Język ajdyniriański

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Język ajdyniriański
Aydīnôhirya
Utworzenie: Borlach
Używany w (Kyon): Ajdynir (urzędowy)
Rikkadan (komunikacja międzynar)
Kawelia (komunikacja międzynar.)
Unagurowie (komunikacja międzynar.)
Ażerimowie (komunikacja międzynar.)
Czeharowie (komunikacja międzynar.)
Dżaszir (pomocniczy)
Unia Lomarska (pomocniczy)
Emnaegnir (pomocniczy)
inne
Regiony (Kyon): Ajdyniriana (lingua franca), południowe wybrzeża Morza Słonego
Liczba użytkowników (Kyon) do ustalenia
Sposoby zapisu: pismo ajdyniriańskie (r̄agul), alfabet łaciński
Typologia: fleksyjny, fleksyjnoaglutynacyjny
SOV
Klasyfikacja: Języki sefrarmańskie (proponowane)
Języki ajniadańskie
Języki północno-ajniadańskie
Język staroajdyniriański
Język ajdyniriański
Przykład
Owca i konie
Ki śatisit kądas, andos khmanāz padaroda, dheźvabhyaś varimīdro. Ekhraso īhaoni zhord atwenīdro, lāwaso éxan armicar atghivīdro, ą azhûno taze rhāvani atzharīdro. Kądas dheźvāus veťarīdro: "Hrid xān viḱaeto, girdan garimear, zan taze dheźvabhaś sene ṕar̄to". Dheźvāya veḱaťarīsht: "Kądas farzo, hridiya pyar viḱaerą, girdan garimezi fea teze, hezh, emnod khmana gaŝulto ki elqai zaytar. Ag kądas khmanāz padaraem.". Datra kądas han vefarzīdro, anmereť velannīdro.
Lista conlangów
Zobacz też słownik tego języka.

Język ajdyniriański, alternatywnie również język ajdynirski (ajd. cabhar aydīnirani [t͡sabʱaɾ ajdɨɲiɾʲaɲi] lub Aydīnôhirya [ajdɨnɤxiɾja]) — język stworzony przez Borlacha, jako jego pierwszy konlang. Inspirowany między innymi językami indo-irańskimi, językami kaukaskimi, a także językami ludów Ameryki Północnej.

W świecie Kyonu jest językiem urzędowym Imperium Ajdyniriańskiego i rdzennym językiem Ajdyniriańczyków, będącym nośnikiem wysokiej imperialnej kultury. Pełni także rolę lingua franca całej Ajdyniriany, używany jako język handlu i dyplomacji na ogromnych obszarach środkowej części kontynentu. Jest to język fleksyjny z elementami aglutynacyjnymi, charakteryzujący się między innymi obecnością obwiatywu i podziałem 1 os. lm na formę inkluzywną, ekskluzywną i podwójną. Wywodzi się z wymarłego języka ajniadańskiego, jest również jedynym znanym i żyjącym obecnie przedstawicielem grupy północno-ajdniadańskiej.

Fonologia

Samogłoski

a ā ą e é ę i ī o ô u ū û
[a] [aː] [ã] [ɛ] [ɛj] [ɛ̃] [i]~[ɪ] [ɨ~ɘ] [ɔ] [ɤ] [u] [u:] [ʉ]

Spółgłoski

b bh ch c ć d dh f g gh h hw kh y q k l
[b] [bʱ] [ʈ͡ʂ] [t͡s] [t͡ɕ] [d̪] [d̪ʱ] [f] [g] [gʱ] [x] [xʷ] [χ]~[ʜ] [j] [q] [k] [kʼ] [l]
m n ń p r rh s ś sh ŝ t ť v z zh ź
[m] [n] [ɲ] [p] [pʼ] [ɾ]~[r] [r:] [ʀ]~[ʁ] [s] [ɕ] [ʃ] [ɬ] [t] [tʼ] [v] [z] [ʐ] [ʑ]
j dj dz w x
[dʒ] [d͡ʑ] [d͡z] [w] [ks]

Często występuje również dźwięk /kʷ/.

Zmiany fonologiczne

Zmiany fonologiczne ze staroajdyniriańskiego do ajdyniriańskiego:

_a: → _ax
_aje → _ai
e → ɛj
i: → ɨ~ɘ
ɔ: → ɤ
ɔ:Ca ɔ:Cɛ → ɔa ɔɛ
u:χ → ʉx
u:v u:ʃ u:ʐ → ʉv ʉʃ ʉʐ
u:rʱ u:sʱ u:zʱ u:dʒʱ → ʉr ʉs ʉz ʉdʒ
u:w → au
tʲ → t͡s
ʈ͡ʂʲ → t͡ɕ
ʃʲ → ɕ
ʐʲ → ʑ
dʒʱ → d͡z
ʈ͡ʂʱ kʱ pʱ sʱ tʱ zʱ → ʈ͡ʂ k p s t z
rʱ → [ʀ]~[ʁ]
rʱC→ r:
nCʱ lCʱ sCʱ → n: l: s:
nʲɛ ne → ɲi
Cʲai → Ca:ja
gʲ kʲ mʲ nʲ pʲ rʲ sʲ zʲ dʒʲ d͡ʑʲ → gj kj mj nj pj rj sj zj dʒj d͡ʑj
qʷ → q
qʷ → kʷ
ɣ → gz → ks

Pismo

R̄agul

<do przerobienia>

Ajdyniriański zapisywany jest pismem alfabetycznym, który jest tak naprawdę mocno zmodyfikowanym alfabetem awestyjskim[1]. Jego nazwa to r̄agul, co znaczy po prostu "pismo". R̄agul składa się z 58 znaków, w tym 13 samogłosek, 41 spółgłosek i 4 znaków interpunkcyjnych. Zazwyczaj jeden znak odpowiada jednemu dźwiękowi. Niektóre litery mogą być wymawiane inaczej w oficjalnym dialekcie imperialnym (używanym na rdzennych ziemiach Ajdyniriańczyków) i inaczej w jednym z kilku dialektów regionalnych. W r̄agulu czyta i piszę się od lewej do prawej, nie ma również rozróżnienia między małymi i wielkimi literami.

Ciężko jest jednoznacznie stwierdzić gdzie powstał ten rodzaj pisma, lecz najstarsze znane inskrypcje zapisane za pomocą r̄agulu (w ajniadańskim) pochodzą sprzed około 2000 lat ziemskich. Są to krótkie fragmenty znacznie starszych i niestety nie zachowanych już tekstów religijnych. Pierwsze pełne znalezione inskrypcje pochodzą natomiast z okresu o kilka wieków późniejszego i są inskrypcjami koronacyjnymi pierwszych władców Djyazhoaru. Jego historia jest jednak znacznie starsza, najprawdopodobniej pismo to pochodzi bowiem ze Starożytnego Wschodu a dokładniej z na wpół legendarnej praojczyzny Ajdyniriańczyków, Pierwszego Królestwa, znajdującej się najprawdopodobniej na wyżynnych i wysokogórskich terytoriach dzisiejszego Państwa Oleskiego. R̄agul jest najprawdopodobniej kontynuacją pisma ajniadańskiego.

Napis po prawej: Éxan Khshāyarvan Aydīniru. Hwadāmi, er̄atāmi akhé dzaraman - Wielkie Imperium Ajdyniriańskie. Wiedza, siła i zwycięstwo.

Ortografia


- /ɲ/ można zapisać również jako ni, zwłaszcza na końcu słowa
- q wymawia się jako /q/, natomiast qu (a w starszych tekstach również qv i qw) odpowiada /kʷ/
- w przypadku zapożyczeń z innych języków, w których występuje dźwięk /ŋ/, zamienia się on w ajdyniriańskim w nag lub gh

Gramatyka

Ajdyniriański jest językiem wysoce fleksyjnym, czasowniki odmieniają się przez osoby, czasy i tryby. Podstawowym szykiem zdania jest SOV, ale bez problemu można użyć praktycznie dowolnego innego szyku. Występują również różnego rodzaju zrostki. Co ciekawe, w ajdyniriańskim występuje obwiatyw.

