaalpasu (Surandral utrzymuje mniejszą część z miastem ''Bendžën'');
* 8214 EK / 2782 ES:
** — najazd Âng Qo'or, wiele rejonów południowo-zachodnich zostaje złupionych, a ludność brutalnie potraktowana. Stolica ''Talš Kaván'' zostaje znacznie zniszczona;
** — Erutia wykorzystując to rozpoczyna drugą wojnę o Kaalpas;
* 8215 EK / 2783 ES — '''z powodu krytycznego stanu państwa jeden z mnichów — Kolë — ogłasza się "tymczasowym" dyktatorem, a następnie dziedzicznym Hakiem.''' Związek Mniszy zostaje z czasem zredukowany do funkcji doradczej, zanim zostaje całkowicie rozwiązany. Od niego wywodzi się nazwa dynastii Kolëós, rządzącej kolejne 763 kyońskie lata (267 ziemskich);
* 8221 EK / 2789 ES — rozpoczęcie budowy na jeziorze miasta-twierdzy ''[[Náwa Thal]]'' na środku jeziora ''Thal Luék'';
* 8237 EK / 2805 ES — koniec drugiej wojny o Kaalpas, nieznaczne korzyści dla Surandralu;
* 8318 EK / 2886 ES — stolica zostaje ostatecznie przeniesiona z ''Talš Kaván'' do ''Náwa Thal'';
* 8341 EK / 2909 ES — ugoda rosnących wpływów ''Haka'' i szlachty: powstaje ''Cénë'', państwo staje się nietypową diarchią;
* 8566 EK / 3134 ES — początek pierwszej wojny o szlak gór z inicjatywy Surandralu;
* 8582 EK / 3150 ES — koniec owej wojny, brak zmian terytorialnych;
* 8607 EK / 3175 ES — powstaje zasadnicza rezerwa wojskowa;
* 8831 EK / 3399 ES — ''Cénë'' przenosi się z ''Talš Kaván'' do ''Náwa Thal'';
* '''8973 EK / 3541 ES — rok wspólny''';
* 8978 EK / 3546 ES — koniec dynastii Kolëós z powodu bezpotomnej śmierci Zamphola II. Na mocy ustaleń dynastycznych rządy obejmuje szwagier, wywodzący się z arystrokracji Bozá I, rozpoczynając panowanie dynastii Bozáós;
* 8989 EK / 3557 ES — '''przewrót 14 jeaka 3557''': Hak Bozá I w czasie obrad parlamentu zmusza go do odwołania dotychczasowego ''Hacénë'' i wybrania jego samego. ''De facto'' wtedy upadła diarchia surandralski, rozpoczyna się absolutyzacja władzy;
* 8993 EK / 3561 ES — czująca się zagrożoną przez wzmocnienie władzy Haka Erutia rozpoczyna drugą wojnę o szlak gór;
* 9046 EK / 3614 ES — koniec II wojny o szlak gór, druzgocząca klęska Ertutii. Surandral odzyskuje terenu stracone w wojnie wschodniej i przejmuje część nowych. Kaalpas ustanowiony jako państwo neutralne, Surandral i Erutia rezygnują z prób jego zagarnięcia;
* 9073 EK / 3641 ES — podbój Habecji;
* 9081 EK / 3655 ES — '''Hak Kelzã II Hajé koronuje się na cesarza (''hajé''), określając się ''następcą Arewa''. Powstaje Cesarstwo Surandralskie (''mejthajé Wecóšooñ'').'''

==Polityka==
===Polityka wewnętrzna===
Surandral w roku wspólnym charakteryzuje się specyficznym ustrojem, który można określić jako ''diarchia monarchy-mnicha (Haka) i parlamentu''.

