Język ërütat: Różnice pomiędzy wersjami
m (Ulfurinn przeniósł stronę Język ərütat do Język ërütat) |
|||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{AM}} | {{AM}} | ||
− | '''Język | + | '''Język ërütat''' '''(Ërütat gölı ['ərytɑt 'gʰœlɯ])''' - język aglutynacyjno-polisyntetyczny. Gramatycznie wzorowany na języku tureckim, leksykalnie nie ma praktycznie zapożyczeń. Pozwala na utworzenie bardzo złożonych kombinacji wyrazowych dzięki rozbudowanemu słowotwórstwu. |
Linia 10: | Linia 10: | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
− | ! style="font-weight: bold;" | Alfabet | + | ! style="font-weight: bold;" | Alfabet ërütat |
! style="font-weight: bold;" | IPA | ! style="font-weight: bold;" | IPA | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center;" | Aa | | style="text-align: center;" | Aa | ||
| style="text-align: center;" | ɑ | | style="text-align: center;" | ɑ | ||
+ | |- | ||
+ | | style="text-align: center;" | Ää | ||
+ | | style="text-align: center;" | a | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center;" | Bb | | style="text-align: center;" | Bb | ||
Linia 31: | Linia 34: | ||
| style="text-align: center;" | e | | style="text-align: center;" | e | ||
|- | |- | ||
− | | style="text-align: center;" | | + | | style="text-align: center;" | Ëë |
− | | style="text-align: center;" | | + | | style="text-align: center;" | ɘ |
|- | |- | ||
| style="text-align: center;" | Ff | | style="text-align: center;" | Ff | ||
Linia 121: | Linia 124: | ||
=== Zasady odmian === | === Zasady odmian === | ||
− | Ostatnia samogłoska w rdzeniu jest podstawą odmiany wyrazów w języku | + | Ostatnia samogłoska w rdzeniu jest podstawą odmiany wyrazów w języku ërütat: |
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
! colspan="3" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Typy odmian w erutacie | ! colspan="3" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Typy odmian w erutacie | ||
Linia 130: | Linia 133: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | I | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | I | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ı, o, u, ä, e |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -e, -CäC (na końcu wyrazów) |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | II | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | II | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | e, i, ö, ü | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | e, i, ö, ü, a |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -a, -CeC (na końcu wyrazów) |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | III | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | III | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | a, ë |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -ë, -CaC (na końcu wyrazów), (-o, -ö, -u, -ü) |
|} | |} | ||
Linia 153: | Linia 156: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | '''U'''ş | | style="text-align: center; font-style: italic;" | '''U'''ş | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -'''e/ä'''şr |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | '''U'''ş''' | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | '''U'''ş'''ä'''şr |
| style="text-align: center;" | Wody | | style="text-align: center;" | Wody | ||
|- | |- | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Gv'''e'''n |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -('''e''') | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -('''a/e''')şr |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Gv'''a'''n''e''şr |
− | | style="text-align: center;" | | + | | style="text-align: center;" | Unicestwienia |
|- | |- | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Tın''' | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Tın'''ë''' |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(''' | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -('''ë/a''')şr |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Tin''' | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Tin'''a'''şr |
| style="text-align: center;" | Śliwki | | style="text-align: center;" | Śliwki | ||
|} | |} | ||
Linia 170: | Linia 173: | ||
=== Tworzenie części mowy === | === Tworzenie części mowy === | ||
Rozbudowane słowotwórstwo pozwala na utworzenia przymiotnika, czasownika (w każdej stronie - czynnej, biernej i zwrotnej) i przysłówka. Kolejne części mowy tworzy się dodając końcówki: | Rozbudowane słowotwórstwo pozwala na utworzenia przymiotnika, czasownika (w każdej stronie - czynnej, biernej i zwrotnej) i przysłówka. Kolejne części mowy tworzy się dodając końcówki: | ||
− | <pre>I. Rzeczownik (brak końcówek), np. | + | <pre>I. Rzeczownik (brak końcówek), np. tınë - śliwka |
− | II. Przysłówek (+ | + | II. Przysłówek (+r*), np. tınar - śliwkowo |
− | IIIa. Przymiotnik (+v), np. | + | IIIa. Przymiotnik (+v), np. tınarv - śliwkowy |
− | IIIb. Czasownik w stronie czynnej (+ | + | IIIb. Czasownik w stronie czynnej (+ө), np. tınërë - śliwkować |
− | IVa. Czasownik w stronie biernej (+ | + | IVa. Czasownik w stronie biernej (+q), np. tınëraq - śliwkowany |
− | IVb. Czasownik w stronie zwrotnej (xı+), np. | + | IVb. Czasownik w stronie zwrotnej (xı+), np. xıtınërë - śliwkować się |
</pre> | </pre> | ||
Linia 182: | Linia 185: | ||
==== Liczba ==== | ==== Liczba ==== | ||
− | Liczba jest pierwszą końcówką aglutynacyjną, które jest dodawana za rdzeniem. Liczbę mnogą tworzy się końcówką '''-(ө) | + | Liczba jest pierwszą końcówką aglutynacyjną, które jest dodawana za rdzeniem. Liczbę mnogą tworzy się końcówką '''-(ө)şr''', gdzie ,,ө" to samogłoska zależna od rodzaju odmiany. Liczbę mnogą można utworzyć od każdego rzeczownika, gdyż ërütat nie dzieli rzeczowników na policzalne i niepoliczalne, np. 'uş - uşaşar' to dosłownie 'woda - wody'. Przykładowo, istnieje różnica między ,,butelką wody" a ,,butelką wód". |
==== Deklinacja ==== | ==== Deklinacja ==== | ||
Linia 191: | Linia 194: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Przypadek | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Przypadek | ||
− | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Pytania ( | + | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Pytania (ërütat) |
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Pytania (polski) | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Pytania (polski) | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Końcówka | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Końcówka | ||
Linia 198: | Linia 201: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Mianownik | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Mianownik | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | äv? läv? |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | kto? co? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kto? co? | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | -∅ | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -∅ | ||
Linia 205: | Linia 208: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Biernik | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Biernik | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ev? | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ev? läv? |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | kogo? co? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kogo? co? | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)t | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)t | ||
Linia 214: | Linia 217: | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | dev? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | dev? | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | czyj? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | czyj? | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө) | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)y(ө) |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | vüdya |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | góry | | style="text-align: center; font-style: italic;" | góry | ||
|- | |- | ||
Linia 221: | Linia 224: | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | uv? luv? kluv? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | uv? luv? kluv? | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | komu? czemu? przy czym? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | komu? czemu? przy czym? | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө) | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)s |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | vüdes |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | górze/przy górze | | style="text-align: center; font-style: italic;" | górze/przy górze | ||
|- | |- | ||
Linia 228: | Linia 231: | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ov? lov? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ov? lov? | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | kim? czym? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kim? czym? | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө) | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)x |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | vüdex |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | górą/z górą | | style="text-align: center; font-style: italic;" | górą/z górą | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Ablatyw | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Ablatyw | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | çe | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | çe av? çe lüv? |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | od kogo? od czego? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | od kogo? od czego? | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө) | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)v(ө) |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | vüdva |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | z góry / (od góry) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | z góry / (od góry) | ||
|- | |- | ||
