Gramatyka języka starorygijskiego

Gramatyka języka starorygiskiego jest stosunkowo konserwatywna i nie przejawia szczególnie istotnych innowacji względem gramatyki staronordyjskiej, chociaż pewne zjawiska stawiają ją już poza zachodnionordyjskim systemem dialektalnym — przypadek o tyle szczególny, że filologowie siostrzanych języków islandzkiego, farerskiego i norweskiego postrzegają właśnie zachodnionordyjski jako "starą" dobę ich rozwoju. Nietypowy rozwój fonetyczny języka rygiskiego wyprzedził wiele przemian w morfologii i składni, niejako je później wymuszając i sprawiając, że późniejsza wzajemna zrozumiałość dialektów rygiskich z innymi dialektami zachodnionordyjskimi stała się znikoma.

Fleksja

Fleksja werbalna

Fleksja werbalna uległa pewnemu uszczupleniu w stosunku do stanu staronordyjskiego. Przede wszystkim, tryb łączący został zachowany wyłącznie w odmianie czasowników wyrażających stan lub jego zmianę, a w faktycznym użyciu pozostaje tylko z czasownikami að vera "być", að verða "stać się" i að bleifa "zostać". Redukcji do trzech uległa ilość klas odmiany czasowników słabych, część czasowników mocnych zmieniła swoją grupę, niektóre preterito-presentia zostały przystosowane albo do zwykłej odmiany słabej, albo mocnej. U-przegłos pozostaje, oczywiście, aktywnym procesem morfologicznym.

Czasowniki słabe

Czasowniki słabe w języku starorygiskim pogrupowane są w trzy klasy odmiany. Staronordyjskie klasy II i IV uległy przemieszaniu, w rezultacie tworząc nową, bardzo produktywną klasę II. Wszystkie możliwe staronordyjskie sufiksy zębowe zostały zachowane, chociaż ich wymowa uległa zmianie.

Klasa I kontynuuje staronordyjską klasę I. Czas przeszły wyznacza tu sufiks –að– (–öð– po u-przegłosie). Należą do niej czasowniki, których rdzeń zakończony jest na długą spółgłoskę, t, d, albo na zbitkę spółgłoskową.

Bezokolicznik	að kalla
Imiesłów czasu teraźniejszego	kallande
Imiesłów czasu przeszłego	r.m kallaðir, r.ż. köllöð, r.n kallat
Czas teraźniejszy
1. osoba	eg	kalla	veir	köllum
2. osoba	þú	kallar	þeir	kallið
3. osoba	þad		þau	kalla
Czas przeszły
1. osoba	eg	kallaða	veir	köllöðum
2. osoba	þú	kallaðir	þeir	köllöðuð
3. osoba	þad	kallaðe	þau	köllöðu
Tryb rozkazujący
2. osoba	þú	kall	þeir	kölluð

Klasa II powstała z połączenia klasy II i IV. Jest bardzo produktywna, a wg jej wzoru odmiany odmieniają się czasowniki, których rdzeń zakończony jest na krótką spółgłoskę. Sufiks zębowy ma tu postać —t— po spółgłosce mocnej lub —d— po spółgłosce słabej. Jako że nie zawiera on samogłoski, u-przegłosowi podlega tylko samogłoska rdzenna.

Bezokolicznik	að vaka
Imiesłów czasu teraźniejszego	vakande
Imiesłów czasu przeszłego	r.m vakaðir, r.ż. vököð, r.n vakat
Czas teraźniejszy
1. osoba	eg	vake	veir	vökum
2. osoba	þú	vakir	þeir	vakið
3. osoba	þad		þau	vaka
Czas przeszły
1. osoba	eg	vakta	veir	vöktum
2. osoba	þú	vaktir	þeir	vöktuð
3. osoba	þad	vakte	þau	vöktu
Tryb rozkazujący
2. osoba	þú	vak	þeir	vökuð

Do klasy III należą czasowniki słabo-mocne, tzn. takie, które przyjmują w odmianie sufiks zębowy, a ich samogłoska rdzenna wymienia się w wyniku i-mutacji. Jest to w zasadzie zamknięta klasa czasowników, do której należą wszystkie te, których forma bezokolicznika zakończona jest na –ja. Sufiks zębowy zachowywany jest tu w zgodzie z etymologią staronordyjską.