''Hak'' jest oficjalną głową państwa, ''pierwszym mnichem'', jego tron jest dziedziczony, a władzę sprawuje dożywotnio. Parlament zaś (sur. ''Cénë''), złożony z 45 ''Žiinów'' jest wybierany okresowo przez szlachtę, chociaż sam ''Žiin'' nie musi być szlachciem. 1/3 parlamentu jest wymieniana co kilka lat. Na czele ''Cénë'' stoi wybierany ''Hacénë'', będący reprezentantem jego decyzji. Zarówno siedziba pałacu Haka, jak i siedziba parlamentu współcześnie znajduje się w ''Náwa Thal'', chociaż jeszcze niedawno ten drugi obradował w ''Talš Kaván'', dawnej stolicy państwa, i do dziś stolicy kulturowej i religijnej.

Diarchia objawia się na wiele sposobów: wspólne podejmowanie decyzji o wojnie, ustalanie podatków, wydawanie wspólnych decyzji związanych z polityką zagraniczną. Zarówno ''Hak'', jak i ''Cénë'' mają swoje prowincje, którym wyznaczają administratorów, przy czym parlament ma prowincje bardziej centralne, spokojniejsze, podczas gdy dla władcy należą prowincje przygraniczne, na których ciągle wymagana jest obecność wojsk. ''Hak'' jest najwyższym przywódcą wojsk, co sprawia, że ''de facto'' stoi wyżej nad ''Cénem''.

System ten powstał jako forma kompromisowa między zwolennikami Haka, wywodzącego się z warstwy mniszej, a szlachtą dążącą do przejęcia władzy. Jakiś czas po roku wspólnym doszło do przewrotu, w wyniku którego władca zmusił ''Cénë'' do ogłoszenia go ''Hacénë'', co rozpoczęło proces absolutyzacji władzy.

===Polityka zagraniczna===
====Erutia====
Erutia jest największym rywalem Surandralu. Pierwsze konflikty miały już miejsce w czasach kejreńskich, związanych z wędrówką Erutańczyków. I chociaż ich najazd odparto, doszło do zniszczenia wielu klasztorów i świątyń.

Za przełomowy rok w relacjach uznaje się jednak '''7866 EK''', kiedy to Erutia zaatakowała zupełnie nieprzygotowany Surandral. W wyniku tego kraj mnichów utracił wiele terenów na wschodzie i rozpoczęła się chęć odwetu. Skutek to długi cykl wojen, za największą uznaje się '''wojnę stuletnią 2678-2746'''. Początkowo obiektem walk był Kaalpas, a następnie tereny wzdłuż szlaku gór. Od czasu '''drugiej wojny o Kaalpas''' szala przewagi przeniosła się nieco na stronę Surandralu, jednak w roku wspólnym jeszcze nie doszło do rozstrzygnięcia tej kwestii.

Oba kraje nakładają na siebie embarga, które sprawiają, że wobec siebie mogą być jedynie krajami tranzytowymi. Przekroczenie granicy również jest bardzo utrudnione, nawet przez zagranicznych kupców.

====Habecja====
W roku wspólnym relacje Surandralu z miastami Habecji nadal są oficjalnie neutralne, dzieli je spora bariera geograficzna i kulturowa. Jednak państwo Haka coraz bardziej interesuje się portami tego rejonu, które by otwarło państwo na szersze wody, przez co relacje w rzeczywistości są bardzo napięte.

== Siły zbrojne ==
W roku wspólnym Surandral dysponuje tylko siłami lądowymi — potencjalna flota na jeziorach jest nieopłacalna, nie ma też dostępu do morza.

Stała armia liczy około 35 tys. osób, co przekłada się na 4% ludności kraju. Jednak liczba ta w trudnych przypadkach może się zwiększyć nawet do 30% ze względu na istnienie tzw. ''zasadniczej rezerwy wojskowej'', która powoduje, że większość obywateli Surandralu ma przypisaną rolę wojskową i miejsce, gdzie musi się stawić w wypadku wojny. System ten został wypróbowany polowo podczas I wojny o szlak gór, a po niej wprowadzono go oficjalnie ze względu na to, że pozwolił ostatecznie zwyciężyć tą wojnę.

