Język podlaski: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 14:42, 20 sie 2024

Język podlaski (падласкы язык, [/pɐdlɐˈskɪ ˈjazɪk/), także określany jako język południowopodlaski, język siedleckopodlaski, język siedlecki, język rosyjskopodlaski, zrusyfikowane gwary polskie Mazowsza Wschodniego lub gwary siedleckie języka rosyjskiego to zespół narzeczy słowiańskich używany na Podlasiu Południowym w okolicach Siedlec oraz pobliskich miasteczek: Węgrowa, Sokołowa Podlaskiego i Łukowa. Kwestią sporną jest to, czy narzecza podlaskie stanowią osobny język, oraz jak należy je klasyfikować. Znaczna część badaczy uznaje podlaszczyznę za należącą do języków zachodniosłowiańskich, lub wprost jako zespół zrusyfikowanych gwar polskich, gdy inni twierdzą, że jest to część języków wschodniosłowiańskich, albo spolszczona gwara rosyjska. W praktyce charakter narzecza jest silnie mieszany, choć w najbardziej podstawowej warstwie słownictwa i gramatyki, świadczących o przynależności do rodzin językowych zdają się przeważać cechy zachodnie. W tym artykule zakłada się odrębność narzecza podlaskiego od zarówno polszczyzny, jak i rosyjskiego, określając je językiem.

Fonologia

Samogłoski

W języku podlaskim liczba fonemów samogłoskowych zależy od konkretnej gwary oraz założeń danej analizy, lecz większość źródeł wskazuje na obecność od 7 do 9 samogłosek. Zestaw samogłosek w sylabach nieakcentowanych jest znacznie zredukowany do 3-4 fonemów.

Samogłoski akcentowane

	Przednie	Środkowe	Tylne
Wysokie	i	(ɪ)	u
Średnio wysokie	e		o
Średnio niskie	ɛ		ɔ
Niskie	(æ)	a

Sylaby nieakcentowane

	Przednie	Środkowe	Tylne
Wysokie	i	(ɪ)	u
Niskie		ɐ

Uwagi

Fonem /æ/ występuje w gwarach północnych (nadbużańskich). Odpowiada on /a/ pochodzącemu z samogłoski nosowej w pozostałych gwarach.
Fonemiczność /ɪ/ jest kwestią sporną. Występuje ono tylko po spółgłoskach twardych, tak więc za fonem jest zwykle uznawane przez tych językoznawców, którzy nie uznają fonemiczności spółgłosek miękkich.
/ɛ/ oraz /e/ kontrastują tylko po spółgłoskach twardych. Po spółgłoskach miękkich oba wymawiane są jak /e/.
W sylabach nieakcentowanych /ɛ/ /a/ i /ɔ/ są redukowane do /ɐ/, /e/ do /i/ lub /ɪ/, a /o/ do /u/.

Spółgłoski

		Wargowe	Dziąsłowe	Zadziąsłowe	Twardopodniebienne	Miękkopodniebienne
Nosowe		m	n
Zwarte	bezdźwięczne	p	t			k
Zwarte	dźwięczne	b	d			g
Szczelinowe	bezdźwięczne	f	s	ʃ	(ç)	x
	dźwięczne	v	z	ʒ	(ʝ)	(ɣ)
	rotyczne		r̝
Afrykaty	bezdźwięczne		ts	tʃ
Afrykaty	dźwięczne		dz	dʒ
Boczne			l
Półotwarte		w	r		j

Uwagi

Kwestią sporną jest fonemiczność /ç/ i /ʝ/. Niektórzy językoznawcy uznają je za alofony /f/ i /v/ przed /i/ lub /j/. Jednakże ich obecność w grupach /pç/ /bʝ/, będących miękkimi odpowiednikami /p/ /b/ sugeruje ich fonemiczność. Sprawę utrudnia fakt, że wymowa tych grup i głosek jest silnie zróżnicowana. Spotykana jest wymowa zmiękczonych wargowych od takej bez jakiegokolwiek rozłożenia czy zaniku elementu wargowego, do całkowicie zlewającej je do dwóch głosek [ç ʝ].
[g] i [ɣ] są równoważnymi wymowami fonemu /g/. [ɣ] jest częstsze pomiędzy samogłoskami, a [g] w pozostałych pozycjach, nie jest to jednak zależność absolutna i można uznać je za będące w wolnej wariacji.

