Gramatyka języka starorygijskiego: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Linia 5: Linia 5:
 
===Fleksja werbalna===
 
===Fleksja werbalna===
 
====Czasowniki słabe====
 
====Czasowniki słabe====
 +
Czasowniki słabe w języku starorygiskim pogrupowane są w trzy klasy odmiany. Staronordyjskie klasy II i IV uległy przemieszaniu, w rezultacie tworząc nową, bardzo produktywną klasę II. Wszystkie możliwe staronordyjskie sufiksy zębowe zostały zachowane, chociaż ich wymowa uległa zmianie.
 +
 +
Klasa I kontynuuje staronordyjską klasę I. Czas przeszły wyznacza tu sufiks –að– (–öð– po u-przegłosie). Należą do niej czasowniki, których rdzeń zakończony jest na długą spółgłoskę, ''t'', ''d'', albo na zbitkę spółgłoskową.
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
|-
 +
! width=150px | Bezokolicznik
 +
| colspan=4 width=500px | '''að''' ka<u>ll</u>'''a'''
 +
|-
 +
! Imiesłów czasu teraźniejszego
 +
| colspan=4 | kall'''ande'''
 +
|-
 +
! Imiesłów czasu przeszłego
 +
| colspan=4 | ''r.m'' kall'''aðir''', ''r.ż.'' k'''ö'''ll'''öð''', ''r.n'' kall'''at'''
 +
|-
 +
! colspan=5 | Czas teraźniejszy
 +
|-
 +
! 1. osoba
 +
! eg
 +
| kall'''a'''
 +
! veir
 +
| k'''ö'''ll'''um'''
 +
|-
 +
! 2. osoba
 +
! þú
 +
| rowspan=2 | kall'''ar'''
 +
! þeir
 +
| kall'''ið'''
 +
|-
 +
! 3. osoba
 +
! þad
 +
! þau
 +
| kall'''a'''
 +
|-
 +
! colspan=5 | Czas przeszły
 +
|-
 +
! 1. osoba
 +
! eg
 +
| kall'''aða'''
 +
! veir
 +
| k'''ö'''ll'''öðum'''
 +
|-
 +
! 2. osoba
 +
! þú
 +
| kall'''aðir'''
 +
! þeir
 +
| k'''ö'''ll'''öðuð'''
 +
|-
 +
! 3. osoba
 +
! þad
 +
| kall'''aðe'''
 +
! þau
 +
| k'''ö'''ll'''öðu'''
 +
|-
 +
! colspan=5 | Tryb rozkazujący
 +
|-
 +
! 2. osoba
 +
! þú
 +
| kall
 +
! þeir
 +
| k'''ö'''ll'''uð'''
 +
|}
 +
 +
Klasa II powstała z połączenia klasy II i IV. Jest bardzo produktywna, a wg jej wzoru odmiany odmieniają się czasowniki, których rdzeń zakończony jest na krótką spółgłoskę. Sufiks zębowy ma tu postać &mdash;t&mdash; po spółgłosce mocnej lub &mdash;d&mdash; po spółgłosce słabej. Jako że nie zawiera on samogłoski, u-przegłosowi podlega tylko samogłoska rdzenna.
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
|-
 +
! width=150px | Bezokolicznik
 +
| colspan=4 width=500px | '''að''' va<u>k</u>'''a'''
 +
|-
 +
! Imiesłów czasu teraźniejszego
 +
| colspan=4 | vak'''ande'''
 +
|-
 +
! Imiesłów czasu przeszłego
 +
| colspan=4 | ''r.m'' vak'''aðir''', ''r.ż.'' v'''ö'''k'''öð''', ''r.n'' vak'''at'''
 +
|-
 +
! colspan=5 | Czas teraźniejszy
 +
|-
 +
! 1. osoba
 +
! eg
 +
| vak'''e'''
 +
! veir
 +
| v'''ö'''k'''um'''
 +
|-
 +
! 2. osoba
 +
! þú
 +
| rowspan=2 | vak'''ir'''
 +
! þeir
 +
| vak'''ið'''
 +
|-
 +
! 3. osoba
 +
! þad
 +
! þau
 +
| vak'''a'''
 +
|-
 +
! colspan=5 | Czas przeszły
 +
|-
 +
! 1. osoba
 +
! eg
 +
| vak'''ta'''
 +
! veir
 +
| v'''ö'''k'''tum'''
 +
|-
 +
! 2. osoba
 +
! þú
 +
| vak'''tir'''
 +
! þeir
 +
| v'''ö'''k'''tuð'''
 +
|-
 +
! 3. osoba
 +
! þad
 +
| vak'''te'''
 +
! þau
 +
| v'''ö'''k'''tu'''
 +
|-
 +
! colspan=5 | Tryb rozkazujący
 +
|-
 +
! 2. osoba
 +
! þú
 +
| vak
 +
! þeir
 +
| v'''ö'''k'''uð'''
 +
|}
 +
 +
Do klasy III należą czasowniki słabo-mocne, tzn. takie, które przyjmują w odmianie sufiks zębowy, a ich samogłoska rdzenna wymienia się w wyniku i-mutacji. Jest to w zasadzie zamknięta klasa czasowników, do której należą wszystkie te, których forma bezokolicznika zakończona jest na &ndash;ja. Sufiks zębowy zachowywany jest tu w zgodzie z etymologią staronordyjską.
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
|-
 +
! width=150px | Bezokolicznik
 +
| colspan=4 width=500px | '''að''' spyr'''<u>ja</u>'''
 +
|-
 +
! Imiesłów czasu teraźniejszego
 +
| colspan=4 | spyr'''jande'''
 +
|-
 +
! Imiesłów czasu przeszłego
 +
| colspan=4 | ''r.m'' spur'''ðir''', ''r.ż.'' spur'''ð''', ''r.n'' spur'''t'''
 +
|-
 +
! colspan=5 | Czas teraźniejszy
 +
|-
 +
! 1. osoba
 +
! eg
 +
| spyr
 +
! veir
 +
| spyr'''jum'''
 +
|-
 +
! 2. osoba
 +
! þú
 +
| rowspan=2 | spyr'''ir'''
 +
! þeir
 +
| spyr'''ið'''
 +
|-
 +
! 3. osoba
 +
! þad
 +
! þau
 +
| spyr'''ja'''
 +
|-
 +
! colspan=5 | Czas przeszły
 +
|-
 +
! 1. osoba
 +
! eg
 +
| spur'''ða'''
 +
! veir
 +
| spur'''ðum'''
 +
|-
 +
! 2. osoba
 +
! þú
 +
| spur'''ðir'''
 +
! þeir
 +
| spur'''ðuð'''
 +
|-
 +
! 3. osoba
 +
! þad
 +
| spur'''ðe'''
 +
! þau
 +
| spur'''ðu'''
 +
|-
 +
! colspan=5 | Tryb rozkazujący
 +
|-
 +
! 2. osoba
 +
! þú
 +
| spyr
 +
! þeir
 +
| sp'''u'''r'''uð'''
 +
|}
  