Linia 242: | Linia 245: | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | do? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | do? | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | gdzie? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | gdzie? | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө) | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)z |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | vüdez |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | np. na górze/w górze | | style="text-align: center; font-style: italic;" | np. na górze/w górze | ||
|- | |- | ||
Linia 249: | Linia 252: | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | - | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | - | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)ğ |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | vüdeğ |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | góro! | | style="text-align: center; font-style: italic;" | góro! | ||
|- | |- | ||
Linia 256: | Linia 259: | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | eğ ev? eğ lüv? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | eğ ev? eğ lüv? | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | do kogo? do czego? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | do kogo? do czego? | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө) | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)l(ө) |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | vüdla |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | na górę / (do góry) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | na górę / (do góry) | ||
|- | |- | ||
Linia 264: | Linia 267: | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ker ev? ker lüv? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ker ev? ker lüv? | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | za/przed kim? za/przed czym? | | style="text-align: center; font-style: italic;" | za/przed kim? za/przed czym? | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)h | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)h(ө) |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | vüdha |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | przed górą / (za górą) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | przed górą / (za górą) | ||
|} | |} | ||
− | Aby utworzyć liczbę mnogą w danym przypadku należy doczepić do formy l.mn. końcówkę przypadka, np. '' | + | Aby utworzyć liczbę mnogą w danym przypadku należy doczepić do formy l.mn. końcówkę przypadka, np. ''vüdaşrel'' - ''do gór''. |
==== Zdrobnienia/zgrubienia ==== | ==== Zdrobnienia/zgrubienia ==== | ||
− | Zgrubienia i zdrobnienia także są częściej używane niż w polskim. Jest to trzecia końcówka, doczepiana po liczbie i przypadku. Końcówka zdrobnienia to '''-(Ө)çӨn''', a zgrubienia '''-(Ө) | + | Zgrubienia i zdrobnienia także są częściej używane niż w polskim. Jest to trzecia końcówka, doczepiana po liczbie i przypadku. Końcówka zdrobnienia to '''-(Ө)çӨn''', a zgrubienia '''-gl(Ө)''', np. xëçan - serek, xëglë - serzysko. Przykładem zastosowania trzech końcówek w jednym wyrazie to np. xë<span style="color:red">şr</span><span style="color:green">ëvë</span><span style="color:blue">çan</span> - od serków |
==== Zaimki dzierżawcze ==== | ==== Zaimki dzierżawcze ==== | ||
Linia 282: | Linia 285: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Zaimek polski | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Zaimek polski | ||
− | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Końcówka | + | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Końcówka ërütat |
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Przykład | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Przykład | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Znaczenie | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Znaczenie | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | mój | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | mój | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө) | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)kөs |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kırökes |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | mój pies | | style="text-align: center; font-style: italic;" | mój pies | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | twój | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | twój | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө) | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)mөf |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kırömef |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | twój pies | | style="text-align: center; font-style: italic;" | twój pies | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | jego/jej | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | jego/jej | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө) | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)cө |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kıröca |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | jego/jej pies | | style="text-align: center; font-style: italic;" | jego/jej pies | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | nasz | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | nasz | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө) | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)lөr |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kıröler |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | nasz pies | | style="text-align: center; font-style: italic;" | nasz pies | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | wasz | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | wasz | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө) | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)pөr |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kıröper |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | wasz pies | | style="text-align: center; font-style: italic;" | wasz pies | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | ich | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | ich | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө) | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)ny |
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kıröny |
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ich pies | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ich pies | ||
|} | |} | ||
− | np. '' | + | np. ''kıröşralaçaneny'' - do ich piesków |
=== Czasownik === | === Czasownik === | ||
− | W | + | W erutacie czasowniki są zawsze na końcu zdania, z uwagi na szyk zdania SOV. |
==== Czasy gramatyczne ==== | ==== Czasy gramatyczne ==== | ||
===== Czasy teraźniejsze ===== | ===== Czasy teraźniejsze ===== | ||
Linia 340: | Linia 343: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -(ө)lөs |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -өmөx |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ərə (oni/one) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ərə (oni/one) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -rө |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | İ (forma grzecznościowa) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | İ (forma grzecznościowa) | ||
− | | style="text-align: center;" | - | + | | style="text-align: center;" | -yө |
|} | |} | ||
====== Czas teraźniejszy I ====== | ====== Czas teraźniejszy I ====== | ||
− | Czas teraźniejszy I odnosi się do czynności ogólnej i powtarzalnej. Budowa czasownika w tym czasie polega na dodaniu do bezokolicznika końcówki czasu (- | + | Czas teraźniejszy I odnosi się do czynności ogólnej i powtarzalnej. Budowa czasownika w tym czasie polega na dodaniu do bezokolicznika końcówki czasu (-f-) i odpowiedniej końcówki osobowej. Przykład odmiany: |
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
− | ! colspan="2" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Czasownik | + | ! colspan="2" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Czasownik glöra (jeść) w czasie teraźniejszym I |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Osoba | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Osoba | ||
Linia 362: | Linia 365: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | kle (ja) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kle (ja) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glörafek |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | mrö (ty) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | mrö (ty) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glörafez |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glöref |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glörafles |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glörafamex |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ərə (oni/one) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ərə (oni/one) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glörafra |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | İ (forma grzecznościowa) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | İ (forma grzecznościowa) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glörafya |
|} | |} | ||
Przykład użycia: | Przykład użycia: | ||
− | '' | + | ''Xëyat '''glörafles'''.'' - (My) '''jemy''' ser. ''(dosł. "Ser jemy.")'' |
====== Czas teraźniejszy II ====== | ====== Czas teraźniejszy II ====== | ||
− | Czas teraźniejszy II odnosi się do czynności, dziejącej się w momencie wypowiedzi (na zasadzie podobnej do angielskiego ''present continous''). Budowa czasownika w tym czasie polega na dodaniu do bezokolicznika końcówki czasu (- | + | Czas teraźniejszy II odnosi się do czynności, dziejącej się w momencie wypowiedzi (na zasadzie podobnej do angielskiego ''present continous''). Budowa czasownika w tym czasie polega na dodaniu do bezokolicznika końcówki czasu (-ğr-) i odpowiedniej końcówki osobowej. Przykład odmiany: |
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
− | ! colspan="2" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Czasownik | + | ! colspan="2" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Czasownik glöra (jeść) w czasie teraźniejszym II |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Osoba | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Osoba | ||