Czasowniki

Osoby i odmiana czasowników przez osoby

Czasowniki regularne odmienia się przez osoby poprzez dodanie doń odpowiedniej końcówki. Wszystkie czasowniki regularne w bezokoliczniku kończą się na -e.

osoba końcówka mifene - jeść rahete - żyć* shéwe - kochać**
ja - xé -ar mifenear - jem rahetear - żyję shéwear - kocham
ty - mę -yt mifeneyt - jesz raheteyt - żyjesz shéweyt - kochasz
on - źa -ti mifenti - on je raheti - on żyje shéwīti - on kocha
ona - rha -ta mifenta - ona je raheta - ona żyje shéwīta - ona kocha
ono - qa -to mifento - ono je raheto - ono żyje shéwīto - ono kocha
my (inkluzywne) - ṕef -z mifenez - my(1) jemy rahetez - my(1) żyjemy shéwez - my(1) kochamy
my (podwójne) - ṕur mifeneź - my(2) jemy raheteź - my(2) żyjemy shéweź - my(2) kochamy
my (ekskluzywne) - ṕi -zi mifenezi - my(3) jemy rahetezi - my(3) żyjemy shéwezi - my(3) kochamy
wy - yôk -el mifenel - jecie rahetel - żyjecie shéwel - kochacie
oni - ta -rą mifene - jedzą rahete - żyją shéwe - kochają
obwiatyw -aite mifenaite rahetaite shéwaite
  • gdy w czasowniku regularnym przed końcowym e stoi t, ť, d lub dh opuszcza się dodanie kolejnego t i dodaje samo i, a lub o
    • w przypadku 3 os. liczby mnogiej pojawia się ī, pochodzące od e z bezokolicznika

Występują również czasowniki nieregularne. Jest ich 9 - być, mieć, móc, umieć/potrafić, chcieć, myśleć, znać, musieć, mieć powinność. Z tych 9, 3 odmieniają się bez żadnej jasno widocznej reguły (czasowniki być, chcieć, musieć), pozostałe 5 natomiast odmienia się podobnie do czasowników regularnych, poprzez dodanie odpowiednich końcówek, a także skrócenie słowa.
- dla wszystkich osób oprócz 'ta', 'yôk' i obwiatywu nowa forma powstaje poprzez zachowanie 3 pierwszych liter bezokolicznika i dodaniu do tego odpowiedniej końcówki
- dla obwiatywu zachowuje się 2 pierwsze litery i dodaje odpowiednią końcówkę
- dla 'ta' zostawia się jedynie 3-4 pierwsze litery, nie dodając niczego
- dla 'yôk' zostawia się 2 pierwsze litery i dodaje końcówkę

osoba końcówka darād - mieć nagham - móc sąrhal - umieć/potrafić avriť - myśleć gāchana - znać ŝarwīshi - mieć powinność
-āyn darāyn naghāyn sąrhāyn avrāyn gāchāyn ŝarāyn
-ūn darūn naghūn sąrhūn avrūn gāchūn ŝarūn
źa/rha/qa -aem daraem naghaem sąrhaem avraem gāchaem ŝaraem
ṕef/ṕur/ṕi -sur darsur naghsur sąrhsur avrsur gāchsur ŝarsur
yôk -(h)rish dahrish nahrish rish avrish gāchrish ŝahrish
ta - dar nagh sąrha avri gācha ŝarwī
obwiatyw -rā da na av ŝa
osoba nezyu - być caiva - chcieć ḱalshu - musieć
nazyin - jestem cafirya - chcę ḱaishi - muszę
newef - jesteś cuvrad - chcesz ḱazhis - musisz
źa ŝog - on jest ṕrah - on chce ekré - on musi
rha ŝaw - ona jest ṕray - ona chce ekya - ona musi
qa ŝum - ono jest ṕrid - ono chce ekās - ono musi
ṕef djva - my(1) jesteśmy dzar - my(1) chcemy bhaha - my(1) musimy
ṕur djri - my(2) jesteśmy dzôr - my(2) chcemy bhena - my(2) musimy
ṕi djhu - my(3) jesteśmy dzae - my(3) chcemy bhiza - my(3) musimy
yôk izil - jesteście dhaźa - chcecie xanę - musicie
ta shart - są mexa - chcą tas - muszą
obwiatyw ŝape ṕwene egīne

Jedyne zależności jakie tu występują to podzielenie odmian słowa na pewne grupy. Podobne do siebie są formy dla bezokolicznika, xé i mę; dla 3 osoby liczby pojedynczej i obwiatywu; i dla rodzai my. Formy dla yôk i ta różnia się od wszystkich innych.

Aspekty

W ajdyniriańskim występują 4 aspekty, tworzy się je poprzez dodanie odpowiedniego prefiksu do czasownika.

  • Aspekt niedokonany to podstawowa forma czasownika.
  • Aspekt trwający opisuje coś co dzieje się właśnie w opisywanej chwili, podobnie jak continous w języku angielskim.
  • Aspekt dokonany funkcjonuje na podobnej zasadzie jak w języku polskim - jeść a zjeść.
  • Aspekt powtarzający opisuje coś co albo dzieje się cyklicznie, albo jest jakimś zwyczajem i przyzwyczajeniem, coś co wielokrotnie już się zdarzyło albo coś co zawsze jest prawdziwe, np "słońce wschodzi rano".

W przypadku aspektu dokonanego i powtarzającego samogłoski w nawiasach dodaje się gdy czasownik rozpoczyna się na spółgłoskę, natomiast w przypadku aspektu trwającego występują 2 formy przedrostka, ac dodaje się gdy czasownik rozpoczyna się na s, c, lub z.

Aspekt Prefiks Przykład (jeść, iść/chodzić)
Aspekt niedokonany -brak- mifene

sanne

Aspekt trwający at/ac- atmifene

acanne

Aspekt dokonany v(e)- vemifene

vesanne

Aspekt powtarzający g(e)- gemifene

gesanne

Rzeczowniki

Rodzaj, liczba i kategoria rzeczownika

Język ajdyniriański posiada 4 liczby - liczbę pojedynczą, podwójną, mnogą i absolutną. Dodatkowo rzeczowniki podzielone są na 3 kategorie. Kategorie posiadają inną odmianę przez przypadki i liczby, a rzeczowniki z II i III kategorii są ponad to podzielone na podkategorie, w zależności od rdzenia występującego w końcówce słowa.

  • I kategoria - istoty żywe i rozumne
  • II kategoria - przedmioty, rośliny
    • IIa - rdzeń a/o
    • IIb - rdzeń i/ī
    • IIc - rdzeń e
  • III kategoria - pojęcia, abstrakcje, rzeczy niematerialne, państwa
    • IIIa - rdzeń a/o
    • IIIb - rdzeń u
    • IIIc - rdzeń i
    • IIId - rdzeń e

W ajdyniriańskim występują 3 rodzaje - męski, żeński i neutralny. Rzeczowniki z II i III kategorii sa zawsze rodzaju neutralnego, inaczej jednak sprawa ma się w przypadku rzeczowników I kategorii. W podstawowej formie są one zawsze neutralne, nie określają bowiem płci. Wskazują jedynie na fakt istnienia przedmiotu, a płeć jest nieznana lub nieistotna. Można jednak za pomocą innej końcówki zaznaczyć płeć istoty, zmieniając jednocześnie jej rodzaj. Końcówki różnią się od siebie w zależności od liczby i przypadku.

Słowo I kategorii - orzeł

Liczba pojedyncza Liczba podwójna Liczba mnoga Liczba absolutna
ńarmad

(orzeł)

ńarmadnam

(dwa orły)*

ńarmadaya

(orły)*

ńarmadaur̄

(wszystkie orły)*

ńarmadi

(samiec orła)

ńarmadanę

(dwa samce orła)

ńarmadaysi

(samce orłów)

ńarmadaur̄i

(wszystkie samce orła)

ńarmada

(samica orła)

ńarmadaną

(dwie samice orłów)

ńarmadaysa

(samice orłów)

ńarmadaur̄a

(wszystkie samice orłów)

  • również gdy jest to samiec i samica
  • również gdy jest to grupa mieszana

Przedrostki

Prefiks Znaczenie Przykład Znaczenie
ao- za dużo aoshaine przerastać
annu- całość, ogół, wszystko annuqarim panorama
ari- za czymś, być pro aridzāsharani prowojenny
avwi- działać przeciw, anty avwidzāsharani antywojenny
buri- skrajnie, niezwykle buridhiryani niesamowicie, skrajnie piękny, piękniejszy niż wszystko inne
car arcy carjaeham arcykapłan
dûs- wszech dûshwadāmi wszechwiedza
eḱa- ponownie eḱāvriť przemyśleć
el- za mało elkromani niewystarczające, niedostateczne, nieodpowiedni
yās- przeciw, kontra, opozycja yāstakhare występować przeciw, sprzeciwiać się, oponować
qe- pod, część większej całości qekshatrit pod-dowódca, niższy rangą
qua- ponad, powyżej quārime patrzeć w górę, powyżej
que- w dół querime patrzeć w dół, poniżej
kshi- między, przez kshifarze przesłuchiwać
pari- odwrotnie, przeciwieństwo parihwezhare dewastować, niszczyć
pa(t)- nie, negacja patjakerśani nieskończony
sam- razem, wspólnie samnévar współmieszkaniec, obywatel
sefra- dawny, pra seframyissa pramatka
śra- wiele śrasayarvani wielonarodowy
vis- niby, mylny, fałszywy visudran pseudonim
zūr- samo zūrvaťāmi oświecenie, samo-zrozumienie
we- brak werasheqāmi brak rządów, anarchia
xor- były, dawny xorpanûvar były strażnik

Zdrobnienie

Zdrobnienia dzielą się na zdrobnienia I i II stopnia. Zdrobnienia I stopnia to rzeczy mniejsze niż wyraz podstawowy, lub taki do którego żywimy ciepłe odczucia. Zdrobnienia II stopnia natomiast cechują się tym, że cechy zdrobnień I stopnia są znacznie mocniejsze, forma taka może być traktowana niekiedy jako przesadzona, jak również pogardliwa lub ironiczna.
Zdrobnienia tworzy się poprzez dodanie odpowiedniego prefiksu, w zależności od rodzaju rzeczownika.

