Język naumowski: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 17:32, 8 lip 2020

język naumowski (rår) naumåzås iknaur

Typologia:	aglutynacyjno-fleksyjny, z szykiem SVO
Utworzenie:	Emilando (w 2020)
Cel utworzenia:	Na potrzeby projektu/konwerldu
Klasyfikacja:	Gamajskie protogamajski (†) prangamajski (†) naumowski
Kody
Conlanger–1	`nau.`
Lista conlangów

Język naumowski ((Rår) naumåzås iknaur, /ˈrɔ̞r ˈnäʊ̯mɔ̞zɔ̞s ˈiknäʊ̯r/) jest językiem z rodziny języków gamajskich. Jest to drugi konlang Emila oparty na protogammajskim. Należy do grupy centralnej.

Język charakteryzują archaiczne cechy takie jak mocne zachowanie pragammajskich dyftongów ai au oraz liczniejsze innowacje typu przejścia u > ü w każdej pozycji, rotacyzmu *z oraz *ħ oraz połączenia pragammajskich *g oraz *q (jako średnionaumowskie ck).

Fonologja

Samogłoski

Pełne

	Przednie		Tylne
	Niezaokrąglone	Zaokrąglone	Tylne
Przymknięte	i (i)	y (ü)	u (u)
Środkowe	e̞ (e)		o̞ (o)
Prawie otwarte	æ (a)		ɔ̞ (å)

Ponadto występują cztery dyftongi, ai, au, ei oraz ou.

Zredukowane

Środkowa	ə (ĕ)
Prawie otwarta	ɐ (ă)

Alochwonia

Samogłoski posiadają kilka dodatkowych alochwonów:

a - [ä] (po welarnej, v i na początku słowa)
å - [ɑ] (po welarnej), [ä] (po ł).
o - [ø̞] (w grupie voP), [ɤ̞] (po welarnej)

Spółgłoski

		Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Z retrofleksją	Podniebienne	Welarne
Nosowe		m (m)	n (n)			ɲ (ń)	ŋ (ŋ, n)
Zwarte	bezdźwięczne	p (p)	t (t)			c (ť)	k (k)
Zwarte	dźwięczne	b (b)	d (d)			ɟ (ď)	g (g)
Afrykaty	bezdźwięczne		ts (c)	tʃ (č)		tɕ (ć)
Afrykaty	dźwięczne		dz (y)	dʒ (y̌)		dʑ (ý)
Szczelinowe	bezdźwięczne	f (f)	s (s)	ʃ (š)	ʂ (ş)	ɕ (ś)	x (ch)
Szczelinowe	dźwięczne	v (v)	z (z)	ʒ (ž)		ʑ (ź)	ɣ (gh)
Drżące	bezdźwięczne		r̥ (hr)
Drżące	dźwięczne		r (r)			rʲ (ŕ)
Boczne, Półsamogłoski			l (l)			ʎ (ĺ), j (j)	w (ł)

Język ten należy do grupy centralnej, zatem wykazuje historyczną zmianę [ɣ] na [ŋ]. Jednakże w późniejszej drodze rozwoju, w odróżnieniu od innych języków centralnych, dźwięk ten się nie zachował w jednolitej postaci, w wielu przypadkach zmieniał barwę i obecne wystąpienia jego wychodzą jedynie z geminacji grupy pɣ. ngh > nŋ > ŋŋ, pozycji wygłosowej (jako grupa ŋk, zapisana nk) i zapożyczeń.

Bardzo charakterystycznym fonemem j. naumowskiego jest bezdźwięczne r (MAF: [r̥], transkrypcja: hr). Pochodzi ono z dawnej geminaty *rr na początku słowa i po spółgłosce. Historycznie wszystkie sonoranty (łącznie z ŋ) miały bezdźwięczne odmianki, ale prócz hr wszystkie się udźwięczniły, Samo hr udźwięczniło się również po palatalizacji i spółgłosce dźwięcznej. Przykład słowa z hr: hrau (zwierzę).

Inną charakterystyczną cechą jest poczwórne rozróżnienie s-š-ş-ś, odpowiednio zębowego, zadziąsłowego, retrofleksyjnego i palatalizowanego. Jest to wyjątkowe pośród języków gammajskich.

