Albärt Kvumores

Albärt Kvumores Portret z 1760 r. Pełne imię i nazwisko: Albärt Kurvrich Kvumores Data i miejsce urodzenia: 18 lipca 1713 r., Chumelltar (duń. Hasle) Data i miejsce śmierci: 3 stycznia 1769 r., Feisesvum (duń. Nexø) Dziedzina sztuki: Literatura piękna Najbardziej znane dzieła Z Mierzeswumu, Wielkanoc, Kochaj mnie Wykształcenie: Uniwersytet Kopenhaski Albärt Kurvrich Kvumores /'al.bɛɾt 'kʉɾv.ɾiχ 'kvʉ.mo.res/ (ur. 18.07.1713. w Chumelltar (duń. Hasle), zm. 3.01.1769. w Feisesvum (duń. Nexø)) - bornholmski poeta, krzewiciel kultury bornholmskiej, autor tekstu hymnu bornholmskiego. Życiorys Młodość 4-letni Albärt Kvumores, obraz malowany na podst. wspomnień oraz domowych szkiców, 1743. Albärt Kurvrich Kvumores urodził się 18 lipca 1713 roku w rodzinnym domu jako piąty z sześciorga dzieci Adeli i Unveia Kvumoresów. Był jednym z trójki dzieci, które dożyły życia dorosłego. Kvumoresowie nie byli bardzo bogatą rodziną, jednak żyli na poziomie. Albärt został ochrzczony niedzieli 3 września 1713 r. Chodził do szkoły w Arojin, położonym ok. 10 km od rodzinnego Chumelltaru. Albärt był od małego zainteresowany literaturą. W 1728 matka przyszłego pisarza, Adela Kvumores, zachorowała najprawdopodobniej na raka, zaledwie kilka miesięcy później zmarła, co odbiło się na przyszłym poecie, bo to właśnie po śmierci matki zaczął pisać. Z początku powiastki o jego uczuciach, ale później zmienił rodzaj literacki na lirykę. Ten artykuł to fikcja. Artysta, o którym tutaj mowa, jak i otoczka, są fikcyjne, choć artykuł może wplątywać elementy prawdziwe. W 1732 wypłynął do Kopenhagi na studia humanistyczne na Uniwersytecie Kopenhaskim, gdzie poznał miłość swojego życia, Dunkę Kirsten Olsen. W 1738 Kvumores wrócił na rok do rodzinnego Chumelltar, i właśnie wtedy zmarł jego ojciec. Właśnie wtedy, podczas tego pobytu, gdy żył w rozłące z ukochaną Kristen, napisał znany wiersz Kochaj mnie. Emigracja Córka Albärta i Kristen - Neisaves (1743). W 1739 razem z narzeczoną Kristen wyemigrowali do Budapesztu, gdzie żyli 2 lata, tam też wzięli ślub. To w Budapeszcie, w Wielkanoc 1740 r. na świat przyszła pierwsza córka małżeństwa, Neisaves. Zainspirowany tamtejszym dniem, Kvumores napisał kolejny znany wiersz "Wielkanoc". Od 1741 do 1744 roku rodzina żyła w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, na Oliwie, później w Pucku. Tam urodziła im się dwójka dzieci, Jon i Adela, nazwana po matce poety. Na polskim Pomorzu Albärt Kvumores napisał wiele wierszy opisujących tamtejsze życie i przyrodę, która go zachwycała. Tam też powstał tekst późniejszego hymnu Bornholmu Z Mierzeswumu, w końcu legendarny Mierzeswum leżał na Pomorzu (tylko że bardziej na zachód). Powrót na Bornholm Prawdopodobnie jesienią 1744 rodzina Kvumoresów wróciła na Bornholm, do Feisesvum, i tam też poeta z żoną mieszkali do końca swoich żyć. Kristen, wysoko wykształcona matematyczka, została nauczycielką w miejscowej szkole, podobno była ona najlepszą nauczycielką na całej wyspie. Nauczyła się od męża j. bornholmskiego, więc rozumiała i mogła rozmawiać rownież z uczniami nie znającymi dobrze duńskiego. Albärt w domu nauczał j. bornholmskiego, prowadził szkółkę. Ponadto dorywczo pracował jako rybak, co też inspirowało go do tworzenia wierszy. Albärt od dziecka był wierzącym katolikiem, jednak właśnie po powrocie z emigracji spobożniał i się bardziej uduchowił. Opowiadał ludziom, dlaczego katolicyzm jest lepszy od luteranizmu - nawracał miejscowych protestantów. W niedziele spędzał w kościele po kilka godzin. Zaczął rozdawać różne rzeczy, pieniądze uboższym, chociaż nie oddawał tak wiele, jak średniowieczni asceci. Oddawał tę nadwyżkę, która sprawiała, że był bogaty, by nie był bogaty a był zwykłym człowiekiem. Twórczość z ostatnich 