Gramatyka nowopołabska: Różnice pomiędzy wersjami
| Linia 275: | Linia 275: | ||
|- | |- | ||
| − | | /müj, müjă, müji/ | + | | !/müj, müjă, müji/ || !/tüj, tüjă, tüji/ || !/nos, nosă, nosi/ || !/vos, vosă, vosi/ || !/süj, süjă, süji/ |
|- | |- | ||
|} | |} | ||
Wersja z 20:11, 12 gru 2020
Gramatyka odtworzonego języka nowopołabskiego. Korpus języka połabskiego jest zbyt ubogi, aby móc w pełni odbudować język, więc wiele dziur należało załatać. Wykrzyknik ! przed formami oznacza, że są one poświadczone, znak zapytania ? oznacza, że są one niepewne.
Rzeczownik
Czasownik
Czasowniki nieregularne
Czasownik /boit/
Czasownik /boit/ jest nieregularny oraz ma kilka form supletywnych. Poniższa tabelka przedstawia jego odmianę:
| osoba i liczba | cz. teraźniejszy | cz. przyszły | aoryst | imperfekt | rozkaźnik |
|---|---|---|---|---|---|
| 1os. l. poj. | !/jis/ | /bǫdǫ/ | ?/boix/ | /bex/ | |
| 2os. l. poj. | !/jis/ | /bǫdĕs/ | ?/boi/ | /bes/ | /bǫd/ |
| 3os. l. poj. | !/ją/, !/jă/ | !/bǫdĕ/ | ?/boi/ | /bes/ | |
| 1os. l. podw. | ?/jismo/, ?/jismă/ | ?/bǫdemă/ | |||
| 2os.=3os. l. podw. | !/jistă/ | /bǫdetă/ | |||
| 1os. l. mn. | !/jismoi/, !/jismĕ/ | /bǫdemĕ/ | |||
| 2os. l. mn. | ?/jiste/, /jistĕ/ | /bǫdetĕ/ | |||
| 3os. l. mn. | ?/sǫ/ | /bǫdǫ/ |
Zaimek
Zaimki osobowe
Zaświadczone są niektóre przypadki zaimków pierwszej i drugiej osoby liczby pojedycznej i podwójnej. Zaimki liczby podwójnej niestety są niepoświadczone, proponuję więc system zaimków poświadczony w blizko spokrewnionym słowińskim
| przypadek | 1 os. l. poj. | 2 os. l. poj. | 1 os. l. podw. | 2 os. l. podw. | 1 os. l. mn. | 2 os. l. mn. | zaimek zwrotny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nom. | !/joz/, !/jo/ | !/tåi/, !/tĕ/ | ?/mo/ | ?/vo/ | !/moi/ | !/jai/, ?/voi/ | — |
| Gen. | !/mane/, !/mană/ | /tibe/, !/tibĕ/ | /nojau/, /nojĕ/ | /vojau/, /vojĕ/ | !/nos/, !/năs/ | /vos/, /văs/ | /sibe/, /sibĕ/ |
| Dat. | !/mine/, /mină/ | !/tebe/, !/tebĕ/ | /nomă/ | /vomă/ | !/nom/, !/năm/ | /vom/, /văm/ | /sebe/, /sebĕ/ |
| Dat. clit. | !/mĕ/ | !/tĕ/ | /nomă/ | /vomă/ | /năm/ | /văm/ | ?/sĕ/ |
| Acc. | !/mane/, !/mą/ | !/tibĕ/, !/tą/ | /nojau/, /nojĕ/ | /vojau/, /vojĕ/ | !/nos/, /năs/ | /vos/, /văs/ | !/sibĕ/, !/są/ |
| Acc. clit. | !/mĕ/ | !/tĕ/ | ?/mă/ | ?/vă/ | !/năs/ | /văs/ | !/să/ |
| Ins. | ?/manǫ/ , ?/mănǫ/ | ?/tebǫ/, !/tăbǫ/ | /nomă/ | /vomă/ | !/nomĕ/ | !/vomĕ/ | ?/sebǫ/, !/săbǫ/ |
| Loc. | /mane/, /mană/ | /tibe/, /tibĕ/ | /nojĕ/ | /vojĕ/ | /nos/, /năs/ | /vos/, /văs/ | /sibe/, !/sibĕ/ |
W mianowniku zaimek osobowy joz/jo ma dwie formy stosowane w zasadzie wymiennie, bez zauważalnej reguły.
