Język ajdyniriański: Różnice pomiędzy wersjami
Linia 493: | Linia 493: | ||
|} | |} | ||
*celownik może również spełniać rolę narzędnika i miejscownika, więc odpowiada też na dodatkowe pytania: | *celownik może również spełniać rolę narzędnika i miejscownika, więc odpowiada też na dodatkowe pytania: | ||
− | z kim?, z czym? (eźe?, eźan?) | + | - z kim?, z czym? (eźe?, eźan?) |
+ | - o kim?, o czym? (aźe? aźan?) | ||
===Odmiana rzeczowników przez przypadki=== | ===Odmiana rzeczowników przez przypadki=== |
Wersja z 22:00, 14 paź 2016
Język ajdyniriański (ajd. cabhar aydīniru [ʦäbʱäɾ äjdɨɲiɾu] lub Aydīnôhirya [äjdɨno̞xiɾjä]) — język stworzony przez Borlacha, jako jego pierwszy konlang. Mimo, że a propri, zainspirowany został wieloma prawdziwymi językami, głównie starożytnymi indo-irańskimi (sanskryt, awestyjski, staro-perski), językami kaukaskimi (gruziński, czeczeński), łaciną, ormiańskim i kilkoma indiańskimi.
W świecie Kyonu jest językiem urzędowym Wielkiego Imperium Ajdyniriańskiego i świętym językiem Daedżanizmu. Od języków okolicznych ludów wyróżnia go przede wszystkim rozbudowana fleksja, spora liczba przypadków i podział 1 osoby liczby mnogiej na "my" inkluzywne, ekskluzywne i podwójne. Wywodzi się z wymarłego języka ayńadhańskiego.
Dźwięki
Język ajdyniriański posiada bogaty zestaw spółgłosek i samogłosek, w tym 3 spółgłoski ejektywne.
Samogłoski
Zapis | IPA |
---|---|
a | /ä/ |
ā | /a:/ |
ą | /ɔ̃/ |
e | /ɛ/ (/e/) |
é | /ɛɪ/ |
ę | /ɛ̃/ |
i | /i/ |
y | /j/ |
o | /o/ (/ɔ/) |
ô | /o̞/ (/ɶ/) |
u | /u/ (/ʊ/) |
ū | /u:/ |
û | /ʉ/ |
Spółgłoski
Zapis | IPA |
---|---|
b | /b/ |
bh | /bʱ/ |
ch | /ʧ/ |
c | /ʦ/ |
ć | /t͡ɕ/ |
d | /d̪/ |
dh | /d̪ʱ/ |
f | /f/ |
g | /g/ |
gh | /gʱ/ |
h | /x/ |
hw | /xʷ/ |
kh | /χ/ |
ī | /ɨ/ (/ɨ̞/) |
q | /q/ |
k | /k/ |
ḱ | /kʼ/ |
l | /l/ |
m | /m/ |
n | /n/ |
ń | /ɲ/ |
p | /p/ |
ṕ | /pʼ/ |
r | /ɾ/ |
r̄ | /r/ (/ʀ/) |
rh | /ʁ/ |
s | /s/ |
ś | /ɕ/ |
sh | /ʃ/ (/ʂ/) |
ŝ | /ɬ/ |
t | /t/ |
ť | /tʼ/ |
v | /v/ (/ʋ/) |
z | /z/ |
zh | /ʐ/ |
ź | /ʑ/ |
j | /dʒ/ |
dj | /d͡ʑ/ |
dz | /d͡z/ |
w | /w/ |
x | /ks/ |
Często występują również dźwięki /gʷ/ i /kʷ/.
Pismo
R̄agul
Ajdyniriański zapisywany jest pismem alfabetycznym, który jest mocno zmodyfikowanym alfabetem awestyjskim. Jego nazwa to r̄agul, co znaczy po prostu pismo. R̄agul składa się z 58 znaków, w tym 13 samogłosek, 41 spółgłosek i 4 znaków interpunkcyjnych. Zazwyczaj jeden znak odpowiada jednemu dźwiękowi. Niektóre litery mogą być wymawiane inaczej w standardowym języku (używanym na rdzennych ziemiach Ajdyniriańczyków) i inaczej w jednym z kilku dialektów regionalnych. W r̄agulu czyta i piszę się od lewej do prawej, nie ma również rozróżnienia między małymi i wielkimi literami.
Nie da się jednoznacznie stwierdzić gdzie powstał ten rodzaj pisma, lecz najstarsze znane inskrypcje zapisane za pomocą r̄agulu (w staro-ajdyniriańskim) pochodzą sprzed ponad 3.500 lat ziemskich, i są inskrypcjami koronacyjnymi kilku pierwszych władców Djyazhoaru. Prawdopodobnie jednak jego historia jest znacznie starsza, może bowiem pochodzić z mitycznej praojczyzny Ajdyniriańczyków, Ayńadhanaz Vaedjorxa, znajdującej się najprawdopodobniej w wysokogórskich, zachodnich rubieżach dzisiejszego Państwa Oleskiego.