Linia 396: | Linia 399: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | kle (ja) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kle (ja) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glörağrek |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | mrö (ty) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | mrö (ty) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glörağrez |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glöreğr |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glörağrales |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glörağramex |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ərə (oni/one) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ərə (oni/one) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glörağrara |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | İ (forma grzecznościowa) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | İ (forma grzecznościowa) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glörağraya |
|} | |} | ||
Przykład użycia: | Przykład użycia: | ||
− | ''Klöyet ''' | + | ''Klöyet '''glörağrek'''.'' - (Ja teraz) '''jem''' jabłko. ''(dosł. "Jabłko [teraz] jem.")'' |
====== Formy teraźniejsze z czasownikiem ,,być" ====== | ====== Formy teraźniejsze z czasownikiem ,,być" ====== | ||
Linia 439: | Linia 442: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kıröles |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | ||
Linia 470: | Linia 473: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -h |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | ||
Linia 486: | Linia 489: | ||
====== Czas przeszły niedokonany ====== | ====== Czas przeszły niedokonany ====== | ||
− | Czas przeszły niedokonany odnosi się do niezakończonych czynności dziejących się w przeszłości. Budowa czasownika w tym czasie polega na dodaniu do bezokolicznika końcówki czasu (- | + | Czas przeszły niedokonany odnosi się do niezakończonych czynności dziejących się w przeszłości. Budowa czasownika w tym czasie polega na dodaniu do bezokolicznika końcówki czasu (-nrӨ-) i odpowiedniej końcówki osobowej. |
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
− | ! colspan="2" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Czasownik | + | ! colspan="2" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Czasownik glöra (jeść) w czasie przeszłym niedokonanyn |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Osoba | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Osoba | ||
Linia 495: | Linia 498: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | kle (ja) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kle (ja) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glöranrara |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | mrö (ty) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | mrö (ty) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glöranraga |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glöranrah |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glöranraya |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glöranramra |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ərə (oni/one) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ərə (oni/one) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glöranraşa |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | İ (forma grzecznościowa) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | İ (forma grzecznościowa) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | glöranraça |
|} | |} | ||
Przykład użycia: | Przykład użycia: | ||
− | '' | + | ''Xëyat '''glöranraya'''.'' - (My) '''jedliśmy''' ser. ''(dosł. "Ser jedliśmy.")'' |
====== Czas przeszły dokonany ====== | ====== Czas przeszły dokonany ====== | ||
− | Czas przeszły dokonany działa tak samo jak w języku polskim. Dotyczy czynności zakończonych w przeszłości. Czasowniki te mają dodany jeden z pięciu możliwych przedrostków. Na ogół jest to | + | Czas przeszły dokonany działa tak samo jak w języku polskim. Dotyczy czynności zakończonych w przeszłości. Czasowniki te mają dodany jeden z pięciu możliwych przedrostków. Na ogół jest to „ür(ı)”, ale zdarzają się także: bör, kam, mət i şv(ı). Czasownik tworzy się dodając przedrostek dokonany do czasownika, końcówkę czasu (-tө-) i końcówkę osobową. |
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
− | ! colspan="2" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Czasownik '''ür''' | + | ! colspan="2" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Czasownik '''ür'''ıglöra (zjeść) w czasie przeszłym dokonanym |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Osoba | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Osoba | ||
Linia 529: | Linia 532: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | kle (ja) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kle (ja) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglöratara |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | mrö (ty) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | mrö (ty) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglörataga |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglöratah |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglörataya |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglöratamra |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ərə (oni/one) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ərə (oni/one) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglörataşa |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | İ (forma grzecznościowa) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | İ (forma grzecznościowa) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglörataça |
|} | |} | ||
Przykład użycia: | Przykład użycia: | ||
− | ''Klöyet ''' | + | ''Klöyet '''ürıglöratara'''.'' - '''Zjadłem''' jabłko. ''(dosł. "Jabłko zjadłem.")'' |
====== Czas zaprzeszły ====== | ====== Czas zaprzeszły ====== | ||
Linia 562: | Linia 565: | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
− | ! colspan="2" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Czasownik '''ür''' | + | ! colspan="2" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Czasownik '''ür'''ıglöra (zjeść) w czasie zaprzeszłym |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Osoba | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Osoba | ||
Linia 568: | Linia 571: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | kle (ja) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kle (ja) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglörara |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | mrö (ty) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | mrö (ty) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglöraga |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglörah |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | ||
Linia 580: | Linia 583: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglöramra |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ərə (oni/one) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ərə (oni/one) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglöraşa |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | İ (forma grzecznościowa) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | İ (forma grzecznościowa) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ürıglöraça |
|} | |} | ||
− | Przykład użycia: | + | Przykład użycia: Uşät '''egliyokərədət''' qu klöşeret '''urıglöredetre'''. - '''Wypiliśmy''' wodę, a potem '''zjedliśmy''' jabłka. |
===== Czasy przyszłe ===== | ===== Czasy przyszłe ===== | ||
Linia 601: | Linia 604: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | kle (ja) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | kle (ja) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -z̧ө |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | mrö (ty) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | mrö (ty) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -qө |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ə (on/ona/ono) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -fө |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | ler (my) | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -nөr |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | | style="text-align: center; font-style: italic;" | per (wy) | ||
Linia 631: | Linia 634: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Przyszły niedokonany | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Przyszły niedokonany | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Klöyet | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Klöyet glöranraz̧a. |
| style="text-align: center;" | Będę jadł jabłko. | | style="text-align: center;" | Będę jadł jabłko. | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Przyszły dokonany | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Przyszły dokonany | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Klöyet | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Klöyet ürıglörataz̧a. |
| style="text-align: center;" | Zjem jabłko. | | style="text-align: center;" | Zjem jabłko. | ||
|- | |- | ||
Linia 648: | Linia 651: | ||
Przykład użycia: | Przykład użycia: | ||
<pre> | <pre> | ||
− | + | Äm logräl çömrales. - Jutro idziemy do sklepu | |
</pre> | </pre> | ||
Linia 654: | Linia 657: | ||
Erutat dysponuje kropką (na końcu wypowiedzenia) i apostrofem (używanym do oddzielania spójnika od rzeczownika, np. Kırö ha'srın - pies i kot). Pozostałe znaki interpunkcyjne są wyrażane wyrazami. W użyciu są również znak zapytania, wykrzyknik i przecinek. | Erutat dysponuje kropką (na końcu wypowiedzenia) i apostrofem (używanym do oddzielania spójnika od rzeczownika, np. Kırö ha'srın - pies i kot). Pozostałe znaki interpunkcyjne są wyrażane wyrazami. W użyciu są również znak zapytania, wykrzyknik i przecinek. | ||
<pre> | <pre> | ||
− | + | la (przecinek) - oddziela wymieniane wyrazy. Można go pomijać. | |
− | + | zäp (dwukropek) - zastępuje polski dwukropek lub myślnik | |
ir (wykrzyknik) - zastępuje polski wykrzyknik, stawia się go za czasownikiem. Można go pomijać. | ir (wykrzyknik) - zastępuje polski wykrzyknik, stawia się go za czasownikiem. Można go pomijać. | ||
− | + | z̧eq (znak zapytania) - tak, jak w przypadku wykrzyknika. Można go pomijać. | |
inoli (średnik) - zastępuje polski średnik | inoli (średnik) - zastępuje polski średnik | ||
