Język kotsowiski

Język kotsowiski vomum kotsovissy
Sposoby zapisu:	pismo kotsowiskie, zastępczo alfabet łaciński, cyrylica
Typologia:	aglutynacyjno-fleksyjny
Faktycznie
Utworzenie:	Kazimierz w ? (pomysł) 2016 (nowy start)
Kody
Conlanger–1	kv, kov
W Żibie
Używany w :	Kotsowiszczja, państwa sąsiednie, dawne terytoria kotsowiszczyjskie
Klasyfikacja:	peszalskie wschodniopeszalskie kotsowiskie kotsowiski dialekt kotski dialekt wiski dialekt wałderski
Przykład
Owca i konie „Paza a viky“ Paza ne mabeci šarans bava dorčil vikyns dorons zollyns derebins - zolons gordyns, tixnons aštru režebins. Paza-va vikyv vočel: Čerdo pas jegady, kazat pa dorči tixnons vikyns vorazabyns. Viky-ve vočel: Soh, pazo, čerdo gvas jegady, kazat gva dorči: tixen, mos šarans pazev sgavi v toplyv berasov - de paze šarans ne mabi. Tonst sešil, paza-va s đatros beđertal.
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język kotsowiski, kotsowiszczyzna, potocznie często po prostu kv (kv. vomum kotsovissy) – język sztuczny typu a priori, chociaż z wpływami języków naturalnych, tworzony przez Kazimierza. Jest używany głównie w Kotsowiszczji na Żibie.

Krótka charakterystyka

Kotsowiski (conworldowo) należy do wschodniej gałęzi języków peszalskich, które charakteryzują się uproszczeniem obecnych w prajęzyku dyftongów i istotną rolą palatalizacji. Kotsowiszczyzna jest językiem nominatywno-akuzatywnym, aglutynacyjnym (przechodzącym we fleksyjny). Szyk zdania jest swobodny, najczęściej jednak używa się SVO oraz SOV. Mimo że gramatyka opiera się głównie na językach indoeuropejskich, zawiera niespotykane w nich elementy, takie jak obwiatyw czy kluzywność w pierwszej osobie liczby mnogiej.

Historia jako języka sztucznego

Początki conlangu giną w otchłani niepamięci. Nie wiadomo dokładnie kiedy autor wpadł na pomysł tworzenia swojego własnego języka, być może jest to nawet połączenie kilku starych pomysłów. Pewne jest natomiast to, że w roku 2011 autor podjął decyzję o zapisie języka z powodu zapominania znacznej części słownictwa. Pierwotnie tworzenie języka polegało na stopniowym zastępowaniu polskich słów, końcówek fleksyjnych i słowotwórczych apriorycznymi (m.in. dlatego jest to nooblang). Większość słów utworzonych w tym okresie zawiera zbitkę "tl" (wynikało to prawdopodobnie z inspiracji językiem nahuatl) Później autor zaczął zapożyczać słownictwo z różnych języków indoeuropejskich oraz z PIE. W kolejnym okresie (lata 2016-2017) autor zaczął realistyczniej podchodzić do tworzenia języka, co skutkowało usunięciem większości słów z poprzedniego okresu (niektóre, np. tenč "czas" zostały zachowane z powodu sentymentu autora). Zapoczątkowane wtedy reformy zaowocowały powstaniem obecnej wersji języka w czerwcu 2017 roku. W ciągu następnych miesięcy język został przedstawiony na Polskim Forum Językowym.

Fonologia

Samogłoski

Współczesna standardowa kotsowiszczyzna dysponuje stosunkowo prostym systemem wokalicznym składającym się z jedynie sześciu fonemów samogłoskowych:

	przednie	centralne	tylne
wysokie	i ⟨i⟩, ⟨ü⟩	ɨ ⟨y⟩	u ⟨u⟩
średnie	ɛ ⟨e⟩, ⟨ê⟩, ⟨ä⟩, ⟨ö⟩		ɔ ⟨o⟩, ⟨ô⟩
niskie		a ⟨a⟩

