Gramatyka nowopołabska

Gramatyka odtworzonego języka nowopołabskiego. Korpus języka połabskiego jest zbyt ubogi, aby móc w pełni odbudować język, więc wiele dziur należało załatać. Wykrzyknik ! przed formami oznacza, że są one poświadczone, znak zapytania ? oznacza, że są one niepewne.

Czasownik

I konjugacja

Według pierwszej konjugacji odmieniają się czasowniki zakończone na /-ct/, /-st/

osoba i liczba	cz. teraźniejszy	aoryst	imperfekt	rozkaźnik
1os. l. poj.		!/-ăx/, !/-ex/
2os. l. poj.		!/-i/
3os. l. poj.	!/-ĕ/, !/-ai/	!/-i/
1os. l. podw.
2os.=3os. l. podw.
1os. l. mn.
2os. l. mn.
3os. l. mn.

Tam gdzie podane są obok siebie formy zredukowana i niezredukowana, ta druga była używana w połączeniach z enklitykami, np. !/ricex-mĕ/, a pierwsza wszędzie indziej, np. !/ricăx/

Formy czasu przeszłego to //. Imiesłowy bierne czasu przeszłego kończą się na /-enĕ/ (bez oboczności tematu).

II konjugacja

Według drugiej konjugacji odmieniają się czasowniki zakończone na /-ĕt/.

osoba i liczba	cz. teraźniejszy	aoryst	imperfekt	rozkaźnik
1os. l. poj.
2os. l. poj.
3os. l. poj.	!/-ĕ/
1os. l. podw.
2os.=3os. l. podw.
1os. l. mn.	!/-imĕ/
2os. l. mn.	!/-itĕ/
3os. l. mn.

Formy czasu przeszłego to /-ål/. Imiesłowy bierne czasu przeszłego kończą się na /-enĕ/ (bez oboczności tematu).

III konjugacja

Według pierwszej konjugacji odmieniają się czasowniki zakończone na /-ait/ oraz /-åit/

osoba i liczba	cz. teraźniejszy	aoryst	imperfekt	rozkaźnik
1os. l. poj.
2os. l. poj.
3os. l. poj.
1os. l. podw.
2os.=3os. l. podw.
1os. l. mn.
2os. l. mn.
3os. l. mn.

Formy czasu przeszłego to //. Imiesłowy bierne czasu przeszłego kończą się na /-aitĕ/ w przypadku krótkich czasowników na /-ait/ jak /bait/

IV konjugacja

Według czwartej konjugacji odmieniają się czasowniki zakończone na /-ot/

osoba i liczba	cz. teraźniejszy	aoryst	imperfekt	rozkaźnik
1os. l. poj.
2os. l. poj.
3os. l. poj.
1os. l. podw.
2os.=3os. l. podw.
1os. l. mn.
2os. l. mn.
3os. l. mn.

Formy czasu przeszłego to //. Imiesłowy bierne czasu przeszłego kończą się na /-onĕ/

Czasowniki nieregularne

Czasownik /boit/

Czasownik !/boit/ jest nieregularny oraz ma kilka form supletywnych. Poniższa tabelka przedstawia jego odmianę:

osoba i liczba	cz. teraźniejszy	cz. przyszły	aoryst	imperfekt	rozkaźnik
1os. l. poj.	!/jis/	/bǫdǫ/	?/boix/	/bex/
2os. l. poj.	!/jis/	/bǫdĕs/	?/boi/	/bes/	/bǫd/
3os. l. poj.	!/ją/, !/jă/	!/bǫdĕ/	?/boi/	/bes/
1os. l. podw.	?/jismo/, ?/jismă/	?/bǫdemă/
2os.=3os. l. podw.	!/jistă/	/bǫdetă/
1os. l. mn.	!/jismoi/, !/jismĕ/	/bǫdemĕ/
2os. l. mn.	?/jiste/, /jistĕ/	/bǫdetĕ/
3os. l. mn.	?/sǫ/	/bǫdǫ/

Forma czasu przeszłego to //, imiesłowy to //.