Historia

Procesa od pragammajskiego

Procesa na chworum

Przypisy

@@ Linia 23: / Linia 23: @@
 == Fonologja ==
 ===Samogłoski ===
+==== Pełne ====
 {| class="wikitable"
 !
 ! style="font-weight:bold;"  colspan="2" | Przednie
-! style="font-weight:bold;"  rowspan="2" | Środkowe
 ! style="font-weight:bold;"  rowspan="2" | Tylne
 |-
@@ Linia 36: / Linia 36: @@
 | {{IPA|i}} ('''i''')
 | {{IPA|y}} ('''ü''')
-|
 | {{IPA|u}} ('''u''')
 |-
@@ Linia 42: / Linia 41: @@
 | {{IPA|e̞}} ('''e''')
 | {{IPA|}}
-| {{IPA|ə}} ('''ë''')
 | {{IPA|o̞}} ('''o''')
 |-
 | style="font-weight:bold;" | Prawie otwarte
 | {{IPA|æ}} ('''a''')
 |
-| colspan="2" | {{IPA|ɔ̞}} ('''å''')
+| {{IPA|ɔ̞}} ('''å''')
 |}
-Ponadto występują dwa dyftongi odziedziczone od protogammajskiego, '''ai''' oraz '''au'''.
-Głoska '''ë''' na końcu wyrazu zachowuje się specyficznie: zależnie od następnego wyrazu ulega elizji, zachowuje się lub przechodzi w '''e'''.
+Ponadto występują cztery dyftongi, '''ai''', '''au''', '''ei''' oraz '''ou'''.
+==== Zredukowane ====
+{| class="wikitable"
+| style="font-weight:bold;" | Środkowa
+| {{IPA|ə}} ('''ĕ''')
+|-
+| style="font-weight:bold;" | Prawie otwarta
+| {{IPA|ɐ}} ('''ă''')
+|}
 ==== Alochwonia ====
@@ Linia 69: / Linia 75: @@
 !Podniebienne
 !Welarne
-!Krtaniowe
 |- align="center"
 ! colspan="2" | Nosowe
@@ Linia 77: / Linia 82: @@
 |{{IPA|ɲ}} ('''ń''')
 |{{IPA|ŋ}} ('''ŋ, n''')
-|
 |- align="center"
 ! rowspan="2" |Zwarte
@@ Linia 86: / Linia 90: @@
 | {{IPA|c}} ('''ť''')
 |{{IPA|k}} ('''k''')
-|
 |-
 !<small>dźwięczne</small>
@@ Linia 94: / Linia 97: @@
 |{{IPA|ɟ}} ('''ď''')
 | {{IPA|g}} ('''g''')
-|
 |- align="center"
 ! rowspan="2" | Afrykaty
@@ Linia 103: / Linia 105: @@
 |
 |{{IPA|tɕ}} ('''ć''')
-|
 |
 |-
@@ Linia 109: / Linia 110: @@
 |
 ||{{IPA|dz}} ('''y''')
-|{{IPA|dʒ}} ('''ǧ''')
+|{{IPA|dʒ}} ('''y̌''')
-|
-|
 |
+|{{IPA|dʑ}} ('''ý''')
 |
 |- align="center"
@@ Linia 123: / Linia 123: @@
 |{{IPA|ɕ}} ('''ś''')
 |{{IPA|x}} ('''ch''')
-|{{IPA|h}} ('''h''')
 |-
 !<small>dźwięczne</small>
@@ Linia 132: / Linia 131: @@
 |{{IPA|ʑ}} ('''ź''')
 |{{IPA|ɣ}} ('''gh''')
-|
 |- align="center"
 ! rowspan="2" | Drżące
@@ Linia 138: / Linia 136: @@
 |
 | colspan="2" | {{IPA|r̥}} ('''hr''')
-|
 |
 |
@@ Linia 148: / Linia 145: @@
 |
 | {{IPA|rʲ}} ('''ŕ''')
-|
 |
 |-
@@ Linia 157: / Linia 153: @@
 |{{IPA|ʎ}} ('''ĺ'''), {{IPA|j}} ('''j''')
 |{{IPA|w}} ('''ł''')
-|
 |}
 Język ten należy do grupy centralnej, zatem wykazuje historyczną zmianę [{{IPA|ɣ}}] na [{{IPA|ŋ}}]. Jednakże w późniejszej drodze rozwoju, w odróżnieniu od innych języków centralnych, dźwięk ten się nie zachował w jednolitej postaci, w wielu przypadkach zmieniał barwę i obecne wystąpienia jego wychodzą jedynie z geminacji grupy '''pɣ. ngh > nŋ > ŋŋ''', pozycji wygłosowej (jako grupa '''ŋk''', zapisana '''nk''') i zapożyczeń.
@@ Linia 167: / Linia 162: @@
 == Historia ==
 === Procesa od pragammajskiego ===
-====Zmiana *γ > *ŋ (grupa centralna)====
+[https://jezykotw.webd.pl/f/index.php/topic,2637.msg92332.html#msg92332 Procesa na chworum]
-Prawdopodobnie pierwszą zmianą było przejście '''*γ > *ŋ'''. Ta zmiana została przeprowadzona w całej grupie centralnej. Spowodowało to, że naumowski jest genetycznie spokrewniony z [[Język ńamski|ńamskim]] oraz [[Język ngamski|ngamskim]]. Dźwięk '''*ŋ''' później został jednak rozwinięty na kilka sposobów.
-==== Wydłużenie samogłosek wysokich przed *r ====
-Pierwszą charakterystyczną, ale niezbyt dużą zmianą było wydłużenie pragammajskich krótkich '''*i''' oraz '''*u''' przed spógłoską '''*r''' (nie geminatowaną). Odbyło to się jeszcze przed rotacyzmem, dlatego samogłoski te przed '''r''' z rotacyzmu nie uległy wydłużeniu.
