Albärt Kvumores: Różnice pomiędzy wersjami
m |
|||
| (Nie pokazano 34 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Artysta | {{Artysta | ||
|Artysta = Albärt Kvumores | |Artysta = Albärt Kvumores | ||
| − | |Zdjęcie = [[Plik:Albärt Kvumores. | + | |Zdjęcie = [[Plik:Albärt Kvumores.png|250px]]</br> ''Portret z 1760 r.'' |
| − | |Imię/Imiona, nazwisko = Albärt Kurvrich | + | |Imię/Imiona, nazwisko = Albärt Kurvrich Kvumores |
|Data i miejsce urodzenia = 18.07.1713 r., Chumelltar (duń. Hasle), Dania | |Data i miejsce urodzenia = 18.07.1713 r., Chumelltar (duń. Hasle), Dania | ||
|Data i miejsce śmierci = 3.01.1769 r., Feisesvum (duń. Nexø), Dania | |Data i miejsce śmierci = 3.01.1769 r., Feisesvum (duń. Nexø), Dania | ||
| Linia 10: | Linia 10: | ||
}} | }} | ||
| − | '''Albärt Kurvrich | + | '''Albärt Kurvrich Kvumores''' /'al.bɛɾt 'kʉɾv.ɾiχ 'kvʉ.mo.res/ ''(ur. 18.07.1713. w Chumelltar (duń. Hasle), zm. 3.01.1769. w Feisesvum (duń. Nexø))'' - bornholmski poeta, krzewiciel kultury bornholmskiej, autor tekstu hymnu bornholmskiego. |
| − | |||
| − | |||
=Życiorys= | =Życiorys= | ||
==Młodość== | ==Młodość== | ||
| + | [[Plik:Albart.png |280px|left|thumb|4-letni Albärt Kvumores, obraz malowany na podst. wspomnień oraz domowych szkiców, 1743.]] | ||
Albärt Kurvrich Kvumores urodził się 18 lipca 1713 roku w rodzinnym domu jako piąty z sześciorga dzieci Adeli i Unveia Kvumoresów. Był jednym z trójki dzieci, które dożyły życia dorosłego. Kvumoresowie nie byli bardzo bogatą rodziną, jednak żyli na poziomie. Albärt został ochrzczony niedzieli 3 września 1713 r. Chodził do szkoły w Arojin, położonym ok. 10 km od rodzinnego Chumelltaru. Albärt był od małego zainteresowany literaturą. W 1728 matka przyszłego pisarza, Adela Kvumores<ref> sprzedawczyni (1685-1731), wówczas 42-letnia </ref>, zachorowała najprawdopodobniej na raka, zaledwie kilka miesięcy później zmarła, co odbiło się na przyszłym poecie, bo to właśnie po śmierci matki zaczął pisać. Z początku powiastki o jego uczuciach, ale później zmienił rodzaj literacki na lirykę.<ref>Anegdota mówi, jakoby Kvumores kiedyś zapytany "Czemu akurat poezja?", odpowiedział: "Nie chce mi się pisać powieści, zbyt to długie i mozolne dla mnie."</ref> | Albärt Kurvrich Kvumores urodził się 18 lipca 1713 roku w rodzinnym domu jako piąty z sześciorga dzieci Adeli i Unveia Kvumoresów. Był jednym z trójki dzieci, które dożyły życia dorosłego. Kvumoresowie nie byli bardzo bogatą rodziną, jednak żyli na poziomie. Albärt został ochrzczony niedzieli 3 września 1713 r. Chodził do szkoły w Arojin, położonym ok. 10 km od rodzinnego Chumelltaru. Albärt był od małego zainteresowany literaturą. W 1728 matka przyszłego pisarza, Adela Kvumores<ref> sprzedawczyni (1685-1731), wówczas 42-letnia </ref>, zachorowała najprawdopodobniej na raka, zaledwie kilka miesięcy później zmarła, co odbiło się na przyszłym poecie, bo to właśnie po śmierci matki zaczął pisać. Z początku powiastki o jego uczuciach, ale później zmienił rodzaj literacki na lirykę.<ref>Anegdota mówi, jakoby Kvumores kiedyś zapytany "Czemu akurat poezja?", odpowiedział: "Nie chce mi się pisać powieści, zbyt to długie i mozolne dla mnie."</ref> | ||
| − | W 1732 wypłynął do Kopenhagi na studia humanistyczne na Uniwersytecie Kopenhaskim, gdzie poznał miłość swojego życia, Dunkę Kirsten Olsen. W 1738 Kvumores wrócił na rok do rodzinnego Chumelltar, i właśnie wtedy zmarł jego ojciec<ref>garncarz Unvei Jon | + | {{fikcja |
| + | |przedmiot=Artysta | ||
| + | |którym/której=którym | ||
| + | |dod=jak i otoczka, | ||
| + | |jest/są=są | ||
