Cichacz

Cichacz, cichec, cich, język cichy, język cichocki (cich. unkrèlwea [ʔuŋkʼɛlʷəʔæ]) - język, którym posługują cię rasa Chichców ze świata Gruszek Na Wierzbie I Śliwek Na Sośnie. Na co dzień zapisuje się go własnym alfabetem, w artykule zamiast tego użyto łacinki.

Fonetyka

Samogłoski

• e a [ɛ e ə ɜ æ]
• o u [o ɔ ʊ u]

Alofony [æ] i [u] występują tylko po zwarciu krtaniowym. W łacince zapisuje się je literami a i u.

Spółgłoski

• ph [pʰ] p [p] pr [pʼ] px [pˤ]
• th [tʰ] t [t] tr [tʼ] tx [tˤ]
• ch [cʰ] c [c] cr [cʼ] cx [cˤ]
• kh [kʰ] k [k] kr [kʼ] kx [kˤ]
• mph [mpʰ] mp [mp] mpr [mpʼ] mpx [mpˤ]
• nth [ntʰ] nt [nt] ntr [ntʼ] ntx [ntˤ]
• nch [ɲcʰ] nc [ɲc] ncr [ɲcʼ] ncx [ɲcˤ]
• nkh [ŋkʰ] nk [ŋk] nkr [ŋkʼ] nkx [ŋkˤ]
• - [ʔ]
• s [s ʃ x]
• r [r] z [rʲ] rw [rʷ] zw [rᶣ]
• l [l] j [ʎ] lw [lʷ] jw [ʎʷ]

Inne cechy

Model sylaby to CV.
Akcent jest swobodny, zawsze jednak pada na sylabę w temacie słowa. W łacince można zasygnalizować go grawisem (ò è à ù). Akcent może różnicować wyrazy, np. ampò 'lubić' i àmpo 'balon'.

Gramatyka

Imię

Przypadki

• cxe - mianownik
• tro - biernik
• sokxe - celownik
• jete - ablatyw; wyraża też agensa w stronie biernej

do rozbudowy

Nakładanie się przypadków

Jedno imię może być jednocześnie w więcej niż jednym przypadku, gdy pełni kilka różnych funkcji względem kilku czasowników. Przykład:

• kotxècxetro kheareconkxòncepòzwokrempre khealwontrejèjwònteupxoua - 'zająca, który szybko biegnie, lisy nie zjedzą (dosł. zając~zająca, szybko biegnie, lisy nie zjedzą)'

W przypadku, gdy imię pełni jednakową funkcję dla kilku czasowników, dostaje tylko jedną końcówkę przypadka. Przykład:

• kotxècxe kheareconkxòncepòzwokrempre phosekheajwònteujetelwontrejèkrepxou - 'zając, [który] szybko biegnie, nie będzie zjedzony przez lisy'

Zaimki osobowe

• nkho 'ja'
• kre 'on, ona, ono'

do rozbudowy

Czasownik

Odmiana czasownika jest dość skomplikowana. Ogólnie obowiązuje następująca kolejność morfemów:

1a. modyfikator rdzenia 
2. czas
3. okolicznik/dopełnienie
1b. rdzeń 
4. podmiot 
5. pytanie i negacja
6. określoność dopełnienia 
7. aspekt/okolicznik sposobu
8. grupa modalności
9. stopień pewności

Z tej listy do utworzenia osobowej formy czasownika potrzebne są elementy 1., 2., 4. oraz w przypadku czasowników nieprzechodnich 6.

Modyfikatory rdzenia

De facto stanowią integralną część rdzenia czasownika, w formach osobowych są jednak oddzielone od niego licznymi sufiksami. Mogą nieść informację o stronie czasownika lub, tak jak polskie przedrostki, modyfikować jego znaczenie.

