Słownik:Wigierski (etymologiczny)

Ten artykuł przedstawia słownik etymologiczny języka wigierskiego.

Etymologia została podana w następujący sposób:

• strzałka (<) oznacza wyprowadzenie z wcześniejszej formy (praugrofińskiej, starofińskiej itp.) wg normalnych reguł rozwoju języka
• zapożyczenia zapisano przez 'z/ze' + język źródłowy + słowo źródłowe
• dodatkowo w większości przypadków podano fińskie kognaty (lub ewentualnie z innego ugrofińskiego języka)

Dodatkowo podano informacje gramatyczne:

• jeśli rdzeń tworzy się nieregularnie, to podano go w nawiasach, np. sỳis (syixe-)
• inne nieregularne formy podano również w nawiasach
• kursywą podano części mowy, rodzaj gramatyczny (np. nf - rzeczownik żeński) i rekcje

A

àiga nm godzina, czas (< *ajka, por. fiń. aika)
àiste nf rok (< aiga + -ste, por. est. aasta, liw. āigast)
àite nf podziękowanie (formacja wsteczna od aitea)
aitèa dziękuję
aitèta v dziękować
áivu nm mózg (< *ajŋi, por. fiń. aivot)
àlges nm początek (< *alka, por. fiń. alku)
álna postp pod (< *alna, por. fiń. alla)
álu nm piwo (z lit. alus, por. fiń. olut)
áne nf głos (< *äne, por. fiń ääni)
ár part (partykuła pytająca) (z lit.)
árde nf ziemia (z germ.)
ármes, -is nm/f kochanek/-ka
ármesta v kochać
ármestis nf miłość
árve nf godność (< *arvo, por. fiń. arvo)
ásten num osiem (z lit. aštuoni)
ástenes, -is num ósmy, -a
áura adj złoty (?, być może powiązane z łac. aurum)
áures nm słońce (od aura)
ávis nf owca (z lit.)

C

càrge v boleć (< *ćärke-)
cèša nm wujek (< *ćeča, por. fiń. setä)
cíñce nf paznokieć, pazur (< *kinče, por. fiń. kynsi)
cìrkes nm świerszcz (< *ćirkka, por. fiń. sirkka)
círja nm książka (< *kirja, por. fiń. kirja)
cirjèta v pisać (< *kirja + -itta, por. fiń. kirjoittaa)
cîu nm kamień (< *kive, por. fiń. kivi)
cîume num dziesięć (< *kymme, por. fiń. kymmenen)
cîumes, -is num dziesiąty, -a
cíusata v kusić (< *kiusata, por. fiń. kiusata)
cíusatus nf pokuszenie (od ciusata)

D

déuven num dziewięć (z lit. devyni)
déuvenes, -is num dziewiąty, -a
díena nm dzień (z lit.)

E

èada v dawać (< *amta, por. fiń. antaa)
élla nm południe (< *ede- + -lä, por. fiń. etelä)
êi part nie (< *e-, por. fiń. ei)
-el postp (+Dat.) przed kim? czym? (< *ede, por. fiń. ete-, etu-)
êl v żyć (< *elä, por. fiń. elää)
elìuma adj pierwszy (< *ede- "przód, por. fiń. ensimmäinen)
êllen adv wczoraj (< eli dienan)
êlma nm życie (< el + -ma, por. fiń. elämä)
-els postp (+Dat.) przed kogo? co? (zob. -el)
éme nf matka (< *emä, por. fiń. dial. emä)
erìta v dzielić, różnić (< *ero + -itta, por. fiń. eroittaa)
éretus nf rozdział, przegroda (< erìta + -us)
éris nf różnica (< *ero, por. fiń. ero)
ès pron on (< *et, por. węg. ez "ten")
èsge v wierzyć (por. fiń. uskoa)

G

galva nm głowa (z lit. galva)
gelta adj żółty (z lit. geltas)

H

hàuta nm włos, włosy (< *apte)

I

íca nm ojciec (< ićä, por. fiń. isä)
ìda nm wschód (< itä, por. fiń. itä)
ìlda nm wieczór (< ilta, por. fiń. ilta)
ílja adj piękny, miły (por. fiń. iloinen)
ílnis nf piękno
ílma nm powietrze (por. fiń. ilma)
ílmes nm bóg (< ilma)
ìnhema, -e n(m/f) człowiek (< *inšemä, por. fiń. ihminen)
íñce postp (+Acc.) przez (< *-(i)ńće, por. fiń. Prolativ -itsi)
ìs pron ona (zob. es)
ìsi pron (zaimek zwrotny) (por. fiń. itse)
ìstu v siedzieć (< *istu, por. fiń. istua)