  • W zdrobnieniu I stopnia występuje rozróżnienie na rodzaj męski, żeński lub neutralny, gdzie każdy rodzaj posiada nieco inny prefiks (odpowiednio ti-, tā- i to-).
  • W stopniu II występują jedynie forma męsko-żeńska i neutralna (ťiśa- i ťeźo-).
Zdrobnienie I stopnia Zdrobnienie II stopnia
Rodzaj męski żeński neutralny męski/żeński neutralny
Forma podstawowa ńarmadi

samiec orła

syanna

siostra

tava

chleb

syanna

siostra

tava

chleb

Forma zdrobniona tińarmadi

orzełek

syanna

siostrzyczka

totava

chlebek

ťiśasyanna

siostrunia'

ťeźotava

chlebuś

Forma pejoratywna

Forma pejoratywna rzeczownika opisuje przedmiot lub istotę, do którego mówiący ma pogardliwy stosunek, lub do którego żywi mocne negatywne odczucia. Istnieją 3 rodzaje formy pejoratywnej, różniące się między sobą natężeniem negatywnego stosunku. Formy pejoratywne tworzy się poprzez dodanie odpowiedniego prefiksu do słowa podstawowego, w zależności od rodzaju rzeczownika.

  • Forma pejoratywna I niesie niewielkie nasilenie negatywnych emocji, może być również traktowana jako sformułowanie żartobliwe lub zadziorne. Pełni podobną funkcję co zgrubienie, lecz nie niesie w sobie aspektu rozmiaru danego przedmiotu. Rozróżnia się w niej rodzaj męski, żeński i neutralny (odpowiednio przedrostek khir-, khar-, kher)
  • Forma II oznacza brak szacunku dla danej osoby lub obiektu. Rozróżnia się rodzaj męsko-żeński i neutralny (mądhi-, medhu-).
  • Forma III jest równoznaczna z bardzo silna obelgą, wyrażającą całkowitą pogardę dla danej osoby lub przedmiotu. Rozróżnia się rodzaj męsko-żeński i neutralny (vachi-, voche-).
Forma pejoratywna I Forma pejoratywna II Forma pejoratywna III
Rodzaj męski żeński neutralny męski/żeński neutralny męski/żeński neutralny
Forma

podstawowa

ńaghan

jeździec

dhiryana

piękność

rujvan

królestwo

ńaghan

jeździec

rujvan

królestwo

dhiryana

piękność

rujvan

królestwo

Forma

pejoratywna

khirńaghan khardhiryana kher̄ujvan mądhińaghan medhurujvan vachidhiryana vocherujvan


Jeśli podstawowe słowo ma domyślnie wbudowane pozytywne znaczenie, to zmienia ono swoje znaczenie na wątpiące w II formie i całkowicie przeciwne w III. I tak słowo mądhidhiryana można by luźno przetłumaczyć jako nie taka znowu piękność a vachidhiryana jako bardzo brzydka dziewczyna mimo, że słowa te w ajdyniriańskiej wersji są o wiele bardziej obelżywe i niosą mocniejsze przesłanie niż ich polskie odpowiedniki.

Inne końcówki

Najczęściej występujące końcówki to an, a, as i ar, lecz nie niosą one żadnego konkretnego znaczenia. Mogą wystąpić w rzeczownikach każdej kategorii. Inne końcówki niosą ze sobą konkretne znaczenie.

końcówka znaczenie przykład
-āmi abstrakcja, idea hwadāmi (wiedza)
-bān miasto Āvwerbān (Miasto Życzeń)
-egi uczucia, emocje shéwegi (miłość)
-evi abstrakcja, idea īranevi (wolność)
-ind zawód, grupa ludzi zoagharind (miecznik)
-yôd środek, fragment, część Jazyôd (fragment snu)
-qen zmienianie, tworzenie, kształtowanie gairāqen (moda)
-mąhi razem, wespół névarmąhi (współlokator)
-néva dom er̄atnéva (dom siły, siłownia)
-nir, -ir kraina, państwo Aydīnir (Ajdynir)
-ôs narodowość aydīnirôs (obywatel Imperium)
-or przymiotniki odczasownikowe, zdolność do czegoś, umiejętność djasûror (mierzalny)
-oxa zmysły, bodźce arimoxa (wzrok)
-pur miejsce hwadāmpur (uniwersytet)
-sif nazwisko, ród (od osoby) Zhisūdrissif (Ród Żysudrydów)
-van grupa, zbiór jednostek, przynależność, autorytet khshāyarvan (imperium, cesarstwo)
-xaren nazwisko, ród (od miejsca) Ḱivarāxaren (Ród Ḱivarāxaren)

Honoryfikacja

Końcówka -qiyas jest charakterystyczna dla mowy podniosłej i bardziej oficjalnej, a także rzeczowników obdarzonych odpowiednią wagą. Można jej użyć również jako sposób honoryfikacji, okazania szacunku. Dodanie tej końcówki spełnia rolę formy grzecznościowej. Innym jej rodzajem jest użycie przed rzeczownikiem partykuły o, która spełnia rolę niewystępującego normalnie w ajdyniriańskim wołacza, niesie też ze sobą szacunek dla poprzedzonego słowa. Oby dwie formy grzecznościowe zastosowane razem wzmacniają się wzajemnie.

-aqiyas występuje w przypadku gdy podstawowe słowo kończy się na n, ń lub m.

Rzeczownik myissa

matka

quissa

ojciec

dévan

bóg

khshāyar

imperator

Honoryfikacja I myissaqiyas

Matka

quissaqiyas

Ojciec

dévanaqiyas

Bóg

khshāyarqiyas

Imperator

Honoryfikacja II o myissa

Matko!

o quissa

Ojcze!

o dévan

Boże!

o khshāyar

Imperatorze!

Podwójna

honoryfikacja

o myissaqiyas o quissaqiyas o dévanaqiyas o khshāyarqiyas

(bardzo formalne wyrażenie, podwójna honoryfikacja podczas bezpośredniego zwracania się do danej osoby)


Zastosowanie podwójnej honoryfikacji może być również potraktowane jako uniżony ton, stawiający adresata na znacznie wyższej pozycji niż osobę wypowiadającą się. Podwójna honoryfikacja stosowana jest głównie w formalnej mowie pałacowej i mowie wyższych sfer. Nie zastosowanie podwójnej honoryfikacji podczas zwracania się do osób o wyższej hierarchii społecznej czy urzędników państwowych uznawane jest za grubiańskie, natomiast niezastosowanie jej w stosunku do Imperatora to pogwałcenie pałacowej etykiety i obraza majestatu władzy.

Przymiotniki

Przymiotniki odrzeczownikowe

Przymiotniki odrzeczownikowe charakteryzują się tym, iż w większości zakończone są końcówką -ni. Aby utworzyć przymiotnik od rzeczownika dodaje się odpowiednia końcówkę, w zależności od liczby i przypadku. Nieliczne wyjątki zdarzają się w przypadku rzeczowników III kategorii.

rzeczownik przymiotnik
shār

(światło)

shārani

(świetlisty, świetlany)

dhrāya

(morze)

dhrāyani

(morski)

ezjon

(wschód)

ezjoni

(wschodni)

Imiesłowy

Imiesłowy w stronie czynnej posiadają końcówkę -eas i działają na takiej samej zasadzie jak czasowniki odrzeczownikowe, odmieniając się poprzez podstawianie odpowiednich końcówek, w zależności od przypadku i liczby. Imiesłowy bierne posiadają natomiast końcówkę -ios.

czasownik imiesłów czynny imiesłów bierny
hwozhare

(tworzyć)

hwozhareas

(tworzący)

hwozharios

(tworzony)

dzale

(darować, dawać)

dzaleas

(dający, darujący)

dzalios

(dany, obdarowany)

jirane

(przeklinać)

jiraneas

(przeklinający)

jiranios

(przeklęty)

Stopniowanie przymiotników

Przymiotniki stopniuje się poprzez dodanie odpowiedniego przedrostka. Istnieją 3 stopnie - równym wyższy i najwyższy. Tworzy się je zawsze poprzez dodanie odpowiedniego przedrostka.

stopień równy stopień wyższy stopień najwyższy
shārani

(świetlisty, świetlany)

enshārani

(świetlistszy)

arshārani

(najświetlistszy)

dhrāyani

(morski)

endhrāyani

(bardziej morski)

ardhrāyani

(najbardziej morski)

ezjoni

(wschodni)

enezjoni

(bardziej wschodni)

arezjoni

(najbardziej wschodni)

Negacja przymiotników

Negacja przymiotników zachodzi poprzez dodanie do słowa odpowiedniego prefiksu. W Wysokiej Mowie używa się jedynie prefiksu -pat, dokładnie takiego samego jaki używany jest do negacji czasowników. W mowie potocznej zamiast niego stosuje się natomiast słowo zir̄.

Przypadki

W ajdyniriańskim występuje 6 przypadków.