• ke - modyfikator sprawczy, np lwontrejè 'jeść', ke=lwontrejè 'karmić'
• phose - modyfikator bierny, np lwontrejè 'jeść', phose=lwontrejè 'być jedzonym'
• uncxeso - modyfikator nadmiaru, np. lwontrejè 'jeść', uncxeso=lwontrejè 'obżerać się'

do rozbudowy
Jeden czasownik może posiadać więcej niż jeden modyfikator, np. ke=phose=uncxeso=lwontrejè 'być suto karmionym, być tuczonym'. W takim przypadku kolejność modyfikatorów jest dowolna. Bywa też tak, że któryś z modyfikatorów przesuwa się ze swojej normalnej pozycji na pozycję bezpośrednio przed rdzeniem właściwym.

Czas

• khea - ogólny
• co - chwili obecnej

do rozbudowy

Wbudowanie okolicznika / dopełnienia

W języku cichym możliwe jest wbudowanie okolicznika lub dopełnienia do wnętrza czasownika. Wbudować w czasownik można nie tylko pojedyncze wyrazy, ale i całe ich grupy. Wbudowaniu dopełnienia często towarzyszy usunięcie przypadka, również i okolicznik może stracić swój przypadek, ale dzieje się to rzadziej. Przykłady:

• mpòpesokxe concepòzwonkhotxo = compòpesokxencepòzwonkhotxo = compòpencepòzwonkhotxo 'uciekam do domu'
• kotxètro khealwontrejènkhokxecro = kheakotxèlwontrejènkhokxecro = kheakotxètrolwontrejènkhokxecro 'jadam zające'

Rdzeń właściwy

do napisanie

Podmiot

Może być wyrażony zaimkiem lub pełnym imieniem, a nawet grupą imienną. Wbudowany w orzeczenie traci końcówkę mianownika. Przykłady:

• repencècxe kheazerèjwekre = kheazerèjwerepencè 'szlam cuchnie'
• jwònteucxe kotxètro khealwontrejèkrekxecro = kotxètro khealwontrejèjwònteukxecro 'lis jada zające'

Pytanie i negacja

• pxou 'nie', np. kheazerèjwerepencèpxou 'szlam nie cuchnie'
• ato 'czy?', np. kheazerèjwerepencèato? 'czy szlam cuchnie?'
• kreto 'czy nie?', np. kheazerèjwerepencèkreto? 'czy szlam nie cuchnie?'

Określoność dopełnienia

Uzgadnia się z dopełnieniem bliższym, a w przypadku braku takiego z dopełnieniem dalszym. Dla niektórych czasowników w rolę dopełnienia dalszego może wcielać się nawet silnie skojarzony z nimi okolicznik.

• a - określone, np. kheakèleamprònkhoa 'znam jakąś dziewczynę'
• txo - nieokreślone, np. kheakèleamprònkhotxo 'znam tę dziewczynę'
• mpre - nieznane, np. concepòzwonkhompre 'uciekam (ale nie wiem dokąd)'
• kxecro - ogólne, np. kheakotxètrolwontrejènkhokxecro 'jadam zające'

Aspekt i sposób

do napisania

Modalność

Do czasownika mogą przyłączać się dodatkowe modyfikatory, odpowiadające znaczeniowo czasownikom modalnym. Bywają one poprzedzone własnym podmiotem (gdy różni się od podmiotu tematu), po nich może pojawić się ich własna negacja.

• rwopxo 'móc', np. kecolwontrejènkhoarwopxo 'mogę to karmić', kecolwontrejènkhoarwopxopxou 'nie mogę tego karmić', kecolwontrejènkhopxouarwopxo 'mogę tego nie karmić'
• usotre 'chcieć', np. colwontrejènkhotxousotre 'chcę coś jeść', colwontrejènkhotxokèleusotre 'dziewczyna chce, żebym ja coś jadła'

do rozbudowy

Stosunek do czynności

Wskaźniki stosunku wyrażają, na ile dana czynność jest pewna i jaki jest stosunek mówiącego do niej.

• mperwe - pewność, np. kheazerèjwerepencèpxoumperwe 'szlam na pewno nie cuchnie'
• preze - wątpliwość, np. kheazerèjwerepencèpxoupreze 'szlam niby to nie cuchnie (ale w gruncie rzeczy to kto go tam wie)'
• prezento - zdziwienie, np. kheazerèjwerepencèpxouprezento 'ojej, to szlam nie cuchnie?'

do rozbudowy