Ortografia
Istnieje kilka podstawowych zasad odnośnie zapisu i wymowy znaków.
- /ɲ/ można zapisać również jako ni, zwłaszcza na końcu słowa
- q wymawia się jako /q/, lecz qu odpowiada /kʷ/
- gw odpowiada /gʷ/, tak samo jak hw to /xʷ/ (mimo, że nie posiada oddzielnego znaku w r̄agulu
- zapis si, ci i zi to zmiękczone s, c i z
- śi, ći i źi to z kolei długie ś, ć i ź
Gramatyka
Ajdyniriański jest językiem wysoce fleksyjnym, czasowniki odmieniają się przez osoby, czasy i tryby. Podstawowym szykiem zdania jest SOV, ale bez problemu można używać także szyku dowolnego. Występują również różnego rodzaju zrostki. Co ciekawe, w ajdyniriańskim występuje obwiatyw.
Osoby i odmiana czasowników przez osoby
Czasowniki regularne odmienia się przez osoby poprzez dodanie doń odpowiedniej końcówki. Wszystkie czasowniki regularne w bezokoliczniku kończą się na -e.
osoba | końcówka | mifne - jeść | rahete - żyć* | shéwe - kochać |
---|---|---|---|---|
ja - xé | -ar | mifnear - jem | rahetear - żyję | shéwear - kocham |
ty - mę | -yt | mifneyt - jesz | raheteyt - żyjesz | shéweyt - kochasz |
on - źa | -ti | mifnti - on je | raheti - on żyje | shéwti - on kocha |
ona - rha | -ta | mifnta - ona je | raheta - ona żyje | shéwta - ona kocha |
ono - qa | -to | mifnto - ono je | raheto - ono żyje | shéwto - ono kocha |
my (inkluzywne) - ṕef | -z | mifnez - my(1) jemy | rahetez - my(1) żyjemy | shéwez - my(1) kochamy |
my (podwójne) - ṕur | -ź | mifneź - my(2) jemy | raheteź - my(2) żyjemy | shéweź - my(2) kochamy |
my (ekskluzywne) - ṕi | -zi | mifnezi - my(3) jemy | rahetezi - my(3) żyjemy | shéwezi - my(3) kochamy |
wy - yôk | -el | mifnel - jecie | rahetel - żyjecie | shéwel - kochacie |
oni - ta | -rą | mifnerą - jedzą | raheterą - żyją | shéwerą - kochają |
obwiatyw | -aite | mifnaite | rahetaite | shéwaite |
- gdy w czasowniku regularnym przed końcowym e stoi t, ť, d lub dh, zwyczajnie opuszcza się dodanie kolejnego t i dodaje samo i, a lub o
Występują również czasowniki nieregularne. Jest ich 9 - być, mieć, móc, umieć/potrafić, chcieć, myśleć, znać, musieć, mieć powinność. Z tych 9, 3 odmieniają się bez żadnej jasno widocznej reguły (czasowniki być, chcieć, musieć), pozostałe 5 natomiast odmienia się podobnie do czasowników regularnych, poprzez dodanie odpowiednich końcówek, a także skrócenie słowa.
