Tekst źródłowy strony I Państwo Gjõów

{{Kyon aktywny}}

{{Surandral Intro}}

[[Plik:Surandral_6292EK.png|thumb|right|300px|Granice I Państwa Gjõów bezpośrednio przed podbojem kejreńskim na tle granic Surandralu i Habecji w roku wspólnym.]]

'''I Państwo Gjõów''' (sur. '''खापा ञैर् ग्रों''' ''Khápáñéj Gjõ'' [ˈkʰɐpɐŋej ˈgjɔ̃]) — pierwsza państwowość [[Surandral|surandralska]] (a właściwie wecoszońska) w historii, istniejąca od ok. {{RokEryKyonu|5432}} do podboju kraju przez Arewa Wielkiego w {{RokEryKyonu|6294}}. W swoim szczycie potęgi rozciągało się od rejonu Suán Luék na północy do jeziora Thal Djal na południowym auście, obejmując współczesne rejony Suán Luék, Suán Djal, Kudu, Thomkhód, Phejdë, Kak i Wacihá. Charakteryzowało się znaczną rolą religii w państwie – rządzili nim ''gjõowie'' (stąd nazwa), a wszystkie zasady współżycia były oparte na [[Suryzm|suryźmie]].

Nazwa ''I Państwo Gjõów'' jest nazwą czysto histograficzną i nie była stosowana w czasach istnieniach tego państwa. Używano tylko nazwy '''थैक् वेत्॒ यौ षोहोङ्ख्''' ''Thēk Wät-tyōh Syohoñkh'' „ziemia wecoszońska“ lub później często po prostu '''वेत्॒ यौ षोहोङ्ख्''' ''Wät-tyōh Syohoñkh'' „Wecoszon“ (pierwotnie to oznaczało tylko ziemie „rodzime“, z czasem zaczęto mówić na nie '''थोम्ब् खौदु''' ''Thomb Khōdu'' „serce kraju“, co dało początek obecnej nazwie ''Thomkhód''). 

Stolicą był [[Talš Kaván|Talszkawan]], znany także początkowo pod nazwą ''Törblya''. Inne ważne miasta tego okresu to Haã, Zoái, Koañ, Hóov, Damgó oraz Optojak, później także Val Ihá, Hóľask, Balgë oraz Lhaak. To właśnie w tych miejscowościach znaleziono najwięcej reliktów tego państwa.

Okres ten jest tylko częściowo poświadczony na piśmie, przed okolicami roku {{RokEryKyonu|5800}} nie znaleziono wecoszońskich zabytków pisanych. Jednak później pojawia się wiele tekstów spisanych w klasztorach, dokumentujące to państwo. Z czasem pojawiły się także spisy dawnych kronik ustnych sprzed ery pisanej, pozwalając w pełni zrekonstruować historię tego państwa. Niektóre z tych kronik spisano dopiero w czasach [[Kejreński Surandral|kejreńskich]].