− | + | äç ... çe (cudzysłów) - zastosowanie jak w polskim, do utworzenia cudzysłowia wielokrotnego wystarczy umieścić jeden cudzysłów w drugim | |
− | + | äf ... fe (nawias) - zastosowanie jak w polskim, nawias graficzny jest wykorzystywany tylko w matematyce (podobnie jak inne znaki matematyczne). | |
− | Podwójny nawias tworzy się na następującej zasadzie: | + | Podwójny nawias tworzy się na następującej zasadzie: äf ... efäf ... fefe ... fe itd. |
</pre> | </pre> | ||
Linia 672: | Linia 675: | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Stopień | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Stopień | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Końcówka | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Końcówka | ||
− | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Przykład ( | + | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Przykład (sëmırv - zielony) |
|- | |- | ||
| style="text-align: center;" | Najniższy | | style="text-align: center;" | Najniższy | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -өlr |
− | | style="text-align: center;" | | + | | style="text-align: center;" | sëmırvälr (najmniej zielony) |
|- | |- | ||
| style="text-align: center;" | Niższy | | style="text-align: center;" | Niższy | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | -өl | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -өl | ||
− | | style="text-align: center;" | | + | | style="text-align: center;" | sëmırväl (mniej zielony) |
|- | |- | ||
| style="text-align: center;" | Równy | | style="text-align: center;" | Równy | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | - | | style="text-align: center; font-style: italic;" | - | ||
− | | style="text-align: center;" | | + | | style="text-align: center;" | sëmırv (zielony) |
|- | |- | ||
| style="text-align: center;" | Wyższy | | style="text-align: center;" | Wyższy | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | -өf | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -өf | ||
− | | style="text-align: center;" | | + | | style="text-align: center;" | sëmırväf (zieleńszy) |
|- | |- | ||
| style="text-align: center;" | Najwyższy | | style="text-align: center;" | Najwyższy | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | -өfөt | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -өfөt | ||
− | | style="text-align: center;" | | + | | style="text-align: center;" | sëmırvefät (najzieleńszy) |
|- | |- | ||
| style="text-align: center;" | Arcynajwyższy | | style="text-align: center;" | Arcynajwyższy | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | -өfөtөn | | style="text-align: center; font-style: italic;" | -өfөtөn | ||
− | | style="text-align: center;" | | + | | style="text-align: center;" | sëmırvefetän (najzieleńszy z wszystkich; arcyzielony) |
|} | |} | ||
Linia 707: | Linia 710: | ||
|- | |- | ||
! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Przypadek/Osoba | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | Przypadek/Osoba | ||
− | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | | + | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | kla |
− | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | | + | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | meğ |
− | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | | + | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | ë |
− | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | | + | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | lar |
− | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | | + | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | par |
− | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | | + | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | ërë |
! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | İ | ! colspan="1" style="text-align: center; font-weight: bold;" | İ | ||
|- | |- | ||
Linia 808: | Linia 811: | ||
== Słowotwórstwo == | == Słowotwórstwo == | ||
− | Erutat dysponuje praktycznie nieograniczonym zasobem słownictwa, można w nim łączyć wyrazy tworząc bardzo złożone tworzy, które zachowują się polisyntetycznie. Można łączyć dwa różne rzeczowniki, tworząc nowe. Interpretacja słowotwórczych tworów jest bardzo ważna do zrozumienia niektórych czasowników, np. | + | Erutat dysponuje praktycznie nieograniczonym zasobem słownictwa, można w nim łączyć wyrazy tworząc bardzo złożone tworzy, które zachowują się polisyntetycznie. Można łączyć dwa różne rzeczowniki, tworząc nowe. Interpretacja słowotwórczych tworów jest bardzo ważna do zrozumienia niektórych czasowników, np. uşre, dosłownie oznacza to "wodować", ale erutat rozumie to równie dobrze jako "pić wodę" lub "myć [coś] wodą". Rozumienie wielu czasowników jest bardzo skomplikowane i zależy od kontekstu, zwłaszcza dlatego, że wyrażenia można przedstawiać na kilka różnych sposobów. |
Wyrażanie zdań na różny sposób na przykładzie zdania "Piję wodę" : | Wyrażanie zdań na różny sposób na przykładzie zdania "Piję wodę" : | ||
Linia 818: | Linia 821: | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Klasyczny | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Klasyczny | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | Utworzenie normalnego zdania w szyku SOV. | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Utworzenie normalnego zdania w szyku SOV. | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Uşät kërëfak. |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Polisyntetyczny | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Polisyntetyczny | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | Umieszczenie dopełnienia między wyrazem a końcówką oznaczającą czasownik. Dopełnienie może być odmienione | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Umieszczenie dopełnienia między wyrazem a końcówką oznaczającą czasownik. Dopełnienie może być odmienione | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Këyuşrefäk. lub Këyuşetrefäk. |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Interpretacyjny | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Interpretacyjny | ||
| style="text-align: center; font-style: italic;" | Stworzenie zdania z jednego czasownika, w którym trzeba zinterpretować jego znaczenie | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Stworzenie zdania z jednego czasownika, w którym trzeba zinterpretować jego znaczenie | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Uşrefäk. |
|} | |} | ||
Linia 833: | Linia 836: | ||
=== Dalsze przykłady słowotwórstwa === | === Dalsze przykłady słowotwórstwa === | ||
− | Zdanie polisyntetyczne może zostać rozbudowane, np. "Myłem psa". (pies - kırö, mycie - | + | Zdanie polisyntetyczne może zostać rozbudowane, np. "Myłem psa". (pies - kırö, mycie - taq) |
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
Linia 840: | Linia 843: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Klasyczny | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Klasyczny | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Kıröt | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Kıröt tëqrönrörö. |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Polisyntetyczny | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Polisyntetyczny | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Tëqëkırörenrere. lub Tëqëkırötrenrere. |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Interpretacyjny | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Interpretacyjny | ||
Linia 857: | Linia 860: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Klasyczny | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Klasyczny | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Kıröt | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Kıröt cırüxa tëqrönrörö. |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Polisyntetyczny | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Polisyntetyczny | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Tëqëkıröcırürenrere lub Tëqëkırötcırüxrenrere. |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Interpretacyjny | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Interpretacyjny | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Kıröt | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Kıröt cırürenrere lub Cırükırörenrere. |
|} | |} | ||
Linia 873: | Linia 876: | ||
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Klasyczny | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Klasyczny | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Kıröt | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Kıröt cırüxa logräv tëqrönrörö. |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Polisyntetyczny | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Polisyntetyczny | ||
− | | style="text-align: center; font-style: italic;" | | + | | style="text-align: center; font-style: italic;" | Tëqëkıröcırülogravranrara lub Təqəkırötcırüxelogravaradanrafra. |
|- | |- | ||
| style="text-align: center; font-weight: bold;" | Interpretacyjny | | style="text-align: center; font-weight: bold;" | Interpretacyjny | ||
Linia 996: | Linia 999: | ||
=== Pismo eruckie (Kyon) === | === Pismo eruckie (Kyon) === | ||
− | Poza używanymi na komputerze transkrypcjami (łacińską i birmańską) na Kyonie używa się ' | + | Poza używanymi na komputerze transkrypcjami (łacińską i birmańską) na Kyonie używa się 'ërütatrav lerığı' ('''အေဝူးတတြထ် လယ်ဝီးခီး'''). |
Pismo to jest rodzajem abugidy, jednakże podstawą każdego znaku jest nie spółgłoska, lecz samogłoska. Samogłoski są zaznaczane za pomocą znaków diakrytycznych. | Pismo to jest rodzajem abugidy, jednakże podstawą każdego znaku jest nie spółgłoska, lecz samogłoska. Samogłoski są zaznaczane za pomocą znaków diakrytycznych. | ||
Linia 1087: | Linia 1090: | ||
− | + | ërütat: | |
''İçıc Rüdelev Şanvaxereğe'' | ''İçıc Rüdelev Şanvaxereğe'' | ||
Linia 1095: | Linia 1098: | ||
− | Biramarav lerıği | + | Biramarav lerıği ërütat: |
''အိညီးယ် ဝူးဓယ်လယ်ထ် သနွဈယ်ဝယ်ခယ်။'' | ''အိညီးယ် ဝူးဓယ်လယ်ထ် သနွဈယ်ဝယ်ခယ်။'' |
Wersja z 23:47, 22 sie 2019
Język ërütat (Ërütat gölı ['ərytɑt 'gʰœlɯ]) - język aglutynacyjno-polisyntetyczny. Gramatycznie wzorowany na języku tureckim, leksykalnie nie ma praktycznie zapożyczeń. Pozwala na utworzenie bardzo złożonych kombinacji wyrazowych dzięki rozbudowanemu słowotwórstwu.