Czasownik /met/

Czasownik !/met/ także jest nieregularny. Poniższa tabelka przedstawia jego odmianę:

osoba i liczba	cz. teraźniejszy	aoryst	imperfekt	rozkaźnik
1os. l. poj.	!/mom/, !/ne-măm/		/mex/
2os. l. poj.	!/mos/, !/ne-măs/		/mes/
3os. l. poj.	!/mo/, !/ne-mă/		/mes/
1os. l. podw.
2os.=3os. l. podw.	!/motă/, /ne-motă/
1os. l. mn.	!/momĕ/, !/ne-momĕ/
2os. l. mn.	/motĕ/, /ne-motĕ/
3os. l. mn.	?/moją/, ?/ne-moją/

Formy czasu przeszłego to /ḿol/, !/ni-ḿăl/.

Czasownik /dot/

Czasownik !/dot/ jest nieregularny. Poniższa tabelka przedstawia jego odmianę:

osoba i liczba	cz. teraźniejszy	cz. przyszły	aoryst	imperfekt	rozkaźnik
1os. l. poj.	/doją/	?/dom/
2os. l. poj.	!/dojĕs/	?/dos/			!/doʒ, doj, düj/
3os. l. poj.	!/dojĕ/	?/do/			/doʒ, doj, düj/
1os. l. podw.
2os.=3os. l. podw.	?/dojită/				/doctă, dojtă, düjtă/
1os. l. mn.	/dojimĕ/	?/domĕ/
2os. l. mn.	/dojitĕ/	?/dotĕ/			/doctĕ, dojtĕ, düjtĕ/
3os. l. mn.	/doją/

Formy czasu przeszłego to /!dol, /

Czasownik /jest/

Czasownik !/jest/ jest nieregularny. Poniższa tabelka przedstawia jego odmianę:

osoba i liczba	cz. teraźniejszy	aoryst	imperfekt	rozkaźnik
1os. l. poj.
2os. l. poj.				!/jeʒ/
3os. l. poj.	!/jedĕ/			/jeʒ/
1os. l. podw.
2os.=3os. l. podw.				/jectă/
1os. l. mn.
2os. l. mn.				!/jectĕ/
3os. l. mn.

Formy czasu przeszłego to /jedăl~jedål, ?, ?/

Zaimek

Zaimki osobowe

Zaświadczone są niektóre przypadki zaimków pierwszej i drugiej osoby liczby pojedycznej i podwójnej. Zaimki liczby podwójnej niestety są niepoświadczone, proponuję więc system zaimków poświadczony w blizko spokrewnionym słowińskim

przypadek	1 os. l. poj.	2 os. l. poj.	1 os. l. podw.	2 os. l. podw.	1 os. l. mn.	2 os. l. mn.	zaimek zwrotny
Nom.	!/joz/, !/jo/	!/tåi/, !/tĕ/	?/mo/	?/vo/	!/moi/	!/jai/, ?/voi/	—
Gen.	!/mane/, !/mană/	/tibe/, !/tibĕ/	/nojau/, /nojĕ/	/vojau/, /vojĕ/	!/nos/, !/năs/	/vos/, /văs/	/sibe/, /sibĕ/
Dat.	!/mine/, /mină/	!/tebe/, !/tebĕ/	/nomă/	/vomă/	!/nom/, !/năm/	/vom/, /văm/	/sebe/, /sebĕ/
Dat. clit.	!/mĕ/	!/tĕ/	/nomă/	/vomă/	/năm/	/văm/	?/sĕ/
Acc.	!/mane/, !/mą/	!/tibĕ/, !/tą/	/nojau/, /nojĕ/	/vojau/, /vojĕ/	!/nos/, /năs/	/vos/, /văs/	!/sibĕ/, !/są/
Acc. clit.	!/mĕ/	!/tĕ/	?/mă/	?/vă/	!/năs/	/văs/	!/să/
Ins.	?/manǫ/ , ?/mănǫ/	?/tebǫ/, !/tăbǫ/	/nomă/	/vomă/	!/nomĕ/	!/vomĕ/	?/sebǫ/, !/săbǫ/
Loc.	/mane/, /mană/	/tibe/, /tibĕ/	/nojĕ/	/vojĕ/	/nos/, /năs/	/vos/, /văs/	/sibe/, !/sibĕ/

W mianowniku zaimek osobowy joz/jo ma dwie formy stosowane w zasadzie wymiennie, bez zauważalnej reguły.