Przypadek Pytanie
I. Mianownik kto?, co? / zé?, zan?
II. Dopełniacz kogo?, czego? / zétri?, zantra?
III. Celownik komu?, czemu? / zhe?, zhin? *
IV. Biernik kogo?, co? / ize?, iza?
V. Ablatyw skąd?, od kogo?, od czego? / zaḱam?, zéḱas?, zaḱan?
VI. Allatyw dokąd?, do kogo?, do czego? / zahwam?, zéhwas?, zahwan?
  • celownik może również spełniać rolę narzędnika i miejscownika, więc odpowiada też na dodatkowe pytania:

- z kim?, z czym? (eźe?, eźan?)
- o kim?, o czym? (aźe? aźan?)
- kim?, czym? (źe?, źan?)

Odmiana przymiotników przez przypadki

Odrzeczownikowe

l.pojedyncza l.podwójna l.mnoga l.absolutna
I. -ni -nąrh -nęri -nôro
II. -naw -new -nīvwe
III. -īn -nā -né -nu
IV. -ni -ną -nę -nôro
V. -nīs -nīvr̄ -niya -nwa
VI. -nīś -nīf -niya -nwa

Imiesłowy czynne

l.pojedyncza l.mnoga l.absolutna
I. -eas -ea -eat
II. -eash -eā -eať
III. -aes -ae -ais
IV. -eas -es -ęs
V. -ash -ay -essą
VI. -aś -ay -essę


Imiesłowy bierne

l.pojedyncza l.mnoga l.absolutna
I. -ios -io -ion
II. -iosh -o -on
III. -os -yos
IV. -ios -izho -izo
V. -ish -ôr -issi
VI. -iś -oyr -isso

Odmiana rzeczowników przez przypadki

I kategoria rzeczowników

l.pojedyńcza l.podwójna l.mnoga l.absolutna
I. - / -i / -a -nam / -anę / -aną -aya / -aysi / -aysa - aur̄ / -aur̄i / -aur̄a
II. -az / -azi / -aza -ame / -ami / -ama -as / -asi / -asa -r̄n / -r̄in / -r̄an
III. -at / -ati / -ata -(a)bhyām / -(a)bhyāmi / -(a)bhyāma -(a)bhaś / -(a)bhyaśi / -(a)bhyaśa -(a)bhi / -(a)bhai / -(a)bhé
IV. - / -i / -a -(a)bhyām / -(a)bhyāmi / -(a)bhyāma -(a)bhaś / -(a)bhaśi / -(a)bhaśa -(a)bhi / -(a)bhai / -(a)bhé
V. -(a)xa / -(a)xae / (a)xą -axé / -axi / -axa -esyas / -esyasi / -esyasa -xos / -xis / -xas
VI. -tar / -tari / -tara -aet / -aeti / -aeta -aus / -ausi / -ausa -ťal / -ťel / -ťāl

II kategoria rzeczowników

rdzeń 'a/o/u' rdzeń 'i/ī' rdzeń 'e'
l.pojedyncza l.podwójna l.mnoga l.absolutna l.pojedyncza l.podwójna l.mnoga l.absolutna l.pojedyncza l.podwójna l.mnoga l.absolutna
I. -końcówka -ao -aya -avi -końcówka -irh -iya -ôri -końcówka -ea -ée -evyo
II. -az -am -as -akyā -iz -im -is -igra -esse -em -es -ekyo
III. -at -abesh -abīr -abam -it -yaus -yis -yin -eť -ebri -ebrī -eber
IV. -końcówka -abesh -abīr -abam -końcówka -yaus yis -yin -końcówka -ebri -ebrī -eber
V. -(a)xa -ksha -kshai -awan -ishu -ishé -ish -ishae -eśi -eŝe -eŝé -eŝwe
VI. -atra -aś -auś -aśa -itri -iśa -ici -icū -etrę -ecae -ecé -ecis


III kategoria rzeczowników

rdzeń 'a/o' rdzeń 'u' rdzeń 'i/ī' rdzeń 'e'
l.pojedyncza l.podwójna l.mnoga l.absolutna l.pojedyncza l.podwójna l.mnoga l.absolutna l.pojedyncza l.podwójna l.mnoga l.absolutna l.pojedyncza l.podwójna l.mnoga l.absolutna
I. -końcówka -anya -āshra -akrę -końcówka -uni -un -ûrar -końcówka -idhun -idhę -idho -końcówka -én -eshān -etān
II. -azhi -ań -āsht -aḱe -u -uwe -uwan -ûwari -is -iyam -iyę -iyo -epi -eayn -eshīn -etīn
III. -ast -aval -avallā -avalûr -usa -ulve -ulvā -ūlur -i -iva -ive -ivi -epsa -épn -épr̄ -épar
IV. -końcówka -aval -avallā -avalûr -końcówka -ulve -ulvā -ūlur -końcówka -idvą -idvę -idvis -końcówka -épn -épr̄ -épar
V. -aji -ajā -ajai -ajah -uji -ujā -ujai -ûjah -idha -idhe -idhai -idhā -eťa -eťé -eťu -eťi
VI. -atti -acho -achri -achur -utra -une -uri -ura -idh -idhae -idhī -idha -ekta -ekté -ektu -ekti

Rdzeniem jest zawsze ostatnie samogłoska słowa, w przeciwieństwie do staroajdyniriańskiego, gdzie rdzeniem niektórych słów bywały niekiedy pierwsze samogłoski sufiksów. Natomiast kiedy obok siebie znajdą się dwie samogłoski, tworzące niewystępujący dyftong, lub dwie takie same samogłoski, pomiędzy nimi pojawia się y. Końcówki fleksyjne dodaje się aglutynacyjnie do rzeczowników. Dla przykładu:

  • I kategoria

khshāyar (imperator/cesarz) --> khshāyar + aur̄ --> khshāyaraur̄ (wszyscy imperatorzy)
khshāyar + xa --> khshāyarxa (od imperatora)
khshāyar + xos --> khshāyarxos (od wszystkich imperatorów)

  • II kategoria (rdzeń "i")

nāxrid (góra) --> nāxrid + ôri --> nāxridôri (wszystkie góry)
nāxrid + ishu --> nāxridishu (od góry)
nāxrid + ishae --> nāxridishae (od wszystkich gór)

  • III kategoria (rdzeń "u")


hwadāmi (wiedza) --> hwadāmi + idho --> hwadāmiyidho (cała wiedza)
hwadāmi --> hwadāmi + idha --> hwadāmiyidha (od wiedzy)
hwadāmi --> hwadāmi + idhā --> hwadāmiyidhā (od wszystkich pism)


W ajdyniriańskim występuja rzeczowniki które w formie podstawowej wyglądają i brzmią tak samo, jednak odmieniają się inaczej w innych przypadkach i liczbach, gdyż podpadają pod inną kategorię rzeczownika.

Zaimki

Zaimków rzeczowne

Zaimkami rzeczownymi zastępuje się rzeczowniki. Zaimki te, podobnie jak rzeczowniki, odmieniają się przez przypadki.

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga/podwójna/absolutna
1. os. 2. os. 3 os. 1. os. 2. os. 3 os.
m f n ink. pod. eks.
Mianownik xé (ja) mę (ty) źa (on) rha (ona) qa (ono) ṕef (my) ṕur (my) ṕi (my) yôk (wy) ta (oni)
Dopełniacz xis (mnie) mat (ciebie) īse (jego/go) ére (jej/niej) que (jego/go/niego) pers (nas) pr̄os (nas) pyas (nas) yana (was) ťaor (ich/nich)
Celownik xān (mnie/mi) mān (tobie/ci) īsri (jemu/mu/niemu) erhi (jej/niej) quari (jemu/mu/niemu) peŝar (nam) pwar (nam) pyar (nam) yān (wam) ťān (im/nim)
Biernik xān (mnie/mię) mān (ciebie/cię) īsri (jego/go/niego) erhi (ją/nią) quari (je/nie) peŝar (nas) pwar (nas) pyar (nas) yān (was) ťān (ich/nich)
Ablatyw axôr (ode mnie) amnę (od ciebie) źva (od niego) rhal (od niej) ḱah (od tego) ṕafar (od nas) ṕūvar (od nas) ṕiyar (od nas) yah (od was) tāsh (od nich)
Allatyw xao (do mnie) amnel (do ciebie) źve (do niego) rhas (do niej) ḱeh ( do tego) ṕarif (do nas) ṕūvas (do nas) ṕīray (do nas) yokh (do was) teosh (do nich)

Zaimków dzierżawcze

mój, twój, swój

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga/podwójna/absolutna
m f n m/f n
Mianownik kshûn (mój),

mûn (twój),
dzûn (swój)

kshayi (moja),

mayi (twoja),
dzyi (swoja)

kshoan (moje),

moan (twoje),
dzoan (swoje)

kshaji (moi),

maji (twoi),
daji (swoi)

ksho (moje),

moh (twoje),
doh (swoje)

Dopełniacz kshyān (mojego),

myān (twojego),
dzyān (swojego)

kshyā (mojej),

myā (twojej),
dzyā (swojej)

kshyą (mojego),

myą (twojego),
dzyą (swojego)

kshij (moich),

mij (twoich),
dij (swoich)

kshijo (moich),

mijo (twoich),
dijo (swoich)