Fonologia
Alfabet
Do zapisu używany jest alfabet azerski. Fonologicznie język ten najbardziej zbliżony jest do języków tureckich:
Alfabet ërütat | IPA |
---|---|
Aa | ɑ |
Ää | a |
Bb | b |
Cc | ʤ |
Çç | ʧ |
Dd | d |
Ee | e |
Ëë | ɘ |
Ff | f |
Gg | gʰ |
Ğğ | ʔ |
Hh | h |
Iı | ɯ |
İi | ɪ |
Z̧z̧ | ʒ |
Kk | k |
g | |
Ll | l |
Mm | m |
Nn | n |
Oo | ɔ |
Öö | œ |
Pp | p |
Rr | r |
Ss | s |
Şş | ʃ |
Tt | t |
Uu | u |
Üü | y |
Vv | w |
Xx | ʦ |
Yy | j |
Zz | z |
W erutat nie może dojść do sytuacji, w której są dwie samogłoski pod rząd. Spółgłoski też nie mogą się łączyć w zbitki, z wyjątkami zbitek, gdzie drugą literą jest r, v, y, h lub l. Akcent jest dynamiczny, stały pod względem fonetycznym w zależności od długości wyrazu:
- w wyrazach dwusylabowych jest oksytoniczny (pada na ostatnią sylabę)
- w wyrazach trzysylabowych jest inicjalny (pada na pierwszą sylabę)
- w wyrazach czterosylabowych i pięciosylabowych jest proparoksytoniczny (pada na trzecią sylabę od tyłu), akcent poboczny jest natomiast oksytoniczny
- w wyrazach mających więcej, niż pięć sylab akcent pada na drugą sylabę od początku, a poboczny jest proparoksytoniczny
- w rzadkich sytuacjach powyżej dziesięciu sylab w wyrazie akcent pada na trzecią sylabę od początku, a poboczny pozostaje proparoksytoniczny
Morfologia
Zasady odmian
Ostatnia samogłoska w rdzeniu jest podstawą odmiany wyrazów w języku ërütat:
Typy odmian w erutacie | ||
---|---|---|
Numer odmiany | Ostatnia samogłoska wyrazu | Końcówka |
I | ı, o, u, ä, e | -e, -CäC (na końcu wyrazów) |
II | e, i, ö, ü, a | -a, -CeC (na końcu wyrazów) |
III | a, ë | -ë, -CaC (na końcu wyrazów), (-o, -ö, -u, -ü) |
Przykładem tego są zasady tworzenia liczby mnogiej:
Zasady tworzenia liczby mnogiej | |||
---|---|---|---|
Podstawa wyrazu | Końcówka | Efekt | Znaczenie |
Uş | -e/äşr | Uşäşr | Wody |
Gven | -(a/e)şr | Gvaneşr | Unicestwienia |
Tınë | -(ë/a)şr | Tinaşr | Śliwki |
Tworzenie części mowy
Rozbudowane słowotwórstwo pozwala na utworzenia przymiotnika, czasownika (w każdej stronie - czynnej, biernej i zwrotnej) i przysłówka. Kolejne części mowy tworzy się dodając końcówki:
I. Rzeczownik (brak końcówek), np. tınë - śliwka II. Przysłówek (+r*), np. tınar - śliwkowo IIIa. Przymiotnik (+v), np. tınarv - śliwkowy IIIb. Czasownik w stronie czynnej (+ө), np. tınërë - śliwkować IVa. Czasownik w stronie biernej (+q), np. tınëraq - śliwkowany IVb. Czasownik w stronie zwrotnej (xı+), np. xıtınërë - śliwkować się
Rzeczownik
Rzeczowniki odmieniają się przez liczby i przypadki. Nie rozróżnia się rodzajów gramatycznych. Podobnie jak w innych częściach mowy, przy dodawaniu końcówek należy się stosować do typu odmiany. Do rzeczowników zaliczane są także liczebniki, które podlegają słowotwórstwu i odmianom. Identycznie do rzeczownika odmienia się zaimek.
Liczba
Liczba jest pierwszą końcówką aglutynacyjną, które jest dodawana za rdzeniem. Liczbę mnogą tworzy się końcówką -(ө)şr, gdzie ,,ө" to samogłoska zależna od rodzaju odmiany. Liczbę mnogą można utworzyć od każdego rzeczownika, gdyż ërütat nie dzieli rzeczowników na policzalne i niepoliczalne, np. 'uş - uşaşar' to dosłownie 'woda - wody'. Przykładowo, istnieje różnica między ,,butelką wody" a ,,butelką wód".
Deklinacja
Przypadek gramatyczny to druga, po liczbie, końcówka dodawana do rzeczownika. Wyróżnia się 10 przypadków o zastosowaniach podobnych do polskich. Jeden z przypadków - wołacz jest przypadkiem używanym znacznie częściej niż w polskim. W deklinacji obowiązuje harmonia samogłosek:
Deklinacja | |||||
---|---|---|---|---|---|
Przypadek | Pytania (ërütat) | Pytania (polski) | Końcówka | Przykład | Znaczenie |
Mianownik | äv? läv? | kto? co? | -∅ | vüd | góra |
Biernik | ev? läv? | kogo? co? | -(ө)t | vüdet | górę |
Dopełniacz | dev? | czyj? | -(ө)y(ө) | vüdya | góry |
Celownik | uv? luv? kluv? | komu? czemu? przy czym? | -(ө)s | vüdes | górze/przy górze |
Narzędnik | ov? lov? | kim? czym? | -(ө)x | vüdex | górą/z górą |
Ablatyw | çe av? çe lüv? | od kogo? od czego? | -(ө)v(ө) | vüdva | z góry / (od góry) |
Miejscownik | do? | gdzie? | -(ө)z | vüdez | np. na górze/w górze |
Wołacz | - | - | -(ө)ğ | vüdeğ | góro! |
Allatyw | eğ ev? eğ lüv? | do kogo? do czego? | -(ө)l(ө) | vüdla | na górę / (do góry) |
Adessyw | ker ev? ker lüv? | za/przed kim? za/przed czym? | -(ө)h(ө) | vüdha | przed górą / (za górą) |
Aby utworzyć liczbę mnogą w danym przypadku należy doczepić do formy l.mn. końcówkę przypadka, np. vüdaşrel - do gór.
Zdrobnienia/zgrubienia
Zgrubienia i zdrobnienia także są częściej używane niż w polskim. Jest to trzecia końcówka, doczepiana po liczbie i przypadku. Końcówka zdrobnienia to -(Ө)çӨn, a zgrubienia -gl(Ө), np. xëçan - serek, xëglë - serzysko. Przykładem zastosowania trzech końcówek w jednym wyrazie to np. xëşrëvëçan - od serków
Zaimki dzierżawcze
Czwartą i ostatnią końcówką aglutynacyjną jest zaimek dzierżawczy, przydzielany zgodnie z harmonią samogłosek:
Zaimki dzierżawcze | |||
---|---|---|---|
Zaimek polski | Końcówka ërütat | Przykład | Znaczenie |
mój | -(ө)kөs | kırökes | mój pies |
twój | -(ө)mөf | kırömef | twój pies |
jego/jej | -(ө)cө | kıröca | jego/jej pies |
nasz | -(ө)lөr | kıröler | nasz pies |
wasz | -(ө)pөr | kıröper | wasz pies |
ich | -(ө)ny | kıröny | ich pies |
np. kıröşralaçaneny - do ich piesków
Czasownik
W erutacie czasowniki są zawsze na końcu zdania, z uwagi na szyk zdania SOV.