-Schemat tej zmiany jest dosyć prosty:
-* *'''ir > *īr'''
-* *'''ur > *ūr'''
-==== Rotacyzm naumowski ====
-* *'''z > r'''
-* *'''ħ > r'''
-Podczas tej zmiany trzy spółgłoski zlały się w jeden dźwięk '''r'''. Jest to pierwsza wyróżniająca zmiana w naumowskim: o ile zmiana '''z > r''' jest dosyć powszechna, to już problemem jest '''ħ > r''' z powodu niepodobieństwa głosek. Możliwe, że obie spółgłoski przeszły w '''r''' przez dwa różne procesa – fazą przejściową rotacyzmu '''*ħ'''  mógł być dźwięk [{{IPA|ʁ}}], który dopiero później zlał się z '''r'''.
-==== Zanik *q oraz metateza grup ārC oraz Vrrr ====
-Przed zanikem iloczasu odbyły się trzy, niepowiązane zmiany
-* *'''ārC > *rāC'''
-* *'''Vrrr''' > *'''rVrr'''
-* *'''q > *ck (długie k)'''
-==== Zanik iloczasu ====
-Powszechna w językach gammajskich zmiana odbyła się dosyć inaczej w naumowskim:
-* *'''a > *å'''
-* *'''ā > *a'''
-* *'''i > *e'''
-* *'''ī > *i'''
-* *'''u > *o'''
-* *'''ū > *u'''
-Podczas gdy większość potomków zdyftonizowała '''*ī *ū''', w naumowskim te po prostu się skróciły, zaś '''*i *u''' uległy obniżeniu do '''e o'''. Podobną zmianę można zaobserwować tylko w [[Baukut|Baukucie]], z tym, że '''*ū''' ostatecznie się zlało z '''*ī'''. Natomiast '''*a > å, *ā > a''' wydaje się być przeciwieństwem zwyczajnego rozwoju iloczasu (z wyłączeniem onskiego i Baukutu), ale jest nieco podobny do zongepajckiego (długie '''*ā''' staje się głoską przednią).
-==== Staronaumowska przesuwka spółgłosek====
-Podczas tej zmiany spółgłoski przedniojęzykowe zwarte stają się afrykatami, zaś zębowe szczelinówki stają się zwartymi. Dźwięk '''*dz''' szybko się uprości do '''*z''', uzupełniając lukę po rotacyzmie.
-* '''*t > *c''' [ts]
-* '''*d > *dz > *z'''
-* '''*þ > *t'''
-* '''*ð > *d'''
-==== Przejście grupy *nŋ w *ŋŋ ====
-Mała, ale drastyczna zmiana w naumowskim. Grupa '''*nŋ''' się asymiluje do '''*ŋŋ'''. Powstaje w ten sposób siódma gieminata w naumowskim, która jako jedyna wytrzyma drastyczne zmiany związane z zanikem dźwięku '''*ŋ'''.
-==== Zanik n tylnojęzykowego ====
-Gigantyczna i jedna z najważniejszych zmian w naumowskich. Dźwięk '''*ŋ''' zanika w nagłosie i śródgłosie, zaś w wygłosie traci swoją samodzielność.
-* '''*ŋ > *nn''' (w nagłosie i po spółgłosce)
-* '''*ŋ > *kn''' (w śródgłosie)
-* '''*ŋ > *ŋk''' (w wygłosie i przed spółgłoską)
-Jednocześnie odbywa się '''*nk''' > '''*ŋk''', przez co samodzielne '''*ŋ''' istnieje tylko w gieminacie. W ten sposób pragammajska gamma zaczyna tracić swoją odrębność w naumowskim.
-==== Zanik spółgłosek dźwięcznych ====
-Kolejna charakterystyczna zmiana, spółgłoski dźwięczne stają się bezdźwięcznymi giemnatami.
-* '''*b > *pp'''
-* '''*d > *tt'''
-* '''*g > *ck'''
-* '''*z > *ss'''
-W ten sposób pragammajskie '''*g *q''' się połączyły jako '''*ck'''.
-==== Lenicja międzysamogłoskowa ====
-Przeprowadzona została dosyć typowo. Dzięki niej pojawiły się nowe spółgłoski dźwięczne.
-* '''*VppV > *VpV > *VbV'''
-* '''*VttV > *VtV > *VdV'''
-* '''*VckV > *VkV > *VgV'''
-* '''*VssV > *VsV > *VzV'''
-* '''*VfV > *VvV'''
-==== ''Fortition'' *w, *ww oraz powstanie nowej γammy ====
-Krótko po lenicji '''*w''' przeszło w '''*v''', zaś '''*ww''' się skróciło i ostatecznie zostało wzmocione do γammy (być może początkowo labjalizowanej).
-* '''*w > v''' (nie w dychwtongach)
-* '''*ww > *w > gh /ɣ/'''
-Dzięki tej zmianie została przerwana allochwonia '''*f-*v''' i pojawiła się nowa γamma. Znikł także fonem /w/, który jednak pozostał obecny w dychwtongach.
 ==Przypisy==