Język ërütat

Język ərütat (Ərütat gölı ['ərytɑt 'gʰœlɯ]) - język aglutynacyjno-polisyntetyczny. Gramatycznie wzorowany na języku tureckim, leksykalnie nie ma praktycznie zapożyczeń. Pozwala na utworzenie bardzo złożonych kombinacji wyrazowych dzięki rozbudowanemu słowotwórstwu.

Fonologia

Alfabet

Do zapisu używany jest alfabet azerski. Fonologicznie język ten najbardziej zbliżony jest do języków tureckich:

Alfabet ərütat	IPA
Aa	ɑ
Bb	b
Cc	ʤ
Çç	ʧ
Dd	d
Ee	ɛ
Əə	ə
Ff	f
Gg	gʰ
Ğğ	ʔ
Hh	h
Iı	ɯ
İi	ɪ
Z̧z̧	ʒ
Kk	k
Qq	g
Ll	l
Mm	m
Nn	n
Oo	ɔ
Öö	œ
Pp	p
Rr	r
Ss	s
Şş	ʃ
Tt	t
Uu	u
Üü	y
Vv	w
Xx	ʦ
Yy	j
Zz	z

W erutat nie może dojść do sytuacji, w której są dwie samogłoski pod rząd. Spółgłoski też nie mogą się łączyć w zbitki, z wyjątkami zbitek, gdzie drugą literą jest r, v, y, h lub l. Akcent jest dynamiczny, stały pod względem fonetycznym w zależności od długości wyrazu:

• w wyrazach dwusylabowych jest oksytoniczny (pada na ostatnią sylabę)
• w wyrazach trzysylabowych jest inicjalny (pada na pierwszą sylabę)
• w wyrazach czterosylabowych i pięciosylabowych jest proparoksytoniczny (pada na trzecią sylabę od tyłu), akcent poboczny jest natomiast oksytoniczny
• w wyrazach mających więcej, niż pięć sylab akcent pada na drugą sylabę od początku, a poboczny jest proparoksytoniczny
• w rzadkich sytuacjach powyżej dziesięciu sylab w wyrazie akcent pada na trzecią sylabę od początku, a poboczny pozostaje proparoksytoniczny

Morfologia

Zasady odmian

Ostatnia samogłoska w rdzeniu jest podstawą odmiany wyrazów w języku ərütat:

Typy odmian w erutacie
Numer odmiany	Ostatnia samogłoska wyrazu	Końcówka
I	a, ı, o, u	-a
II	e, i, ö, ü	-e
III	ə	-ə (-o, -ö, -u, -ü)

Przykładem tego są zasady tworzenia liczby mnogiej:

Zasady tworzenia liczby mnogiej
Podstawa wyrazu	Końcówka	Efekt	Znaczenie
Uş	-(a)şar	Uşaşar	Wody
Kırö	-(e)şer	Kıröşer	Psy
Tınə	-(ə)şər	Tinəşər	Śliwki

Tworzenie części mowy

Rozbudowane słowotwórstwo pozwala na utworzenia przymiotnika, czasownika (w każdej stronie - czynnej, biernej i zwrotnej) i przysłówka. Kolejne części mowy tworzy się dodając końcówki:

I. Rzeczownik (brak końcówek), np. tınə - śliwka
 II. Przysłówek (+rө*), np. tınərə - śliwkowo
  IIIa. Przymiotnik (+v), np. tınərəv - śliwkowy
  IIIb. Czasownik w stronie czynnej (+d), np. tınərəd - śliwkować
   IVa. Czasownik w stronie biernej (+өq), np. tınərədəq - śliwkowany
   IVb. Czasownik w stronie zwrotnej (xı+), np. xıtınərəd - śliwkować się

Rzeczownik

Rzeczowniki odmieniają się przez liczby i przypadki. Nie rozróżnia się rodzajów gramatycznych. Podobnie jak w innych częściach mowy, przy dodawaniu końcówek należy się stosować do typu odmiany. Do rzeczowników zaliczane są także liczebniki, które podlegają słowotwórstwu i odmianom. Identycznie do rzeczownika odmienia się zaimek.