J

já conj i (por. fiń. ja, z germ.)
jàlge nf noga, stopa (< *jalka, por. fiń. jalka)
jàrge nf rozum (< *järki, por. fiń. järki)
jàrgesta v porządkować (por. fiń. järjestää "organizować")
jàrgeste nf organizacja (por. fiń. järjestö)
jàrgestus nf porządek (od jàrgesta)
jàrgis nf sens, rozsądek (< *järki, por. fiń. järki)
jargìta v rozumieć (od jàrge)
járva nm jezioro (< *järvä, por. fiń. järvi)
jêa nm lód (< jäŋe, por. fiń. jää)
jêata v zamrażać
jêatu v zamarzać
jêu nm zboże (< *jewä, por. fiń. jyvä)
jòiše v biec (< *jokse-, por. fin. jousta)
jòišel v pobiec, biegać, pobiegać
jòve nf rzeka (< *joke, por. fiń. joki)
jûmar postp (+Abl.) naokoło (< *impäri, por. fiń. ympäri)

K

kàde nf ręka (< *käte, por. fiń. käsi)
kàila nm szyja, kark (< *kakla, por. fiń. kaula, z bałt.)
kàis (kàite-) num dwa (< *kakta, por. fiń. kaksi)
kála nm ryba (< *kala, por. fiń. kala)
kànna v nieść (< *kanta-, por. fiń. kantaa)
káral nm król (z lit.)
káralmâi nf królestwo (od káral + mâi)
kàsge v kazać (< *käske, por. fiń. käskeä)
kâu v chodzić (< *käw, por. fiń. käydä)
káusa v rosnąć (< *kawsa, por. fiń. kasvaa)
káuses nm owoc (od kausa)
kàuta nm miejsce (< *kautta)
kêare nf łuk, krzywa (< *kaŋer)
kêl nf język (< *kele, por. fiń. kieli)
kêlva v mówić (< *kele, pod wpływem lit. kalbėti)
kéra v zbierać (< *kerä-, por. fiń. kerätä)
kérais v refl zbierać się (od kéra)
kératus nf zebranie, zgromadzenie (od kéra)
kès, kìs interr który/a (od ki)
kèsge nf środek (< *keski, por. fiń. keski)
ki interr kto (< *ke-, por. fiń. kuka, węg. ki)
kìeša nm okrąg, pierścień (< *keččä, por. fiń. kehä)
kòda nm dom (< *kota, por. fiń. koti)
kòitu nm brzuch (< *koktu)
kôl v umierać (< *koxla, por. fiń. kuolla)
kolme num trzy (< *kolme, por. fiń. kolme)
kólmes, -is num trzeci, -a
kórva nm ucho (por. fiń. korva)
kòsga nf wodospad (< *kośke, por. fiń. koski)
kûl v słyszeć (< *kule, por. fiń. kuulla)
kùlge v iść, przemieszczać się (< *kulke-, por. fiń. kulkea)
kulgìta v wieźć (por. fiń. kuljettaa)
kúlma nm czoło (< *kuľma, por. est. kulm)
kùoša nm orzeł (< *kočka, por. fiń. kotka)
kùs (kùte-) num sześć (< *kutta, por. fiń. kuusi)
kùtes, -is num szósty, -a
kýla nm wieś (< *kylä, por. fiń. kylä)
kýlma adj zimny (< *kylmä, por. fiń. kylmä)
kýlmeñ nf zimno

L

láine nf dziewczyna (?, por. węg. lány)
láisva adj wolny (z lit.)
làite v wyruszać (< *läkte, por. fiń. lähteä)
laitèta v wysyłać (< *läkte + -tta, por. fiń. lähettää)
láiva nm statek (< *laiva, por. fiń. laiva)
-las postp (+Dat.) blisko (*läše, por. fiń. lähi)
-lau postp (+Abl.) u (*-logo, por. fiń. luo(na))
làuce nf dziecko (< *lapci, por. fiń. lapsi)
lèama adj ciepły (< *lämpimä, por. fiń. lämmin)
lèamu nm ciepło (por. fiń. lämpö)
lèiva nm chleb (< *leipä, por. fiń. leipä, z goc. hlaifs)
lème nf krowa (< *lešmä, por. fiń. lehmä)
lìku v poruszać się (por. fiń. liikkua)
lìn nm ptak (< *linta)
lîn nm miasto (< *linna 'zamek')
-loi postp (+Abl.) do kogo? (< *-logo + -in, por. fiń. luo(kse))
lùi (lùve-) v czytać (< *luke, por. fiń. lukea)
lúme nf śnieg (< *lume, por. fiń. lumi)
lûnma adj biały (od lume)
lûo (love-) v tworzyć (*-logo, por. fiń. luoda)
lúve nf kość (*luwe, por. fiń. luu)