Celownik ekshu (mojemu/moim),

emnu (twojemu/twoim),
edzu (swojemu/swoim)

ekshiw (mojej/moją),

emniw (twojej/twoją/),
edziw (swojej/swoją)

ekshor (mojemu/moim),

emnor (twojemu/twoim),
edzor (swojemu/swoim)

ekshae (moim/moimi/moich),

emnae (twoim/twoimi/twoich),
edae (swoim/swoimi/swoich)

Biernik ekshed (mojego),

emned (twojego),
edzed (swojego)

ekshad (moją),

emnad (twoją),
edzad (swoją)

ekshod (moje),

emnod (twoje),
edzod (swoje)

ekshal (moich/moje),

emnal (twoich/twoje),
edal (swoich/swoje)

Ablatyw kshir̄tū (od mojego),

mir̄tū (od twojego),
dzir̄tū (od swego)

kshar̄tū (od mojej),

mar̄tū (od twojej),
dzar̄tū (od swojej)

kshor̄tū (od mojego),

mor̄tū (od twojego),
dzor̄tū (od swojego)

kshisirh (od moich),

misirh (od twoich),
disirh (od swoich)

Allatyw kshehi (do mojego),

mehi (do twojego),
dzehi (do swego)

kshaha (do mojej),

maha (do twojej),
dzaha (do swojej)

kshaho (do mojego),

maho (do twojego),
dzaho (do swojego)

kshaus (do moich),

maus (do twoich),
daus (do swoich)

Zaimki jego, jej, tego, nasz, wasz, ich nie odmieniają się a ich forma pozostaje bez zmian.

  • īse (jego)
  • ére (jej)
  • orse (tego)
  • pęrędi (nasz)
  • yadi (wasz)
  • ťandi (ich)


czyj, niczyj

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga/podwójna/absolutna
m f n m/f n
Mianownik orye, qorye ora, qora oryo, qoryo orji, qorji oroh, qoroh
Dopełniacz oryān, qoryān oryā, qoryā oryą, qoryą orij, qorij orijo, qorijo
Celownik oru, qoru oriw, qoriw oror, qoror orae, qorae
Biernik ored, qored orad, qorad orod, qorod oral, qoral
Ablatyw oyir̄tū, qoyir̄tū oyar̄tū, qoyar̄tū oyor̄tū, qoyor̄tū orsirh, qorsirh
Allatyw orehi, qorehi oraha, qoraha oraho, qoraho oraus, qoraus

Zaimki zwrotne

Zaimki zwrotne przybierają formę odpowiednich przedrostków dodanych do rzeczownika, a nie osobnych słów. Służą do wyrażenia, że podmiot wykonał czynność na samym sobie (1), lub, w przypadku liczby mnogiej, sobie nawzajem (2).

l.pojedyncza l.pod/mn/ab
1 2
cvar- crer- cker-

Dla przykładu:
ver̄unear - ja karzę (kogoś) --> cvarver̄unear - karzę się/samego siebie
ver̄unerą - oni karzą (kogoś) --> crerver̄unerą - karzą się/sami siebie ---> ckerver̄unerą - karzą się nawzajem

Zaimki określone

ten, ta, to, ci, te

Zaimki odpowiadające polskim ci i te są identyczne dla rodzaju męskiego i żeńskiego, osobny zaimek jest dla neutralnego.

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m/f n
Mianownik gan ryan han ptean ptoan
Dopełniacz gān ryān hān pteān ptoān
Celownik gannu rannu hannu pīrnu
Biernik ganed raned haned paed
Ablatyw gar̄tū rar̄tū har̄tū payū
Allatyw gari rari hari pafri

tamten, tamta, tamto, tamci, tamte

Te zaimki tworzy się poprzez dodanie prefiksu ŝo-. Tutaj również formy w liczbie mnogiej są takie same dla rodzaju męskiego i żeńskiego.

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m/f n
Mianownik ŝogan ŝoryan ŝohan ŝoptean ŝoptoan
Dopełniacz ŝogān ŝoryān ŝohān ŝopteān ŝoptoān
Celownik ŝogannu ŝorannu ŝohannu ŝopīrnu
Biernik ŝoganed ŝoraned ŝohaned ŝopaed
Ablatyw ŝogar̄tū ŝorar̄tū ŝohar̄tū ŝopayū
Allatyw ŝogari ŝorari ŝohari ŝopafri


taki, taka, takie, tacy, takie

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m/f n
Mianownik kerda karda kirda kerada kerdiya
Dopełniacz kerdā kardā kirdā keradā kerdiyā
Celownik kerdaw kardaw kirdaw kerdiw
Biernik kerded karded kirded kerdiyed
Ablatyw kerdar̄tū kardar̄tū kirdar̄tū kerdiyu
Allatyw kerdari kardari kirdari kerdiri

Zaimki tu, tam, wtedy są nieodmienne.

  • vé (tu/tutaj)
  • vissa (tam)
  • dīshar (wtedy)

Zaimki pytajne

kto, co

Przypadek zan
I.
II. zétri zantra
III. zhe, źe zhin, źan
IV. ize iza
V. zaḱa, zéḱas, zaḱan
VI. zahwam, zéhwas, zahwan

czyj, czyja, czyje

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m/f n
Mianownik orye ora oryo orji oroh
Dopełniacz oryān oryā oryą orij orijo
Celownik oru oriw oror orae
Biernik ored orad orod oral
Ablatyw oyir̄tū oyar̄tū oyor̄tū orsirh
Allatyw orehi oraha oraho oraus

który, która, które

Przypadek Liczba pojedyncza Liczba mnoga
m f n m/f n
Mianownik andis andas andos andé andoh
Dopełniacz andisān andasān andosān andéf ando
Celownik andiw andaw andow andoe
Biernik andid andad andod andô
Ablatyw andir̄tū andar̄tū andor̄tū andôr
Allatyw andiha andaha andoha andaus

Reszta zaimków pytajnych jest nieodmienna.

  • zan (jaki)
  • fea (jak)
  • ashfan (gdzie)
  • datra, girdan (kiedy)
  • dassan (dlaczego)
  • qelan (ile)

Zaimki nieokreślone

Tworzy się je poprzez dodanie końcówki -(i)t do odpowiedniego zaimka, niezależnie od rodzaju czy przypadka. Służą do wyrażenia pewnego, niesprecyzowanego pojęcia (osoby, rzeczy itd.), które dla mówiącego nie ma znaczenia. Odpowiada to polskiemu -ś, np ktoś, coś, któryś.
zét, zant, oryet, orat, oryot, andist, andast, andost, ashfant, dartat, girdant, qelant itd.


Dla zaimków który, jaki, kto, gdzie, skąd, dokąd, jak, kiedy, czyj można utworzyć zaimek nieokreślony przez dodanie przyrostka -djovwe, odpowiadającego polskiemu -kolwiek.
andisdjovwe, zandjovwe, zédjovwe, ashfandjovwe, oryedjovwe itd.

Liczebniki

0-9


Liczby od 1 do 9 kończą się na -ir, wyjątkiem jest tutaj 0. W przypadku liczebników porządkowych, z wyjątkiem liczb 0, 3, 6 i 9, pojawia się końcówka -ase, dla rodzaju męskiego i żeńskiego, lub -aso, dla rodzaju neutralnego. Liczebnik wielokrotny zawsze składa się z liczby i -illis/illos.

Liczebnik główny Liczebnik porządkowy Liczebnik wielokrotny
0 sūriya sûriyas -
1 ekhrir ekhrase/o ekhraillis/os
2 lāwir lāwase/o lāwaillis/os
3 azhir azhûne/o azhûrillis/os
4 śniahir śniahase/o śniahillis/os
5 ghavir ghavase/o ghavaillis/os
6 wéshir wéane/o wéshaillis/os
7 swāhir swāhase/o swāhillis/os
8 jyotir jyotase/o jyotaillis/os
9 ir̄ir ir̄ŝe/o ir̄aillis/os

10-90


Liczby te zawsze kończą się na -śat. Liczebniki porządkowe zakończone są na -śashe/śasho a liczebniki wielokrotne na -illis/illos.

Liczebnik główny Liczebnik porządkowy Liczebnik wielokrotny
10 déśat déśashe/o déśatillis/os
20 lawśat lawśashe/o lāwatillis/os
30 azhośat azhośashe/o azhośatillis/os
40 śniaśat śniaśashe/o śniaśatillis/os
50 ghavśat ghavśashe/o ghavśatillis/os
60 wéśat wéśashe/o wéśatillis/os
70 swaśat swaśashe/o swaśatillis/os
80 jyaśat jyaśashe/o jyaśatillis/os
90 ir̄śat ir̄śashe/o ir̄śatillis/os

11-99


Tworzy się je poprzez złączenie liczb dziesiątek i jedności, przy czym pierwsza jest liczba jedności a ostatnie dziesiątek. Dosłownie oznacza to np. dwa-czterdzieści jako czterdzieści dwa. Podobnie wyglądają liczebniki porządkowe i wielokrotne - nieodmieniona liczba jedności i odmieniona liczba dziesiątek.