Liczba

Liczba jest pierwszą końcówką aglutynacyjną, które jest dodawana za rdzeniem. Liczbę mnogą tworzy się końcówką -(ө)şөr, gdzie ,,ө" to samogłoska zależna od rodzaju odmiany. Liczbę mnogą można utworzyć od każdego rzeczownika, gdyż ərütat nie dzieli rzeczowników na policzalne i niepoliczalne, np. 'uş - uşaşar' to dosłownie 'woda - wody'. Przykładowo, istnieje różnica między ,,butelką wody" a ,,butelką wód".

Deklinacja

Przypadek gramatyczny to druga, po liczbie, końcówka dodawana do rzeczownika. Wyróżnia się 10 przypadków o zastosowaniach podobnych do polskich. Jeden z przypadków - wołacz jest przypadkiem używanym znacznie częściej niż w polskim. W deklinacji obowiązuje harmonia samogłosek:

Deklinacja
Przypadek	Pytania (ərütat)	Pytania (polski)	Końcówka	Przykład	Znaczenie
Mianownik	av? lav?	kto? co?	-∅	vüd	góra
Biernik	ev? lav?	kogo? co?	-(ө)t	vüdet	górę
Dopełniacz	dev?	czyj?	-(ө)dө	vüdede	góry
Celownik	uv? luv? kluv?	komu? czemu? przy czym?	-(ө)sө	vüdese	górze/przy górze
Narzędnik	ov? lov?	kim? czym?	-(ө)xө	vüdexe	górą/z górą
Ablatyw	çe ev? çe lüv?	od kogo? od czego?	-(ө)vө	vüdeve	z góry / (od góry)
Miejscownik	do?	gdzie?	-(ө)zө	vüdeze	np. na górze/w górze
Wołacz	-	-	-өğө	vüdeğe	góro!
Allatyw	eğ ev? eğ lüv?	do kogo? do czego?	-(ө)ğөğ	vüdeğeğ	na górę / (do góry)
Adessyw	ker ev? ker lüv?	za/przed kim? za/przed czym?	-(ө)h	vüdeh	przed górą / (za górą)

Aby utworzyć liczbę mnogą w danym przypadku należy doczepić do formy l.mn. końcówkę przypadka, np. vüdeşereğeğ - do gór.

Zdrobnienia/zgrubienia

Zgrubienia i zdrobnienia także są częściej używane niż w polskim. Jest to trzecia końcówka, doczepiana po liczbie i przypadku. Końcówka zdrobnienia to -(Ө)çӨn, a zgrubienia -(Ө)lӨg, np. xəçən - serek, xələg - serzysko. Przykładem zastosowania trzech końcówek w jednym wyrazie to np. xəşərəvəçən - od serków

Zaimki dzierżawcze

Czwartą i ostatnią końcówką aglutynacyjną jest zaimek dzierżawczy, przydzielany zgodnie z harmonią samogłosek:

Zaimki dzierżawcze
Zaimek polski	Końcówka ərütat	Przykład	Znaczenie
mój	-(ө)kөsө	kırökese	mój pies
twój	-(ө)mөfөrө	kırömefere	twój pies
jego/jej	-(ө)yө	kıröye	jego/jej pies
nasz	-(ө)lөrө	kırölere	nasz pies
wasz	-(ө)pөrө	kıröpere	wasz pies
ich	-(ө)yөnөrө	kıröyenere	ich pies

np. kıröşereğeğçeneyenere - do ich piesków

Czasownik

W erutat czasowniki są zawsze na końcu zdania, z uwagi na szyk zdania SOV.

Czasy gramatyczne

Czasy teraźniejsze

W każdym czasie teraźniejszym czasowniki mają te same końcówki osobowe, czasy rozróżnia się pod końcówce czasu:

Końcówki w czasach teraźniejszych
Osoba	Końcówka
kle (ja)	-өk
mağö (ty)	-өz
ə (on/ona/ono)	-∅
ler (my)	-glөs
per (wy)	-mөx
ərə (oni/one)	-rөr
İ (forma grzecznościowa)	-yөy

Czas teraźniejszy I

Czas teraźniejszy I odnosi się do czynności ogólnej i powtarzalnej. Budowa czasownika w tym czasie polega na dodaniu do bezokolicznika końcówki czasu (-Өf-) i odpowiedniej końcówki osobowej. Przykład odmiany:

Czasownik glöred (jeść) w czasie teraźniejszym I
Osoba	Forma
kle (ja)	glöredefek
mrö (ty)	glöredefez
ə (on/ona/ono)	glöredef
ler (my)	glöredefegles
per (wy)	glöredefemex
ərə (oni/one)	glöredefrer
İ (forma grzecznościowa)	glöredefyey

Przykład użycia: Xəyet glöredefegles. - (My) jemy ser. (dosł. "Ser jemy.")