| + | |y/a/e=e | ||
| + | }} | ||
| + | |}<noinclude> | ||
| + | W 1732 wypłynął do Kopenhagi na studia humanistyczne na Uniwersytecie Kopenhaskim, gdzie poznał miłość swojego życia, Dunkę Kirsten Olsen. W 1738 Kvumores wrócił na rok do rodzinnego Chumelltar, i właśnie wtedy zmarł jego ojciec<ref>garncarz Unvei Jon Kvumores (1683-1738)</ref>. Właśnie wtedy, podczas tego pobytu, gdy żył w rozłące z ukochaną Kristen, napisał znany wiersz ''Kochaj mnie''. | ||
==Emigracja== | ==Emigracja== | ||
| − | W 1739 razem z narzeczoną Kristen wyemigrowali do | + | [[Plik:Neisaves.png |270px|left|thumb|Córka Albärta i Kristen - Neisaves (1743).]] |
| + | W 1739 razem z narzeczoną Kristen wyemigrowali do Budapesztu, gdzie żyli 2 lata, tam też wzięli ślub. To w Budapeszcie, w Wielkanoc 1740 r. na świat przyszła pierwsza córka małżeństwa, Neisaves<ref>dosł. ''Dobra Nowina''</ref>. Zainspirowany tamtejszym dniem, Kvumores napisał kolejny znany wiersz "Wielkanoc". Od 1741 do 1744 roku rodzina żyła w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, na Oliwie, później w Pucku. Tam urodziła im się dwójka dzieci, Jon<ref>Jon Kvumores, dentysta (1742-1825)</ref> i Adela<ref>Adela Savat (z d. Kvumores, ''primo voto'' Köller), malarka i tłumaczka, znała 9 języków (1743-1816)</ref>, nazwana po matce poety. Na polskim Pomorzu Albärt Kvumores napisał wiele wierszy opisujących tamtejsze życie i przyrodę, która go zachwycała. Tam też powstał tekst późniejszego hymnu Bornholmu ''Z Mierzeswumu'', w końcu legendarny Mierzeswum<ref>legendarny gród na Pomorzu, z którego miałaby się wywodzić bornholmska dynastia książęca Mierzeswumitów</ref> leżał na Pomorzu (tylko że bardziej na zachód). | ||
==Powrót na Bornholm== | ==Powrót na Bornholm== | ||
| + | Jesienią 1844 rodzina Kvumoresów wróciła na Bornholm, do Feisesvum<ref>duń. Nexø</ref>, i tam też poeta z żoną mieszkali do końca swoich żyć. Kristen, wysoko wykształcona matematyczka, została nauczycielką w miejscowej szkole, podobno była ona najlepszą nauczycielką na całej wyspie. Nauczyła się od męża [[język średniobornholmski|j. bornholmskiego]], więc rozumiała i mogła rozmawiać rownież z uczniami nie znającymi dobrze duńskiego. | ||
| + | |||
| + | Albärt w domu nauczał [[język średniobornholmski|j. bornholmskiego]], prowadził szkółkę. Ponadto dorywczo pracował jako rybak, co też inspirowało go do tworzenia wierszy. Albärt od dziecka był wierzącym katolikiem, jednak właśnie po powrocie z emigracji spobożniał i się bardziej uduchowił. Opowiadał ludziom, dlaczego katolicyzm jest lepszy od luteranizmu - nawracał miejscowych protestantów. W niedziele spędzał w kościele po kilka godzin. Zaczął rozdawać różne rzeczy, pieniądze uboższym, chociaż nie oddawał tak wiele, jak średniowieczni asceci. Oddawał tę nadwyżkę, która sprawiała, że był bogaty, by nie był bogaty a był zwykłym człowiekiem. Twórczość z ostatnich 15 lat jego życia nabrała bardzo religijnego wydźwięku, pisał również pieśni kościelne. | ||
==Ostatnie lata życia== | ==Ostatnie lata życia== | ||
| + | |||
| + | Około 1757 roku Albärt przestał pracować jako rybak, a w 1763 roku zamknął szkółkę, z powodu stanu zdrowia, albowiem rok wcześniej zachorował na raka, prawdopodobnie było to uwarunkowane genetycznie, skoro jego matka również zmarła prawdopodobnie na tę chorobę. W ostatnich latach życia był bardzo słaby, nawet pod sam koniec nie wstawał z łóżka. Zmarł we swoim domu, namaszczony, wyspowiadany, po przyjętej Komunii Św. około 11:00, 3 stycznia 1769 r. | ||
=Twórczość= | =Twórczość= | ||