W przypadkach zależnych mamy na ogół dwie formy każdego zaimka. Pierwsza z nich jest akcentowana, druga natomiast pojawia się bezpośrednio po przyimku, to jest przyimek ściągnął z niej akcent.
Odmiana zaimka osobowego /vån, vånă, vånă/.
| przypadek i liczba | r. męski | r. żeński | r. nijaki |
|---|---|---|---|
| Nom. Sg. | !/vån/ | !/vånă/ | /vånü/ |
| Gen. Sg. | !/jig/, !/jĕg/, !/nĕg/ | /jig/, /jĕg/, /nĕg/ | |
| Dat. Sg. | !/jim/, !/mĕ/, /nĕm/ | /jim/, /mĕ/, /nĕm/ | |
| Acc. Sg. | /ją/, /jă/, /nă/ | ||
| Ins. Sg. | ?/ną/, /nă/ | ||
| Loc. Sg. | |||
| Nom.=Acc. Du. | ?/våno/ | ||
| Gen.=Loc. Du. | |||
| Dat.=Ins. Du. | /naimo/ | /naimo/ | /naimo/ |
| Nom. Pl. | !/vinai/ | /vånă/ | |
| Gen. Pl. | /jaix/, /nĕx/ | /jaix/, /nĕx/ | /jaix/, /nĕx/ |
| Dat. Pl. | !/jaim/, /nĕm/ | !/jaim/, /nĕm/ | !/jaim/, /nĕm/ |
| Acc. Pl. | |||
| Ins. Pl. | ?/naimĕ/ | ?/naimĕ/ | ?/naimĕ/ |
| Loc. Pl. | /nĕx/ | /nĕx/ | /nĕx/ |
Zaimki wskazujące
Poniższa tabela przedstawia odmianę zaimka wzkazującego /tǫ, to, tü/.
| przypadek i liczba | r. męski | r. żeński | r. nijaki |
|---|---|---|---|
| Nom. Sg. | /tǫ/ | /to/ | /tü/ |
| Gen. Sg. | !/tüg/ | /tüg/ | |
| Dat. Sg. | /tümĕ/ | /tümĕ/ | |
| Acc. Sg. | /tǫ/ | /tǫ/ | /tü/ |
| Ins. Sg. | /taim/ | /tǫ/ | /taim/ |
| Loc. Sg. | /tüm/ | /tüm/ | |
| Nom.=Acc. Du. | /tü/ | ?/tai/ | ?/tai/ |
| Dat.=Ins. Du. | /temă/ | /temă/ | /temă/ |
| Nom. Pl. | /tai/ | /tåi/ | /to/ |
| Gen. Pl. | /tex/ | /tex/ | /tex/ |
| Dat. Pl. | /tem/ | /tem/ | /tem/ |
| Acc. Pl. | /tåi/ | /tåi/ | /to/ |
| Ins. Pl. | /temĕ/ | /temĕ/ | /temĕ/ |
| Loc. Pl. | /tex/ | /tex/ | /tex/ |
Odmiana zaimka wzkazującego /sǫ, si, sü/.
| przypadek i liczba | r. męski | r. żeński | r. nijaki |
|---|---|---|---|
| Nom. Sg. | !/sǫ/ | !/so/ | !/si/ |
| Gen. Sg. | !/seg/ | !/seg/ | |
| Dat. Sg. | /semĕ/ | /semĕ/ | |
| Acc. Sg. | !/sǫ/ | ?/są/ | !/si/ |
| Ins. Sg. | |||
| Loc. Sg. | !/sem/ | /sem/ | |
| Nom.=Acc. Du. | |||
| Dat.=Ins. Du. | |||
| Nom. Pl. | |||
| Gen. Pl. | |||
| Dat. Pl. | |||
| Acc. Pl. | |||
| Ins. Pl. | |||
| Loc. Pl. |
Zaimki pytajne
Odmiana zaimków pytajnych /kåtü/ oraz /cü/.
| przypadek | osobowy | rzeczowny |
|---|---|---|
| Nom. | !/kåtü/ | !/cü/ |
| Gen. | !/ťüg/ | !/ceg/ |
| Dat. | !/ťümau/ | /cemau/ |
| Acc. | !/ťüg/ | !/cü/, !/ceg/ |
| Ins. | /ťaim/ | /caim/ |
| Loc. | /ťüm/ | /cem/ |
Zaimki przeczące
Odmiana zaimków pytajnych /nekåtü/ (/nĕkåtü/ według Polańskieg) oraz /nic/.