- dla wszystkich osób oprócz 'ta', 'yôk' i obwiatywu nowa forma powstaje poprzez zachowanie 3 pierwszych liter bezokolicznika i dodaniu do tego odpowiedniej końcówki
- dla obwiatywu zachowuje się 2 pierwsze litery i dodaje odpowiednią końcówkę
- dla 'ta' zostawia się jedynie 3-4 pierwsze litery, nie dodając niczego
- dla 'yôk' zostawia się 2 pierwsze litery i dodaje końcówkę
osoba | końcówka | darād - mieć | nagham - móc | sąrhal - umieć/potrafić | avriťim - myśleć | gāchana - znać | ŝarwīshi - mieć powinność |
---|---|---|---|---|---|---|---|
xé | -āyn | darāyn | naghāyn | sąrhāyn | avrāyn | gāchāyn | ŝarāyn |
mę | -ūn | darūn | naghūn | sąrhūn | avrūn | gāchūn | ŝarūn |
źa/rha/qa | -aem | daraem | naghaem | sąrhaem | avraem | gāchaem | ŝaraem |
ṕef/ṕur/ṕi | -sur | darsur | naghsur | sąrhsur | avrsur | gāchsur | ŝarsur |
yôk | -(h)rish | dahrish | nahrish | sąrish | avrish | gāchrish | ŝarhrish* |
ta | - | dar | nagh | sąrha | avri | gācha | ŝarwī |
obwiatyw | -rā | darā | narā | sąrā | avrā | gārā | ŝarā |
- /ɾ/ zamieniło się w /ʁ/ (r --> rh)
osoba | nezyu - być | caiva - chcieć | ḱalshu - musieć |
---|---|---|---|
xé | nazyin - jestem | cuvrad - chcę | ḱaishi - muszę |
mę | newef - jesteś | cafirya - chcesz | ḱazhis - musisz |
źa | ŝog - on jest | ṕrah - on chce | ekré - on musi |
rha | ŝaw - ona jest | ṕray - ona chce | ekya - ona musi |
qa | ŝum - ono jest | ṕrid - ono chce | ekās - ono musi |
ṕef | djva - my(1) jesteśmy | dzar - my(1) chcemy | bhaha - my(1) musimy |
ṕur | djri - my(2) jesteśmy | dzôr - my(2) chcemy | bhena - my(2) musimy |
ṕi | djhu - my(3) jesteśmy | dzae - my(3) chcemy | bhiza - my(3) musimy |
yôk | izil - jesteście | dhaźa - chcecie | xanę - musicie |
ta | shart - są | mexa - chcą | tas - muszą |
obwiatyw | ŝape | ṕwene | egīne |
Jedyne zależności jakie tu występują to podzielenie odmian słowa na pewne grupy. Podobne do siebie są formy dla bezokolicznika, xé i mę; dla 3 osoby liczby pojedynczej i obwiatywu; i dla rodzai my. Formy dla yôk i ta różnia się od wszystkich innych.
Rodzaj i liczba rzeczownika
Język ajdyniriański posiada 3 liczby - liczbę pojedynczą, podwójną i mnogą. Dodatkowo, rzeczowniki w podstawowej formie są zawsze 'nijakie' lub 'neutralne', nie określają bowiem płci. Wskazują jedynie na fakt istnienia przedmiotu, a płeć jest nieznana lub nieistotna. W przypadku rzeczowników nieożywionych nie stanowi to problemu, jednak w przypadku rzeczowników ożywionych można dodać do słowa końcówkę wskazującą na płeć (męska lub żeńska). Końcówki są inne w zależności od liczby i przypadku. W mianowniku wygląda to tak:
Liczba pojedyncza | Liczba podwójna | Liczba mnoga |
---|---|---|
ńarmad (orzeł) | ńarmadnam (dwa orły)* | ńarmadaya (orły)* |
ńarmadi (samiec orła) | ńarmadanę (dwa samce orła) | ńarmadaysi (samce orłów) |
ńarmada (samica orła) | ńarmadaną (dwie samice orła) | ńarmadaysa (samice orłów) |
- również gdy jest to samiec i samica
- również gdy jest to grupa mieszana
Końcówki to jak widać
dla formy neutralnej liczby pojedynczej: -
dla formy męskiej liczby pojedynczej: -i
dla formy żeńskiej liczby pojedynczej: -a
dla formy neutralnej liczby podwójnej: -nam
dla formy męskiej liczby podwójnej: -anę
dla formy żeńskiej liczby podwójnej: -aną
dla formy neutralnej liczby mnogiej: -aya
dla formy męskiej liczby mnogiej: -aysi
dla formy żeńskiej liczby mnogiej: -aysa
Przedrostki
Przymiotniki
Przymiotniki charakteryzują się tym, iż wszystkie (z nielicznymi wyjątkami) zakończone są końcówką -ni. Aby utworzyć przymiotnik od rzeczownika w zazwyczaj dodaje się właśnie -ni, -ani lub samo -i. Wyjątkiem są tutaj głównie rzeczowniki oznaczające idee i abstrakcyjne pojęcia (mądrość, zwycięstwo, władza).
shār (światło) --> shārani (świetlisty, świetlany)
dhrāya (morze) --> dhrāyani (morski)
ezjon (wschód) --> ezjoni (wschodni)
Przypadki
W ajdyniriańskim występuje 6 przypadków.
Przypadek | Pytanie | |
---|---|---|
I. | Mianownik | kto?, co? / zé?, zan? |
II. | Dopełniacz | kogo?, czego? / zétri?, zantra? |
III. | Celownik | komu?, czemu? / zhe?, zhin? * |
IV. | Biernik | kogo?, co? / ize?, iza? |
V. | Ablatyw | skąd?, od kogo?, od czego? / aḱao?, aḱās?, aḱāsh? |
VI. | Allatyw | dokąd?, do kogo?, do czego? / ḱato?, ḱās?, ḱāsh? |
- celownik może również spełniać rolę narzędnika i miejscownika, więc odpowiada też na dodatkowe pytania:
- z kim?, z czym? (eźe?, eźan?) - o kim?, o czym? (aźe? aźan?)