 
====Czasowniki mocne====
 
====Czasowniki mocne====

Wersja z 02:29, 27 gru 2012

Gramatyka języka starorygiskiego jest stosunkowo konserwatywna i nie przejawia szczególnie istotnych innowacji względem gramatyki staronordyjskiej, chociaż pewne zjawiska stawiają ją już poza zachodnionordyjskim systemem dialektalnym — przypadek o tyle szczególny, że filologowie siostrzanych języków islandzkiego, farerskiego i norweskiego postrzegają właśnie zachodnionordyjski jako "starą" dobę ich rozwoju. Nietypowy rozwój fonetyczny języka rygiskiego wyprzedził wiele przemian w morfologii i składni, niejako je później wymuszając i sprawiając, że późniejsza wzajemna zrozumiałość dialektów rygiskich z innymi dialektami zachodnionordyjskimi stała się znikoma.

Fleksja

Fleksja nominalna

Fleksja werbalna

Czasowniki słabe

Czasowniki słabe w języku starorygiskim pogrupowane są w trzy klasy odmiany. Staronordyjskie klasy II i IV uległy przemieszaniu, w rezultacie tworząc nową, bardzo produktywną klasę II. Wszystkie możliwe staronordyjskie sufiksy zębowe zostały zachowane, chociaż ich wymowa uległa zmianie.

Klasa I kontynuuje staronordyjską klasę I. Czas przeszły wyznacza tu sufiks –að– (–öð– po u-przegłosie). Należą do niej czasowniki, których rdzeń zakończony jest na długą spółgłoskę, t, d, albo na zbitkę spółgłoskową.

Bezokolicznik að kalla
Imiesłów czasu teraźniejszego kallande
Imiesłów czasu przeszłego r.m kallaðir, r.ż. köllöð, r.n kallat
Czas teraźniejszy
1. osoba eg kalla veir köllum
2. osoba þú kallar þeir kallið
3. osoba þad þau kalla
Czas przeszły
1. osoba eg kallaða veir köllöðum
2. osoba þú kallaðir þeir köllöðuð
3. osoba þad kallaðe þau köllöðu
Tryb rozkazujący
2. osoba þú kall þeir kölluð

Klasa II powstała z połączenia klasy II i IV. Jest bardzo produktywna, a wg jej wzoru odmiany odmieniają się czasowniki, których rdzeń zakończony jest na krótką spółgłoskę. Sufiks zębowy ma tu postać —t— po spółgłosce mocnej lub —d— po spółgłosce słabej. Jako że nie zawiera on samogłoski, u-przegłosowi podlega tylko samogłoska rdzenna.

Bezokolicznik að vaka
Imiesłów czasu teraźniejszego vakande
Imiesłów czasu przeszłego r.m vakaðir, r.ż. vököð, r.n vakat
Czas teraźniejszy
1. osoba eg vake veir vökum
2. osoba þú vakir þeir vakið
3. osoba þad þau vaka
Czas przeszły
1. osoba eg vakta veir vöktum
2. osoba þú vaktir þeir vöktuð
3. osoba þad vakte þau vöktu
Tryb rozkazujący
2. osoba þú vak þeir vökuð

Do klasy III należą czasowniki słabo-mocne, tzn. takie, które przyjmują w odmianie sufiks zębowy, a ich samogłoska rdzenna wymienia się w wyniku i-mutacji. Jest to w zasadzie zamknięta klasa czasowników, do której należą wszystkie te, których forma bezokolicznika zakończona jest na –ja. Sufiks zębowy zachowywany jest tu w zgodzie z etymologią staronordyjską.

Bezokolicznik að spyrja
Imiesłów czasu teraźniejszego spyrjande
Imiesłów czasu przeszłego r.m spurðir, r.ż. spurð, r.n spurt
Czas teraźniejszy
1. osoba eg spyr veir spyrjum
2. osoba þú spyrir þeir spyrið
3. osoba þad þau spyrja
Czas przeszły
1. osoba eg spurða veir spurðum
2. osoba þú spurðir þeir spurðuð
3. osoba þad spurðe þau spurðu
Tryb rozkazujący
2. osoba þú spyr þeir spuruð

Czasowniki mocne

Czasowniki modalne i preterito-presentia

Strona bierna

Słowotwórstwo

Derywacja

Kompozycja

Składnia

Szyk zdania

Zdania pojedyncze

Zdania złożone

Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Gramatyka_języka_starorygijskiego&oldid=8898”