Tekst źródłowy strony Gradacja spółgłoskowa w językach bałtyckofińskich

= Prabałtyckofiński =

Język prabałtyckofiński posiadał dwie serie spółgłosek zwartych: zwykłe /p/, /t/, /k/ i geminowane /pː/, /tː/, /kː/. Już w prajęzyku rozwinęła się alofonia, według której te głoski były wymawiane "słabiej" w nagłosie sylaby zamkniętej: geminowane spółgłoski stawały się półdługie, a pojedyncze były udźwięczniane, a być może nawet spirantyzowane.

{| class="wikitable"
! || /pː/ || /tː/ || /kː/ || || /p/ || /t/ || /k/
|-
! stopa mocna
| pp [pː] || tt [tː] || kk [kː] || || p [p] || t [t] || k [k]
|-
! stopa słaba
| p̆p [pˑ] || t̆t [tˑ] || k̆k [kˑ] || || b [b~β] || d [d~ð] || g [g~ɣ]
|}

Np. pbf. ''loppu'' /lɔpːu/ "koniec, N. Sg." odpowiadała forma liczby mnogiej ''lop̆put'' /lɔpˑut/.
= Fiński =

W porównaniu do systemu w prajęzyku, w fińskim zaszły następujące uproszczenia:
* zlanie się spółgłosek półdługich i krótkich: /pˑ/, /tˑ/, /kˑ/ > /p/, /t/, /k/
* dalsze osłabienie spógłosek dźwięcznych: /b/, /d/, /g/ > /ʋ/, /d/, ∅

Ponadto zbitki ''nd'', ''ld'', ''rd'' zostały zasymilowane do ''nn'', ''ll'', ''rr''.

{| class="wikitable"
! stopa mocna
| pp || tt || kk || || p || t || k
|-
! stopa słaba
| p || t || k || || v || d || ∅
|}

W odróżnieniu od prajęzyka, nie mamy tu już do czynienia z alofonią - głoski /p/, /t/, /k/ oraz /ʋ/ mogą występować zarówno w sylabach otwartych, jak i zamkniętych (/ʋ/ w sylabach otwartych kontynuuje *v z prajęzyka).

== Status fonemu /d/ ==

Utrzymanie fonemu /d/ jako jedynej spółgłoski zwartej dźwięcznej może dziwić. W istocie ta głoska została sztucznie wprowadzona do języka literackiego: gdy zaczęto zapisywać fiński w czasach Reformacji, literą <d> oznaczano głoskę /ð/. Wymowa /d/ pojawiła się, gdy na fali przebudzenia narodowego szwedzkojęzyczni Finowie zaczęli masowo uczyć się fińskiego.

Tymczasem w dialektach mówionego fińskiego głoska /ð/ przeszła następujące zmiany:
* zachodnie dialekty: /r/, rzadziej /l/
* wschodnie dialekty: /j/, /ʋ/ lub ∅ (zależnie od otaczających samogłosek)

== Ślady spółgłosek półdługich ==

Ponieważ w fińskim systemie gradacja dalej zależy od tego, czy sylaba jest zamknięta, czy otwarta, krótkie refleksy dawnych spółgłosek półdługich mogą tworzyć pozorne wyjątki od tej reguły. Dobrym przykładem jest końcówka bezokolicznika czasowników IV grupy - ''-tA'' (< ''*-t̆tAk''). Poprzedzająca tą końcówkę spółgłoska jest osłabiana, mimo że jej sylaba wydaje się otwarta:
* ''ta'''v'''ata'' (< *''ta'''b'''at̆tak'') "spotykać" - ''ta'''p'''aan'' (< *''ta'''p'''adan'')

= Estoński =

= Literatura =

* P. Kallio, [https://www.academia.edu/1103445/Kantasuomen_konsonanttihistoriaa Kantasuomen konsonanttihistoriaa]