• /i/ – najczęściej realizowane jest jako [i], w sylabach nieakcentowanych może być redukowane do [ʲɪ] (na początku sylaby [ɪ] ).
• /ɨ/ (czasem uznawane za wariant fonemu /i/ po spółgłoskach twardych) – najczęstszą wymową jest [ɘ] jednak w Kotsji przeważa [ɨ]. Spotykane jest również [ɯ]. Taka wymowa występuje głownie w Buanii (Żiba) u rodzimych użytkowników języka buańskiego oraz kiedy występuje po spółgłoskach miękkich, co zdarza się jedynie w niedostosowanych zapożyczeniach i obcych nazwach własnych.
• /u/ – najczęstszą realizacją jest [u], w sylabach nieakcentowanych może być wymawiane [ʊ], pomiędzy spółgłoskami miękkimi – [ʉ] (wersja zredukowana – [ʉ̞]).
• /ɛ/ ‒ właściwie obecnie typową realizacją jest [e̞], nieakcentowanym alofonem – [ə], a pomiędzy miękkimi spółgłoskami – [e] (wersja zredukowana – [ɪ]). ⟨e⟩ i ⟨ê⟩ występują po samogłoskach miękkich, a ⟨ä⟩ i ⟨ö⟩ po twardych.
• /ɔ/ – najczęściej wymawiane jako [o̞], alofonem zredukowanym jest [ə] (właściwie to dawny fonem /ə/ został podzielony pomiędzy /ɛ/ a /ɔ/).
• /a/ – typową realizacją jest [ä], nieakcentowanym alofonem – [ɐ], a pomiędzy spółgłoskami miękkimi [æ] (wersja zredukowana – [ɜ]).

Spółgłoski

System spółgłoskowy kotsowiszczyzny jest znacznie bogatszy i składa się z od 40 do 46 fonemów. Występuje opozycja dźwięczności oraz fonemiczna palatalizacja.

	wargowe		zębowe, dziąsłowe		zadziąsłowe		tylnojęzykowe
	niezmięk.	zmięk.	niezmięk.	zmięk.	niezmięk.	zmięk.	niezmięk.	zmięk.
nosowe	m ⟨m⟩	mʲ ⟨mʹ⟩	n ⟨n⟩	nʲ ⟨nʹ⟩
zwarte	p ⟨p⟩ b ⟨b⟩	pʲ ⟨pʹ⟩ bʲ ⟨bʹ⟩	t ⟨t⟩ d ⟨d⟩	tʲ ⟨tʹ⟩ dʲ ⟨dʹ⟩			k ⟨k⟩ ɡ ⟨g⟩	kʲ ⟨kʹ⟩ ɡʲ ⟨gʹ⟩
afrykaty			t͡s ⟨c⟩ d͡z ⟨x⟩	(t͡sʲ ⟨cʹ⟩) (d͡zʲ ⟨xʹ⟩)	t͡ʃ ⟨č⟩ d͡ʒ ⟨đ⟩	(t͡ʃʲ ⟨čʹ⟩) (d͡ʒʲ ⟨đʹ⟩)
frykatywy	f ⟨f⟩ v ⟨v⟩	fʲ ⟨fʹ⟩ vʲ ⟨vʹ⟩	s ⟨s⟩ z ⟨z⟩	sʲ ⟨sʹ⟩ zʲ ⟨zʹ⟩	ʃ ⟨š⟩ ʒ ⟨ž⟩	(ʃʲ ⟨šʹ⟩) (ʒʲ ⟨žʹ⟩)	x ⟨h⟩ ɣ ⟨q⟩	xʲ ⟨hʹ⟩ ɣʲ ⟨qʹ⟩
płynne, boczne	(w ⟨u⟩)		l ⟨l⟩	lʲ ⟨lʹ⟩			j ⟨j⟩
drżące			r ⟨r⟩	rʲ ⟨rʹ⟩

• /m/ ma przed spółgłoskami wargowo-zębowymi alofon [ɱ]
• /f/ zazwyczaj realizowane jest jako [f], może jednak być wymawiane również jako [ɸ] (jest to starszy wariant) - miękki odpowiednik analogicznie
• /v/ zazwyczaj wymawia się [v], również spotyka się realizację dwuwargową ([β]) oraz jako [ʋ] (szczególnie w Wiszczji) - miękki wariant analogicznie
• /n t d s z t͡s d͡z l r/ są zębowe, chyba, że poprzedzają spółgłoski zadziąsłowe, /t͡s d͡z/ bywają wymawiane miękko – [t͡sʲ d͡zʲ] albo [t͡ɕ d͡ʑ], w gwarze miejskiej Wałdergu /r/ jest wymawiane [ʀ], natomiast na pozostałym obszarze Wałderża przeważa [ʁ], na pozostałym obszarze Kotsowiszczji /r/ często redukuje się do [ɾ], /l/ jest welaryzowane oprócz pozycji przed /ɛ/ (ale są wyjątki), przed spółgłoskami tylnojęzykowymi następuje asymilacja do [ʟ], /n/ w tym samym środowisku przechodzi w [ŋ], a przed frykatywami jest wymawiane jako [ɰ̃] lub [w̃].
• /nʲ tʲ dʲ lʲ/ są w wymowie wzorcowej wymawiane podniebiennie – [ɲ c ɟ ʎ], /sʲ zʲ/ - zębowo, w gwarach jednak /tʲ dʲ/ czasami wymawiane są [t͡ɕ d͡ʑ], a /sʲ zʲ/ - [ɕ ʑ]; /nʲ/ posiada alofon [j̃] występujący przed frykatywami.