W przypadkach zależnych mamy na ogół dwie formy każdego zaimka. Pierwsza z nich jest akcentowana, druga natomiast pojawia się bezpośrednio po przyimku, to jest przyimek ściągnął z niej akcent.

Odmiana zaimka osobowego /vån, vånă, vånă/.

przypadek i liczba	r. męski	r. żeński	r. nijaki
Nom. Sg.	!/vån/	!/vånă/	/vånü/
Gen. Sg.	!/jig/, !/jĕg/, !/nĕg/		/jig/, /jĕg/, /nĕg/
Dat. Sg.	!/jim/, !/mĕ/, /nĕm/		/jim/, /mĕ/, /nĕm/
Acc. Sg.		/ją/, /jă/, /nă/
Ins. Sg.		?/ną/, /nă/
Loc. Sg.
Nom.=Acc. Du.	?/våno/
Gen.=Loc. Du.
Dat.=Ins. Du.	/naimo/	/naimo/	/naimo/
Nom. Pl.	!/vinai/		/vånă/
Gen. Pl.	/jaix/, /nĕx/	/jaix/, /nĕx/	/jaix/, /nĕx/
Dat. Pl.	!/jaim/, /nĕm/	!/jaim/, /nĕm/	!/jaim/, /nĕm/
Acc. Pl.
Ins. Pl.	?/naimĕ/	?/naimĕ/	?/naimĕ/
Loc. Pl.	/nĕx/	/nĕx/	/nĕx/

Zaimki wskazujące

Poniższa tabela przedstawia odmianę zaimka wzkazującego /tǫ, to, tü/.

przypadek i liczba	r. męski	r. żeński	r. nijaki
Nom. Sg.	/tǫ/	/to/	/tü/
Gen. Sg.	!/tüg/		!/tüg/
Dat. Sg.	/tümĕ/		/tümĕ/
Acc. Sg.	/tǫ/	/tǫ/	/tü/
Ins. Sg.	/taim/	/tǫ/	/taim/
Loc. Sg.	/tüm/		/tüm/
Nom.=Acc. Du.	/tü/	?/tai/	?/tai/
Dat.=Ins. Du.	/temă/	/temă/	/temă/
Nom. Pl.	/tai/	/tåi/	/to/
Gen. Pl.	/tex/	/tex/	/tex/
Dat. Pl.	/tem/	/tem/	/tem/
Acc. Pl.	/tåi/	/tåi/	/to/
Ins. Pl.	/temĕ/	/temĕ/	/temĕ/
Loc. Pl.	/tex/	/tex/	/tex/

Odmiana zaimka wzkazującego /sǫ, si, sü/.

przypadek i liczba	r. męski	r. żeński	r. nijaki
Nom. Sg.	!/sǫ/	!/so/	!/si/
Gen. Sg.	!/seg/		!/seg/
Dat. Sg.	/semĕ/		/semĕ/
Acc. Sg.	!/sǫ/	/są/	!/si/
Ins. Sg.	/saim/	/są/	/saim/
Loc. Sg.	!/sem/		/sem/
Nom.=Acc. Du.	?/so/	?/sai/	?/sai/
Dat.=Ins. Du.	?/saimă/	?/saimă/	?/saimă/
Nom. Pl.	/sai/	/se/	/so/
Gen. Pl.	?/saix/	?/saix/	?/saix/
Dat. Pl.	?/saim/	?/saim/	?/saim/
Acc. Pl.	/se/	/se/	/so/
Ins. Pl.	?/saimĕ/	?/saimĕ/	?/saimĕ/
Loc. Pl.	?/saix/	?/saix/	?/saix/

Zaimki pytajne

Odmiana zaimków pytajnych /kåtü/ oraz /cü/.

przypadek	osobowy	rzeczowny
Nom.	!/kåtü/	!/cü/
Gen.	!/ťüg/	!/ceg/
Dat.	!/ťümau/	/cemau/
Acc.	!/ťüg/	!/cü/, !/ceg/
Ins.	/ťaim/	/caim/
Loc.	/ťüm/	/cem/