| przypadek | osobowy | rzeczowny |
|---|---|---|
| Nom. | ?/nekåtü/ | !/nic/ |
| Gen. | !/niťüg/ | /niceg/ |
| Dat. | /niťümau/ | /nicemau/ |
| Acc. | /niťüg/ | /nic/ |
| Ins. | /niťaim/ | /nicaim/ |
| Loc. | /niťüm/ | /nicem/ |
Zaimki dzierżawcze
Zaimki dzierżawcze dzieliły się na odmienne i nieodmienne
| 1 os. l. poj. | 2 os. l. poj. | 1 os. l. mn. | 2 os. l. mn. | zaimek dzierżawczy zwrotny |
|---|---|---|---|---|
| !/müj, müjă, müji/ | !/tüj, tüjă, tüji/ | !/nos, nosă, nosi/ | !/vos, vosă, vosi/ | !/süj, süjă, süji/ |
Zaimki dzierżawcze trzeciej osoby były nieodmienne, najprawdopodobniej także zaimki pierwszej i drugiej osoby liczby podwójnej. W roli zaimka dzierżawczego występował wówczas odpowiedni zaimek osobowy w dopełniaczu
Odmiana zaimków dzierżawczych na przykładzie /müj, müjă, müji/ (końcówki przeniesione):
| przypadek i liczba | r. męski | r. żeński | r. nijaki |
|---|---|---|---|
| Nom. Sg. | !/müj/ | !/müjă/ | !/müji/ |
| Gen. Sg. | ?/müjij/ | ||
| Dat. Sg. | /müjĕ/ | ||
| Acc. Sg. | !/müj/ | !/müją/ | !/müji/ |
| Ins. Sg. | !/müjă/ | ||
| Loc. Sg. | !/müjĕm/ | !/müjĕ/ | !/müjĕm/ |
| Nom.=Acc. Du. | |||
| Dat.=Ins. Du. | |||
| Nom. Pl. | !/müjai/ | /müje/ | !/müjă/ |
| Gen. Pl. | |||
| Dat. Pl. | !/müjĕm/ | !/müjĕm/ | !/müjĕm/ |
| Acc. Pl. | !/müje/ | /müje/ | ?/müjă/ |
| Ins. Pl. | |||
| Loc. Pl. |
Wszystkie odmieniane zaimki dzierżawcze miały te same końcówki i tę samą krzywą akcentową.
Zaimek uogólniający
Odmiana zaimka uogólniającego /vis, ?, ?/
| przypadek i liczba | r. męski | r. żeński | r. nijaki |
|---|---|---|---|
| Nom. Sg. | |||
| Gen. Sg. | |||
| Dat. Sg. | |||
| Acc. Sg. | |||
| Ins. Sg. | |||
| Loc. Sg. | |||
| Nom. Pl. | |||
| Gen. Pl. | |||
| Dat. Pl. | |||
| Acc. Pl. | |||
| Ins. Pl. | |||
| Loc. Pl. |
Zaimek ten najprawdopodobniej, jak w innych językach słowiańskich, nie tworzył liczby podwójnej. Używano w tym znaczeniu zaimka oba, obie, obie.
Przymiotnik
Przymiotnik w języku połabskim przyjmował z reguły końcówkę zredukowaną, zależną od miękkości tematu, rodzaju, przypadku i liczby. Wszystkie końcówki zebrano w poniższej tabeli. Przecinek oddziela warjanta miękkotematowe od twardotematowych.