Akcent

Akcent jest dynamiczny, w słowach rodzimych inicjalny i stały pod względem morfologicznym – pozostaje na tej samej sylabie po dodaniu przyrostka lub przedrostka. Jeśli jednak słowo ma 4 lub więcej sylab, to akcent poboczny pada na pierwszą z nich, a główny na przedostatnią. W zapożyczeniach pozostawia się zazwyczaj akcent oryginalny.

Fonotaktyka

W wygłosie sylaby może wystąpić zbitka co najwyżej czterech spółgłosek. Niedozwolona jest sekwencja dwóch lub więcej zwartych, z których następna ma bardziej tylne miejsce artykulacji. To samo dotyczy również frykatywów, ale nie nie połączeń tych dwu typów głosek i zwartych z frykatywami, dlatego dopuszczalne jest zakończenie /sk/. Nie dopuszczalne są również zbitki obstruent-sonorna. Zbitki sonornych nie mogą zaczynać się na nosówkę, ani kończyć na /j/ i /r/ (lub /rʲ/). Jeśli chodzi o nagłos, fonotaktyka jest mniej restrykcyjna, dozwolone są ciągi do pięciu spółgłosek. W przypadku zbitki dwóch sonornych, nie może się ona kończyć na /r/ lub /rʲ/.

Szczególne połączenia niedopuszczane przez fonotaktykę

• /sr/ i /zr/ – zmieniają się na odpowiednio /str/ i /zdr/, dlatego przedrostek s- (z-) ma oboczną postać st- używaną jeśli podstawa zaczyna się na /r/.
• /mr/ i /nr/ – ulegają zmianie na odpowiednio /mbr/ i /ndr/, dlatego przedrostek om- (o-) ma oboczną postać omb- jeżeli podstawa zaczyna się na /r/, natomiast przedrostki vyn- (w-) i syn- (z- (wnętrza)) mają wtedy postaci odpowiednio vynd- i synd-.
• /ld/ i /lt/ – te zbitki były historycznie zmieniane na odpowiednio /nd/ i /nt/, co widać w słowie ondu – oba – pierwotnie ol – wszystkie + du – dwa. Ta zmiana nie przebiegała jednak całkowicie bezwyjątkowo, czego najznamienitszym przykładem jest tu nazwa miasta Wałderg (kv. Valderg).
• spółgłoska miękka/stwardniała + ruchome /ɔ/ ⟨ô⟩ – /ɔ/ musi być zastąpione przez /ɛ/ ⟨ê⟩, dotyczy to m.in. odmiany rzeczowników męskich.

Historia fonologiczna

Samogłoski

Wielka monoftongizacja

Zanik dyftongów jest cechą wspólną dla wszystkich języków wschodniopeszalskich, jednak nie wszędzie dał te same rezultaty. W kotsowiskim zaszły następujące zmiany (od prapeszalskiego, przez starokotsowiski do obecnej kotsowiszczyzny):

• *aj → ä /æ/ → ä /ɛ/
• *aw → o
• *ej → ^Ii
• *ew (→ ju) → ^IIu
• *oj → ö /ø/ → ö /ɛ/
• *ow → u
• *ij → ^Ii
• *iw (→ ju) → ^IIu
• *uj → ü /y/ → ü /i/
• *uw → u
• *ĭj → ^Ii
• *ĭw (→ ju) → ^IIu
• *ŏj → y
• *ŏw → u

Na tym samym etapie rozwoju j. kotsowiskiego zaszła również zmiana

• *u → y

Cyfry rzymskie w indeksie górnym oznaczają palatalizacje (I i II).

Dialekt wałderski zachował wymowę ä, ö oraz ü zbliżoną do starokotsowiskiej.

