Gramatyka języka starorygijskiego: Różnice pomiędzy wersjami
Linia 4: | Linia 4: | ||
===Fleksja nominalna=== | ===Fleksja nominalna=== | ||
===Fleksja werbalna=== | ===Fleksja werbalna=== | ||
+ | Fleksja werbalna uległa pewnemu uszczupleniu w stosunku do stanu staronordyjskiego. Przede wszystkim, tryb łączący został zachowany wyłącznie w odmianie czasowników wyrażających stan lub jego zmianę, a w faktycznym użyciu pozostaje tylko z czasownikami ''að vera'' "być", ''að verða'' "stać się" i ''að bleifa'' "zostać". Redukcji do trzech uległa ilość klas odmiany czasowników słabych, część czasowników mocnych zmieniła swoją grupę, niektóre ''preterito-presentia'' zostały przystosowane albo do zwykłej odmiany słabej, albo mocnej. [[Fonetyka i fonologia języka starorygiskiego#U-przegłos|U-przegłos]] pozostaje, oczywiście, aktywnym procesem morfologicznym. | ||
+ | |||
====Czasowniki słabe==== | ====Czasowniki słabe==== | ||
Czasowniki słabe w języku starorygiskim pogrupowane są w trzy klasy odmiany. Staronordyjskie klasy II i IV uległy przemieszaniu, w rezultacie tworząc nową, bardzo produktywną klasę II. Wszystkie możliwe staronordyjskie sufiksy zębowe zostały zachowane, chociaż ich wymowa uległa zmianie. | Czasowniki słabe w języku starorygiskim pogrupowane są w trzy klasy odmiany. Staronordyjskie klasy II i IV uległy przemieszaniu, w rezultacie tworząc nową, bardzo produktywną klasę II. Wszystkie możliwe staronordyjskie sufiksy zębowe zostały zachowane, chociaż ich wymowa uległa zmianie. |
Wersja z 02:37, 27 gru 2012
Gramatyka języka starorygiskiego jest stosunkowo konserwatywna i nie przejawia szczególnie istotnych innowacji względem gramatyki staronordyjskiej, chociaż pewne zjawiska stawiają ją już poza zachodnionordyjskim systemem dialektalnym — przypadek o tyle szczególny, że filologowie siostrzanych języków islandzkiego, farerskiego i norweskiego postrzegają właśnie zachodnionordyjski jako "starą" dobę ich rozwoju. Nietypowy rozwój fonetyczny języka rygiskiego wyprzedził wiele przemian w morfologii i składni, niejako je później wymuszając i sprawiając, że późniejsza wzajemna zrozumiałość dialektów rygiskich z innymi dialektami zachodnionordyjskimi stała się znikoma.
Fleksja
Fleksja nominalna
Fleksja werbalna
Fleksja werbalna uległa pewnemu uszczupleniu w stosunku do stanu staronordyjskiego. Przede wszystkim, tryb łączący został zachowany wyłącznie w odmianie czasowników wyrażających stan lub jego zmianę, a w faktycznym użyciu pozostaje tylko z czasownikami að vera "być", að verða "stać się" i að bleifa "zostać". Redukcji do trzech uległa ilość klas odmiany czasowników słabych, część czasowników mocnych zmieniła swoją grupę, niektóre preterito-presentia zostały przystosowane albo do zwykłej odmiany słabej, albo mocnej. U-przegłos pozostaje, oczywiście, aktywnym procesem morfologicznym.
Czasowniki słabe
Czasowniki słabe w języku starorygiskim pogrupowane są w trzy klasy odmiany. Staronordyjskie klasy II i IV uległy przemieszaniu, w rezultacie tworząc nową, bardzo produktywną klasę II. Wszystkie możliwe staronordyjskie sufiksy zębowe zostały zachowane, chociaż ich wymowa uległa zmianie.
Klasa I kontynuuje staronordyjską klasę I. Czas przeszły wyznacza tu sufiks –að– (–öð– po u-przegłosie). Należą do niej czasowniki, których rdzeń zakończony jest na długą spółgłoskę, t, d, albo na zbitkę spółgłoskową.
Bezokolicznik | að kalla | |||
---|---|---|---|---|
Imiesłów czasu teraźniejszego | kallande | |||
Imiesłów czasu przeszłego | r.m kallaðir, r.ż. köllöð, r.n kallat | |||
Czas teraźniejszy | ||||
1. osoba | eg | kalla | veir | köllum |
2. osoba | þú | kallar | þeir | kallið |
3. osoba | þad | þau | kalla | |
Czas przeszły | ||||
1. osoba | eg | kallaða | veir | köllöðum |
2. osoba | þú | kallaðir | þeir | köllöðuð |
3. osoba | þad | kallaðe | þau | köllöðu |
Tryb rozkazujący | ||||
2. osoba | þú | kall | þeir | kölluð |
Klasa II powstała z połączenia klasy II i IV. Jest bardzo produktywna, a wg jej wzoru odmiany odmieniają się czasowniki, których rdzeń zakończony jest na krótką spółgłoskę. Sufiks zębowy ma tu postać —t— po spółgłosce mocnej lub —d— po spółgłosce słabej. Jako że nie zawiera on samogłoski, u-przegłosowi podlega tylko samogłoska rdzenna.
Bezokolicznik | að vaka | |||
---|---|---|---|---|
Imiesłów czasu teraźniejszego | vakande | |||
Imiesłów czasu przeszłego | r.m vakaðir, r.ż. vököð, r.n vakat | |||
Czas teraźniejszy | ||||
1. osoba | eg | vake | veir | vökum |
2. osoba | þú | vakir | þeir | vakið |
3. osoba | þad | þau | vaka | |
Czas przeszły | ||||
1. osoba | eg | vakta | veir | vöktum |
2. osoba | þú | vaktir | þeir | vöktuð |
3. osoba | þad | vakte | þau | vöktu |
Tryb rozkazujący | ||||
2. osoba | þú | vak | þeir | vökuð |
Do klasy III należą czasowniki słabo-mocne, tzn. takie, które przyjmują w odmianie sufiks zębowy, a ich samogłoska rdzenna wymienia się w wyniku i-mutacji. Jest to w zasadzie zamknięta klasa czasowników, do której należą wszystkie te, których forma bezokolicznika zakończona jest na –ja. Sufiks zębowy zachowywany jest tu w zgodzie z etymologią staronordyjską.
Bezokolicznik | að spyrja | |||
---|---|---|---|---|
Imiesłów czasu teraźniejszego | spyrjande | |||
Imiesłów czasu przeszłego | r.m spurðir, r.ż. spurð, r.n spurt | |||
Czas teraźniejszy | ||||
1. osoba | eg | spyr | veir | spyrjum |
2. osoba | þú | spyrir | þeir | spyrið |
3. osoba | þad | þau | spyrja | |
Czas przeszły | ||||
1. osoba | eg | spurða | veir | spurðum |
2. osoba | þú | spurðir | þeir | spurðuð |
3. osoba | þad | spurðe | þau | spurðu |
Tryb rozkazujący | ||||
2. osoba | þú | spyr | þeir | spuruð |