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-'''Język podlaski''' (''падласкы язык'', [{{IPA|/pɐdɫɐˈskɪ ˈjazɪk/}}), także określany jako '''język południowopodlaski''', '''język siedleckopodlaski''', '''język siedlecki''', '''język rosyjskopodlaski''', '''zrusyfikowane gwary polskie Mazowsza Wschodniego''' lub '''gwary siedleckie języka rosyjskiego''' to zespół narzeczy słowiańskich używany na Podlasiu Południowym w okolicach Siedlec oraz pobliskich miasteczek: Węgrowa, Sokołowa Podlaskiego i Łukowa.
+'''Język podlaski''' (''падласкы язык'', [{{IPA|/pɐdlɐˈskɪ ˈjazɪk/}}), także określany jako '''język południowopodlaski''', '''język siedleckopodlaski''', '''język siedlecki''', '''język rosyjskopodlaski''', '''zrusyfikowane gwary polskie Mazowsza Wschodniego''' lub '''gwary siedleckie języka rosyjskiego''' to zespół narzeczy słowiańskich używany na Podlasiu Południowym w okolicach Siedlec oraz pobliskich miasteczek: Węgrowa, Sokołowa Podlaskiego i Łukowa. Kwestią sporną jest to, czy narzecza podlaskie stanowią osobny język, oraz jak należy je klasyfikować. Znaczna część badaczy uznaje podlaszczyznę za należącą do języków zachodniosłowiańskich, lub wprost jako zespół zrusyfikowanych gwar polskich, gdy inni twierdzą, że jest to część języków wschodniosłowiańskich, albo spolszczona gwara rosyjska. W praktyce charakter narzecza jest silnie mieszany, choć w najbardziej podstawowej warstwie słownictwa i gramatyki, świadczących o przynależności do rodzin językowych zdają się przeważać cechy zachodnie. W tym artykule zakłada się odrębność narzecza podlaskiego od zarówno polszczyzny, jak i rosyjskiego, określając je językiem.
+== Fonologia ==
+=== Samogłoski ===
+W języku podlaskim liczba fonemów samogłoskowych zależy od konkretnej gwary oraz założeń danej analizy, lecz większość źródeł wskazuje na obecność od 7 do 9 samogłosek. Zestaw samogłosek w sylabach nieakcentowanych jest znacznie zredukowany do 3-4 fonemów.
+==== Samogłoski akcentowane ====
+{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
+|-
+!
+! Przednie
+! Środkowe
+! Tylne
+|-
+! Wysokie
+| i
+| (ɪ)
+| u
+|-
+! Średnio   wysokie
+| e
+|
+| o
+|-
+! Średnio niskie
+| ɛ
+|
+| ɔ
+|-
+! Niskie
+| (æ)
+| a
+|
+|}
+==== Sylaby nieakcentowane ====
+{| class="wikitable" style="vertical-align:bottom;"
+|-
+!
+! Przednie
+! Środkowe
+! Tylne
+|-
+! Wysokie
+| i
+| (ɪ)
+| u
+|-
+! Niskie
+|
+| ɐ
+|
+|}
+<br>
+==== Uwagi ====
+* Fonem /æ/ występuje w gwarach północnych (nadbużańskich). Odpowiada on /a/ pochodzącemu z samogłoski nosowej w pozostałych gwarach.<br>
+* Fonemiczność /ɪ/ jest kwestią sporną. Występuje ono tylko po spółgłoskach twardych, tak więc za fonem jest zwykle uznawane przez tych językoznawców, którzy nie uznają fonemiczności spółgłosek miękkich.<br>
+* /ɛ/ oraz /e/ kontrastują tylko po spółgłoskach twardych. Po spółgłoskach miękkich oba wymawiane są jak /e/.<br>
+* W sylabach nieakcentowanych /ɛ/ /a/ i /ɔ/ są redukowane do /ɐ/, /e/ do /i/ lub /ɪ/, a /o/ do /u/.
+=== Spółgłoski ===
+{| class="wikitable" style="text-align:center; vertical-align:middle;"
+|- style="text-align:left; vertical-align:bottom;"
+! colspan="2" |
+! Wargowe
+! Dziąsłowe
+! Zadziąsłowe
+! Twardopodniebienne
+! Miękkopodniebienne
+|-
+! colspan="2" style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | Nosowe
+| m
+| n
+|
+|
+|
+|-
+! rowspan="2" style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | Zwarte
+! style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | bezdźwięczne
+| p
+| t
+|
+|
+| k
+|-
+! style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | dźwięczne
+| b
+| d
+|
+|
+| g
+|-
+! rowspan="3" style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | Szczelinowe
+! style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | bezdźwięczne
+| f
+| s
+| ʃ
+| (ç)
+| x
+|-
+! style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | dźwięczne
+| v
+| z
+| ʒ
+| (ʝ)
+| (ɣ)
+|-
+! style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | rotyczne
+|
+| r̝
+|
+|
+|
+|-
+! rowspan="2" style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | Afrykaty
+! style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | bezdźwięczne
+|
+| ts
+| tʃ
+|
+|
+|-
+! style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | dźwięczne
+|
+| dz
+| dʒ
+|
+|
+|-
+! colspan="2" style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | Boczne
+|
+| l
+|
+|
+|
+|-
+! colspan="2" style="vertical-align:bottom; text-align:left;" | Półotwarte
+| w
+| r
+|
+| j
+|
+|}
+==== Uwagi ====
+* Kwestią sporną jest fonemiczność /ç/ i /ʝ/. Niektórzy językoznawcy uznają je za alofony /f/ i /v/ przed /i/ lub /j/. Jednakże ich obecność w grupach /pç/ /bʝ/, będących miękkimi odpowiednikami /p/ /b/ sugeruje ich fonemiczność. Sprawę utrudnia fakt, że wymowa tych grup i głosek jest silnie zróżnicowana. Spotykana jest wymowa zmiękczonych wargowych od takej bez jakiegokolwiek rozłożenia czy zaniku elementu wargowego, do całkowicie zlewającej je do dwóch głosek [ç ʝ].
+* [g] i [ɣ] są równoważnymi wymowami fonemu /g/. [ɣ] jest częstsze pomiędzy samogłoskami, a [g] w pozostałych pozycjach, nie jest to jednak zależność absolutna i można uznać je za będące w wolnej wariacji.