Czas teraźniejszy II

Czas teraźniejszy II odnosi się do czynności, dziejącej się w momencie wypowiedzi (na zasadzie podobnej do angielskiego present continous). Budowa czasownika w tym czasie polega na dodaniu do bezokolicznika końcówki czasu (-ӨğӨrӨ-) i odpowiedniej końcówki osobowej. Przykład odmiany:

Czasownik glöred (jeść) w czasie teraźniejszym II
Osoba	Forma
kle (ja)	glöredeğereyek
mrö (ty)	glöredeğereyez
ə (on/ona/ono)	glöredeğere
ler (my)	glöredeğeregles
per (wy)	glöredeğeremex
ərə (oni/one)	glöredeğererer
İ (forma grzecznościowa)	glöredeğereyey

Przykład użycia: Klöyet glöredeğereyek. - (Ja teraz) jem jabłko. (dosł. "Jabłko [teraz] jem.")

Formy teraźniejsze z czasownikiem ,,być"

Erutat nie posiada czasownika być, więc w takich przypadkach należy dodać końcówkę teraźniejszą do dopełnienia. Określany rzeczownik (dopełnienie) nie może się deklinować, ale podlega każdej innej formie odmiany.

Rzeczownik kırö (pies) z czasownikiem być
Osoba	Forma
kle (ja)	kıröyek
mrö (ty)	kıröyez
ə (on/ona/ono)	kırö
ler (my)	kırögles
per (wy)	kırömex
ərə (oni/one)	kırörer
İ (forma grzecznościowa)	kıröyey

Przykład użycia: Kıröyez. - Jesteś psem. (dosł. "Pies jesteś.")

Czasy przeszłe

Erutat posiada pewną cechę języków fleksyjnych - przedrostki dokonane, działające na zasadzie podobnej do języka polskiego lub litewskiego. Podobnie jak w czasie teraźniejszym, czasowniki w czasie przeszłym mają te same końcówki osobowe, czasy rozróżnia się pod końcówce czasu:

Końcówki w czasach przeszłych
Osoba	Końcówka
kle (ja)	-rө
mrö (ty)	-gө
ə (on/ona/ono)	-ө
ler (my)	-yө
per (wy)	-mrө
ərə (oni/one)	-şө
İ (forma grzecznościowa)	-çө

Czas przeszły niedokonany

Czas przeszły niedokonany odnosi się do niezakończonych czynności dziejących się w przeszłości. Budowa czasownika w tym czasie polega na dodaniu do bezokolicznika końcówki czasu (-ӨnrӨf-) i odpowiedniej końcówki osobowej.

Czasownik glöred (jeść) w czasie przeszłym niedokonanyn
Osoba	Forma
kle (ja)	glöredenrefre
mrö (ty)	glöredenrefege
ə (on/ona/ono)	glöredenrefe
ler (my)	glöredenrefye
per (wy)	glöredenrefemre
ərə (oni/one)	glöredenrefeşe
İ (forma grzecznościowa)	glöredenrefeçe

Przykład użycia: Xəyet glöredenrefye. - (My) jedliśmy ser. (dosł. "Ser jedliśmy.")

Czas przeszły dokonany

Czas przeszły dokonany działa tak samo jak w języku polskim. Dotyczy czynności zakończonych w przeszłości. Czasowniki te mają dodany jeden z pięciu możliwych przedrostków. Na ogół jest to „ürı”, ale zdarzają się także: bör, kam, mət i şvı. Czasownik tworzy się dodając przedrostek dokonany do czasownika, końcówkę czasu (-Өt-) i końcówkę osobową.

Czasownik ürıglöred (zjeść) w czasie teraźniejszym II
Osoba	Forma
kle (ja)	ürıglöredetre
mrö (ty)	ürıglöredetege
ə (on/ona/ono)	ürıglöredete
ler (my)	ürıglöredetye
per (wy)	ürıglöredetemre
ərə (oni/one)	ürıglöredeteşe
İ (forma grzecznościowa)	ürıglöredeteçe

Przykład użycia: Klöyet ürıglöredetre. - Zjadłem jabłko. (dosł. "Jabłko zjadłem.")