==Historia==
===Początek===
[[Plik:Surandral_5432EK.png|thumb|right|300px|Granice I Państwa Gjõów po powstaniu na tle granic Surandralu i Habecji w roku wspólnym.]]
Chociaż rok {{RokEryKyonu|5432}} symbolicznie został uznany za początek państwa (początek kalendarza surandralskiego), badacze są zgodni, że formowanie się I Państwa Gjõów było procesem stopniowym i w dużym stopniu przypadkowym. Dzięki badaniom, naukowcy ustalili kilka czynników, które spowodowały powstanie teokratycznego państwa:
*'''unifikacja i rejonizacja suryzmu''' — pierwotnie suryzm nie posiadał konkretnej organizacji, lokalne społeczności same modyfikowały zasady wiary czy bogów, którym oddaje się kult. Z tego powodu mnisi — gjõowie — zawiązali siatkę kontaktów, która miała walczyć z, według ich, herezjami. W ten sposób stali się monopolistami suryzmu i wyeliminowali niezależnych kapłanów, szamanów;
*'''potrzeba przywódcy''' — wraz z rozwojem społeczności, u wecoszończyków narosła potrzeba organizacji silniejszego przywództwa, które by mogło uchronić przed chociażby kaprysem sąsiednich osad lub osad z sąsiedniej parafii;
*'''założenie grup handlowych''' — z czasem kupcy zdecydowali się zakładać duże organizacje handlowe w celu zapewnienia Tomkodowi brakujących surowców, takich jak chociażby drewno. Uznawani w społeczności wecoszońskiej ''za gorszych'' musieli z czasem podporządkować się gjõom lub bogatym chłopom, oddając znaczną część dochodów z handlu i wzbogacając ich;
*'''likwidacja konkurencji w władzy''' — gjõowie zdobyli monopol na wojsko, dzięki grupom handlowym i własnym posiadłościom, mogąc skutecznie oferować lepsze warunki do walki po ich stronie, a nie lokalnych społeczności. Ludność musiała się więc uzależnić od wojsk mniszych.
W ten sposób gjõowie stali się ''de facto'' przywódcami rejonu, a mając rozbudowaną siatkę kontaktów, stałe dochody, prosty system zarządzania (parafie) oraz wojsko ich związek zaczął funkcjonować w zasadzie jak państwo. Ze względu na nieistnienie ówczas pisma surandralskiego nie jest w możliwe zrekonstruowanie w pełni tych wydarzeń.

Przez około 300 kyońskich lat I Państwo Gjõów było raczej małym państewkiem, zajmującym się lokalnym terenem. Otoczone było głównie przez pogańskie ludy, które nie były zorganizowane w państwa. W tym okresie skupiano się na zarządzaniu oraz ostatecznego uznania władzy gjõów. Gospodarka się oparła na handlu i rolnictwie. Ważne były co ciekawe pewne postępy w nauce — w tym okresie powstały kolejno kalendarz surandralski, ''koleina surandralska'' oraz na samym końcu pismo surandralskie.

===Okres potęgi===
[[Plik:Surandral_5900EK.png|thumb|right|300px|Granice I Państwa Gjõów w szczycie potęgi na tle granic Surandralu i Habecji w roku wspólnym.]]
W okolicach roku 258 ES ({{RokEryKyonu|5700}}) doszło do walk między Wecoszonem a plemionami ankorskimi. W wyniku ich doszło do pierwszego stałego poszerzenia granic I Państwa Gjõów, które podporządkowało sobie ich tereny. Wkrótce rozpoczyna się bardzo szybka ekspansja państwa. W stronę północną, przed 360 ES ({{RokEryKyonu|5802}}) łupem pada ngorska osada [[Balgë|Balga]] (starosur. '''बल्स्गो''' ''Balsgo''), która zostaje po tym zamieniona na ważne wecoszońskie miasto, władające nowymi terenami. Następnie w roku 418 ES ({{RokEryKyonu|5850}}) zostaje zajęte miasto Lhaak (starosur. '''स्लरप्''' ''Slarap''), nazywane ówczas ''bramą do [[Medengia|Medengii]]''. Ostatecznie nieco trzydzieści lat później (451 ES, {{RokEryKyonu|5883}}) zostaje zajęte miasto Hãpuná (starosur. '''हन्ह़् पोन''' ''Hanx Pona''), jednak nie udało się go na stałe utrzymać i opuszczono je w roku 469 ES ({{RokEryKyonu|5901}}).

Podbój południa był efektem podporządkowania sobie słabych, lokalnych plemion, którymi interesowało się także rosnące w siłę Imperium Kaalów. Wojska gjõów pokonały jednak armię kaalską nad Ihą, co pozwoliło zająć obszar aż do jeziora Thal Djal. W ten sposób I Państwo Gjõów osiągnęło swe największe granice w historii.