Siły lądowe dzielą się na wojskie piesze, szkoleniowców armii, strategów i dowódców.

==Demografia==
W roku wspólnym Surandral zamieszkuje 947 198 mieszkańców. Przy powierzchni 978 056 km² daje to średnią gęstość zaludnienia 0,97 osoby na km², co jest wynikiem znacznie niższym od większość państw Kyonu (np. Tangia 17,38 osoby na km², Ajdynir 3,86 osoby na km²). Oczywistym powodem jest to, że znaczną część kraju pokrywają góry, nienadające się do zamieszkiwania.

Ludność Surandralu układa się przez to nierównomiernie. Zdecydowana większość ludności zamieszkuje ''Thomkhód'' oraz doliny wielkich rzek ''Ihá'' i ''Lézõ'' na południu. Dość zaludniony jest też obszar płaski na prawym brzegu rzeki ''Leat'', czyli tzw. ''Mevat''. Pozostałe rejony są zaludnione bardzo skromnie, często to są różne ludy tubylcze, nierzadko niespokrewnione z Surandralczykami.

Miasta nie są zbyt duże. Jedynymi większymi jednostkami, które mogą odgrywać dużą rolę pozakrajową, są: ''Náwa Thal'', ''Talš Kaván'', ''Val Ihá'', ''Meã'', ''Bendžën'' oraz ''Náčá Mevat''.

===Klasy społeczne===
W Surandralu występuje tradycyjny podział na klasy społeczne, wywodzący się od pradawnych czasów.

* '''mnisi (i Hak)'''
* '''szlachta''' — klasa wywodząca się z dawnych strażników i właścicieli dużych dóbr. Tradycyjnie zaliczało się także do nich żołnierzy, broniących kraju, jednak od czasu I wojny o Szlak Gór żołnierze są częściej identyfikowani z klasą pochodzenia, przez to nie mają tak wysokiej pozycji. Należy podkreślić fakt, że ta warstwa nie miała aż tak wysokiej pozycji co w Europie;
** prawdopodobnie powstanie tej warstwy to wpływ kejreński, wcześniej nie występowała, za to było większe zróżnicowanie chłopów;
* '''rzemieślnicy i chłopi''' — klasa średnia, uważana w Surandralu za ''podstawę stabilności kraju'', przez to nie jest tak "wykorzystywana". Nawet jeśli chłop nie ma ziemi i musi pracować na ziemi szlachty, to dzieje to się na odpowiednich zasadach w formie pracy zarobkowej;
* '''kupcy''' — ponieważ według tradycyjnego pojmowania kupcy zarabiają na cudzej pracy są uważani w Surandralu za ''gorszych'';
* '''niewolnicy''' — najniższa klasa, pozbawiona jakichkolwiek praw. Jednak niewolnictwo było bardzo rzadkie, niemal zawsze to byli jeńcy wojenni, którzy z czasem mogli odzyskać wolność.

===Narody===
Surandralczycy stanowią większość w zasadzie tylko w rejonie ''Thomkhód'', w innych miejscach są ludnością napływową. Na zachód od Thomkhódu znajdują się resztki bliskiego ludu Âng Qo'or, którego większość została wygnana. Tutejsi przyjęli talszkawanizm, co umożliwiło im przetrwanie. Posługują się dialektem wschodnim ichniego języka. Na północ zaś znajdują się inne spokrewnione ludy, Čouz i Lhechá. Cała czwórka używa osobnych języków, które są jednak wobec siebie w znacznym stopniu zrozumiałe.

Dolina Ihy to lud [[Kejkë]] — historycznej mieszanki Surandralczyków, Kejreńczyków i ludów tutejszych. Obecnie znacznie zasymilowany z Surandralczykami, mówią po surandralsku etc. W efekcie, w odróżnieniu od reszty ludności są bliżsi rasie seframańskiej, podczas gdy pozostała ludność to rasa żółta (indiańska).