Bezokolicznik	að spyrja
Imiesłów czasu teraźniejszego	spyrjande
Imiesłów czasu przeszłego	r.m spurðir, r.ż. spurð, r.n spurt
Czas teraźniejszy
1. osoba	eg	spyr	veir	spyrjum
2. osoba	þú	spyrir	þeir	spyrið
3. osoba	þad		þau	spyrja
Czas przeszły
1. osoba	eg	spurða	veir	spurðum
2. osoba	þú	spurðir	þeir	spurðuð
3. osoba	þad	spurðe	þau	spurðu
Tryb rozkazujący
2. osoba	þú	spyr	þeir	spuruð

Czasowniki mocne

Czasowniki mocne w większości zostały zachowane, niektóre jednak zmieniły swoją przynależność klasową. Staronordyjskie siedem klas ewoluowało, dając w efekcie nowe wzory przegłosowe. Nowe klasy ukazuje tabela. Część procesów morfofonologicznych zachodząca przy odmianie mocnej została uregularyzowana i zaaplikowana do wszystkich czasowników podlegających danemu wzorcowi przegłosowemu.

Czasowniki mocne o bezokoliczniku zakończonym na –ja mają jedną formę dla wszystkich osób w liczbie pojedynczej czasu teraźniejszego niezależnie od klasy do której należą. Zasada ta często rozciąga się również na czasowniki klasy III odmiany słabej.

Klasa strnor.	Wzór przegłosu (nowy) (bezokolicznik) (3. os. l.poj. ter.) - (3. os. l.poj. prze.) - (3. os. l.mn. prze.) - (im. prze. r.n)	Klasa strryg.
I	í — í — ei — i — i að bíta — bítir — beit — bitu — bitit	I
II	jy — ý — au — u — o að krjypa — krýpir — kraup — krupu — kropit	II
	jó — ý — au — u — o að frjósa — frýsir — fraus — frusu — frosit
	ú — ý — au — u — o að lúka — lýkir — lauk — luku — lokit
	ý — ý — jó — jóg — ýg að spýja — spýr — spjó — spjógu — spýgit	VIII
III	e — e — a — u — o að brenna — brennar — brann — brunnu — bronnit	III
	jæ — e — a — u — o að hjælpa — helpar — halp — hulpu — holpit
	i — i — a — u — u að binda — bindar — band — bundu — bundit	IX
	y — y — ö — u — u að syngja — syng — söng — sungu — sungit
	ö — ö — ö — u — u að sökkja — sökk — sökk — sukku — sukkit
	ve — ve — va — u — o að svella — svellar — svall — sullu — sollit	III
IV	e — e — a — á — o að skera — skerir — 'skar — skáru — skorit	IV
	o — ö — a — á — o að sofa — söfir — saf — sáfu — sofit
	o — e — o — á — o að koma — kemir — kom — kámu — komit	X
V	e — e — a — á — e að eta — etir — at — átu — etit	V
	i — i — a — á — e að sitja — sit — sat — sátu — setit
	i — i — á — á — e að liggja — ligg — lá — lágu — legit
	já — ei — já — já — ei að sjá — seir — sjá — sjá — seit
	að vera — er — var — vauru — verit	niereg.
VI	a — e — ou — ó — a að fara — ferir — four — fóru — farit	VI
	an — en — ou — ó — a að standa — stendar — stoud — stódu — stodit
	a — e — ou — ó — e að taka — tekir — touk — tóku — tekit
	e — e — ou — ó — a að hefja — hef — houf — hófu — hafit
	öy — öy — ó — ó — öy að döyja — döyr — dó — dó — döyt	XI
	á — eg — ó — óg — eg að flá — fleg — fló — flógu — flegit
VII	au — öy — jou — jó — au að auke — öykir — jouk — jóku — 'aukit	VII
	ö — ö — jó — jog — ö að höggja — högg — hjó — hjogu — höggit
	ú — ý — jó — jog — ú að búa — býr — bjó — bjogu — búit
	á — æ — e — en — en að gá — gær — gekk — gengu — gengit	XII
	an — en — e — en — an að blanda — blendar — blet — blendu — blandit	XIII
	a — e — e — e — a að falla — fellar — fell — fellu — fallit
	á — æ — ei — é — á að gráta — grætir — greit — grétu — grátit