Czas zaprzeszły

Czas zaprzeszły odnosi się do czynności przeszłej dokonanej, która wydarzyła się przed jakąś inną czynnością przeszłą. Czas ten posiada specjalną budowę zdania:

[podmiot i dopełnienie] + [czasownik w czasie zaprzeszłym] + qu + [podmiot i dopełnienie] + [czasownik w innym czasie przeszłym].

Czasownik tworzy się tak samo jak czas przeszły dk., różnicą jest to, że znika oznaczenie czasu.Jest archaicznym, rzadko używanym czasem.

Czasownik ürıglöred (zjeść) w czasie teraźniejszym II
Osoba	Forma
kle (ja)	ürıglöredre
mrö (ty)	ürıglöredegeg
ə (on/ona/ono)	ürıglöredeje
ler (my)	ürıglöredye
per (wy)	ürıglöredemre
ərə (oni/one)	ürıglöredeşe
İ (forma grzecznościowa)	ürıglöredeçe

Przykład użycia: Uşat egliyokərədət qu klöşeret urıglöredetre. - Wypiliśmy wodę, a potem zjedliśmy jabłka.

Czasy przyszłe

W języku erutat występują trzy czasy przyszłe: niedokonany, dokonany i zaprzyszły. Odmieniają się tak samo, jak ich przeszłe odpowiedniki, otrzymują jedynie inne końcówki osobowe:

Końcówki w czasach przeszłych
Osoba	Końcówka
kle (ja)	-jө
mrö (ty)	-qөm
ə (on/ona/ono)	-frө
ler (my)	-nөrө
per (wy)	-vөq
ərə (oni/one)	-zөb
İ (forma grzecznościowa)	-tөg

Przykłady zdań w czasach przyszłych:

Czasy przeszłe
Czas	Przykładowe zdanie	Tłumaczenie
Przyszły niedokonany	Klöyet glöredenefeje.	Będę jadł jabłko.
Przyszły dokonany	Klöyet urıglöredeteje.	Zjem jabłko.
Zaprzyszły	Uşet eglijokərədət qu klöyet urıglöredeteje.	Wypiję wodę, a potem zjem jabłko.

Aoryst

Aoryst jest czasem, który odnosi się do czasu nieokreślonego lub kilku czasów na raz. Jest bardzo często używany w mowie potocznej. Tłumaczy się on na język polski jako formy przyszłości/przeszłości wyrażone czasem teraźniejszym (np. Jutro idziemy do sklepu.) Odmienia się poprzez dodanie końcówki czasu teraźniejszego bezpośrednio do rdzenia. Przykład użycia:

Am kıpağag çömredegles. - Jutro idziemy do sklepu

Znaki interpunkcyjne (oddzielacze)

Erutat dysponuje kropką (na końcu wypowiedzenia) i apostrofem (używanym do oddzielania spójnika od rzeczownika, np. Kırö ha'srın - pies i kot). Pozostałe znaki interpunkcyjne są wyrażane wyrazami. W użyciu są również znak zapytania, wykrzyknik i przecinek.

le (przecinek) - oddziela wymieniane wyrazy. Można go pomijać.
zap (dwukropek) - zastępuje polski dwukropek lub myślnik
ir (wykrzyknik) - zastępuje polski wykrzyknik, stawia się go za czasownikiem. Można go pomijać.
jeq (znak zapytania) - tak, jak w przypadku wykrzyknika. Można go pomijać.
inoli (średnik) - zastępuje polski średnik
aç ... ça (cudzysłów) - zastosowanie jak w polskim, do utworzenia cudzysłowia wielokrotnego wystarczy umieścić jeden cudzysłów w drugim
af ... fa (nawias) - zastosowanie jak w polskim, nawias graficzny jest wykorzystywany tylko w matematyce (podobnie jak inne znaki matematyczne). 
Podwójny nawias tworzy się na następującej zasadzie: af ... afaf ... fafa ... fa, itd.