15 lat jego życia nabrała bardzo religijnego wydźwięku, pisał również pieśni kościelne. Ostatnie lata życia Około 1757 roku Albärt przestał pracować jako rybak, a w 1763 roku zamknął szkółkę, z powodu stanu zdrowia, albowiem rok wcześniej zachorował na raka, prawdopodobnie było to uwarunkowane genetycznie, skoro jego matka również zmarła prawdopodobnie na tę chorobę. W ostatnich latach życia był bardzo słaby, nawet pod sam koniec nie wstawał z łóżka. Zmarł we swoim domu, namaszczony, wyspowiadany, po przyjętej Komunii Św. około 11:00, 3 stycznia 1769 r. Twórczość Albärt Kvumores napisał w sumie ok. 900 utworów, z czego ok. 890 należy do liryki. Do dzisiejszych czasów przetrwało ok. 800 utworów. Wiersze Najbardziej znanymi utworami są Kochaj mnie (ok. 1735), Wielkanoc (1740), Z Mierzeswumu (1743) oraz Sonet o ludziach i świecie (1762), chociaż popularność zdobyły również takie wiersze jak Płytko (1742), Konie jadą (1758), Lód (1753), Franciszek (1759), Wrota piekieł (1765), czy też Włodku mój (1749). Hymn Bornholmu Sonet o ludziach i świecie Jest to najsłynniejszy sonet Kvumoresa, który jest barokowy w słowie i formie, mimo że napisany u schyłku tej epoki w Europie, Albärt w niej trwał, był barokowi wierny i nie chciał dołaczyć się do mody oświecenia, jako katolik zachwycony ideałami umierającego okresu. Sonet o ludziach i świecie Sonet uve jmon allá Do vai staru fursiu an farune aseam, Do vai staru uper allasai na vute memocte wote, na dauná ain ean sol e na vute majte. Posel vei, fosel sumd, an aim asonc, waun zauná jeam. Vër jriechmagetur offará ke jozur ka aste, da Deiv, luv, avescheazá asenti, kealb, äs ivap e aste - nodesá. Tona trai wuv donte, laig karp. U Karl don fai vorat, nodesá vai aviste. Äs uiau aga jozur ko kistena meinu vum nite, na aga vum foufalce, urm aga vut foufalce, raitur vut urunkante, garvete kadavear mein. Kadau darv, meim eicá vut suträte, ko sika; zoutlo ko zonuna meinu ane wuveas vut vurce. Zoiais vut gamuvaiate, all vut ferjäte. Amen. Tłumaczenie: Jeśli my wszyscy jesteśmy naprawdę marnością, jeśli nam wszystkim nie sposób za wsze skarby jest świat zwyciężyć, ni to zrobić samemu, i w milion lat… Wokół lęk, wokół grzech, a w nich mężczyzna z piękną płcią. Człowiek winowajcą jest i ofiarą, oba w raz, ale są Bóg, miłość i nadzieja, pomoc, gdy źle jest - zawsze. Te trzy niczym łany życie pchają w nas. Kiedy Karol dom nasz pochwycił, zawsze i nas chciał. A w czas, jak już razem z moją trumną będę próchniał, nie ja będę przetrawiał, lecz strawią mnie dżdżownice, wilk niejaki mnie wykopie, wydrapie truchło moje. Deszcz z błotem drzewiec, mięso oraz kość by wypłukał; Klepsydra z ziarnem mego życia w dole. Dzieci się porodzą, świat pójdzie sobie dalej. Działalność kulturowo-etnologiczna Kvumores w wielu utworach poruszał tematy Księstwa Bornholmskiego i wiwaryjskiego Bornholmu. Warto dodać, że znaczna większość jego twórczości była tworzona w j. bornholmskim. Albärt badał kulturę i historię wiwaryjską, zbierał od miejscowych ludzi opowieści, historie, przyśpiewki, pieśni ludowe oraz powiedzenia. Spisał je w swoich "Tomach Bornholmskich". Poeta również badał kaszubską kulturę i język, ale na mniejszą skalę. Ciekawostki Albärt Kvumores znał 6 języków - bornholmski, duński, francuski, oraz w mniejszym, lecz komunikatywnym stopniu kaszubski oraz węgierski. Uczył się także łaciny. Albärt Kvumores jest powszechnie na Bornholmie szanowany w podobnym stopniu, co Adam Mickiewicz w Polsce. Albärt Kvumores rzekomo na Oliwie porozumiewał się z Niemcami i Holendrami po duńsku. Albärt Kvumores nie lubił mieszkać w Kopenhadze podczas studiów z powodów historycznych. W 1660 podpisano tam pokój, który ostatecznie rozstrzygnął kwestię podległości Bornholmu Królestwu Duńskiemu. Przypisy