Dolinę Leatu zamieszkuje zaś lud Ołłuch, posługujący się [[język ołłuch|językiem ołłuch]]. Sama nazwa oznacza tyle, co ''tutejszy'' i nie są powiązani z innymi ludami, wyznają własną religię, która jednak jest akceptowana powszechnie w kraju.

Na południu zaś znajduje się niewielka część [[Kaalpas|Kaalpasu]] (sur. ''Káli''), który pozostał przy Surandralu. Zamieszkiwany przez Kaalów często stanowi problem dla Surandralu, zwłaszcza, że nierzadko Kaalowie są podjudzani do oporu przez Kaalpas i Erutię.

Pozostałe ludy są dużo mniejsze, często ograniczone do kilku wiosek, i nie odgrywają znaczącej roli w państwie.

==Kultura==
Surandralskie zwyczaje mają charakter tubylczy i można je wiązać z innymi ludami zamieszkującymi Surandral, a także z ludem Âng Qo'or. Jednocześnie jako państwo kejrenistyczne, wykazuje wiele cech wspólnych z krajami dawniej podbitymi przez Kejren.

===Związki małżeńskie===
Współcześnie występują głównie związki monogamiczne, niemniej poligamia nie jest zakazana i można ją spotkać w niektórych grupach, głównie u szlachty oraz u Lecajów. Wejście w związek małżeński ma charakter sakralny, odbywa się pod okiem mnicha i jest nierozerwalny, można jednak wstąpić w kolejny związek małżeński (aczkolwiek kobieta może mieć tylko jednego męża).

Małżeństwa w większości są aranżowane. Rodzice wybierają partnera dla swojego dziecka, często kierując się kwestiami typowo ekonomicznymi czy wpływowymi. Możliwe jednak jest odrzucenie tej propozycji, głównie gdy osoby, które mają wejść w związek szczerze się nie lubią. Kobieta ma prawo też odrzucić propozycję, gdy pojawiła się w czasie dzieciństwa, a jest już po rytuale przejścia. Kiedy jednak nie żyją rodzice, lub są w nieznanym miejscu, to sama zainteresowana osoba wybiera partnera — wtedy często na pierwszy plan wchodzą czynniki uczuciowe. Z tego powodu, powstała cała kultura ''šãs ľivë'', czyli ucieczki zakochanych z dala od domu. Z drugiej strony, córka może być adoptowana przez dalszą rodzinę, co sprawia, że nadal nie może podejmować decyzji o swoim przyszłym partnerze. Ponadto, jeżeli rodzice umrą, to aranżowane zaręczyny mogą zostać zerwane. 

W Surandralu dość powszechne jest kazirodztwo. Prawdopodobnie wynika to z powodu, iż nie zawsze udaje się znaleźć partnera, mimo że małżeństwo jest obowiązkowe w talszkawaniźmie. Sprawia to, że niektórzy zdesperowani pobierają się z rodzeństwem, by spełnić to wymaganie.

===Literatura===
Zasadniczo literaturę surandralską można podzielić na dwa rodzaje:
* religijną — pisaną po starosurandralsku, związaną ściśle z religią i przyległymi tematami;
* pozareligijną — tu rozwija się obecny surandralski, który wypiera z tej funkcji język kejreński, opisuje tematy państwowe, społeczne, a także nieliczną literaturę piękną.
Do niedawna znajomość pisma była ograniczona tylko dla mnichów (piszących w wegetującym starosurandralskim) oraz administracji państwowej (która najczęściej korzystała z obcego kejreńskiego). Obecny rozwój surandralskiego sprawił, że znaczna część szlachty i część mieszczan także zaczęło nabywać tą zdolność, jako praktyczną.

===Nastawienie do obcokrajowców===
Surandralczycy są dość nieprzychylni wobec obcym narodom, na co zapewne wpłynęły wojny z Erutią i Kaalpasem oraz długa okupacja kejreńska. 