Czasy gramatyczne
Czasy teraźniejsze
W każdym czasie teraźniejszym czasowniki mają te same końcówki osobowe, czasy rozróżnia się pod końcówce czasu:
Końcówki w czasach teraźniejszych | |
---|---|
Osoba | Końcówka |
kle (ja) | -өk |
mağö (ty) | -өz |
ə (on/ona/ono) | -∅ |
ler (my) | -(ө)lөs |
per (wy) | -өmөx |
ərə (oni/one) | -rө |
İ (forma grzecznościowa) | -yө |
Czas teraźniejszy I
Czas teraźniejszy I odnosi się do czynności ogólnej i powtarzalnej. Budowa czasownika w tym czasie polega na dodaniu do bezokolicznika końcówki czasu (-f-) i odpowiedniej końcówki osobowej. Przykład odmiany:
Czasownik glöra (jeść) w czasie teraźniejszym I | |
---|---|
Osoba | Forma |
kle (ja) | glörafek |
mrö (ty) | glörafez |
ə (on/ona/ono) | glöref |
ler (my) | glörafles |
per (wy) | glörafamex |
ərə (oni/one) | glörafra |
İ (forma grzecznościowa) | glörafya |
Przykład użycia: Xëyat glörafles. - (My) jemy ser. (dosł. "Ser jemy.")
Czas teraźniejszy II
Czas teraźniejszy II odnosi się do czynności, dziejącej się w momencie wypowiedzi (na zasadzie podobnej do angielskiego present continous). Budowa czasownika w tym czasie polega na dodaniu do bezokolicznika końcówki czasu (-ğr-) i odpowiedniej końcówki osobowej. Przykład odmiany:
Czasownik glöra (jeść) w czasie teraźniejszym II | |
---|---|
Osoba | Forma |
kle (ja) | glörağrek |
mrö (ty) | glörağrez |
ə (on/ona/ono) | glöreğr |
ler (my) | glörağrales |
per (wy) | glörağramex |
ərə (oni/one) | glörağrara |
İ (forma grzecznościowa) | glörağraya |
Przykład użycia: Klöyet glörağrek. - (Ja teraz) jem jabłko. (dosł. "Jabłko [teraz] jem.")
Formy teraźniejsze z czasownikiem ,,być"
Erutat nie posiada czasownika być, więc w takich przypadkach należy dodać końcówkę teraźniejszą do dopełnienia. Określany rzeczownik (dopełnienie) nie może się deklinować, ale podlega każdej innej formie odmiany.
Rzeczownik kırö (pies) z czasownikiem być | |
---|---|
Osoba | Forma |
kle (ja) | kıröyek |
mrö (ty) | kıröyez |
ə (on/ona/ono) | kırö |
ler (my) | kıröles |
per (wy) | kırömex |
ərə (oni/one) | kırörer |
İ (forma grzecznościowa) | kıröyey |
Przykład użycia: Kıröyez. - Jesteś psem. (dosł. "Pies jesteś.")
Czasy przeszłe
Erutat posiada pewną cechę języków fleksyjnych - przedrostki dokonane, działające na zasadzie podobnej do języka polskiego lub litewskiego. Podobnie jak w czasie teraźniejszym, czasowniki w czasie przeszłym mają te same końcówki osobowe, czasy rozróżnia się pod końcówce czasu:
Końcówki w czasach przeszłych | |
---|---|
Osoba | Końcówka |
kle (ja) | -rө |
mrö (ty) | -gө |
ə (on/ona/ono) | -h |
ler (my) | -yө |
per (wy) | -mrө |
ərə (oni/one) | -şө |
İ (forma grzecznościowa) | -çө |
Czas przeszły niedokonany
Czas przeszły niedokonany odnosi się do niezakończonych czynności dziejących się w przeszłości. Budowa czasownika w tym czasie polega na dodaniu do bezokolicznika końcówki czasu (-nrӨ-) i odpowiedniej końcówki osobowej.
Czasownik glöra (jeść) w czasie przeszłym niedokonanyn | |
---|---|
Osoba | Forma |
kle (ja) | glöranrara |
mrö (ty) | glöranraga |
ə (on/ona/ono) | glöranrah |
ler (my) | glöranraya |
per (wy) | glöranramra |
ərə (oni/one) | glöranraşa |
İ (forma grzecznościowa) | glöranraça |
Przykład użycia: Xëyat glöranraya. - (My) jedliśmy ser. (dosł. "Ser jedliśmy.")
Czas przeszły dokonany
Czas przeszły dokonany działa tak samo jak w języku polskim. Dotyczy czynności zakończonych w przeszłości. Czasowniki te mają dodany jeden z pięciu możliwych przedrostków. Na ogół jest to „ür(ı)”, ale zdarzają się także: bör, kam, mət i şv(ı). Czasownik tworzy się dodając przedrostek dokonany do czasownika, końcówkę czasu (-tө-) i końcówkę osobową.
Czasownik ürıglöra (zjeść) w czasie przeszłym dokonanym | |
---|---|
Osoba | Forma |
kle (ja) | ürıglöratara |
mrö (ty) | ürıglörataga |
ə (on/ona/ono) | ürıglöratah |
ler (my) | ürıglörataya |
per (wy) | ürıglöratamra |
ərə (oni/one) | ürıglörataşa |
İ (forma grzecznościowa) | ürıglörataça |
Przykład użycia: Klöyet ürıglöratara. - Zjadłem jabłko. (dosł. "Jabłko zjadłem.")
Czas zaprzeszły
Czas zaprzeszły odnosi się do czynności przeszłej dokonanej, która wydarzyła się przed jakąś inną czynnością przeszłą. Czas ten posiada specjalną budowę zdania:
[podmiot i dopełnienie] + [czasownik w czasie zaprzeszłym] + qu + [podmiot i dopełnienie] + [czasownik w innym czasie przeszłym].
Czasownik tworzy się tak samo jak czas przeszły dk., różnicą jest to, że znika oznaczenie czasu.Jest archaicznym, rzadko używanym czasem.
Czasownik ürıglöra (zjeść) w czasie zaprzeszłym | |
---|---|
Osoba | Forma |
kle (ja) | ürıglörara |
mrö (ty) | ürıglöraga |
ə (on/ona/ono) | ürıglörah |
ler (my) | ürıglöredye |
per (wy) | ürıglöramra |
ərə (oni/one) | ürıglöraşa |
İ (forma grzecznościowa) | ürıglöraça |
Przykład użycia: Uşät egliyokərədət qu klöşeret urıglöredetre. - Wypiliśmy wodę, a potem zjedliśmy jabłka.