M

má pron ja (mężczyzna) (< *minä, por. fiń. minä)
màge nf góra (< *mäke, por. fiń. mäki)
mâi nf ziemia, kraj (< *mage, por. fiń. maa)
màiša nm wątroba (< *maksa)
màlge nf pierś (< *mälke)
màu (mavu-) v spać (por. est. magama "spać", fiń. maata "leżeć")
mêl nf umysł (< *meeli, por. fiń. mieli)
mên v iść (< *mene, por. fiń. mennä)
mèi pron my (< *meke, por. fiń. me)
mére nf morze (z germ., por. fiń. meri)
mèrga adj mokry (< *märkä, por. fiń. märkä)
mí interr co (< *mi, por. fiń. mikä)
mîe pron ja (kobieta) (< *minä, por. fiń. dial. mie)
mìegan interr kiedy (< *mi aikana)
mìes (miehe-) nm mężczyzna (por. fiń. mies)
míjen interr dlaczego (Dat. od mí)
míljen interr jaki/a (por. fiń. milläinen, węg. milyen?)
mîr nm pokój, zgoda (z ros.)
mîrna postp (+Dat.) według (od mîr)
múva adj inny (< *muga, por. fiń. muu)
mŷi v sprzedawać (< *mygä, por. fiń. myydä)
mŷis part także (< *miŋä, por. fiń. myös)

N

nàira v śmiać się (< *nakra, por. fiń. nauraa)
nélja num cztery (< *neljä, por. fiń. neljä)
néljes, -is num czwarty, -a
nagìta v pokazywać (od nài)
nagìtes nm obraz
nagìtu v wyglądać
nái part tak (por. fiń. näin)
nài (nàge-) v widzieć (< *näke-, por. fiń. nähdä)
nâi (náje-) v brać za żonę / męża (< *naje)
nâime nf kobieta (od nâi, por. fiń. nainen)
nàvu nm twarz (por. est. nägu)
néna nm nos (por. fiń. nenä)
níme nf imię (< *nimi, por. fiń. nimi)
nimìta v nazywać (< *nimie + itta, por. fiń. nimittää)
nòva adj szybki (por. fiń. nopea, est. nobe)

Ñ

ñúrme nf łąka (por. fiń. nurmi)

O

óve nf drzwi (< *owe, por. fiń. ovi)

P

-pa postp (+Loc.) na kim? czym? (< *paŋe 'głowa')
pàha adj zły (< *paša, por. fiń. paha)
pàisse postp (+Abl.) bez, oprócz (< *pańći, por. fiń. paitsi)
pálju nm dużo (< *paljV, por. fiń. paljon, est. palju)
pálta nm płaszcz (z lit. paltas)
páiva nm poranek (< *päjwä "ogień", por. fiń. päivä "dzień")
páivan adv jutro
pân v kłaść, stawiać (por. fiń. panna)
-pe postp (+Loc.) na kogo? co? (< *paŋein 'na głowę')
perìma adj pierwotny
péris nf rodzina (< *perä "pierwotny", por. fiń. perhe, (alku)peräinen)
perìta v pochodzić
pêana nm pan (z pol. przez lit.)
pêane nf pani
pêlsta v ocalać, zbawiać (por. fiń. pelastaa)
pilve nf chmura (< *pilve, por. fiń. pilvi)
pîu nf ząb (< *piŋe)
pòiga nm chłopiec, syn (< *pojka, por. fiń. poika)
pûiste nf las (< *puwe + -sto, por. fiń. puisto "park")
púve nf drzewo (< *puwe, por. fiń. puu)

R

ràha nm pieniądze (por. fiń. raha, z germ.)
ràiga adj bogaty (< ràhiga < ràha + -ga)
ràsga adj ciężki (por. fiń. raskas)
ràsges nm ciężar (od ràsga)