Zasadniczno, nie-mieszkańcy Surandralu mają ograniczony zasięg poruszania się po kraju. W ich zasięgu znajdują się tylko szlaki handlowe i okoliczne miasta. Miasta takie jak ''Náčá Mevat'' są więc zupełnie obce dla obcokrajowców. Do niedostępnych miejsc należą też niektóre obiekty w miastach, chociażby wielka świątynia w Talszkawanie. Za złamanie tych zasad grozi banicja dożywotnia.

Sytuacja ta zmieniła się w czasach Cesarstwa, kiedy to otworzono kraj dla obcych.

==Symbole narodowe==
Oba symbole kraju — flaga i herb — mają długą historię.

Trójkolorowa flaga (sur. ''ñelkeë'') lub ''flaga mnisza'' (sur. ''zésgjõ'') zawdzięcza swój obecny wygląd symbolice religijnej. Niebieski oznacza boga ''Šooña'', boga wody, uważanej za świętość. Zielony symbolizuje boga życia ''Tẽpina'', zaś żółty, w tradycji surandralskiej kolor kobiety, nawiązuje do bogini płodności ''Nundazë''. Są to najważniejsi bogowie w panteonie i te kolory od wieków są powszechne w talszkawaniźmie, jako wyróżnik ''prawdziwej wiary''.

Umieszczanie ich na płótnie w formie trzech równoległych pasów nastąpiło w celu lepszej identyfikacji klasztorów (stąd nazwa ''zésgjõ''), później też ją zaczęto adaptować jako symbol całej warstwy mniszej, a na koniec awansowała na flagę całego organizmu państwowego. Umieszczanie trzech kolorów w poziomych pasach nie było rzadkie ówczas w tych okolicach, podobny układ ma chociażby flaga [[Erutia|Erutii]].

Herb prawdopodobnie jest jeszcze starszy i prawdopodobnie wywodzi się z dawnych sześciokątnej pieczęci. Jest jednak sporne, skąd pochodzi: czy jest rodzima i też związana z talszkawanizmem, czy przywędrowała z Kejrenu, pojawia się bowiem od czasów północnokejreńskich. Niezależnie od tego, oryginalna czerwono-żółta pieczęć też otrzymała (być może wtórnie) charakter religijny, a przez to narodowy — żółty tak jak na fladze oznacza płodność i boginię ''Nundazë'', czerwony zaś oznaczał boga wojny ''Jóšã'' (który współcześnie nie należy do najwyższej warstwy bóstw). Z czasem dodano też kolory dwóch najważniejszych bogów, a sam symbol stał się ośmiokątem.

==Religia==
{{Główny artykuł|Talszkawanizm}}
Religia Surandralu, Talszkawanizm (od miasta ''Talš Kaván'', głównego miejsca kultu), jest politeistyczna i charakteryzuje się dużym panteonem bóstw. Najważniejszymi są: ''Tẽpin'' — bóg życia, ''Šooñ'' — bóg wody, ''Nësej'' — bóg harmonii oraz ''Nundazë'' — bogini płodności. Panteon ten jest jednak dużo większy.

Według wierzeń, człowiek musiał uczynić kilka rzeczy dla bóstw. Były to: pielgrzymka do Talš Kaván, gdzie znajduje się największa świątynia talszkawanizmu, wejście w związek małżeński (niekiedy kazirodczy, ofiara z żywności dla bogów (gdyż według tych wierzeń, bogowie potrzebowali jedzenia od ludzi) oraz oczyszczenie. Oczyszczenie duszy składało się z przede wszystkim rytualnych myć, dbania o swe słowa, rezygnowania z niepotrzebnych rzeczy. Dawniej istniało wiele innych czynów dla bóstw, jednak wraz z rozwojem kulturalnym wiele z nich już zanikło.