Czasy przyszłe
W języku erutat występują trzy czasy przyszłe: niedokonany, dokonany i zaprzyszły. Odmieniają się tak samo, jak ich przeszłe odpowiedniki, otrzymują jedynie inne końcówki osobowe:
Końcówki w czasach przyszłych | |
---|---|
Osoba | Końcówka |
kle (ja) | -z̧ө |
mrö (ty) | -qө |
ə (on/ona/ono) | -fө |
ler (my) | -nөr |
per (wy) | -vөq |
ərə (oni/one) | -zөb |
İ (forma grzecznościowa) | -tөg |
Przykłady zdań w czasach przyszłych:
Czasy przyszłe | ||
---|---|---|
Czas | Przykładowe zdanie | Tłumaczenie |
Przyszły niedokonany | Klöyet glöranraz̧a. | Będę jadł jabłko. |
Przyszły dokonany | Klöyet ürıglörataz̧a. | Zjem jabłko. |
Zaprzyszły | Uşet eglijokərədət qu klöyet urıglöredeteje. | Wypiję wodę, a potem zjem jabłko. |
Aoryst
Aoryst jest czasem, który odnosi się do czasu nieokreślonego lub kilku czasów na raz. Jest bardzo często używany w mowie potocznej. Tłumaczy się on na język polski jako formy przyszłości/przeszłości wyrażone czasem teraźniejszym (np. Jutro idziemy do sklepu.) Odmienia się poprzez dodanie końcówki czasu teraźniejszego bezpośrednio do rdzenia. Przykład użycia:
Äm logräl çömrales. - Jutro idziemy do sklepu
Znaki interpunkcyjne (oddzielacze)
Erutat dysponuje kropką (na końcu wypowiedzenia) i apostrofem (używanym do oddzielania spójnika od rzeczownika, np. Kırö ha'srın - pies i kot). Pozostałe znaki interpunkcyjne są wyrażane wyrazami. W użyciu są również znak zapytania, wykrzyknik i przecinek.
la (przecinek) - oddziela wymieniane wyrazy. Można go pomijać. zäp (dwukropek) - zastępuje polski dwukropek lub myślnik ir (wykrzyknik) - zastępuje polski wykrzyknik, stawia się go za czasownikiem. Można go pomijać. z̧eq (znak zapytania) - tak, jak w przypadku wykrzyknika. Można go pomijać. inoli (średnik) - zastępuje polski średnik äç ... çe (cudzysłów) - zastosowanie jak w polskim, do utworzenia cudzysłowia wielokrotnego wystarczy umieścić jeden cudzysłów w drugim äf ... fe (nawias) - zastosowanie jak w polskim, nawias graficzny jest wykorzystywany tylko w matematyce (podobnie jak inne znaki matematyczne). Podwójny nawias tworzy się na następującej zasadzie: äf ... efäf ... fefe ... fe itd.
Przymiotniki i przysłówki
Odmieniają się tylko przez sześć stopni:
Stopnie przymiotnika | ||
---|---|---|
Stopień | Końcówka | Przykład (sëmırv - zielony) |
Najniższy | -өlr | sëmırvälr (najmniej zielony) |
Niższy | -өl | sëmırväl (mniej zielony) |
Równy | - | sëmırv (zielony) |
Wyższy | -өf | sëmırväf (zieleńszy) |
Najwyższy | -өfөt | sëmırvefät (najzieleńszy) |
Arcynajwyższy | -өfөtөn | sëmırvefetän (najzieleńszy z wszystkich; arcyzielony) |
Zaimek
Zaimki osobowe
Zaimek osobowy ma w większości odmianę nieregularną
Deklinacja zaimków osobowych | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Przypadek/Osoba | kla | meğ | ë | lar | par | ërë | İ |
Mianownik | kle | mağö | ə | ler | per | ərə | İ |
Biernik | kö | ınıqe | ür | lerret | perret | ərət | İğes |
Dopełniacz | -(ө)kөsө | -(ө)mөfөrө | -(ө)yө | -(ө)lөrө | -(ө)pөrө | -(ө)yөnөrө | -(ө)yөnө |
Celownik | alü | ağü | əklı | lü | pü | ərərı | İqe |
Narzędnik | föl | möl | əqlü | löl | pöl | ərəl | Üpa |
Ablatyw | omvo | məğö | əqo | ləmvö | pəmvö | ərəqo | Oh |
Miejscownik | myel | pre | ob | tım | yat | nın | Yıb |
Wołacz | klök | pağö | ag | vıde | des | ara | A |
Allatyw | klev | mağöv | əv | lerve | perve | ərəve | İv |
Adessyw | kleverə | mağöverə | əverə | lerverə | perverə | ərəverə | İverə |
Słowotwórstwo
Erutat dysponuje praktycznie nieograniczonym zasobem słownictwa, można w nim łączyć wyrazy tworząc bardzo złożone tworzy, które zachowują się polisyntetycznie. Można łączyć dwa różne rzeczowniki, tworząc nowe. Interpretacja słowotwórczych tworów jest bardzo ważna do zrozumienia niektórych czasowników, np. uşre, dosłownie oznacza to "wodować", ale erutat rozumie to równie dobrze jako "pić wodę" lub "myć [coś] wodą". Rozumienie wielu czasowników jest bardzo skomplikowane i zależy od kontekstu, zwłaszcza dlatego, że wyrażenia można przedstawiać na kilka różnych sposobów. Wyrażanie zdań na różny sposób na przykładzie zdania "Piję wodę" :
Sposób przedstawienia zdania | Zasady tworzenia tym sposobem | Efekt |
---|---|---|
Klasyczny | Utworzenie normalnego zdania w szyku SOV. | Uşät kërëfak. |
Polisyntetyczny | Umieszczenie dopełnienia między wyrazem a końcówką oznaczającą czasownik. Dopełnienie może być odmienione | Këyuşrefäk. lub Këyuşetrefäk. |
Interpretacyjny | Stworzenie zdania z jednego czasownika, w którym trzeba zinterpretować jego znaczenie | Uşrefäk. |
Forma klasyczna obowiązuje, gdy mówi się do osób starszych i dzieci, może, ale nie musi być potoczna. Występuje także w normalnej rozmowie, rzadziej w oficjalnej. Forma polisyntetyczna jest używana przy ważnych komunikatach i oficjalnych wypowiedziach. Interpretacyjna jest na ogół stosowana, jako potoczna. Przez te zasady utworzenie słownika może sprawiać pewne problemy, gdyż wiele słów można przedstawić innymi, np. lekarz to albo po prostu lekarz, albo leczący człowiek. Z drugiej strony pozwala to na nieograniczone tworzenie wyrazów.
Dalsze przykłady słowotwórstwa
Zdanie polisyntetyczne może zostać rozbudowane, np. "Myłem psa". (pies - kırö, mycie - taq)
Sposób przedstawienia zdania | Efekt |
---|---|
Klasyczny | Kıröt tëqrönrörö. |
Polisyntetyczny | Tëqëkırörenrere. lub Tëqëkırötrenrere. |
Interpretacyjny | --- |
Uwaga! W tym wypadku zdanie interpretacyjne nie miało sensu.
Jeśli do tego doda się narzędnik, to zdanie będzie miało więcej wariantów, np. "Myłem psa gąbką" (gąbka - cırü):
Sposób przedstawienia zdania | Efekt |
---|---|
Klasyczny | Kıröt cırüxa tëqrönrörö. |
Polisyntetyczny | Tëqëkıröcırürenrere lub Tëqëkırötcırüxrenrere. |
Interpretacyjny | Kıröt cırürenrere lub Cırükırörenrere. |
Zdanie można rozbudowywać dalej, np. "Myłem psa gąbką z sklepu" (sklep - logr):
Sposób przedstawienia zdania | Efekt |
---|---|
Klasyczny | Kıröt cırüxa logräv tëqrönrörö. |
Polisyntetyczny | Tëqëkıröcırülogravranrara lub Təqəkırötcırüxelogravaradanrafra. |
Interpretacyjny | Kıröt cırülogravaradanrafra lub Cırülogravakıröredenrefre. |
Myjąc psa gąbką z sklepu jadłem obiad: (obiad - z̧lik)
Sposób przedstawienia zdania | Efekt |
---|---|
Klasyczny | Kıröt cırüxe lograva glöse z̧liket təqrödönröfrö. |
Polisyntetyczny | Təqəkıröcırülogravaglösez̧likredenrefre lub Təqəkırötcırüxelogravaglösez̧liketredenrefre. |
Interpretacyjny | Kıröt z̧likese cırülogravaredenrefre lub Cırülogravakıröz̧likeseredenrefre. |
W takich przypadkach forma polisyntetyczna jest naprawdę rzadko używana, a forma interpretacyjna może być przedstawiona rozmaitymi metodami.