| przypadek i liczba | r. męski | r. żeński | r. nijaki |
|---|---|---|---|
| Nom. Sg. | !/-ĕ/ | !/-ă/ | !/-ĕ/, !/-ă/ |
| Gen. Sg. | !/-ĕg/, !/-ăg/ | ?/-ă/ | !/-ĕg/, /-ăg/ |
| Dat. Sg. | !/-ümĕ/ | /-ăj/ | /-ümĕ/ |
| Acc. Sg. | =Nom./Acc. | !/-ǫ/ | !/-ĕ/, !/-ă/ |
| Ins. Sg. | /-ǫ/ | ||
| Loc. Sg. | !/-ăj/ | ||
| Nom.=Acc. Du. | /-ă/ | /-ă/ | !/-ă/ |
| Dat.=Ins. Du. | /-aimă/, /-åimă/ | /-aimă/, /-åimă/ | /-aimă/, /-åimă/ |
| Nom. Pl. | ²/-ĕ/ | !/-ă/ | !/-ă/ |
| Gen. Pl. | !/-ĕx/ | /-ĕx/ | /-ĕx/ |
| Dat. Pl. | /-ĕm/ | /-ĕm/ | /-ĕm/ |
| Acc. Pl. | ?/-ĕ/, !/-ă/ | !/-ă/ | !/-ă/ |
| Ins. Pl. | /-aimĕ/, /-åimě/ | /-aimĕ/, /-åimě/ | /-aimĕ/, /-åimě/ |
| Loc. Pl. | !/-ĕx/ | /-ĕx/ | /-ĕx/ |
Słowotwórstwo
Przyrostki tworzące rzeczowniki
- -aidlĕ (<*-idlo): tworzy nazwy narzędzi, odczasownikowy, np. /stovaidlĕ/, /mötüvaidlĕ/, /mücaidlĕ/.
- -aikă (<*-ika): tworzy nazwy zawodów, wykonawców czynności, męzkie jak i żeńskie, odczasownikowy, np. /låzaikă/, /bezaikă/, /peraikă/.
- -aină (<*-ina):
- -aistĕ (<*-išče): tworzy nazwy miejsc, odrzeczownikowy, np. /gordaistĕ/, /postvaistĕ/, /sidlaistĕ/.
- -ą (<*-ę): tworzy nazwy osobników młodych, odrzeczownikowy, np. /blaizą/, /büzą/, /rovną/.
- -ăr (<*-ařь): tworzy nazwy zawodów, wykonawców czynności, odrzeczownikowy i odczasownikowy, np. /gresnăr/, /lekăr/, /bǫkăr/.
- -ĕ (<*ьje): tworzy nazwy rzeczowników zbiorowych, np. /perĕ/, /klåsĕ/, /blånĕ/.
- -kă (<*-ъka): 1) tworzy zdrobnienia, stosowany do rzeczowników rodzaju żeńskiego, np. /bopkă/, /defkă/, /zopkă/.
2) przyrostek tworzący zdrobnienia imion obojga płci, np. /Ånskă/, /Moraikă/. - -nĕk (<*-nikъ): tworzy nazwy zawodów, wykonawców czynności, odrzeczownikowy, np. /crivnĕk/, /gloznĕk/, /grobalnĕk/.
- -'onĕk (<*-janъkъ): tworzy nazwy osobowe odgeograficzne, stosowany do rzeczowników, poświadczono tylko /ďörconĕk/, /ďörconi/.
- -skă (<-ske): tworzy nazwy zawodów, wykonawców czynności rodzaju żeńskiego, np. /brüderskă/, /lasterårskă/.
Przyrostki tworzące przymiotniki
- -enĕ (<*-enъjь): tworzy przymiotniki związane z substancjami, materjałami, odrzeczownikowy, np. /våunenĕ/, /clåvăcenĕ/, /gnüjenĕ/.
- -ĕ (<*-ьjь): tworzy przymiotniki od nazw zwierząt, niekiedy roślin, np. /korvĕ/, /godĕ/, /gǫsĕ/.
- -ĕn (<*-inъ): tworzy przymiotniki dzierżawcze od nazw osób kończących się na -a, np. /Morajĕn/, /ľoľĕn/, /moterĕn/.
- -nĕ (<-*ьnъjь): tworzy przymiotniki związane z przedmiotami, wyrażające cechę powiązania z nimi, należenia, np. /plauznĕ/, /x́aiznĕ/, /lesnĕ/.
- -(üv)otĕ (<*-(ov)atъjь): tworzy przymiotniki związane z przedmiotami, wyrażające cechę ich posiadania, np. /drenüvotĕ/, /glådüvotĕ/, /varxüvotĕ/, /nügotĕ/. Rozszerzenie -üv- dochodzi po rzeczownikach rodzaju męzkiego.
- -üv(ĕ) (<-*ovъ(jь)): tworzy przymiotniki dzierżawcze od nazw osób kończących się na spółgłoskę, np. /malnaiťüv/, /Maixelevĕ/, /torťüvĕ/.