==Gospodarka i polityka==

===Handel===
Głównymi kierunkami handlu były państwa Ajdyniriany na weście oraz w wielu okresach Państwo Lecajskie na auście, które było też pośrednikiem w handlu z południem. Wedle zachowanych dokumentów, „ze względów moralnych“ nie przeprowadzano wymian z ówczesnym [[Kaalpas|Imperium Kaalów]], co sugeruje wrogie relacje między tymi starożytnymi państwami. 

Głównymi towarami importowanymi było drewno i niektóre metale, zaś eksportowano skały wulkaniczne, szczególnie obsydian, oraz żywność.

===Podział administracyjny===
[[Plik:Surandral_5900EK_podzial.png|thumb|right|300px|Podział I Państwa Gjõów na ''džojty'' według ''Manuskryptu Baldzkiego''. Nazwy podano w transkrypcji surandralskiego roku wspólnego.]]
Pierwszą i podstawową jednostką podziału była parafia (sur. '''छों''' ''čhõ'', starsur. '''छौन्''' ''khyōn''). Należy jednak wytłumaczyć wpierw, co znaczy „parafia“ w kontekście surandralskim. Był (i jest) to określony obszar, w który wchodziły poszczególne miejscowości, przypisany do z reguły położonej najbliższego klasztoru lub uniwersalnej świątyni, tzn. takiej, która nie była poświęcona konkretnemu bóstwu. Ponieważ zarządzali nimi gjõowie,  wykorzystywali ten mechanizm do sądownictwa i pobierania podatków, niezbędnych do funkcjonowania państwa, a także w pośrednictwie w kontakcie z władzą centralną. Jednak z reguły sami mnisi przekazywali i narzucali prawa wydane z Talszkawanu. Zagęszczenie parafij było dużo większe na ziemiach Tomkodu niźli na terenach podbitych, co miało powodu religijne. Parafie istnieją w Surandralu do dziś, jednak nie pełnią już funkcji państwowych, a jedynie religijne.

Ze względu na ekspansję I Państwa Gjõów w skład państwa weszło dużo nowych terenów, w tym wiele bez organizacji religii surystycznej. Aby łatwiej zarządzać podbitymi terytoriami, wprowadzono dodatkową, większą jednostkę administracyjną — '''जोर्त्''' ''džojt'' (starsur. '''जोर्त्''' ''gyort''), którą można luźno tłumaczyć jako ''diecezja'', niemniej zazwyczaj stosuje się formę oryginalną. Nowe jednostki są często wspominane w tekstach, ale ich skład i dokładna ilość długo pozostawały tajemnicą. Dopiero odkrycie w roku {{RokEryKyonu|9127}} w Baldze ''manuskryptu baldzkiego'' (sur. '''पोंह़्नोक् बल्गु''' ''Põxnok Balgë'') pozwoliło ustalić tą kwestię. Manuskrypt stanowi roboczy, ale czytelny odpis centralnego pisma podatkowego, wraz z długami poszczególnych parafii. Co ważne, ukazuje on istnienie ośmiu džojtów, których nazwy pochodzą od ich stolic, z wyjątkiem ''Suán Djal'', z nazwą od regionu lub obiektu geograficznego. Džojty przymusowo dzieliły się na parafie, a przynależność nowych terenów do nich była regulowana albo poprzez tworzenie nowych parafii, albo, gdy społeczność wyznająca suryzm była za mała, poprzez przymusowe przyłączenie do sąsiednich parafij. Wyjątkiem były džojty Balga oraz Waliha, gdzie suryzm stanowił zdecydowaną mniejszość wyznaniową — tam tworzenie parafii było dobrowolne, a obszary bez utworzonych parafij podlegały władzom džojtu.

Ponieważ zapisano przynależność parafij do džojtów, a same granice parafij w dużej mierze się nie zmieniły, można dość wiernie zrekonstruować granicę większych jednostek administracyjnych (obok).

==Kultura==

[[Kategoria:Surandral]] [[Kategoria:Historia Surandralu]] [[Kategoria:Góry Żelazne]] [[Kategoria:Kyon]]