Prawo ô/ê i y/i

Pod tą nazwą kryje się zmiana wartości dwóch samogłosek po j. Zaszła po wielkiej dyftongizacji ale przed II palatalizacją.

• ŏ → ĕ (samogłoska ultrakrótka)
• y → i

Na tym etapie nastąpił podział ŏ (prawdopodobnie szwa) na dwa warianty używane w zależności od położenia, a w następstwie na dwa fonemy.

Powstanie samogłosek ruchomych

W języku prapeszalskim występowały samogłoski ultrakrótkie *ĭ oraz *ŏ (później doszło jeszcze ĕ). W starokotsowiskim nieparzyste licząc od końca słowa (kiedy po drodze natrafi się na pełną samogłoskę, liczenie trzeba zacząć od nowa) uległy zanikowi, natomiast parzyste przekształciły się w odpowiadające im pełne samogłoski. Spowodowało to oboczności w odmianie wielu słów, często w mianowniku występuje o, e lub i, których nie ma w przypadkach zależnych. Do ich oznaczania używa się cyrkumfleksu, ponieważ nie da się jednoznacznie przewidzieć, że dana samogłoska jest ruchoma. Epenteza samogłoskowa zdarza się też w miejscach, w których inaczej wystąpiłaby zbitka spółgłoskowa zakazana przez fonotaktykę.

Spółgłoski

I palatalizacja

Proces zachodząca przed samogłoskami przednimi. Najistotniejsze zmiany:

• *k → č
• *g → đ
• *h → š
• *q → ž

W przypadku pozostałych spółgłosek zaszła jedynie powierzchowna palatalizacja. W późniejszych czasach e w części dialektów przestało zmiękczać poprzedzającą spółgłoskę i zadziąsłowe powstałe w wyniku pierwszej palatalizacji zachowały miękkość jedynie przed i, e oraz ê (ale nie ö i ä).

II palatalizacja

Zachodziła w wyniku koalescencji *j z poprzednią spółgłoską. Najistotniejsze zmiany:

• *t → c
• *d → x
• *s → š
• *z → ž
• *k → č
• *g → đ
• *h → š
• *q → ž

W przypadku pozostałych spółgłosek zaszła jedynie powierzchowna palatalizacja. Z czasem powyżej przedstawione spółgłoski powstałe w wyniku II palatalizacji straciły miękkość (w języku standardowym poza pozycją przed i oraz e nie pochodzącym od dyftongów i z drugiego przegłosu) i zyskały nazwę spółgłosek stwardniałych.

Zapis

Język kotsowiski zapisywany jest własnym pismem alfabetycznym. Zamiennie stosuje się transkrypcję na alfabet łaciński. Istnieją dwa oficjalnie przyjęte systemy zapisu łacińskiego. W pierwszym z nich (używanym również w niniejszym artykule) jedna litera łacińska odpowiada jednej literze kotsowiskiej, co jednak wymaga użycia diakrytyków. Drugi z systemów zamiast znaków diakrytyzowanych używa dwuznaków.

Różnice

• Č č – Cz cz
• Đ đ – Xz xz
• Š š – Sz sz
• Ž ž – Qz qz

Gramatyka

Czasowniki

W języku kotsowiskim czasowniki odmieniają się przez 3 czasy, 4 aspekty, 4 tryby, 2~3 strony i 2 liczby. Nie występują bezokoliczniki, a formą słownikową czasownika jest liczba pojedyncza czasu teraźniejszego aspektu niedokonanego trybu oznajmującego strony czynnej. Wyróżnia się trzy koniugacje różniące się końcową samogłoską formy podstawowej: a, e oraz i. Występuje tylko jeden czasownik nieregularny — set 'być'

Tryb oznajmujący

Inaczej orzekający, indykatyw. Tak jak w języku polskim, używany do przekazywania faktów.

Strona czynna

Czas przyszły

Odmiana czasownika w stronie czynnej:

aspekt		ndok.		prog.		wiel.		dok.
czas ↓	liczba →	poj.	mn.	poj.	mn.	poj.	mn.	poj.	mn.
terazniejszy		-a -e -i	-ä -i -i	set -ab set -eb set -ib	si -ab si -eb si -ib	-aha -eše -iši	-ahä -eši -iši	set -al set -el set -il	si -al si -el si -il
przeszły		-ava -eva -iva	-avä -evä -ivä	bava -ab bava -eb bava -ib	bavä -ab bavä -eb bavä -ib	-ahava -eševa -išiva	-ahavä -eševä -išivä	bava -al bava -el bava -il	bavä -al bavä -el bavä -il
przyszły		-amo -emo -imo	-amö -emö -imö	bamo -ab bamo -eb bamo -ib	bamö -ab bamö -eb bamö -ib	-ahamo -ešemo -išimo	-ahamö -ešemö -išimö	bamo -al bamo -el bamo -il	bamö -al bamö -el bamö -il

Strona bierna

Podmiot jest odbiorcą czynności, dopełnienie jest wykonawcą czynności. Tworzona jest przez zestawienie czasownika set odmienionego w stronie czynnej z odpowiednim imiesłowem biernym.