Zaimki przeczące

Odmiana zaimków pytajnych /nekåtü/ (/nĕkåtü/ według Polańskieg) oraz /nic/.

przypadek	osobowy	rzeczowny
Nom.	?/nekåtü/	!/nic/
Gen.	!/niťüg/	/niceg/
Dat.	/niťümau/	/nicemau/
Acc.	/niťüg/	/nic/
Ins.	/niťaim/	/nicaim/
Loc.	/niťüm/	/nicem/

Zaimki dzierżawcze

Zaimki dzierżawcze dzieliły się na odmienne i nieodmienne

1 os. l. poj.	2 os. l. poj.	1 os. l. mn.	2 os. l. mn.	zaimek dzierżawczy zwrotny
!/müj, müjă, müji/	!/tüj, tüjă, tüji/	!/nos, nosă, nosi/	!/vos, vosă, vosi/	!/süj, süjă, süji/

Zaimki dzierżawcze trzeciej osoby były nieodmienne, najprawdopodobniej także zaimki pierwszej i drugiej osoby liczby podwójnej. W roli zaimka dzierżawczego występował wówczas odpowiedni zaimek osobowy w dopełniaczu

Odmiana zaimków dzierżawczych na przykładzie /müj, müjă, müji/ (końcówki przeniesione):

przypadek i liczba	r. męski	r. żeński	r. nijaki
Nom. Sg.	!/müj/	!/müjă/	!/müji/
Gen. Sg.		?/müjij/
Dat. Sg.		/müjĕ/
Acc. Sg.	!/müj/	!/müją/	!/müji/
Ins. Sg.		!/müjă/
Loc. Sg.	!/müjĕm/	!/müjĕ/	!/müjĕm/
Nom.=Acc. Du.
Dat.=Ins. Du.
Nom. Pl.	!/müjai/	/müje/	!/müjă/
Gen. Pl.
Dat. Pl.	!/müjĕm/	!/müjĕm/	!/müjĕm/
Acc. Pl.	!/müje/	/müje/	?/müjă/
Ins. Pl.
Loc. Pl.

Wszystkie odmieniane zaimki dzierżawcze miały te same końcówki i tę samą krzywą akcentową.

Zaimek uogólniający

Odmiana zaimka uogólniającego /vis, visă, visa/

przypadek i liczba	r. męski	r. żeński	r. nijaki
Nom. Sg.	!/vis/	?/visă/	!/visi/
Gen. Sg.	?/visĕg/ ?/viseg/
Dat. Sg.
Acc. Sg.		!/visą/	!/visi/
Ins. Sg.
Loc. Sg.
Nom. Pl.	!/visai/
Gen. Pl.
Dat. Pl.	?/visĕm/ ?/visem/
Acc. Pl.
Ins. Pl.
Loc. Pl.

Zaimek ten najprawdopodobniej, jak w innych językach słowiańskich, nie tworzył liczby podwójnej. Używano w tym znaczeniu zaimka oba, obie, obie.

Przymiotnik

Przymiotnik w języku połabskim przyjmował z reguły końcówkę zredukowaną, zależną od miękkości tematu, rodzaju, przypadku i liczby. Wszystkie końcówki zebrano w poniższej tabeli. Przecinek oddziela warjanta miękkotematowe od twardotematowych.

przypadek i liczba	r. męski	r. żeński	r. nijaki
Nom. Sg.	!/-ĕ/	!/-ă/	!/-ĕ/, !/-ă/
Gen. Sg.	!/-ĕg/, !/-ăg/	?/-ă/	!/-ĕg/, /-ăg/
Dat. Sg.	!/-ümĕ/	/-ăj/	/-ümĕ/
Acc. Sg.	=Nom./Acc.	!/-ǫ/	!/-ĕ/, !/-ă/
Ins. Sg.		/-ǫ/
Loc. Sg.		!/-ăj/
Nom.=Acc. Du.	/-ă/	/-ă/	!/-ă/
Dat.=Ins. Du.	/-aimă/, /-åimă/	/-aimă/, /-åimă/	/-aimă/, /-åimă/
Nom. Pl.	²/-ĕ/	!/-ă/	!/-ă/
Gen. Pl.	!/-ĕx/	/-ĕx/	/-ĕx/
Dat. Pl.	/-ĕm/	/-ĕm/	/-ĕm/
Acc. Pl.	?/-ĕ/, !/-ă/	!/-ă/	!/-ă/
Ins. Pl.	/-aimĕ/, /-åimě/	/-aimĕ/, /-åimě/	/-aimĕ/, /-åimě/
Loc. Pl.	!/-ĕx/	/-ĕx/	/-ĕx/