Liczebnik główny Liczebnik porządkowy Liczebnik wielokrotny
11 ekhrirdéśat ekhrirdéśashe/o ekhrirdéśatillis/os
12 lāwirdéśat lāwirdéśashe/o lāwirdéśatillis/os
13 azhayodéśat azhayodéśasho azhayodéśatillis/os
14 śniahirdéśat śniahidéśashe/o śniahidéśatillis/os
15 ghavirdéśat ghavirdéśashe/o ghavirdéśatillis/os
16 wéshirdéśat wéshirdéśashe/o wéshirdéśatillis/os
17 swāhirdéśat swāhirdéśashe/o swāhirdéśatillis/os
18 jyotirdéśat jyotirdéśashe/o jyotirdéśatillis/os
19 ir̄irdéśat ir̄irdéśashe/o ir̄irdéśatillis/os
21 ekhrirlawśat ekhrirlawśashe/o ekhrirlāwatillis/os
22 lāwirlawśat lāwirlawśashe/o lāwirlāwatillis/os
23 azhayolawśat azhayolawśashe/o azhayolāwatillis/os
24 śniahirlawśat śniahirlawśashe/o śniahirlāwatillis/os
31 ekhrirazhośat ekhrirazhośashe/o ekhrirazhośatillis/os
32 lāwirazhośat lāwirazhośashe/o lāwirazhośatillis/os
33 azhayoazhośat azhayoazhośashe/o azhayoazhośatillis/os

100-900


Setki, przypominają nieco dziesiątki, gdyż tworzy się je na podobnej zasadzie. Liczebnik główny zakończony jest na -éd, które pochodzi od zéd, liczebnik porządkowy zakończony jest -ase/o, natomiast tworzenie liczebnika wielokrotnego pozostaje bez zmian.

Liczebnik główny Liczebnik porządkowy Liczebnik wielokrotny
100 zéd zédase/o zédillis/os
200 lawéd lawédase/o lawédillis/os
300 azhéd azhédase/o azhédillis/os
400 śniahéd śniahédase/o śniahédillis/os
500 ghavéd ghavédase/o ghavédillis/os
600 wéshéd wéshédase/o wéshédillis/os
700 swahéd swahédase/o swahédillis/os
800 jyotéd jyotédase/o jyotédillis/os
900 irzéd irzédase/o irzédillis/os

1000-9000


Przed li

Liczebnik główny Liczebnik porządkowy Liczebnik wielokrotny
1000 dwiźyat dwiźyase/o dwiźyatillis/os
2000 lawiźyat lawiźyase/o lawiźyatillis/os
3000 azhiźyat azhiźyase/o azhiźyatillis/os
4000 śniaźyat śniaźyase/o śniaźyatillis/os
5000 ghaviźyat ghaviźyase/o ghaviźyatillis/os
6000 wéshiźyat wéshiźyase/o wéshiźyatillis/os
7000 swahiźyat swahiźyase/o swahiźyatillis/os
8000 jyotiźyat jyotiźyase/o jyotiźyatillis/os
9000 irźyat irźyase/o irźyatillis/os

Inne

1 - ekhérani (jedyny)
2 - aywīr (oba, obydwa)
(3-9) - cinru (kilka) --> --- ---> cinrillis/os (kilkakrotny)
(11–19) - cinbhaśat (kilkanaście) --> cinbhaśashe/o (kilkunasty) --> cinbhaśatillis/os (kilkunastokrotny)
(20–90) - cintraśat (kilkadziesiąt) --> cintraśashe/o (kilkudziesiąty) --> cintraśatillis/os (kilkudziesięciokrotny)
(200–900) - cinrhéd (kilkaset) --> cinrhaśashe/o (kilkusetny) --> cinrhédillis/os (kilkusetkrotny)
kyara (wiele) ---> --- ---> kyaraillis/os (wielokrotny)
beraxes (milion)
rhamai (wiele; liczba oznaczająca, niesprecyzowaną ogromną ilość, często powyżej miliona, miliard)

Odmiana liczebników

Liczebniki nie odmieniają się

Tryby

Ajdyniriański posiada 4 tryby: orzekający, rozkazujący, przypuszczający, życzący. Dodatkowo, w ayńadhańskim i staro-ajdyniriańskim istniał piąty tryb - nieświadka, lecz zanikł on na przestrzeni wieków.

Tryb orzekający

Tryb orzekający wyraża obiektywny, neutralny stosunek mówiącego do wypowiadanej treści. Składa się na niego zwykła odmiana przez osoby. Podstawowy tryb.

Tryb rozkazujący

Tryb rozkazujący wyraża rozkaz, życzenie lub prośbę. Tworzy się go identycznie dla wszystkich osób, poprzez usunięcie z bezokolicznika końcówki -e i zamienienie jej na -o.

Osoba Końcówka Przykład Tłumaczenie
Wszystkie osoby -o


mifeno



dhāyarto



raheto


jeść!



podbijć!



żyć!

W przypadku zdania rozkazującego przed czasownikiem zazwyczaj wstawia się jeszcze osobę, która jest z reguły pomijana w zdaniach twierdzących, chociaż nie jest to konieczne. Gdy osoba jest obecna można to przetłumaczyć jako konkretny rozkaz do konkretnej osoby, gdy jej natomiast nie ma jest to raczej rozkaz ogólny.


Mę mifeno! Mę dhāyarto! Mę raheto! - Jedź! Podbijaj! Żyj!
Mifeno! Dhāyarto! Raheto! - Jeść! Podbijać! Żyć!

Tryb przypuszczający

Tryb przypuszczający wyraża niepewność, warunkowość lub wyrażone pośrednio życzenie. Tworzy się go, poprzez dodanie do bezokolicznika odpowiedniej końcówki.

Osoba Końcówka Przykład Tłumaczenie
-arin

mifenearin


dhāyartearin


rahetearin

jadłbym

podbijałbym


żyłbym

-étin

mifenétin


dhāyartétin


rahetétin

jadłbyś

podbijałbyś


żyłbyś

źa/rha/qa -tyan

mifentyan


dhāyartyan


rahetyan

jadłby/jadłaby/jadłoby

podbijałby/podbijałaby/podbijałoby*


żyłby/żyłaby/żyłoby*

ṕef/ṕur/ṕi -zhin

mifenezhin


dhāyartezhin


rahetezhin

jedlibyśmy

podbijalibyśmy


żylibyśmy

yôk -elin

mifenelin


dhāyartelin


rahetelin

jedlibyście

podbijalibyście


żylibyście

ta -vin

mifenevin


dhāyartevin


rahetevin

jedliby

podbijaliby


żyliby

obwiatyw -ŝin

mifeneŝin


dhāyarteŝin


raheteŝin

  • tutaj, tak samo jak w normalnej odmianie, gdy w czasowniku regularnym przed końcowym e stoi t, ť, d lub dh, nie dubluje się tego dodając kolejne t tylko od razu dodaje -yan.

Tryb życzący

Tryb życzący wyraża życzenie, nadzieję lub możliwość. Tutaj również dochodzi odpowiednia odmiana. Ten tryb odpowiada mniej więcej polskiej konstrukcji "oby coś".

Osoba Końcówka Przykład
-arya

mifenearya (obym jadł)


dhāyartearya (obym podbijał)


rahetearya (obym żył)

-étrya

mifenétrya (obyś jadł)


dhāyartétrya (obyś podbijał)


rahetétrya (obyś żył)

źa -arti

mifenarti (oby jadł)


dhāyartarti (oby podbijał)


rahetarti (oby żył)

rha -arta

mifenarta (oby jadła)


dhāyartarta (oby podbijała)


rahetarta (oby żyła)

qa -arto

mifenarto (oby jadło)


dhāyartarto (oby podbijało)


rahetarto (oby żyło)

ṕef -zef

mifenezef (obyśmy jedli)


dhāyartezef (obyśmy podbijali)


rahetezef (obyśmy żyli)

ṕur -zūr

mifenezūr (obyśmy jedli)


dhāyartezūr (obyśmy podbijali)


rahetezūr (obyśmy żyli)

ṕi -zish

mifenezish (obyśmy jedli)


dhāyartezish (obyśmy podbijali)


rahetezish (obyśmy żyli)

yôk -elon

mifenelon (obyście jedli)


dhāyartelon (obyście podbijali)


rahetelon (obyście żyli)

ta -rava

mifenerava (oby jedli)


dhāyarterava (oby podbijali)


raheterava (oby żyli)

obwiatyw -ŝap

mifeneŝap


dhāyarteŝap


raheteŝap

Tryb nieświadka

Tryb nieświadka oznacza niepewną, wątpliwą informację, taką której mówiący nie był świadkiem lub która zaczerpał od osób trzecich. Tryb ten był stosowany często w języku ayńadhańskim i staroajdyniriańskim, posiadał również rozbudowaną odmianę przez osoby. Do chwili obecnej zachował się jedynie w szczątkowej formie, w postaci specjalnej konstrukcji.