S

sá pron ty (mężczyzna) (< *tinä, por. fiń. sinä)
sáda v padać (o deszczu) (< *sata, por. fiń. sataa)
sàda num sto (< *sata, por. fiń. sata, z ie.)
sádes nm deszcz (por. fiń. sade)
sàdes, -is num setny, -a
sáica v stać (< *saić-, por. fiń. seistä)
sána nm słowo (por. fiń. sana)
sáne v powiedzieć (por. fiń. sanoa)
sáre nf wyspa (por. fiń. saari, est. saar)
sêa nm 1. niebo 2. pogoda (< *säŋe, por. fiń. sää "pogoda")
séis (séñce-) num siedem (< *śeńće, por. fiń. seitsemän)
sèlga nm plecy (< *selkä, por. fiń. selkä)
séñces, -is num siódmy, -a
sêu (seve-) v jeść (< *sewe, por. fiń. syödä)
séura nm północ (z ros. sever)
sèura nm towarzystwo (< *sepra, por. fiń. seura)
séurama adj północny (od séura)
sîe pron ty (kobieta) (< *tinä, por. fiń. dial. sie)
sílma nm oko (< *śilmä, por. fiń. silmä)
sîns conj bo, ponieważ (< *sinä si "w tym to")
síña adj niebieski (z ros. sinij)
sírges nm koń (z bałt., por. lit. žirgas, łot. zirgs)
sísar nf siostra (< sisari, z ie., por. fiń. sisar)
sìu (sìuve-) nf skrzydło (por. fiń. siipi)
sìuvega adj skrzydlaty (od sìu)
sórme nf palec (u ręki) (< *sorme, por. fiń. sormi)
-su postp (+Abl.) z (z lit.)
súmu nm mgła (< *sume, por. fiń. sumu)
súve nf usta (< *suwe, por. fiń. suu)
sùvu nm ród, rodzina (< *suku, por. fiń. suku)
sŷi nf 1. przyczyna 2. ziarno, włókno (< *syji, por. fiń. syy)
sỳiše nf jesień (< *śikse, por. fiń. syksy)
sŷlme nf serce (< *śydame, por. fiń. sydän)
sỳnna v rodzić (< *syntä-, por. fiń. syntää)
sỳnnu v rodzić się (< *synty-, por. fiń. syntyä)
sỳnnus nf rodzaj, przyrodzenie (od sỳnnu)
sýva adj głęboki (< *śivä, por. fiń. syvä)
sýveñ nf głębia (< syva + -eñ)

Š

šàpa adj kwaśny (< čappa, por. fiń. hapan)
šárna adj czarny (z ros. čornyj)
šènge nf duch, dusza (< *čenki, por. fiń. henki)
šîure nf mysz (< šiŋere, por. fiń. hiiri)
šónes nm pokój (< *šon-, por. fiń. huone)
šúnes nm pies (z lit. šuo)
šûoma adj (pot.) zły (z lit. šuo 'pies' + -ma, dosł. 'psi')
šéva adj dobry (< *šivä, por. fiń. hyvä)
šírves nm jeleń (por. fiń. hirvi, z bałt.)

T

tá, té pron ten, ta (< *tä, por. fiń. tämä)
táina adv tu
-tai postp (+Loc.) za kim? czym? (< *taga-, por. fiń. taka(na))
-tais postp (+Loc.) za kogo? co? (< *tagas, por. fiń. taakse)
tàis part a, zaś; znów (< *tagas, por. fiń. taas)
tálve nf zima (< *talve, por. fiń. talvi)
tânnen adv dzisiaj (< tána díena)
tárna nm trawa (< *tarna)
tása adj równy (< *tasa, por. fiń. tasa)
tásemâi nf równina (< táse + mâi)
tàumes num drugi, -a (< taudames < tauta + -ma + -ta, por. fiń. toinen)
táuna adv tam
táuta, -e pron tamten, tamta (< tau + ta)
tavàsta v dziać się, stać się (por. fiń. tapahtua)
tède nf ciotka (por. fiń. täti, est. tädi)
tèi pron wy (< *teke, por. fiń. te)
tèi (tège-) v robić (< *teke, por. fiń. tehdä)
têi nf droga, sposób (< *teje, por. fiń. tie)
tejìta v wiedzieć (od têi, por. fiń. tietää)
tóime v działać, postępować (por. fiń. toimia)
tóive nf nadzieja (< *toivo, por. fiń. toivo)
tûda v czuć (< *tumta, por. fiń. tuntea)
tûdis nf uczucie (od tûda)
tuistancìdes, -is tysięczny, -a
tùistancis num tysiąc (z lit. tūkstantis)
tûl v przychodzić (< *tule, por. fiń. tulla)
túljes nm wiatr (por. fiń. tuuli)
tûma adj ciemny (por. fiń. tumma, ze słow.)
tûmeñ nf ciemność (od tûma)
tùsga adj pusty (por. fiń. tuska)