Odmiana czasownika w stronie biernej:

aspekt		ndok.		prog.		wiel.		dok.
czas ↓	liczba →	poj.	mn.	poj.	mn.	poj.	mn.	poj.	mn.
teraźniejszy		set -an set -en set -in	si -an si -en si -in	set -ag set -eg set -ig	si -ag si -eg si -ig	baha -an baha -en baha -in	bahä -an bahä -en bahe -in	set -ad set -ed set -id	si -ad si -ed si -id
przeszły		bava -an bava -en bava -in	bavä -an bavä -en bavä -in	bava -ag bava -eg bava -ig	bavä -ag bavä -eg bavä -ig	bahava -an bahava -en bahava -in	bahavä -an bahavä -en bahavä -in	bava -ad bava -ed bava -id	bavä -ad bavä -ed bavä -id
przyszły		bamo -an bamo -en bamo -in	bamö -an bamö -en bamö -in	bamo -ag bamo -eg bamo -ig	bamö -ag bamö -eg bamö -ig	bahamo -an bahamo -en bahamo -in	bahamö -an bahamö -en bahamö -in	bamo -ad bamo -ed bamo -id	bamö -ad bamö -ed bamö -id

Strona zwrotna

Podmiot jest zarówno wykonawcą, jak i odbiorcą czynności. Tworzona jest przez użycie zaimka logoforycznego so jako dopełnienia.

Występuje też zaimek jenatyns (mianownik równy biernikowi), który odpowiada z grubsza polskiemu "się nawzajem".

Tryb przypuszczający

Używany do wyrażania warunkowości, relacjonowania hipotetycznych wydarzeń. Tworzony od trybu oznajmującego przez dodanie partykuły säp.

Tryb rozkazujący

Wyraża rozkaz lub życzenie. Tworzony jest poprzez ucięcie końcowej samogłoski formy podstawowej. W przypadku koniugacji e oraz i ostatnia spółgłoska pozostaje miękka. Inaczej niż w języku polskim, tej samej formy używa się dla wszystkich osób.

Rzeczowniki

Przypadek

W języku kotsowiskim występuje 6 przypadków:

• Mianownik oprócz oznaczania podmiotu zdania spełnia funkcję prepozycjonału (z przyimkami położenia, nie ruchu) oraz komitatywu. W przypadku zdań kopulatywnych pełni również rolę dopełnienia.

• Dopełniacz pełni funkcje posesywu, oraz w połączeniu z niektórymi przyimkami ablatywu (w przypadku zaimków miejsca nie wymaga przyimka, czyni z nich zaimki źródła). Może oznaczać również partytyw. Dopełniacza używa się również mówiąc o wykonawcy danej czynności np. „Oreqas bebarid pas” — „Telefon kupiony przeze mnie” Podstawowa końcówka to -s.

• Celownik oznacza dopełnienie dalsze, w połączeniu z niektórymi przyimkami spełnia rolę allatywu (w przypadku zaimków miejsca nie wymaga przyimka, czyni z nich zaimki celu). Poza tym może oznaczać przynależność, albo przeznaczenie, np. „Tot set pav” — „To jest moje”, „To jest dla mnie”. Występują konstrukcje celownikowe. Końcówka to -v.

• Biernik oznacza dopełnienie bliższe. Końcówka: -ns.

• Narzędnik oznacza właściwy instrumentalis. Często jest też używany do oznaczania czasu lub drogi. Np. „Erom” — „Na początku”, albo „Pa hade dorgam” — „Idę drogą”. Odmienione przez narzędnik zaimki miejsca przekształcają się z zaimki drogi. Podstawową końcówką jest -m.

• Wołacz – drugi przypadek niezależny występujący w kotsowiszczyźnie. Pełni rolę wokatywu. Podobnie jak mianownik nie posiada stałego, spółgłoskowego przyrostka.