W przypadku czasowników regularnych:

Bezokolicznik(-e) + wrostek -n- + końcówka odmiany

Np. Rha e rakhasas qasarta
(Ona spotyka się ze szlachcicami)


Rha ôhirita, oan e rakhasas qasarenta
(Ona mówi, że spotyka się ze szlachcicami)

W przypadku czasowników nieregularnych:

Bezokolicznik + ennes 

Np. Źa bazdirazi daraem
(On ma syna)


Źa ôhiriti, oan bazdirazi daraem ennes
(On mówi, że ma syna)

Czasy

Istnieją 3 czasy - teraźniejszy, przeszły i przyszły. Zarówno czas przeszły jak i przyszły tworzy się podobnie, w regularnym bezokoliczniku w miejsce -e należy dodać najpierw zrostek odpowiadający za czas, a następnie taki odpowiadający za odmianę przez osoby.

Czas teraźniejszy

Tworzony przez zwykłą odmianę czasownika przez osoby.

Czas przeszły

W czasie przeszłym zrostek wskazujący czas to -ī-. Wyjątkiem jest tu obwiatyw, gdzie zamiast -ī- pojawia się jedynie końcówka -īssi.

Osoba Końcówka Przykład
-wā

mifenī - jadłem


qatī - lubiłem*

-yą

mifenī - jadłeś


qatī - lubiłeś

źa -dri

mifenīdri - jadł


qatīdri - lubił

rha -dra

mifenīdra - jadła


qatīdra - lubiła

qa -dro

mifenīdro - jadło


qatīdro - lubiło

ṕef -dzve

mifenīdzve - jedliśmy


qatīdzve - lubiliśmy

ṕur -źve

mifenīźve - jedliśmy


qatīźve - lubiliśmy

ṕi -djve

mifenīdjve - jedliśmy


qatīdjve - lubiliśmy

yôk -llay

mifenīllay - jedliście


qatīllay - lubiliście

ta -sht

mifenīsht - jedli


qatīsht - lubili

obwiatyw -īssi

mifenīssi


qatīssi

  • jeśli w bezokoliczniku przed -e stoi ť, ḱ, lub ṕ to po dodaniu -ī- tracą one swoją ejektywność (np w qaťe - lubić)

Czasowniki nieregularne

osoba końcówka darād - mieć nagham - móc sąrhal - umieć/potrafić avriť - myśleć gāchana - znać ŝarwīshi - mieć powinność
-iwa dariwa naghiwa sąrhiwa avriwa gāchiwa ŝariwa
-ati darati naghati sąrhati avrati gāchati ŝarati
źa/rha/qa -oda daroda naghoda sąrhoda avroda gāchoda ŝaroda
ṕef/ṕur/ṕi -ij darij naghij sąrhij avrij gāchij ŝarij
yôk -lin dalin nalin lin avlin gāchlin ŝarlin
ta -ishi darishi naghishi sąrhishi avrishi gāchishi ŝarwishi
obwiatyw -it dait nait it avit it ŝait
osoba nezyu - być caiva - chcieć ḱalshu - musieć
narzān cawān ḱalba
nęfé cintra ḱabara
źa ŝagri ṕesavi ezil
rha ŝauri ṕanavi ezal
qa ŝamri ṕoravi ezûl
ṕef jaqae zatan bazhdi
ṕur jaqau zôtan bezhdi
ṕi jaqai zutan buzhdi
yôk issa damar axûl
ta eshen mezdar tagham
obwiatyw ŝehar̄ ṕadva ezim

Czas przyszły

W czasie przyszłym zrostek to -āś-. Podobnie jak w czasie przeszłym, obwiatyw poprzez dodanie samej końcówki -aŝaf.

Osoba Końcówka Przykład
-rhi

mifenāśrhi - będę jadł


qatāśrhi - będę lubił

-dhao

mifenāśdhao - będziesz jadł


qatāśdhao - będziesz lubił

źa -ťi

mifenāśťi - będzie jadł


qatāśťi - będzie lubił

rha -ťa

mifenāśťa - będzie jadła


qatāśťa - będzie lubiła

qa -ťo

mifenāśťo - będzie jadło


qatāśťo - będzie lubiło

ṕef -ges

mifenāśges - będziemy jedli


qatāśges - będziemy lubili

ṕur -gush

mifenāśgush - będziemy jedli


qatāśgush - będziemy lubili

ṕi -gis

mifenāśgis - będziemy jedli


qatāśgis - będziemy lubili

yôk -har

mifenāśhar - będziecie jedli


qatāśhar - będziecie lubili

ta -eą

mifenāś - będą jedli


qatāś - będą lubili

obwiatyw -āŝaf

mifnāŝaf


qatāŝaf

Czasowniki nieregularne

osoba końcówka darād - mieć nagham - móc sąrhal - umieć/potrafić avriť - myśleć gāchana - znać ŝarwīshi - mieć powinność
-ôra darôra naghôra sąrhôra avrôra gāchôra ŝarôra
-iday dariday naghiday sąrhiday avriday gāchiday ŝariday
źa/rha/qa -iať dariať naghiať sąrhiať avriať gāchiať ŝariať
ṕef/ṕur/ṕi -arg dararg nagharg sąrharg avrarg gācharg ŝararg
yôk -ahwa dāhwa nāhwa hwa avahwa gāchahwa ŝarahwa
ta -ena darena naghena sąrhena avrena gāchena ŝarwena
obwiatyw -ishq daishq naishq ishq avishq ishq ŝaishq
osoba nezyu - być caiva - chcieć ḱalshu - musieć
nakhan ciyaf ḱedaka
nanin cahir ḱella
źa ŝegal ṕeshwa eqener
rha ŝewal ṕashwa eqayr
qa ŝemal ṕoshwa eqonu
ṕef jor̄epi zinet basaf
ṕur jor̄upi zunut behaf
ṕi jor̄ipi zinit biraf
yôk izra dashan exay
ta ashi mezhir tarkhe
obwiatyw ŝayla ṕeshay eqayf

Dialekty

<do przerobienia>


Język ajdyniriański dzieli się na kilka bliskich sobie dialektów regionalnych. Każdy z nich znajduje się poza tym pod bardzo silnym wpływem tak zwanej Wysokiej Mowy, będącej językiem imperialnego dworu. Są wzajemnie zrozumiałe a różnice pomiędzy nimi objawiają się głównie w innej wymowie pewnych dźwięków oraz innych zapożyczeniach.

  • 1 - dialekt centralny (dialekt djyazhoarski) - podstawa współczesnego ajdyniriańskiego oraz Wysokiej Mowy, najbardziej rozpowszechniony dialekt.
  • 2 - dialekt batipurski - częsta zmiana [ã] w [ɔ̃] oraz przejście [i] w [ɪ]
  • 3 - dialekt śranirski - cechuje się częstym zmiękczaniem spółgłosek: sh przechodzi często w ś, zh w ź, ch w ć a j w dj.
  • 4 - dialekt asurański - ze względu na swe historyczne znaczenie jeden z najważniejszych ajdyniriańskich dialektów. Cechuje się największym konserwatyzmem, zachował wiele słów i form uważanych za archaizmy w innych dialektach. Zachował również staroajdyniriańską wymowę é, jako [e], oraz częściową palatalizację.
  • 5 - dialekt kiwarański - cechuje się wymową litery r jako [ɹ], zanikiem r̄ oraz częściowym zanikiem spółgłosek nosowych
  • 6 - dialekt sureński - cechuje się częściowym zanikiem przydechu oraz częstym zastępowaniem a przez o
  • 7 - dialekt północny (dialekt Wybrzeża) - cechuje się wymową kh jako [ʜ], q jako [ɢ] oraz całkowitym zanikiem przydechu.
  • 8 - dialekt zachodni - wywodzący się z dialektu batipurskiego, jest jednak najbardziej odrębnym ajdyniriańskim dialektem. Zauważalne wpływy sąsiednich języków waraskich i jandirskich. Cechuje się silną nasalizacją: praktycznie każde [ɛn] przeszło w [ɛ̃], [an] w [ã], natomiast [ã] w [ɔ̃].

Wysoka Mowa

Issani Ôhirya [is:aɲi ɤxiɾja], dosłownie Wysoka Mowa to literacka i poetycka forma ajdyniriańskiego, będąca językiem szlachty i imperialnego dworu. Bazuje na dominującym dialekcie centralnym, posiada jednak kilka charakterystycznych cech, odróżniających ją od innych ajdyniriańskich dialektów.