Zapis nazw geograficznych
Zapisując nazwę geograficzną należy się stosować do wymowy nazwy danego miejsca w języku w nim używanym. Należy się jednak stosować do zasad budowy sylaby w erutacie, dlatego przy zbitkach spółgłosek (lub samogłosek) należy je oddzielić poprzednią samogłoską (lub spółgłoską), np. Doyoçlanad - Niemcy, od „Deutschland”.
Zapis
Pismo birmańskie
Oprócz alfabetu azerskiego, erutat może być zapisywany alfabetem birmańskim.
Podstawy (samogłoska+a) b - ဘ
c - ယ
ç - ည
d - ဓ
f - ဖ
g - ဂ
ğ -ခ
h - ဟ
j - ဆ
k - က
l - လ
m - မ
n - န
p - ပ
r - ဝ
s - ဇ
ş - သ
t - တ
v - ထ
x - ဈ
z - စ
y - ရ
a (podstawa samogłosek) - အ
Z innymi samogłoskami (na przykładzie z ,,k"):
ka - က
ke - ကယ်
kə - ကေ
kı - ကီး
ki - ကိ
ko - ကော်
kö - ကော့
ku - ကု
kü - ကူး
k - က်
Zbitki spółgłosek (na przykładzie z ,,k"):
k+r ကြ
k+v ကွ
k+y ကျ
k+h ကှ
k+l က္လ
Alfabetu tego używa się w tekstach bardzo formalnych.
Przykład zastosowania:
Biramarav lerıği. (Pismo birmańskie, dosł. birmańskie pisanie) - ဘိဝမဝထ် လယ်ဝီးခိ။
Pismo eruckie (Kyon)
Poza używanymi na komputerze transkrypcjami (łacińską i birmańską) na Kyonie używa się 'ërütatrav lerığı' (အေဝူးတတြထ် လယ်ဝီးခီး). Pismo to jest rodzajem abugidy, jednakże podstawą każdego znaku jest nie spółgłoska, lecz samogłoska. Samogłoski są zaznaczane za pomocą znaków diakrytycznych.
Alfabet
ALFEBET ERUTCKI |
---|
LITERY UŻYWANE W
ZBITKACH SPÓŁGŁOSEK |
PODSTAWA SPÓŁGŁOSEK |
Samogłoski
Samogłoski są zaznaczane jako znaki diakrytyczne na lub przed znakami. Zapis ten nie pokrywa się z fonotaktyką języka erutat.
SPÓŁGŁOSKI DOŁĄCZANE DO LITERY /E/ |
---|
Zbitki spółgłosek
W przypadku wystąpienia zbitek spółgłosek z h, l, r, v lub y dodawane są dodatkowe znaki
ZBITKI SAMOGŁOSKOWE DO SYLABY /TE/ |
---|
Przykład:
Nyeleşeret akıdamafara vədrədəğ. (Karm gęsi wroga swego.)
နျယ်လယ်သယ်ဝယ်တ် အကီးဓမဖဝ ထေဓြေဓေခ်။
Interpunkcja
Koniec zdania kończy zaznacza się nawiasem ostrym (⟩), przecinek zaznacza się pięcioma kropkami między zdaniami (⁙).
Przykładowy tekst
Wersja polska:
Historia Sznaucera Olbrzymiego
Podobieństwo do sznaucera średniego niekoniecznie wskazuje na ich bliskie pokrewieństwo. Historie obydwu ras, różnią się od siebie. Przodkowie sznaucera olbrzymiego żyli w południowych Niemczech oraz w Szwajcarii i podobnie jak rottweilery były psami pasterskimi. Sznaucery miniaturowe i średnie, swoją karierę zaczęły jako psy stajenne i dorożkarskie. Olbrzymy zaganiały bydło oraz służyły do pilnowania stad. Do uszlachetnienia rasy użyto prawdopodobnie dużych czarnych pudli i czarnych dogów niemieckich. W czasie I wojny światowej przekwalifikowano je na psy użytkowe do wojska.
ërütat:
İçıc Rüdelev Şanvaxereğe
Mibeç ürı Pesrerev Şanvaxerexe öhoşarafran pi kötedrev pyerlityenre benezoradaf. İçıcaşar e tet kınozöşeret ərəyə xıpyetoradaf. Lasaşar Rüdlerev Şanvaxereğe ulı svasirev Doyoçlanadva ha'Şvayixve egexredenrefeşe le ha'közikrev canlaç Rotveylerşer vacokıröşerexeşe. Pesrerev ha'vıyorrev Şanvaxereşer trisetyenre vroti lepişokıröşer ha'şritekıröşer preberedenrefeşe. Rüdleşer kamaborat pvotemiredrenrefeşe le tas'taraşarat vyelikoceşerredenrefeşe. Oyhovekınözoğağ poşemrev blorev veşopodleşeret ha'veşrev Doyoçodoqaşarat pisemreveşe. Uli rezvıva Ömrev Vobizokırat ərət pi byatokıröşeret nətəyə xönokonakravaşa.
Biramarav lerıği ërütat:
အိညီးယ် ဝူးဓယ်လယ်ထ် သနွဈယ်ဝယ်ခယ်။
မိဘယ်ည် အူးဝီး ပယ်ဇြယ်ဝယ်ထ် သနွဈယ်ဝယ်ဈယ် အော့ဟော်သဝဖြန် ပိ ကော့တယ်ဓြယ်ထ် ပျယ်ဝ္လိတျယ်နြယ် ဘယ်နယ်စော်ဝဓဖ်။ အိညီးယသဝ် အယ် တယ်တ် ကီးနော့စော်သယ်ဝယ်တ် အေဝေရေ ဈီးပျယ်တော်ဝဓဖ။ လဇသဝ် ဝူးဓ္လယ်ဝယ်ထ် သနွဈယ်ဝယ်ခယ် အုလီး ဇွဇိဝယ်ထ် ဓော်ရော်ည္လနဓွ ဟ၊သွရိယွယ် အယ်ဂယ်ဈြယ်ဓယ်နြယ်ဖယ်သယ် လယ် ဟ၊ကော့စိကြယ်ထ် ယန္လည် ဝေါ်ထွယ်ရ္လယ်သယ်ဝ် ထယော်ကီးသယ်ဝယ်ဈယ်သယ်။
ပယ်ဇြယ်ဝယ်ထ် ဟ၊ထီးဝြယ်ထ် သနွဈယ်ဝယ်သယ်ဝ် တြိဇယ်တျယ်နြယ် ထြော်တိ လယ်ပိသော်ကီးဝေါ်သယ်ဝ် ဟ၊သြိတယ်ကီးဝေါ်သယ်ဝ် ပြယ်ဘယ်ဝယ်ဓယ်နြယ်ဖယ်သယ်။ [w budowie]