| + | Albärt Kvumores napisał w sumie ok. 900 utworów, z czego ok. 890 należy do liryki. Do dzisiejszych czasów przetrwało ok. 800 utworów. | ||
==Wiersze== | ==Wiersze== | ||
| − | ==Hymn Bornholmu== | + | Najbardziej znanymi utworami są '''Kochaj mnie''' (ok. 1735), '''Wielkanoc''' (1740) oraz '''[[Albärt_Kvumores#Hymn_Bornholmu|Z Mierzeswumu]]''' (1743), chociaż popularność zdobyły również takie wiersze jak ''Płytko'' (1742), ''Konie jadą'' (1758), ''Lód'' (1753), ''Franciszek'' (1759), ''Wrota piekieł'' (1765), czy też ''Włodku mój'' (1749). |
| + | ===Hymn Bornholmu=== | ||
==Działalność kulturowo-etnologiczna== | ==Działalność kulturowo-etnologiczna== | ||
| + | Kvumores w wielu utworach poruszał tematy Księstwa Bornholmskiego i wiwaryjskiego Bornholmu. Warto dodać, że znaczna większość jego twórczości była tworzona w [[język średniobornholmski|j. bornholmskim]]. Albärt badał kulturę i historię wiwaryjską, zbierał od miejscowych ludzi opowieści, historie, przyśpiewki, pieśni ludowe oraz powiedzenia. Spisał je w swoich "Tomach Bornholmskich"<ref>''Tomy Bornholmskie'', A. Kvumores, 1760</ref>. | ||
| + | Poeta również badał kaszubską kulturę i język, ale na mniejszą skalę. | ||
=Ciekawostki= | =Ciekawostki= | ||
| + | * Albärt Kvumores znał 6 języków - [[język średniobornholmski|bornholmski]], duński, francuski, oraz w mniejszym, lecz komunikatywnym stopniu kaszubski oraz węgierski. Uczył się także łaciny. | ||
| + | * Albärt Kvumores jest powszechnie na Bornholmie szanowany w podobnym stopniu, co Adam Mickiewicz w Polsce. | ||
| + | * Albärt Kvumores rzekomo na Oliwie porozumiewał się z Niemcami i Holendrami po duńsku. | ||
| + | * Albärt Kvumores nie lubił mieszkać w Kopenhadze podczas studiów z powodów historycznych. W 1660 podpisano tam pokój, który ostatecznie rozstrzygnął kwestię podległości Bornholmu Królestwu Duńskiemu. | ||
| + | =Przypisy= | ||
[[Kategoria:Znani Bornholmczycy]] | [[Kategoria:Znani Bornholmczycy]] | ||
Wersja z 12:12, 15 mar 2021
Albärt Kurvrich Kvumores /'al.bɛɾt 'kʉɾv.ɾiχ 'kvʉ.mo.res/ (ur. 18.07.1713. w Chumelltar (duń. Hasle), zm. 3.01.1769. w Feisesvum (duń. Nexø)) - bornholmski poeta, krzewiciel kultury bornholmskiej, autor tekstu hymnu bornholmskiego.
ŻyciorysMłodośćAlbärt Kurvrich Kvumores urodził się 18 lipca 1713 roku w rodzinnym domu jako piąty z sześciorga dzieci Adeli i Unveia Kvumoresów. Był jednym z trójki dzieci, które dożyły życia dorosłego. Kvumoresowie nie byli bardzo bogatą rodziną, jednak żyli na poziomie. Albärt został ochrzczony niedzieli 3 września 1713 r. Chodził do szkoły w Arojin, położonym ok. 10 km od rodzinnego Chumelltaru. Albärt był od małego zainteresowany literaturą. W 1728 matka przyszłego pisarza, Adela Kvumores[1], zachorowała najprawdopodobniej na raka, zaledwie kilka miesięcy później zmarła, co odbiło się na przyszłym poecie, bo to właśnie po śmierci matki zaczął pisać. Z początku powiastki o jego uczuciach, ale później zmienił rodzaj literacki na lirykę.[2]
W 1732 wypłynął do Kopenhagi na studia humanistyczne na Uniwersytecie Kopenhaskim, gdzie poznał miłość swojego życia, Dunkę Kirsten Olsen. W 1738 Kvumores wrócił na rok do rodzinnego Chumelltar, i właśnie wtedy zmarł jego ojciec[3]. Właśnie wtedy, podczas tego pobytu, gdy żył w rozłące z ukochaną Kristen, napisał znany wiersz Kochaj mnie. EmigracjaW 1739 razem z narzeczoną Kristen wyemigrowali do Budapesztu, gdzie żyli 2 lata, tam też wzięli ślub. To w Budapeszcie, w Wielkanoc 1740 r. na świat przyszła pierwsza córka małżeństwa, Neisaves[4]. Zainspirowany tamtejszym dniem, Kvumores napisał kolejny znany wiersz "Wielkanoc". Od 1741 