Przymiotniki i przysłówki

Odmieniają się tylko przez sześć stopni:

Stopnie przymiotnika
Stopień	Końcówka	Przykład (səmırav - zielony)
Najniższy	-өlro	səmıravalra (najmniej zielony)
Niższy	-өl	səmıraval (mniej zielony)
Równy	-	səmırav (zielony)
Wyższy	-өf	səmıravaf (zieleńszy)
Najwyższy	-өfөt	səmıravafat (najzieleńszy)
Arcynajwyższy	-өfөtөn	səmıravafatan (najzieleńszy z wszystkich; arcyzielony)

Zaimek

Zaimki osobowe

Zaimek osobowy ma w większości odmianę nieregularną

Deklinacja zaimków osobowych
Przypadek/Osoba	kle	mağö	ə	ler	per	ərə	İ
Mianownik	kle	mağö	ə	ler	per	ərə	İ
Biernik	kö	ınğe	ür	lerret	perret	ərət	İğes
Dopełniacz	-(ө)kөsө	-(ө)mөfөrө	-(ө)yө	-(ө)lөrө	-(ө)pөrө	-(ө)yөnөrө	-(ө)yөnө
Celownik	alü	ağü	əklı	lü	pü	ərərı	İqe
Narzędnik	föl	möl	əqlü	löl	pöl	ərəl	Üpa
Ablatyw	omvo	məğö	əqo	ləmvö	pəmvö	ərəqo	Oh
Miejscownik	myel	pre	ob	tım	yat	nın	Yıb
Wołacz	klök	pağö	ag	vıde	des	ara	A
Allatyw	klev	mağöv	əv	lerve	perve	ərəve	İv
Adessyw	kleverə	mağöverə	əverə	lerverə	perverə	ərəverə	İverə

Słowotwórstwo

Erutat dysponuje praktycznie nieograniczonym zasobem słownictwa, można w nim łączyć wyrazy tworząc bardzo złożone tworzy, które zachowują się polisyntetycznie. Można łączyć dwa różne rzeczowniki, tworząc nowe. Interpretacja słowotwórczych tworów jest bardzo ważna do zrozumienia niektórych czasowników, np. uşrad, dosłownie oznacza to "wodować", ale erutat rozumie to równie dobrze jako "pić wodę" lub "myć [coś] wodą". Rozumienie wielu czasowników jest bardzo skomplikowane i zależy od kontekstu, zwłaszcza dlatego, że wyrażenia można przedstawiać na kilka różnych sposobów. Wyrażanie zdań na różny sposób na przykładzie zdania "Piję wodę" :

Sposób przedstawienia zdania	Zasady tworzenia tym sposobem	Efekt
Klasyczny	Utworzenie normalnego zdania w szyku SOV.	Uşat kərədəfək.
Polisyntetyczny	Umieszczenie dopełnienia między wyrazem a końcówką oznaczającą czasownik. Dopełnienie może być odmienione	Kəyuşradafak. lub Kəyuşatradafak.
Interpretacyjny	Stworzenie zdania z jednego czasownika, w którym trzeba zinterpretować jego znaczenie	Uşradafak.

Przez te zasady utworzenie słownika może sprawiać pewne problemy, gdyż wiele słów można przedstawić innymi, np. lekarz to albo po prostu lekarz, albo leczący człowiek. Z drugiej strony pozwala to na nieograniczone tworzenie wyrazów.

Zapis nazw geograficznych

Zapisując nazwę geograficzną należy się stosować do wymowy nazwy danego miejsca w języku w nim używanym. Należy się jednak stosować do zasad budowy sylaby w erutacie, dlatego przy zbitkach spółgłosek (lub samogłosek) należy je oddzielić poprzednią samogłoską (lub spółgłoską), np. Doyoçlanad - Niemcy, od „Deutschland”.

Zapis

Oprócz alfabetu azerskiego, erutat może być zapisywany alfabetem birmańskim.