Nad realizacją tych czynów oraz wyjaśnianiem zasad czuwają mnisi (sur. ''Gjõ''), zamieszkujący klasztory, które nierzadko posiadają też obok świątynię. Mnich talszkawanistyczny jest w tradycji surandralskiej najwyższą osobą w hierarchii społecznej. Istnieje kilka stopni wtajemniczenia mnicha, im bardziej jest wtajemniczony, tym bardziej jest uważany za czystszego i bliższego bogom. Dawniej to oni rządzili Surandralem na zgromadzeniach, jednak obecnie zaszły zmiany polityczne, które wyparły ten sposób sprawowania władzy. Mimo to, ''Gjõowie'' nadal są kluczową warstwą w polityce, są często wybierani na ''Žiinów''.

Talszkawizm wyraźnie tępi monoteizm, niemniej jednak, nie z powodu stricte religijnych. Wynika to z obrzydzenia bliskim, ale monoteistycznym ludem ''Âng Qo'or'' (sur. ''Háñ Kool''), znanego z wielu okrucieństw, jak wyrywanie serc żywcem czy stopniowe usuwanie mięśni żywym osobom. Wśród Surandralczyków narosło więc przekonanie, że morderca, okrutnik oraz monoteista to jest w zasadzie to samo<ref>Analogicznie wpż. np. połączenie komunizmu i Żydów w międzywojennych Niemczech</ref>. Prócz [[Ajdynir|Ajdyniru]] to prawdopodobnie jedyny tak silny antymonoteizm na całej planecie.

Historycznie, prócz talszkawanizmu w Surandralu istniała też inna rodzima, animistyczna religia — ''pharhi''. Dawniej powszechna na terenie Mevatu, w roku wspólnym mocno jednak już podupadła i wyznawana jest przez nieliczne grupy. Niewątpliwie jednak ''Pharhi'' mocno odcisnęło piętno na talszkawaniźmie, włączając niektóre bóstwa do panteonu (już uczłowieczeni) czy przyjmując różne mity — o boskim stworzeniu lasów mevackich, o krainiach ''Tilkháënë'' (lhe. ''Tiłohorino'', slhe. ''Tilokhārino'') oraz ''Džasmã'' (lhe. ''Džasman''), a także porzucono oryginalą wizję końca życia na tą bardziej pharhistyczną.

==Zliczanie czasu==
Surandral posiada własny kalendarz, zwany gionowskim lub surandralskim, powstały już w czasie I Państwa Gjõów (pierwszej historycznej państwowości Surandralczyków). 

Lata są zliczane od czasu powstania I Państwa Gjõów, co oznacza, że 5432 EK = 1 ES (nie uwzględnia się roku zerowego, więc 5431 EK = -1 ES). Zasadniczo, 1 EK = 1 ES, ale nie istnieje osoby rok przestępny z 78 dniami — co 3000 lat jest 77 dni, co sprawia, że kalendarz surandralski z czasem się spóźnia<ref>w roku wspólnym spóźnienie to wynosi jeden dzień</ref>. Od czasów kejreńskich lata przestępne wypadają w tym samym czasie, co w [[Vezdāŝaular|vezdāŝaularze]] (i w kalendarzu wspólnym).

Rok zaczyna się w przesilenie letnie i dzieli się na trzy miesiące: ''ñuwë'', ''jeak'' oraz ''phámak''. Każdy z nich ma 25 dni w zwykłym roku. Co 5 lat do miesiąca ''phamak'' dodaje się 26. dzień, co 150 lat 26 dni mają ''jeak'' i ''phamak''. 

Lata z rokiem przestępnym mającym 77 dni: (...) 3116, 3268, 3418, 3568 (9000 EK), 3718, 3858 etc. 
==Triwia==

== Uwagi==
<references group="uwaga"/>

==Przypisy==
<references/>

{{Państwa Kyonu}}

[[Kategoria:Surandral]] [[Kategoria:Góry Żelazne]] [[Kategoria:Kyon]] [[Kategoria:Państwa Kyonu]]