do 1744 roku rodzina żyła w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, na Oliwie, później w Pucku. Tam urodziła im się dwójka dzieci, Jon[5] i Adela[6], nazwana po matce poety. Na polskim Pomorzu Albärt Kvumores napisał wiele wierszy opisujących tamtejsze życie i przyrodę, która go zachwycała. Tam też powstał tekst późniejszego hymnu Bornholmu Z Mierzeswumu, w końcu legendarny Mierzeswum[7] leżał na Pomorzu (tylko że bardziej na zachód). Powrót na BornholmJesienią 1844 rodzina Kvumoresów wróciła na Bornholm, do Feisesvum[8], i tam też poeta z żoną mieszkali do końca swoich żyć. Kristen, wysoko wykształcona matematyczka, została nauczycielką w miejscowej szkole, podobno była ona najlepszą nauczycielką na całej wyspie. Nauczyła się od męża j. bornholmskiego, więc rozumiała i mogła rozmawiać rownież z uczniami nie znającymi dobrze duńskiego. Albärt w domu nauczał j. bornholmskiego, prowadził szkółkę. Ponadto dorywczo pracował jako rybak, co też inspirowało go do tworzenia wierszy. Albärt od dziecka był wierzącym katolikiem, jednak właśnie po powrocie z emigracji spobożniał i się bardziej uduchowił. Opowiadał ludziom, dlaczego katolicyzm jest lepszy od luteranizmu - nawracał miejscowych protestantów. W niedziele spędzał w kościele po kilka godzin. Zaczął rozdawać różne rzeczy, pieniądze uboższym, chociaż nie oddawał tak wiele, jak średniowieczni asceci. Oddawał tę nadwyżkę, która sprawiała, że był bogaty, by nie był bogaty a był zwykłym człowiekiem. Twórczość z ostatnich 15 lat jego życia nabrała bardzo religijnego wydźwięku, pisał również pieśni kościelne. Ostatnie lata życiaOkoło 1757 roku Albärt przestał pracować jako rybak, a w 1763 roku zamknął szkółkę, z powodu stanu zdrowia, albowiem rok wcześniej zachorował na raka, prawdopodobnie było to uwarunkowane genetycznie, skoro jego matka również zmarła prawdopodobnie na tę chorobę. W ostatnich latach życia był bardzo słaby, nawet pod sam koniec nie wstawał z łóżka. Zmarł we swoim domu, namaszczony, wyspowiadany, po przyjętej Komunii Św. około 11:00, 3 stycznia 1769 r. TwórczośćAlbärt Kvumores napisał w sumie ok. 900 utworów, z czego ok. 890 należy do liryki. Do dzisiejszych czasów przetrwało ok. 800 utworów. WierszeNajbardziej znanymi utworami są Kochaj mnie (ok. 1735), Wielkanoc (1740) oraz Z Mierzeswumu (1743), chociaż popularność zdobyły również takie wiersze jak Płytko (1742), Konie jadą (1758), Lód (1753), Franciszek (1759), Wrota piekieł (1765), czy też Włodku mój (1749). Hymn BornholmuDziałalność kulturowo-etnologicznaKvumores w wielu utworach poruszał tematy Księstwa Bornholmskiego i wiwaryjskiego Bornholmu. Warto dodać, że znaczna większość jego twórczości była tworzona w j. bornholmskim. Albärt badał kulturę i historię wiwaryjską, zbierał od miejscowych ludzi opowieści, historie, przyśpiewki, pieśni ludowe oraz powiedzenia. Spisał je w swoich "Tomach Bornholmskich"[9]. Poeta również badał kaszubską kulturę i język, ale na mniejszą skalę. Ciekawostki
Przypisy |
||||||||||||||||
- ↑ sprzedawczyni (1685-1731), wówczas 42-letnia
- ↑ Anegdota mówi, jakoby Kvumores kiedyś zapytany "Czemu akurat poezja?", odpowiedział: "Nie chce mi się pisać powieści, zbyt to długie i mozolne dla mnie."
- ↑ garncarz Unvei Jon Kvumores (1683-1738)
- ↑ dosł. Dobra Nowina
- ↑ Jon Kvumores, dentysta (1742-1825)
- ↑ Adela Savat (z d. Kvumores, primo voto Köller), malarka i tłumaczka, znała 9 języków (1743-1816)
- ↑ legendarny gród na Pomorzu, z którego miałaby się wywodzić bornholmska dynastia książęca Mierzeswumitów
- ↑ duń. Nexø
- ↑ Tomy Bornholmskie, A. Kvumores, 1760