U

ûi v pływać (< *uje-, por. fiń. uida)
úines nm ogień (z lit. ugnis)
úlja adj nowy (< *wud'a, por. fiń. uusi, węg. új)
úljeñ nf nowość (cecha bycia nowym) (od úlja)
úljis nf nowość, nowina (od úlja)
ûñ nf sen (por. fiń. uni)
ûñel v śnić, marzyć (od uñ)

V

váca nm żołądek (< *waća)
vàga adj silny (< *waka, por. fiń. vakava)
vàgis nf siła (fizyczna) (od vàga)
vàha adv mało (< *wäšä, por. fiń. vähän)
vài conj ale, tylko (< wäšin "najmniej", por. fiń. vain "tylko")
váika adj mały (por. est. väike)
váine nf wina (z lit.)
váinema adj winny (od vaine)
vainîeta v winić
vàlda nm władza (z germ., por. fiń. valta)
valdìta v rządzić, władać (od valda)
vàlga adj jasny (< *valka, por. fiń. valkea)
vàlgis nf światło, światłość (od vàlga)
vâlna postp (+Dat.) między (por. fiń. välillä)
vànha adj stary (< *vanša, por. fiń. vanha)
vànhus nf starość (od vànga)
vañtûota v (+Acc +Abl) wybaczać (komuś coś) (vaine + -toma + ta)
vàrva nm gałąź (< *varpa, por. fiń. varpa)
vàrves nm palec u nogi
vàsta v odpowiadać (por. fiń. vastata)
vèda v prowadzić, ciągnąć (por. fiń. vetää)
vède nf woda (< *vete, por. fiń. vesi)
vêi v brać, zabierać, kraść (por. fiń. viedä)
véis (véñce-) adj cały (< *veńć-)
véñci adj wszyscy (< *veńć- + -i)
véliga adj wielki (z ros.)
veljes nm brat (< *veli, por. fiń. veli)
vénes nm łódź (< *veneš, por. fiń. vene)
vénta adj święty (z lit. šventas)
ventèta v święcić (od vénta)
vêr nf krew (< *vere, por. fiń. veri)
vêrma adj czerwony (< vêr + -ma)
vesne nf wiosna (ze słow.)
vílne nm wełna (z lit.)
vírla adj zielony (?, por. fiń. vihreä?)
vírlis nf ziele, roślina (od vírla)
vìs (vìte-) num pięć (< *vitte, por. fiń. viisi)
vìtes, -is num piąty, -a
vôi v móc (< *woje, por. fiń. voida)
vôima nm siła, moc (od vôi)
vôimaga adj silny, mocny (od vôima)
vòita v wygrywać (od vôi, por. fiń. voittaa)
vòitaves, -is zwycięzca, zwyciężczyni (od vòita)
vól v być (< *ole, por. fiń. olla)
vóljema nm wola (zob. voljèta)
voljèta v chcieć (< volje "bądź" + -ta, dosł. bądziać = mówić "bądź")
vólšeu proszę (do jednej osoby) (< volje ševa "bądź dobry")
volšèuta prosić
vólševi proszę (do wielu osób)
vòiga adj prawy, słuszny (< *ojka, por. fiń. oikea)
vòigis nf prawo (od vòiga)
vóma adj własny (< *oma, por. fiń. oma)
vómetûdis nf sumienie (< vóme + tûdis, por. fiń. omatunto)
vòrda nm broda (ze słow.)
vòšata v czekać (oča + -tta, por. fiń. odottaa)
vòta v brać (< pf. *votta, por. fiń. ottaa)
vûosa nm wóz (z pol.)

Y

ŷi nf noc (< *yje, por. fiń. yö)
ỳis (ỳite-) num jeden (< *ikte, por. fiń. yksi)
yisnagìtu v być podobnym (< ỳis + nagìtu)
ỳisvéreñ nf jedność, braterstwo (< ỳis + vêr + -eñ, "jednokrwistość")
ŷlna postp (+Dat.) nad (< *ylnä, por. fiń. yllä)
ýljesta v wywyższać
ýljestus nf wywyższenie, chwała
ýljesgel v unosić się (por. fiń. yljeskellä)