Język panamski

język panamski パナマクァㇽ
Utworzenie:	Hapana Mtu w 2014
Sposoby zapisu:	katakana
Lista conlangów

Język panamski (pan. パナマクｧㇽ (panamakwar) lub パナマパーㇲ (panamapās), dosł. 'ludzka mowa') - język z rodziny kamskiej.

Zapis i wymowa

Sylaba ma budowę (C)V(C).

Spółgłoska	a	i	u	e	o	wygłos
brak	ア	イ	ウ	エ	オ
k	カ	キ [ci]	ク [kʷu]	ケ	コ	ㇰ
kj [c]	キャ		キュ	キェ	キョ
kw [kʷ]	クァ	クィ		クェ	クォ
q	ガ	ギ	グ	ゲ	ゴ
s	サ	シ [sʲi]	ス	セ	ソ	ㇲ
z [θ]	ザ	ジ [θʲi]	ズ	ゼ	ゾ
t	タ	チ [ʦʲi]	トゥ	テ	ト	ㇳ
c [ʦ]	ツァ		ツ	ツェ	ツォ
n	ナ	ニ	ヌ	ネ	ノ	ㇴ
h	ハ	ヒ	フ	ヘ	ホ
p	パ	ピ	プ	ペ	ポ
m	マ	ミ	ム	メ	モ
j	ヤ		ユ		ヨ	イ
r [ɾ]	ラ	リ	ル	レ	ロ	ㇽ
w	ワ	ヰ		ヱ	ヲ	ウ
hw [ɰ]	ヷ	ヸ		ヹ	ヺ	ヴ

Fonem n w kodzie sylaby w pozycjach przed m/p, k/kw i kj wymawiany jest odpowiednio jako [m], [ŋ] i [ɲ].
Istnieją też długie samogłoski zapisywane przez ー, np. オㇲキェーラ oskjēra.
Ponadto jeżeli ウ lub イ stoi w pozycji, w której można je interpretować na dwa sposoby (jako kodę sylaby lub nagłos nowej sylaby), używa się znaku kropki ・, by zasygnalizować, że wymawia się jak samogłoskę, np. テ・イ (trans. tei, wym. [te.ʔi]) w opozycji do テイ (transkrybowanego i czytanego tej); połączenie テイㇴ (trans. tein, wym. [te.ʔin]) nie wymaga użycia kropki, gdyż w tej pozycji interpretacja *tejn dawałaby niezgodną z fonotaktykami sylabę CVCC.

Lenicja

W języku panamskim lenicja spółgłosek zwartych zachodzi wg poniższego wzoru:

• k -> h
• kj -> j
• kw -> w
• q -> ø
• t -> c
• p -> m

Uwaga! Efektem lenicji t przed i jest s, nie c. K przechodzi w h także w pozycji przed i i u, mimo iż wymawia się je wtedy odpowiednio jak kj i kw.
Lenicja zachodzi w czterech przypadkach:

1. Gdy do tematu zakończonego na spółgłoskę zwartą dodawany jest sufiks rozpoczynający się od samogłoski, np. kwot 'chłopiec' -> kwoca itāj 'chłopiec i jego matka'.
2. Gdy do tematu zakończonego na długą samogłoskę po spółgłosce zwartej dodaje się sufiks powodujący skrócenie samogłoski, np. potō 'dziś' -> pocona kajrō 'dziś i jutro'.
3. Przy reduplikacji pierwszej sylaby, np. kwot 'chłopiec' -> wokwot 'chłopcy'.
4. Po niektórych prefiksach, np. tiaro 'sześć' -> hesiaro 'szósty'.

Imię

Odmiana imion

Imiona odmieniają się przez liczbę i posiadacza. Rolę przypadków spełniają osobne partykuły.

Liczba

Liczba mnoga

Dotyczy tylko rzeczowników ożywionych.

• Od wyrazów rozpoczynających się spółgłoską liczba mnoga tworzona jest metodą reduplikacji pierwszej sylaby. Procesowi temu towarzyszą uproszczenia fonetyczne w obrębie dodanej sylaby: koda jest pomijana, długa samogłoska skracana, a spółgłoska zwarta ulega lenicji. Przykłady: sapawojmi 'mag', sasapawojmi 'magowie'; kwot 'chłopiec', wokwot 'chłopcy' (nie *kwokwot, *kwotkwot, *wotkwot); tāj 'matka', catāj 'matki' (nie *tatāj, *cātāj, *cajtāj itd.).
• Od wyrazów rozpoczętych samogłoskami tworzy się ją przedrostkiem paC-, w którym C odpowiada pierwszej spółgłosce w rdzeniu, a jeśli jest to spółgłoska zwarta, ulega ona lenicji. Przykłady: īka 'pradziadek', pahīka 'pradziadkowie' (nie *pakīka); es 'przyjaciel', pases 'przyjaciele'.

Czasem przy tworzeniu liczby mnogiej zachodzą dalsze zmiany, np. ama 'człowiek', panama 'ludzie' (prawdopodobnie skutek dysymilacji regularnej formy *pamama).

Liczba towarzysząca

Ma końcówkę ja, z wariantem sa dla wyrazów zakończonych na -s, np. ritāj 'moja matka', ritājja 'moja matka i ci, którzy są z nią', jes 'jego przyjaciel', jessa 'jego przyjaciel i ci, którzy są z nim'. Liczba ta może współistnieć z liczbą mnogą, np. ōhacatāj 'wasze matki', ōhacatājja 'wasze matki i ci, którzy są z nimi'.

Posiadacz

Wykładnik posiadacza jest prefiksem. Może stać zarówno przed, jak i po wykładniku liczby mnogiej, np. rawokwot = worakwot 'nasi chłopcy, nasi synowie', pajessa = ipasessa 'jego przyjaciele i ci, którzy są z nimi'. Przedrostek liczby mnogiej drugiego typu upraszcza się przed posiadaczem do pa-, np. ripahīka = parīka 'moi dziadkowie'.
Lista prefiksów (najpierw wariant używany przed spółgł., potem przed samogł.):

• ri, r - mój
• ra, r - nasz (ekskl.)
• ta, t - nasz (inkl.)
• ōha, ōk - twój, wasz itd.
• pansa, pans - twój, wasz itd. (pogardliwie)
• i, j - jego, ich itd. (osobowe)
• u, w - jego, ich itd. (nieosobowe)

Uwaga! Wykładnik dzierżawczy 3. osoby osobowej przed tematami rozpoczętymi od i/ī oraz wykładnik dzierżawczy 3. osoby nieosobowej przed tematami rozpoczętymi od u/ū mają postać zerową, np. īka 'pradziadek, jego pradziadek', uto 'wnętrze, wnętrze tego'.

Partykuły imienne

• ko - part. dzierżawcza, np. rīw ko parīka 'moi dziadkowie'.

Zaimek

Zaimki osobowe

• リークォ rīkwo, リーウ rīw - ja
• リークォヤ rīkwoja, リーキャ rīkja - my (ekskluzywne)
• タ ta - my (inkluzywne)
• オークィ ōkwi - 2. osoba
• パㇴ pan - 2. osoba (lekceważące)
• アーㇴ ān - 3. osoba pojedyncza (osobowe)
• パナーㇴpanān, マーㇴ mān - 3. osoba mnoga (osobowe)
• アヘー ahē - 3. osoba pojedyncza (ożywione, nieosobowe)
• パハヘー pahahē, パハー pahā, パー pā - 3. osoba mnoga (ożywione, nieosobowe)
• ウㇽ ur - 3. osoba (nieożywione)

Wszystkie te zaimki - oprócz 'ja' i 'my (ekskl.)' - mogą tworzyć l. towarzyszącą.

Liczebnik

Liczebniki główne

System liczebników jest dziesiętny. Posiada osobne liczebniki na 100, 1000 i 10000.

• 0 ヱー wē
• 1 ロピ ropi
• 2 キー kī
• 3 ツ cu
• 4 トロㇳ torot
• 5 セポ sepo
• 6 チアロ tiaro
• 7 チーエ tīe
• 8 キゾセ kizose
• 9 クゾト kuzoto
• 10 ノー nō
• 11 ノーロピ nō ropi etc.
• 20 ミーロ mīro
• 30 トゾー tozō
• 40 クォロㇰ kworok
• 50 セポキャ sepokja
• 60 チアロキャ tiarokja
• 70 チーエレ tīere
• 80 キゾレ kizore
• 90 クゾレ kuzore
• 100 ゾユ zoju
• 200 キーゾユ kī zoju etc.
• 1000 ニーポ nīpo
• 10000 マヲ mawo

Liczebniki porządkowe

Tworzy się je przedrostkiem he-. Przedrostek ten powoduje lenicję pierwszej spółgłoski rdzenia, np. sepo 'pięć', hesepo 'piąty', kworok 'czterdzieści', heworok 'czterdziesty'.
W znaczeniu 'pierwszy' obok regularnego heropi używa się też nieregularnego wīrok.

Czasownik

Za formę słownikową przyjmuje się formę trybu rozkazującego.

Osoba, czas, tryb, negacja

Na te kategorie wskazują prefiksy. Wyjątkiem jest część osób trybu rozkazującego, które tworzy się dodając partykułę was(pa) do form czasu teraźniejszego. Część przedrostków posiada dwie formy w zależności od tego, czy temat zaczyna się samo- czy spółgłoską.

Osoba	Czas teraźniejszy		Czas przeszły		Czas narracyjny		Rozkaz
	Twierdzenie	Negacja	Twierdzenie	Negacja	Twierdzenie	Negacja	Twierdzenie	Negacja
ja	ron(n)	sar	r(e)	sor	row	sarow
my (ekskl.)	ran(n)	sār	r(e)	sōr	rō ~ row	sarō ~ sarow
my (inkl.)	tan(n)	sat	t(e)	sot	tā ~ taw	tās
ty, wy etc.	ōn	saw	k ~ he	sō(n)	ō(n)	sō(n)	-	s(a)
on, ona, oni etc.	n(o)	sa(n)	e(n)	se(n)	o(n)	so(n)	ti(h)	si(n)

Odmiana przykładowego czasownika rozpoczętego od spółgłoski - jomaska 'łgać, kłamać jak najęty'.

Osoba	Czas teraźniejszy		Czas przeszły		Czas narracyjny		Rozkaz
	Twierdzenie	Negacja	Twierdzenie	Negacja	Twierdzenie	Negacja	Twierdzenie	Negacja
ja	ronjomaska 'łżę'	sarjomaska 'nie łżę'	rejomaska 'łgałem'	sorjomaska 'nie łgałem'	rowjomaska 'łgałem'	sarowjomaska 'nie łgałem'	was(pa) ronjomaska 'niech zełgam'	was(pa) sarjomaska "niech nie zełgam"
my (ekskl.)	ranjomaska 'łżemy'	sārjomaska 'nie łżemy'	rejomaska 'łgaliśmy'	sōrjomaska 'nie łgaliśmy'	rōjomaska 'łgaliśmy'	sarōjomaska 'nie łgaliśmy'	was(pa) ranjomaska 'łżyjmy'	was(pa) sārjomaska 'nie łżyjmy'
my (inkl.)	tanjomaska 'łżemy'	satjomaska 'nie łżemy'	tejomaska 'łgaliśmy'	sotjomaska 'nie łgaliśmy'	tājomaska 'łgaliśmy'	tāsjomaska 'nie łgaliśmy'	was(pa) tanjomaska 'łżyjmy'	was(pa) satjomaska 'nie łżyjmy'
ty, wy etc.	ōnjomaska 'łżesz'	sawjomaska 'nie łżesz'	hejomaska 'łgałeś'	sōjomaska 'nie łgałeś'	ōjomaska 'łgałeś'	sōjomaska 'nie łgałeś'	jomaska 'łżyj'	sajomaska 'nie łżyj'
on, ona, oni etc.	nojomaska 'łże'	sajomaska 'nie łże'	ejomaska 'łgał'	sejomaska 'nie łgał'	ojomaska 'łgał'	sojomaska 'nie łgał'	tijomaska 'niech łże'	sijomaska 'niech nie łże'

Odmiana przykładowego czasownika rozpoczętego od samogłoski - ejwa 'spać'.

Osoba	Czas teraźniejszy		Czas przeszły		Czas narracyjny		Rozkaz
	Twierdzenie	Negacja	Twierdzenie	Negacja	Twierdzenie	Negacja	Twierdzenie	Negacja
ja	ronnejwa 'śpię'	sarejwa 'nie śpię'	rejwa 'spałem'	sorejwa 'nie spałem'	rowejwa 'spałem'	sarowejwa 'nie spałem'	was(pa) ronnejwa 'niech pośpię'	was(pa) sarejwa "niech nie pośpię"
my (ekskl.)	rannejwa 'śpimy'	sārejwa 'nie śpimy'	rejwa 'spaliśmy'	sōrejwa 'nie spaliśmy'	rowejwa 'spaliśmy'	sarowejwa 'nie spaliśmy'	was(pa) rannejwa 'śpijmy'	was(pa) sārejwa 'nie śpijmy'
my (inkl.)	tannejwa 'śpimy'	satejwa 'nie śpimy'	tejwa 'spaliśmy'	sotejwa 'nie spaliśmy'	tawejwa 'spaliśmy'	tāsejwa 'nie spaliśmy'	was(pa) tannejwa 'śpijmy'	was(pa) satejwa 'nie śpijmy'
ty, wy etc.	ōnejwa 'śpisz'	sawejwa 'nie śpisz'	kejwa 'spałeś'	sōnejwa 'nie spałeś'	ōnejwa 'spałeś'	sōnejwa 'nie spałeś'	ejwa 'śpij'	sejwa 'nie śpij'
on, ona, oni etc.	nejwa 'śpi'	sanejwa 'nie śpi'	enejwa 'spał'	senejwa 'nie spał'	onejwa 'spał'	sonejwa 'nie spał'	tihejwa 'niech śpi'	sinejwa 'niech nie śpi'