Podstawy (samogłoska+a) b - ဘ

c - ယ

ç - ည

d - ဓ

f - ဖ

g - ဂ

ğ -ခ

h - ဟ

j - ဆ

k - က

l - လ

m - မ

n - န

p - ပ

r - ဝ

s - ဇ

ş - သ

t - တ

v - ထ

x - ဈ

z - စ

y - ရ

a (podstawa samogłosek) - အ

Z innymi samogłoskami (na przykładzie z ,,k"):

ka - က

ke - ကယ်

kə - ကေ

kı - ကီး

ki - ကိ

ko - ကော်

kö - ကော့

ku - ကု

kü - ကူး

k - က်

Zbitki spółgłosek (na przykładzie z ,,k"):

k+r ကြ

k+v ကွ

k+y ကျ

k+h ကှ

k+l က္လ

Alfabetu tego używa się w tekstach bardzo formalnych. Przykład zastosowania:

Biramarav lerıği. (Pismo birmańskie, dosł. birmańskie pisanie) - ဘိဝမဝထ် လယ်ဝီးခိ။

Przykładowy tekst

Wersja polska:

Historia Sznaucera Olbrzymiego

Podobieństwo do sznaucera średniego niekoniecznie wskazuje na ich bliskie pokrewieństwo. Historie obydwu ras, różnią się od siebie. Przodkowie sznaucera olbrzymiego żyli w południowych Niemczech oraz w Szwajcarii i podobnie jak rottweilery były psami pasterskimi. Sznaucery miniaturowe i średnie, swoją karierę zaczęły jako psy stajenne i dorożkarskie. Olbrzymy zaganiały bydło oraz służyły do pilnowania stad. Do uszlachetnienia rasy użyto prawdopodobnie dużych czarnych pudli i czarnych dogów niemieckich. W czasie I wojny światowej przekwalifikowano je na psy użytkowe do wojska.

Ərütat:

İçıc Rüdelev Şanvaxereğe

Mibeç ürı Pesrerev Şanvaxerexe öhoşarafran pi kötedrev pyerlityenre benezoradaf. İçıcaşar e tet kınozöşeret ərəyə xıpyetoradaf. Lasaşar Rüdlerev Şanvaxereğe ulı svasirev Doyoçlanadva ha'Şvayixve egexredenrefeşe le ha'közikrev canlaç Rotveylerşer vacokıröşerexeşe. Pesrerev ha'vıyorrev Şanvaxereşer trisetyenre vroti lepişokıröşer ha'şritekıröşer preberedenrefeşe. Rüdleşer kamaborat pvotemiredrenrefeşe le tas'taraşarat vyelikoceşerredenrefeşe. Oyhovekınözoğağ poşemrev blorev veşopodleşeret ha'veşrev Doyoçodoqaşarat pisemreveşe. Uli rezvıva Ömrev Vobizokırat ərət pi byatokıröşeret nətəyə xönokonakravaşa.

Biramarav lerıği Ərütat:

အိညီးယ် ဝူးဓယ်လယ်ထ် သနွဈယ်ဝယ်ခယ်။

မိဘယ်ည် အူးဝီး ပယ်ဇြယ်ဝယ်ထ် သနွဈယ်ဝယ်ဈယ် အော့ဟော်သဝဖြန် ပိ ကော့တယ်ဓြယ်ထ် ပျယ်ဝ္လိတျယ်နြယ် ဘယ်နယ်စော်ဝဓဖ်။ အိညီးယသဝ် အယ် တယ်တ် ကီးနော့စော်သယ်ဝယ်တ် အေဝေရေ ဈီးပျယ်တော်ဝဓဖ။ လဇသဝ် ဝူးဓ္လယ်ဝယ်ထ် သနွဈယ်ဝယ်ခယ် အုလီး ဇွဇိဝယ်ထ် ဓော်ရော်ည္လနဓွ ဟ၊သွရိယွယ် အယ်ဂယ်ဈြယ်ဓယ်နြယ်ဖယ်သယ် လယ် ဟ၊ကော့စိကြယ်ထ် ယန္လည် ဝေါ်ထွယ်ရ္လယ်သယ်ဝ် ထယော်ကီးသယ်ဝယ်ဈယ်သယ်။

ပယ်ဇြယ်ဝယ်ထ် ဟ၊ထီးဝြယ်ထ် သနွဈယ်ဝယ်သယ်ဝ် တြိဇယ်တျယ်နြယ် ထြော်တိ လယ်ပိသော်ကီးဝေါ်သယ်ဝ် ဟ၊သြိတယ်ကီးဝေါ်သယ်ဝ် ပြယ်ဘယ်ဝယ်ဓယ်နြယ်ဖယ်သယ်။ [w budowie]