Słowotwórstwo

Przyrostki tworzące rzeczowniki

• -aidlĕ (<*-idlo): tworzy nazwy narzędzi, odczasownikowy, np. /stovaidlĕ/, /mötüvaidlĕ/, /mücaidlĕ/.
• -aikă (<*-ika): tworzy nazwy zawodów, wykonawców czynności, męzkie jak i żeńskie, odczasownikowy, np. /låzaikă/, /bezaikă/, /peraikă/.
• -aină (<*-ina):
• -aistĕ (<*-išče): tworzy nazwy miejsc, odrzeczownikowy, np. /gordaistĕ/, /postvaistĕ/, /sidlaistĕ/.
• -ą (<*-ę): tworzy nazwy osobników młodych, odrzeczownikowy, np. /blaizą/, /büzą/, /rovną/.
• -ăr (<*-ařь): tworzy nazwy zawodów, wykonawców czynności, odrzeczownikowy i odczasownikowy, np. /gresnăr/, /lekăr/, /bǫkăr/.
• -ĕ (<*ьje): tworzy nazwy rzeczowników zbiorowych, np. /perĕ/, /klåsĕ/, /blånĕ/.
• -kă (<*-ъka): 1) tworzy zdrobnienia, stosowany do rzeczowników rodzaju żeńskiego, np. /bopkă/, /defkă/, /zopkă/.
  2) przyrostek tworzący zdrobnienia imion obojga płci, np. /Ånskă/, /Moraikă/.
• -nĕk (<*-nikъ): tworzy nazwy zawodów, wykonawców czynności, odrzeczownikowy, np. /crivnĕk/, /gloznĕk/, /grobalnĕk/.
• -'onĕk (<*-janъkъ): tworzy nazwy osobowe odgeograficzne, stosowany do rzeczowników, poświadczono tylko /ďörconĕk/, /ďörconi/.
• -'onkă (<*-janъka): tworzy nazwy osobowe odgeograficzne, stosowany do rzeczowników, żeńska wersja poprzedniego, poświadczono tylko /döŕonkă/
• -skă (<-ske): tworzy nazwy zawodów, wykonawców czynności rodzaju żeńskiego, np. /brüderskă/, /lasterårskă/.

Przyrostki tworzące przymiotniki

• -enĕ (<*-enъjь): tworzy przymiotniki związane z substancjami, materjałami, odrzeczownikowy, np. /våunenĕ/, /clåvăcenĕ/, /gnüjenĕ/.
• -ĕ (<*-ьjь): tworzy przymiotniki od nazw zwierząt, niekiedy roślin, np. /korvĕ/, /godĕ/, /gǫsĕ/.
• -ĕn (<*-inъ): tworzy przymiotniki dzierżawcze od nazw osób kończących się na -a, np. /Morajĕn/, /ľoľĕn/, /moterĕn/.
• -nĕ (<-*ьnъjь): tworzy przymiotniki związane z przedmiotami, wyrażające cechę powiązania z nimi, należenia, np. /plauznĕ/, /x́aiznĕ/, /lesnĕ/.
• -(üv)otĕ (<*-(ov)atъjь): tworzy przymiotniki związane z przedmiotami, wyrażające cechę ich posiadania, np. /drenüvotĕ/, /glådüvotĕ/, /varxüvotĕ/, /nügotĕ/. Rozszerzenie -üv- dochodzi po rzeczownikach rodzaju męzkiego.
• -üv(ĕ) (<-*ovъ(jь)): tworzy przymiotniki dzierżawcze od nazw osób kończących się na spółgłoskę, np. /malnaiťüv/, /Maixelevĕ/, /torťüvĕ/.