Skrócenie czasownika "być"

Język literacki zachował występujące w staroajdyniriańskim skrócenie czasownika "być" do formy końcówki doklejanej na koniec rzeczownika lub przymiotnika. Użycie takiego skrótu jest uważane za zwrot bardzo formalny i oficjalny, o wiele bardziej niż użycie zwykłej odmiany czasownika "być". W transkrypcji łacińskiej skrót będzie oddzielony od poprzedzającego go słowa apostrofem, mimo że w r̄agulu rozróżnienie takie nie występuje. Jeżeli na końcu słowa do którego dodajemy skrócenie znajduje się samogłoska, to skrócenie poprzedzamy również podaną w nawiasie literą y.

osoba skrócenie "być" przykład tłumaczenie
-(y)in ḱévarat'in jestem człowiekiem
-(y)ef ḱévarat'ef jesteś człowiekiem
źa -(gy)oŝ ḱévarati'gyoŝ on jest mężczyzną (m)
rha -(vy)aŝ ḱévarata'vyaŝ ona jest kobietą (f)
qa -(my)uŝ ḱévarat'uŝ ono jest człowiekiem (n)
ṕef -(y)ai ḱévarabhaś'ai my(1) jesteśmy ludźmi
ṕur -(y)iv ḱévarabhyām'iv my(2) jesteśmy ludźmi
ṕi -(y)ūh ḱévarabhaś'ūh my(3) jesteśmy ludźmi
yôk -(y)il ḱévarabhaś'il wy jesteście ludźmi
ta -(y)art ḱévarabhaś'art oni są ludźmi
obwiatyw -(y)eŝe ḱévarat'eŝe

Zwroty grzecznościowe

  • hezh - neutralny zwrot grzecznościowy, występujący również często w mowie potocznej. Używany do zwracania się do osób nieznajomych, zwłaszcza o podobnym lub niższym statusie do nas. Posiada także męską i żeńską formę (hezhi i hezha), odpowiada polskiemu pan/pani.
  • seod - zwrot grzecznościowy używany w stosunku do osób zamożnych, nienależących jednak do arystokracji. Posiada męską i żeńską formę (seodi i seoda).
  • qenai - zwrot grzecznościowy używany zwłaszcza w stosunku do mędrców, kapłanów i uczonych, ludzi cieszących się estymą i uznaniem z uwagi na ich mądrość. Posiada jedynie formę neutralną.
  • ądzear - zwrot grzecznościowy używany w stosunku do urzędników państwowych. Posiada męską i żeńską formę (ądzeari i ądzeara).
  • kshatrit - zwrot grzecznościowy używany w stosunku do wojskowych. Dosłownie znaczy "dowódca" i w imperialnej armii używa się go wyłącznie w stosunku do przełożonych, jednak cywile używają tego sformułowania w stosunku do każdego wojskowego. Posiada formę męską i żeńską (kshatriti i kshatrita).
  • shārios - zwrot grzecznościowy używany ogólnie w stosunku do szlachty. Posiada zarówno formę męską i żeńską (shāriosi i shāriosa), dosłownie znaczy "oświecony".
  • perzisani - zwrot grzecznościowy używany w stosunku do przywódców Wielkich Rodów, najpotężniejszych z pośród arystokracji oraz członków rodziny królewskiej. Posiada jedynie formę neutralną. Dosłownie znaczy "płomienny".
  • hûras - określenie wielkiego szacunku, używane w oficjalnych dokumentach. Posiada męską i żeńską formę (hûrasi i hûrasa). Najprawdopodobniej pochodzi od słowa ahûrani - święty, boski.

Ciągi przymiotnikowe

Rzeczą powszechną w Wysokiej Mowie są ciągi przymiotnikowe, czyli zestawienie kilku przymiotników obok siebie w jednym ciągu. Zabieg ten używany jest przede wszystkim w celu grzecznościowym, aby podkreślić pozytywne cechy i walory rozmówcy. O ile w mowie potocznej obojętnym jest czy na początku stoi rzeczownik czy przymiotnik, o tyle w Wysokiej Mowie zawsze pierwszy jest przymiotnik. W ciągach przymiotniki oddziela się od siebie partykułą o.

Jeżeli obok siebie znajdują się przymiotniki o takim samym znaczeniu to wzmacniają się one wzajemnie. Na przykład dhiryani o amani fara (piękna i piękna kobieta) znaczy tyle co "bardzo piękna kobieta". Takie ciągi przymiotnikowe mogą mieć jednak znacznie więcej przymiotników, niekoniecznie będących synonimami, mogą być również w stopniu wyższym lub najwyższym czy zawierać odpowiedni prefiks. Układanie ciągów przymiotnikowych uznaje się za wielką sztukę, cenioną zarówno w literaturze i poezji jak i w mowie dworskiej.

Dotara Cifrinah, bazdira éxań o dûsahwaretań Khshāyarqiyasaz, buridhiryaīn o buriamaīn'aŝ.
(W wolnym tłumaczeniu: Cifrinah, córka wielkiego i wszechwładnego Imperatora, jest najpiękniejszą ze wszystkich kobiet.)

Konstrukcje

Istnieje kilka konstrukcji i zwrotów charakterystycznych dla Wysokiej Mowy:

Zaprawdę, (...)

Konstrukcja ta służy mocnemu podkreśleniu i słuszności jakiejś rzeczy czy zdania.

Aťeaji + odmiana czasownika + reszta zdania + skrót od "być" 

Aťeaji ŝaw dotara Cifrinah, bazdira éxań o dûsahwaretań Khshāyarqiyasaz, buridhiryaīn o buriamaīn'aŝ.
(W wolnym tłumaczeniu: Zaprawdę, Cifrinah, córka wielkiego i wszechwładnego Imperatora, jest najpiękniejszą ze wszystkich kobiet.)

Aby użyć tej konstrukcji w czasie przyszłym lub przeszłym należy zamienić formę odmiany "być" na odpowiedni czas.

Aťeaji ŝauri dotara Cifrinah, bazdira éxań o dûsahwaretań Khshāyarqiyasaz, buridhiryaīn o buriamaīn'aŝ.
(Zaprawdę, Cifrinah, córka wielkiego i wszechwładnego Imperatora, była najpiękniejszą ze wszystkich kobiet.)

Aťeaji ŝewal dotara Cifrinah, bazdira éxań o dûsahwaretań Khshāyarqiyasaz, buridhiryaīn o buriamaīn'aŝ.
(Zaprawdę, Cifrinah, córka wielkiego i wszechwładnego Imperatora, będzie najpiękniejszą ze wszystkich kobiet.)

Ja, uniżony sługa

W przypadku zwracania się do osoby o wyższej pozycji społecznej, lub do osoby której chcemy okazać wielki szacunek, stosuje się często konstrukcje z użyciem słowa "bhazhid" (niewolnik) oraz zastosowaniu 3 os. liczby pojedynczej, zamiast pierwszej. Użycie "ja" oraz 1 os. uznane zostałoby za nie w dobrym tonie. Zwrot taki tłumaczy się jako "Ja, uniżony sługa, (...)"

  bhazhid + czasownik w 3 os. liczby pojedynczej + reszta zdania     

Bhazhid ŝaraem Adrashanīś Ahûrpuratra dotaras chevre.
(Ja, uniżony sługa, mam obowiązek eskortować Państwa do Złotej Świątyni.)


Innymi cechami charakterystycznymi dla Wysokiej Mowy jest powszechne stosowanie honoryfikacji oraz odpowiednich wzmacniających prefiksów.

Przykładowe teksty

Tytuł
ajdyniriański
Tytuł
polski
Tekst
ajdyniriański
Tekst
polski
Ekhraso Dhama Pierwszy Artykuł [2] Ḱévaraur̄ īranôro ag nazhanôro eo edzor bhāvazhi ag edae arṕasakrę geńaksherą.
Ta avriťimi ag cadhiri shart dzalion ag ęri wessar̄n eo pārhusāst dirzeazhi khamane ŝarwī.
Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw.
Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.
Kądas ag dheźvāya Owca i konie Ki śatisit kądas, andos khmanāz padaroda, dheźvabhyaś varimīdro. Ekhraso īhaoni zhord atwenīdro, lāwaso éxan armicar atghivīdro, ą azhûno taze rhāvani atzharīdro. Kądas dheźvāus veťarīdro: "Hrid xān viḱaeto, girdan garimear, zan taze dheźvabhaś sene ṕar̄to". Dheźvāya veḱaťarīsht: "Kądas farzo, hridiya pyar viḱaerą, girdan garimezi fea teze, hezh, emnod khmana gaŝulto ki elqai zaytar. Ag kądas khmanāz padaraem.". Datra kądas han vefarzīdro, anmereť velannīdro. Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie; jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.
Ruji ag dévan Król i bóg Ormai ruji ŝagri ą saobazdirayini źa ŝagri. Hīrazi darād ṕesavi. Jaehamaz yo veḱellīdri: "Mę veseno, en hīri xān veńakshīdri!". Jaeham rujatari veťarīdro: "Mę Verunostari odanno!". Ruji Verunostari vesannīdri, en źve odanne. "O, Pęrędi Verunosqyas, xis farhazo!". Dévan Verunos anyoaxa vegurzīdri "Zantra xao cuvrad?". "Hīrazi cafirya!". "Aťeaji yo zan ŝemal!" carmini Verunos veťarīdri. Kélana rujazi hīrazi veńaktīssi. Był sobie król. Był bezdzietny. Chciał mieć syna. Poprosił kapłana: „spraw, by urodził mi się syn!”. Kapłan powiedział do króla: „módl się do boga Werunosa”. Król podszedł do boga Werunosa, by pomodlić się do niego. „Usłysz mnie, ojcze Werunosie!”. Bóg Werunos zstąpił z nieba. „Czego chcesz ode mnie?”. „Chcę mieć syna”. „Niech więc się stanie”, powiedział promienny bóg Werunos. Żona króla urodziła syna.

Przypisy

  1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Alfabet_awestyjski
  2. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka