Język nissidzki

język nissidzki nisĭdeçãinïa sønda
Utworzenie:	Obcy w ok. 2012 (zapiski)
Używany w (Kontynent Istanbudzki):	Nissida, Marnesa
Typologia:	zasadniczo fleksyjny, zasadniczo SVO
Klasyfikacja:	języki laryngijskie języki złożone język nissidzki
Lista conlangów

Język nissidzki (też język nisidzki, język nowolaryngijski) — język należący do grupy języków laryngijskich i podgrupy tzw. języków złożonych, używany w Nissidzie przez 98 milionów ludzi w Nissidzie i 81 milionów ludzi w Marnesie. Standardy nissidzki i marneski są w pełni wzajemnie zrozumiałe. Różnice między nimi są głównie kosmetyczne poza tym, że marneski może być też pisany alfabetem laryngijskim, natomiast nissidzki stosuje w zasadzie tylko łacinkę (nissidzcy tzw. staroobrzędowcy czasami stosują alfabet larnyngijski). Do tej samej gałęzi języków złożonych należy również język rydwański, spokrewniony w około 88% z nissidczyzną, a także język harbencki, zrozumiały w mowie w ok. 76%. Pozostałe języki laryngijskie znacznie bardziej się różnią od grupy języków złożonych i wykazują mały stopień zrozumiałości, choć ogólnie współczesne języki laryngijskie spaja więcej wspólnych elementów niż chociażby język polski i język niemiecki. Należy też wiedzieć, że język nissidzki uważa się za bezpośredniego kontynuatora pisanej tradycji języka starolaryngijskiego.

Fonologia

Nissidzki należy do języków o dość bogatym zestawie zarówno samogłosek, jak i spółgłosek. Jest w nim również pełno dyftongów.

System samogłoskowy

W języku nissidzkim iloczas samogłoski ma wartość dystynktywną. Samogłoski dzielimy na normalne i krótkie. Większość samogłosek ma odpowiadającą parę z samogłoską normalną i krótką, w której obrębie rozróżnia się poza iloczasem również barwę samogłoski.

	Przednie	Środkowe	Tylne
Przymknięte	i /i/		u /u/
Prawie przymknięte	ĩ /ɪˑ/		ũ /ɯ̞˙/
Półprzymknięte		ẽ /ɘˑ/	ø /o/
Półotwarte	e /ɛ/	õ /ɜ˙/	o /ɔ/
Prawie otwarte	ã /æ˙/
Otwarte		a /ä/	ao /ɑ/

Z gramatycznego punktu widzenia krótkie i normalne układają się odpowiednio w pary:

• ã /æ˙/ ― a /ä/
• ẽ /ɘ˙/ ― e /ɛ/
• ĩ /ɪ˙/ ― i /i/
• õ /ɜ˙/ ― o /ɔ/
• ũ /ɯ̞˙/ ― o /u/

Pozostałe samogłoski, tj. ao /ɑ/, ø /o/ są bez pary (z wyjątkiem ø w kilku czasownikach). Z historycznego punktu widzenia jednak były to długie odpowiedniki odpowiednio a /ä/ i o /ɔ/.

Dyftongi

Rozróżniamy następujące dyftongi:

• au /äw/
• ou /ɔw/
• ai /äj/
• ãi /æ˙j/
• ei /ɛ˙j/
• ẽi /ɘ˙j/
• ui /uj/
• ũi /ɯ̞˙j/

Alofonia i procesy fonetyczne

• Na końcu wyrazu dyftong ãi /æ˙j/ wymawiamy jak [e], natomiast dyftong ũi /ɯ̞˙j/ wymawiamy jak [y]. Zasada ta jest lekko zmodyfikowana w Marnesie, gdzie na ogół się wymawia odpowiednio [ej] i [ʏj].
• Fonem ã /æ˙/ pod akcentem i po akcencie redukujemy do ẽ /ɘ˙/, rzadziej też do e /ɛ/. Marnesi redukcję zwykle ograniczają do wygłosu.

System spółgłoskowy

Nissidczyzna wyróżnia się bogatym zestawem spółgłosek różnego rodzaju w stosunku do innych laryngijskich.

	Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Retrofleksyjne	Podniebienne	Welarne	Krtaniowe
Nosowe	m /m/		n /n/
Zwarte	p /p/ • b /b/	t /t̪/ • d /d̪/				k /k/ • g /g/
Zwarto-szczelinowe		ţ /t̪s̪ʲ/
Szczelinowe	f /f/ • v /v/	s /s̪/ • ç /s̪ʲ/ • z /z̪/		sj /ʂ/ • zj /ʐ/		hj /x/	h /h/
Płynne	u /w/	ļ /ɫ̪/	l /l/		i /j/
Drżące			r /r/

Alofonia i procesy fonetyczne

• Na końcu wyrazu i przed spółgłoską wszystkie spółgłoski zwarte i szczelinowe ulegają ubezdźwięcznieniu, tj. /b/ > /p/, /d̪/ > /t̪/, /g/ > /k/, /v/ > /f/, /z̪/ > /s̪/, /ʐ/ > /ʂ/.
• W Marnesie fonem r /r/ można wymawiać w sposób języczkowy, tj. [ʁ].
• W Marnesie fonem hj /x/ często wymawia się długo, tzn. [xː].

Akcent

Akcent w języku nissidzkim jest swobodny (różne wyrazy mają akcent na różnym miejscu) i ruchomy (formy gramatyczne jednego wyrazu mogą różnić się pozycją akcentu). Akcent główny może padać zarówno na samogłoskę normalną, jak i krótką. Akcent poboczny z kolei przeważnie pada na sylabę odległą parzyście od sylaby, na którą pada akcent główny. Na ogół każdy rodzaj akcentu oddajemy na piśmie.

Pisownia

Obowiązuje następujący zestaw liter w języku nissidzkim (pismo łacińskie):

• a, ã, ă, ȃ, ä, b, c, ç, d, e, ẽ, ĕ, ȇ, ë, f, g, h, hj, i, ĩ, ĭ, ȋ, ï, j, k, l, ļ, m, n, o, õ, ŏ, ȏ, ö, ø, p, r, s, t, ţ, u, ũ, ŭ, ȗ, ü

Litery sj, v, z i zj są używane tylko w wyrazach obcego pochodzenia i są w takiej kolejności na końcu słownika. Dwuznak ao nie traktuje się jako osobnej litery, podobnie jak dyftongi.

Litery u i i funkcjonują jako spółgłoski, jeżeli poprzedza je samogłoska, chyba że na nich zaznaczona jest diereza.

Ogólne zasady pisowni diakrytyków

Jeżeli mamy do czynienia z akcentowaną samogłoską normalną, to zaznaczamy nad nią brewis (np. ă), chyba że:

• jest to pierwsza w wyrazie (licząc od początku rdzenia) sylaba z samogłoską normalną, chyba że:
  • wyraz należy do paradygmatu ruchomego w obu liczbach
  • samogłoski redukowane i nieredukowane w rozważanej sylabie (i tylko tej) wymieniają się w różnych formach gramatycznych
• jest to ø
• samogłoska należy do dyftongu zapisywanego jako au lub ou (istnieją wyjątki)
• jest obok samogłoska z dierezą, chyba że jednoznacznie wiadomo, gdzie pada akcent (istnieją wyjątki)

Znak akcentu głównego stawiamy też w pewnych jednosylabowych wyrazach, które mają akcent emfatyczny.

Jeżeli mamy do czynienia z samogłoską normalną z akcentem pobocznym (czyli wyraz jest przynajmniej trzysylabowy), przy czym obowiązują zasady stawiania akcentu głównego. Do tego znak akcentu pobocznego stawiamy również w niektórych jednosylabowych słowach, aby zaznaczyć, że nie posiadają własnego akcentu. Są też pewne wyjątki, gdzie nie stawia się znaku akcentu pobocznego mimo spełnienia wszystkich przesłanek.

Dierezę (np. ä) z kolei stawiamy:

• zawsze na drugiej samogłosce z rzędu, jeśli następuje hiatus (spotkanie się dwóch samogłosek obok siebie), bez względu na to, czy w piśmie mogłyby razem tworzyć dyftong, czy nie — zasada również dotyczy wyrazów obcych
• nad końcową samogłoską, aby zaznaczyć, że samogłoska nie jest końcówką fleksyjną, tylko należy do tematu
• nad literą e, jeśli ją wymawiamy jak a /a/.

Morfologia

Nissidczyzna ma rozległą fleksję, z częstymi wymianami samogłosek, przesunięciem akcentu i supletywnością. Są jednak podstawowe różnice w stosunku do takich języków indoeuropejskich jak łacina, polski czy rosyjski, m.in.:

• nie funkcjonuje na ogół pojęcie przyimków, dlatego większość dopełnień łączy się za pomocą odpowiedniego przypadka,
• istnieje system cząstek podobny do "dodatkowych" przypadków w języku węgierskim, za pomocą którego wyrażamy relacje czasowe i przestrzenne,
• istnieje rozległy system czteroaspektowy, niepodobny do tego, co znamy z większości języków indoeuropejskich.

Czasownik

Czasownik odmieniamy przez osoby, liczby, czasy i tryby. Mamy do tego również szczególne formy: bezokolicznik i imiesłów czynny. Co ciekawe, nie ma w nissidzkim pojęcia strony biernej ani nie ma imiesłowu biernego. Do tego niektóre rzeczowniki w liczbie pojedynczej łączą się z czasownikiem w liczbie mnogiej.

Bezokolicznik

Mamy trzy zestawy końcówek:

• -ãi (wariant nieakcentowany) lub -ăi (wariant akcentowany);
• -a (wariant nieakcentowany) lub -ă (wariant akcentowany);
• końcówka zerowa (Ø).

Czas teraźniejszy prosty

W czasie teraźniejszym jest najwięcej reguł i odchyleń od nich. Dzielimy czasowniki na kilka grup pod względem odmiany. Końcówki są zaznaczone kolorem, wymiany tematu kolorem niebieskim, natomiast akcent podkreśleniem.

	bezokolicznik	1.lp.	1.lm.	2.lp.	2.lm.	3.lp.	3.lm.	inne
1	hanţa (wygrywać)	hanţãi	hanţãie	hanţa	hanţaï	hanţe		nãihja (leżeć), øblãia : øbl- (przepraszać)
1b	seplũnta (pomagać)	seplũntãi	seplũntãie	seplũnta	seplũntai	seplũnţe		hrãndăţ (zmieniać); wyrazy obce jak nomăţ (nazywać), instalăţ (instalować) itd.
2	bløha (umierać, konać)	bløhãi	bløhië	bløha	bløhaï	bløhi		hlenda (oglądać), ãi : hon- (stać się, być)
3	deļa (myśleć)	deļãi	deļãie	deļă	deļăï	deļe	deļĕ	nehjta (sprzątać, zamiatać), masa (czytać), ļemţa (pływać), lãiţa (skakać)
4	seba (mieć)	sebãi	sebãie	sebă	sebăï	sebi	sebĭ	tøha (słyszeć, słuchać), fløha (prosić), haļna (gotować)
5	hona (lubić)	hønãi	honãie	hønă	hønăï	hone	honĕ	ũça (żyć)
6	saţa (pytać)	saţãi	saţãie	sãţă	sãţaï	saţe	saţĕ	sahjta (łamać, psuć)
7	hresţãi (rosnąć)	hresţăi	hresţãië	hresţă	hresţăï	hresţe	hresţĕ
7b	hadanţãi (rodzić, rodzić się)	hadănţãi	hadanţãië	hadănţa	hadănţai	hadanţe	hadănţe	delmeţãi (płacić), hara : høreţ/hørĕţ- (jechać)
8	størãi (szukać)	størăi	størãië	støră	størăï	støri	størĭ
9	søldãi (mieć powinność)	søldĭ	søldië	søldă	søldăï	søldi	søldĭ	deçnãi (rzucać)
10	tepãi (pisać)	tepĭ	tepië	tẽpă	tẽpaï	tepi	tẽpĭ	hrepãi (ciąć)
11	hounãi (chcieć)	hounã	hounãië	hoună	hounăï	houna	hoună	saorãi (myć, prać)
11b	hørenţãi (marzyć, śnić)	hørenţã	hørenţãië	hørĕnţa	hørĕnţai	hørenţa	hørĕnţa
12	delãi (widzieć)	delã	delãië	dẽlă	dẽlăï	dela	delă	nesãi (spać)
13	blãi : blãh- (mówić)	blãhăi	blãhăie	blãhă	blãhaï	blãhĕ	blãhei	søblãiȃi (mówić, rozmawiać)
14	hũiă (dawać)	huiăi	hũiăie	huiă	huiăï	hũiĕ	hũiei	sãhjă (brać), stũnă (pić), sẽimă (jeść), hrãtă : 3.os. -ţ- (kraść)
15	blũhă (grać, bawić się)	bluhăi	blũhăie	bluhă	bluhăï	blũhĭ		fãdră (spadać, upadać)
16	fahjă (latać, lecieć)	fahjăi	fahjăie	fãhjă	fãhjaï	fahjĕ	fãhjĕ	hnertă : 3.os. -ţ- (stać, stawiać)
17	dahă (robić)	dahăi	dahăie	dãhă	dãhaï	dahĭ	dãhĭ	htenă (wiedzieć), sodă (móc), depă (siedzieć)
18	saondăi (nosić)	saondĭ	saondië	saondă	saondăï	saondĕ
19	sãrnăi (kupować)	sarnăi	sãrnăië	sarnă	sarnăï	sãrnĕ		stẽmăi (trzymać)
niereg.	heta (iść)	hendã	hendãië	harnă	harnăï	henda	hendă
niereg.	açhȇta (przychodzić, pochodzić)	açhȇndã	açhȇndãië	açhȃrna	açhȃrnai	açhȇnda		aonhȇta (wchodzić)
niereg.	fenă (kochać, płonąć)	fandã	fandãië	fẽnă	fẽnaï	fanda	fandă
niereg.	senă (być)	esĭ	esãie	ẽrdă	ẽrdaï	esi	ẽsĭ
niereg.	ẽdă (biegać, biec)	edăi	ẽdăie	enă	enăï	ẽdĭ

Czas przeszły prosty

Czas przeszły rządzi się mniejszą liczbą reguł, jednak częściej zdarzają się supletywne tematy w porównaniu do czasu teraźniejszego.

	bezokolicznik	1.lp.	1.lm.	2.lp.	2.lm.	3.lp.	3.lm.	inne
1	ãi : hon- (być, stać się)	honu͂i	honu͂ie	honu	honuï	honui	honei	hounãi (chcieć), delãi (widzieć), nomăţ (nazywać), sodă (móc), hlenda : hlũh- (oglądać)
2	bløha : blãhj- (umierać)	blãhjãi	blãhjãie	blãhja	blãhjaï	blãhje	blãhjei	seplũnta : seplũh- : 2.os.mn. -ai (pomagać), øblãia : oblũh- : 2.os.mn. -ai (przepraszać)
3	heta : her- (iść)	heru͂i	heru͂ie	herŭ	herŭï	heru	herui	søldãi (mieć powinność), størãi (szukać), hresţãi : hresn- (rosnąć), htenă : hter- (wiedzieć)
4	hona (lubić)	hønu͂i	hønu͂ie	hønŭ	hønŭï	hønu	hønui
5	saondăi (nosić)	saondu͂i	saondu͂ie	saondŭ	saondŭï	saondui	saondei	lãiţa (skakać)
6	stẽmăi (trzymać)	stemu͂i	stemu͂ie	stemŭ	stemŭï	stemui	stemei
7	sãrnăi : sørn- (kupować)	sørnãi	sørnãie	sørnă	sørnăï	sørne	sørnei
8	senă : hod- (być)	hodã	hodãie	hodă	hodăï	hoda	hodai
9	tøha : tu͂hj- (słyszeć, słuchać)	tu͂hjŭi	tu͂hjŭie	tu͂hjŭ	tu͂hjuï	tu͂hjĕ	tu͂hjei	ũça (żyć), stũnă : stũh- (pić)
10	sãhjă : suhj- (brać)	suhjŭi	suhjŭie	suhjŭ	suhjŭï	suhjĕ	suhjei	sẽimă (jeść)
11	dahă : du͂i- (robić)	du͂iăi	du͂iăie	du͂iă	du͂iaï	du͂iĕ	du͂iei	blãi : blu͂i- (mówić, rozmawiać), hrãtă : hru͂i- (kraść)

System aspektowy

W języku nisidzkim, jak i w wielu innych językach laryngijskich, można wyróżnić szczególne cechy czasownika, wskazujące m.in. na powtarzalność bądź ciągłość danej czynności lub stanu. Wyrażane są one za pomocą specjalnej kategorii gramatycznej zwanej aspektem. W wielu przypadkach czasowniki z innym aspektem niż prosty mają inne/dodatkowe znaczenia niż w przypadku aspektu prostego (tzw. leksykalizacja aspektu). Ważną rzeczą w systemie aspektowym w j. nissidzkim jest również fakt, że nie oddaje się w nim kontrastu między czasownikami niedokonanymi a czasownikami dokonanymi, co istotnie odróżnia nissidczyznę od chociażby języków słowiańskich. W języku nisidzkim mamy cztery aspekty: prosty, stanowy, (prosty) wielokrotny, stanowy wielokrotny. Dodatkowo kryteria dotyczące klasyfikacji czasownika do danego aspektu nie zawsze są jednoznaczne i intuicyjne.

Aspekt prosty

Aspekt prosty generalnie służy do wyrażania czynności, które trwają w przez określony czas lub są umiejscowione w konkretnym punkcie na osi czasu. Formy koniugacyjne podawane w słownikach są formami w aspekcie prostym. Najważniejsze grupy czasowników wraz z kontekstami, dla których stosuje się aspekt prosty:

• czynności życia codziennego, wykonywane w konkretnym miejscu i czasie, np. tepãi (pisać, np. list do rodziny), sãrnăi (kupować, np. mięso na obiad), stũnă (pić, np. wodę);
• czasowniki ruchu wyrażające przemieszczanie się z jednego punktu do drugiego, np. heta (iść, np. do pracy), ẽdă (biec, np. do przystanku);
• wszystkie czasowniki modalne i czasowniki wyrażające emocje w standardowych sytuacjach, np. hona (lubić, np. lody), søldãi (powinienem/powinnam, np. posprzątać pokój);
• czasowniki wyrażające przejście do konkretnego stanu, np. ũça (dożyć, np. 100 lat), bløha (umierać, np. w czasie pobytu w szpitalu);
• jednorazowe czynności kierowane do konkretnego odbiorcy, np. søblãiȃi (prowadzić rozmowę, np. z dawnym kolegą), delmeţãi (zapłacić, np. komuś za podwózkę do domu);
• czynności trwające potencjalnie dość krótko, np. hresţãi (rosnąć, np. o nadmuchiwywanym balonie), størãi (szukać, np. kluczy od mieszkania);
• czasowniki główne opisujące pewne chwilowe lub tymczasowe stany, np. senă (być, np. smutnym, brudnym + wiele innych znaczeń, np. rozumieć - senă dardãi), ãi (być, np. prawnikiem, bezrobotnym, w ciąży + wiele innych znaczeń, np. kończyć 20 lat - ãi damãipaiã).

Aspekt stanowy

Aspekt stanowy służy przede wszystkim do wyrażania stanów (w przeciwieństwie do czynności). Formy aspektu stanowego we wszystkich czasach, liczbach i osobach tworzy się, używając czasownika posiłkowego senă (być) + bezokolicznika. Zdarza się również przypadki, w których korzysta się z czasownika posiłkowego ãi (być, stawać się). Najważniejsze grupy czasowników, dla których stosuje się aspekt stanowy:

• czasowniki opisujące stałe cechy, np. senă nomăţ (nazywać się, np. przy pytaniu o imię), senă hadanţãi (być urodzonym, np. przy pytaniu o datę urodzenia), ãi senă (być, np. przystojnym, niskim, Polakiem - formy osobowe z czas. posił. senă, np. esĭ senă);
• czasowniki opisujące właściwości obiektów, np. senă hresţãi (być wyrośniętym, np. o cieście wyjętym z piekarnika), senă hrepãi (być obciętym, np. o włosach);
• czasowniki opisujące konkretne skutki pewnych procesów poznawzych, np. senă tøha (usłyszeć, np. rozmowę), senă hlenda (zobaczyć, np. plamę na koszuli), senă htenă (dowiedzieć się, np. o cudzej tajemnicy);
• czasowniki będące stwierdzeniem pewnego stanu, np. senă ũça (żyć, np. o poszukiwanym mężczyźnie), senă instalăţ (instalować się, np. o nowej aplikacji na komputerze);
• czasowniki ruchu stosowane w sensie przenośnym, abstrakcyjnym, np. ãi heta (iść, lecieć, np. o bieżących sprawach), ãi açhara (wpadać, np. do kogoś w gościnę);
• czasowniki dotyczące pewnych przyjętych przepisów, zasad, umów, systemów, np. senă sahjta (łamać, np. zasady ruchu drogowego), senă fãdră (upadać, np. o komunizmie w Europie), senă stẽmăi (zachowywać, trzymać się, np. dystansu społecznego);
• czasowniki wyrażające zmianę odczuć, emocji, osobowości, stanu świadomości, np. ãi fenă (zakochiwać się, np. w znajomej poznanej na imprezie), senă sẽimă (najeść się, np. pysznym obiadem), senă nesãi (usnąć, np. po powrocie z nocnej zmiany).

Aspekt wielokrotny

Aspekt wielokrotny głównie służy do opisywania czasowników ogólnych, mających charakter rutyny. Formy aspektu wielokrotnego we wszystkich czasach, liczbach i osobach tworzy się, dodając przed czasownikiem cząstkę hø-. Zdarzają się formy tworzone nieregularnie. Najważniejsze grupy czasowników, dla których ma zastosowanie aspekt wielokrotny:

• czasowniki opisujące przyzwyczajenia, rutyny, zwyczaje, np. høstũnă (pijać, np. kawę każdego ranka), høhlȇnda (oglądać, np. wiadomości wieczorne codziennie), høsaorãi (myć, np. podłogi jako obowiązek domowy);
• czasowniki opisujące pewne zamiary, plany, wyobrażenia, np. hørenţãi (marzyć, np. o mieszkaniu na wiosce - czasownik hørenţãi nie istnieje bez cząstki hø-), høstørãi (szukać, np. kandydata na męża), sãhjă (zabierać się, np. do mycia naczyń);
• czasowniki opisujące czynności, które przeważnie są wykonywane wielokrotnie lub przez dłuższy czas, np. høsãhjă (pobierać, np. zasiłek rodzinny), hødȇlmeţãi (opłacać, np. kartę wędkarską);
• czasowniki wyrażające nieukierunkowany ruch, np. høhȇta (chodzić, np. w kółko), høẽdă (biegać, np. wokół stadionu);
• czasowniki opisujące proces, przemianę, zjawisko, np. høhrȇsţãi (rosnąć, np. o cieście w piekarniku), høhȃļna (gotować się, np. o jajkach w wodzie), høsaorãi (prać się, np. o praniu w pralce);
• czasowniki dotyczące trwających przez jakiś czas procesów poznawczych, np. hødȇļa (robić przemyślenia, np. o życiu), høtøha (wysłuchiwać, np. śpiewu ptaków).

Aspekt stanowy wielokrotny

Aspekt stanowy wielokrotny stosuje się głównie dla czasowników opisujących pewne długo trwające stany. Formy tego aspektu we wszystkich czasach, liczbach i osobach tworzy się za pomocą czasownika posiłkowego senă + bezokolicznika z przedrostkiem hø- (tym samym co dla aspektu wielokrotnego). Zdarzają się formy tworzone nieregularnie, formy z czasownikiem posiłkowym ãi oraz oznaczanie wielokrotności na czasowniku posiłkowym zamiast na bezokoliczniku. Najważniejsze grupy czasowników, które wykorzystują aspekt stanowy wielokrotny:

• stany dotyczące zdrowia, psychiki, samopoczucia, np. senă høstẽmăi (znosić, wytrzymywać, np. mobbing w pracy), senă hønãihja (leżeć, np. w łóżku z powodu gorączki);
• czasowniki ruchu stosowane w sensie przenośnym, wyrażające ciągłe czynności, np. hãi açhara (dochodzić, np. do prawdy), hãi ẽdă (biec, płynąć, np. o czasie);
• czasowniki odnoszące się do pewnych reguł i faktów, np. senă høhrȇpãi (przecinać się, np. o dwóch prostych na płaszczyźnie), senă hødȇçnãi (rzucać, np. o najkrótszym cieniu patyka w trakcie trwania południa).

Rzeczownik

Rzeczowniki w języku nisidzkim odmieniają się przez przypadki i liczby. W nisidczyźnie nie istnieje znana z wielu języków indoeuropejskich kategoria rodzaju gramatycznego. Rzeczowniki posiadają dość skomplikowaną odmianę. Kilka z przypadków służy jako podstawa dla form przyimkowych.

Omówienie przypadków

W języku nisidzkim istnieje 8 przypadków:

• mianownik (M.) - jest to forma podstawowa, stosujemy ten przypadek przede wszystkim do oznaczenia podmiotu w zdaniu;
• dopełniacz (D.) - przypadek on służy głównie do oznaczania przydawki, zwłaszcza takiej oznaczającej przynależność;
• biernik (B.) - przypadek ten służy przede wszystkim do wyrażania dopełnienia w zdaniu (w nisidzkim formalnie nie rozróżniamy pomiędzy dopełnieniem dalszym a bliższym);
• wołacz (W.) - przypadek ten służy najczęściej do oznaczenia togo, że orzeczenie występuje w trybie rozkazującym lub życzącym (w zdaniach złożonych), wołacz pełni też funkcję adresatywną;
• ablatyw (A.) - główną funkcją tego przypadka jest wyrażanie kierowania się desygnatu coraz dalej od obiektu opisywanego przypadkiem;
• celownik (C.) - główną funkcją tego przypadka jest wyrażanie kierowania się desygnatu w stronę obiektu opisywanego tym przypadkiem (allatyw), rzadziej pełni funkcję dopełnienia w zdaniu;
• lokatyw (L.) - przypadek ten stosujemy przede wszystkim do wyrażania znajdowania się desygnatu w zasięgu obiektu opisywanego tym przypadkiem (bliski polskiemu miejscownikowi);
• partytyw (P.) - jest to rzadko stosowany przypadek, stosujemy go głównie z rzeczownikami łączonymi z pewnymi miarami i wagami w obecności liczebnika lub przysłówka stopnia i miary;

Odmiana

Wzorce odmiany przez przypadki w języku nisidzkim są pogrupowane w zależności od końcówki w mianowniku lp., końcówki w miejscowniku lp. miejsca zmiany akcentu, miejsca występowania przegłosu i liczby sylab w wyrazie. Poniżej przedstawione są różne wzorce odmiany. Istnieją również różnice gramatyczne pomiędzy dialektem używanym w Nissidzie a dialektem używanym w Marnesie, w tabeli przedstawiono ten pierwszy wariant. Końcówki są zaznaczone kolorem, wymiany tematu kolorem niebieskim, natomiast akcent podkreśleniem.

	znaczenie	M.lp.	B.lp.	D.lp.	W.lp.	C.lp.	A.lp.	L.lp.	P.	M.lm.	B.lm.	D.lm.	W.lm.	C.lm.	A.lm.	L.lm.	inne
1	(imię męskie)	Hørden	Hørdenã	Hørdena	Hørdene	Hørdenãi	Hørdeni		-	Hørdenãi		Hørdenai	Hørdenãie	Hørdenië	Hørdeneie		imiona takie jak Harstønt, Hatãr, Houmẽn itd.
2	(deszcz)	lũhen	lũhenã	lũhena	lũhene	lũhenăi	lũhenĭ	lũheni	lũhenȃţa	lũhenãi		lũhenai	lũhenãie	lũhenĭë	lũhenĕie	lũheneie	ëndẽr (ojciec)
3	(czwartek)	blenţ	blenţã	blenţa	blenţe	blenţăi	blenţĕ		-	blenţãi		blenţai	blenţãie	blenţeië	blenţĕie		aolig (dzień), bøç (słońce, tęcza)
4	(złoto, złoty medal)	mũn	mŭnã	mŭna	mune	munăi	munĭ	mŭni	-	mŭnãi		mŭnai	mũnăie	mũnĭë	mũnĕie		pẽr (owca)
5	(drzewo)	hãr	hărã	hăra	hare	harăi	harĕ		-	hărãi		hărai	hãrăie	hãrĕië	hãrĕie		sãhj (mysz), hãç (zając)
6	(język, mowa)	sønda	søndãi		søndă	søndã	søndĭ	søndi	-	søndai		søndaï	søndaie	søndãië	søndië
7a	(noc)	leta	leţãi		letă	letã	leţĕ	leţe	letaţă	letai		letaï	letaie	letãië	leţeië		dera (kobieta), seļpa (południe), spũhja (oko), fãiça (wulg. skurwiel, kutas)
7b	(nazwisko)	Lãiţĕnũia	Lãiţĕnũiãi		Lãiţenũia	Lãiţĕnũiã	Lãiţenũie	Lãiţĕnũie	-	Lãiţĕnũiai		Lãiţĕnũiaï	Lãiţĕnũiaie	Lãiţĕnũiãië	Lãiţĕnũieië
7c	(tu: sierpień)	hrãndăţ	hrãndăţãi		hrãndăţa	hrãndăţã	hrãndăţe		-	hrãndăţai		hrãndăţaï	hrãndăţaie	hrãndăţãië	hrãndăţeië		seļdăţ (poniedziałek), arhăţ (wrzesień), wyrazy obce takie jak programăţ (program), nazwiska takie jak Saurenăţa
8	(nos)	saorẽna	saorẽnãi		saorĕna	saorẽnã	saorĕne	saorẽne	-	saorẽnai		saorẽnaï	saorẽnaie	saorẽnãië	saorẽneië		ũçẽia (życie), haļdẽna (księżyc), rũnẽia (truskawka)
9	(woda)	adnă	adnăi		ãdnă	ãdnăi	ãdnĭ	adnĭ	adnaţă	adnĕ	ãdnĕ	adnĕi	adnăie	ãdnăie	ãdnĭë	adnĭë	herdă (styczeń), hteră (głowa)
10	(luty)	sartă	sartăi		sãrtă	sãrtăi	sãrţĕ	sarţe	-	sarţĕ	sãrţĕ	sarţĕi	sartăie	sãrtăie	sãrţĕië	sarţĕië	hsapă (ucho), tarhjă (strona)
11a	(jabłko)	spũihă	spuihãi		spuihă	spuihăi	spuihĭ	spuihi	-	spũihĕ	spuihĕ	spũihĕi	spũihăie	spuihăie	spuihĭë	spũihĭë
11b	(żelazo, żelazko)	hãdrăna	hadrãnãi		hadrăna	hadrănã	hadrăni		-	hãdrăne	hadrăne	hãdrănei	hãdrănaie	hadrănãie	hadrănië	hãdrănië
12a	(ogień)	lãdă	ladãi		ladă	ladăi	ladĕ	lade	ladaţă	lãdĕ	ladĕ	lãdĕi	lãdăie	ladăie	ladĕië	lãdĕië	ũçlă (godzina), stãimă (rzeka), tẽnhjă (ząb)
12b	(brew)	ørĕţa	ørẽtãi		ørĕţa	ørĕţã	ørĕţe	ørẽte	-	ørĕţe		ørĕţei	ørĕţaie	ørĕţãie	ørĕţeië
13a	(ręka)	sĕļa	sĕļãi		sẽļă	sĕļã	sẽļĕ	sĕļe	-	seļĕ	sẽļĕ	seļĕi	seļĕie	sĕļeie	seļĕï	sĕļeï	hnărţa (serce), măfa (środa), bĕça (pies)
13b	(mężczyzna)	hamăsta	hamăsţãi		hamãsta	hamăstã	hamãsţe	hamăsţe	-	hamasţe	hamãsţe	hamasţei	hamasţeie	hamăsţeie	hamasţeï	hamăsţeï
14	(krew, w lm. osocze)	aorã	aorãi		aora	aoră	aorĭ	aori	-	aora		aorai	aoraie	aorãie	aorãï		haudã (wojna)
15a	(koń)	aodã	aodãi		aoda	aodă	aodĕ	aode	-	aoda		aodai	aodaie	aodeie	aodeï		hsamã (kwiecień), auhsã (północ), elgã (noga), faoļã (ryba)
15b	(Nissidczyk)	nisĭdeçã	nisĭdeçãi		nisĭdeça	nisidĕça	nisidĕçe	nisĭdeçe	-	nisĭdeça		nisĭdeçai	nisĭdeçaie	nisĭdeçeie	nisĭdeçeï
16	(ziemia)	hadăntã	hadãnţãi		hadãnta	hadãntȃ	hadãnţȇ	hadãnţe	hadãntaţa	hadănta	hadãnta	hadăntai	hadăntaie	hadanţeie	hadanţeï	hadănţeï	ãihjărã (żaba), ẽitĕrã (wilk)
17a	(powietrze, lm. wiatry)	førnãi		førnãiã	førnai	førnãia	førnãie	førnaie	-	førnãie		førnãiei	førnãiẽ	førnãiai	førnãï	førnaï	henţãi (piątek), hauresţãi (zachód), henĕnţãi (wschód), sarţenãi (czas, godzina), ledãi (książka), saohnãi (strona), nazwiska takie jak Haudenãi
17b	(październik)	lepũi		lepũiã	lepui	lepũia	lepũie	lepuie	-	lepũie		lepũiei	lepũiẽ	lepũiai	lepũï	lepuï	serũi (czerwiec), nazwiska takie jak Hoderũi
18	(Polak)	laidnïãsƫãi		laidnïãsƫãiã	laidnïãsƫai	laidnïãsƫãia	laidnïãsƫãie	laidnïãsƫaie	-	laidnïãsƫe		laidnïãsƫei	laidnïãsƫẽ	laidnïãsƫai	laidnïãsƫeï		lãdăsƫe (tylko lm. ognisko), narodowości takie jak sadarãsƫe (Niemiec), fãrăsƫe (Rosjanin)
19a	(dusza)	terhjăi		terhjăiã	terhjãi	terhjăia	terhjăie	terhjãie	-	terhjăie		terhjăiei	terhjăiẽ	terhjăiai	terhjăï
19b	(człowiek)	sãinŭi		sãinŭiã	sãinũi	sãinŭia	sãinŭie	sãinũie	-	sãinŭie		sãinŭiei	sãinŭiẽ	sãinŭiai	sãinŭï
miesz.	(dziecko)	çãi	çãiã	çãia	çãie	çãiăi	çãiĕ		-	çãie		çãiei	çãiẽ	çãiai	çãieï		hlũi (wtorek), nũi (rok), bũi (krowa)

Przymiotnik

Przymiotniki w języku nissidzkim odmieniają się przez liczby, przypadki i kategorię gramatyczną. Kategorię gramatyczną danego przymiotnika w znacznej większości sytuacji determinuje deklinacja następującego po nim rzeczownika, od którego przymiotnik "bierze" większość końcówek. Warto odnotować, że w języku nisidzkim przymiotnik w pozycji orzecznikowej występuje o wiele rzadziej niż w językach indoeuropejskich, np. zdanie typu Hounard jest niski tłumaczymy jako Hãs Hounãrd esi senă (dosł. niski Hounãrd jest).

Ogólne zasady uzgadniania rzeczowników z przymiotnikami

Każdy przymiotnik należy do pewnej grupy akcentowej (trzeba nauczyć się jej na pamięć). Z kolei dla każdej liczby i przypadku końcówka przymiotnika jest "brana" z rzeczownika, przy czym mogą się zdarzyć pewne wynikające z fonetyki zmiany w rdzeniu lub końcówce.

Przymiotniki stałoakcentowe

Akcent przymiotników z tej grupy nie zmienia się w zależności od rzeczownika - istnieje jednak kilka końcówek, które wymuszają "ściąganie" do siebie akcentu przymiotnika.

deklinacja	znaczenie	M.lp	B.lp.	D.lp.	W.lp.	C.lp.	A.lp.	L.lp.	M.lm.	B.lm.	D.lm.	W.lm.	C.lp.	A.lp.	L.lp.
1, 2, 3, 4 , 5	(niski ojciec)	hãs ëndẽr	hãsã ëndẽrã	hãsa ëndẽra	hãse ëndẽre	hãsai ëndẽrăi	hãsi ëndẽrĭ	hãsi ëndẽri	hãsãi ëndẽrãi		hãsai ëndẽrai	hãsãie ëndẽrãie	hãsië ëndẽrĭë	hãseie ëndẽrĕie	hãseie ëndẽreie
6, 7, 8	(niska kobieta)	hãsa dera	hãsãi derãi		hãsă deră	hãsã derã	hãse derĕ	hãse dere	hãsai derai		hãsaï deraï	hãsaie deraie	hãsãië derãië	hãseië dereië
9, 10, 11, 12	(małe ucho)	hãsa hsapă	hãsăi hsapăi		hãsă hsãpă	hãsai hsãpăi	hãse hsãpĕ	hãse hsape	hãsĕ hsapĕ	hãsĕ hsãpĕ	hãsei hsapĕi	hãsaie hsapăie	hãsaie hsãpăie	hãseië hsãpĕië	hãseië hsapĕië

Przymiotniki zmiennoakcentowe

Do tej grupy należy największa grupa przymiotników. Charakteryzuje się ona tym, że akcent pada na końcówkę wtedy, gdy w następującym po nim rzeczowniku pada on również na końcówkę. Należy jednak pamiętać, że w niektórych deklinacjach rzeczownikowych akcent rzeczowników co najmniej trzysylabowych ustala się za pomocą tzw. reguły parzystości, tzn. jeżeli akcent powinien padać na końcówkę, to przesuwa się on z końcówki o parzystą liczbę miejsc w lewo do pierwszej lub drugiej sylaby od początku, np. W.lp. od hamăsta (mężczyzna) to hamãsta (nie: *hamãstă) oraz za pomocą tzw. reguły suwaka, tzn. jeżeli akcent pada na co najmniej trzecią sylabę od końca, to akcent zamiast padać na końcówkę to pada na następną sylabę, np. A.lp. od nisĭdeçã to nisidĕçe (nie: *nisideçĕ).

Przymiotniki z własnym akcentem

W języku nisidzkim istnieje dość wąska grupa przymiotników, przeważnie często używanych, która dla każdego zestawu końcówek ma przypisany inny akcent - zazwyczaj do wyboru są dwa miejsca akcentowania.

Zaimek

W języku nissidzkim generalnie istnieją podobne grupy zaimków jak w językach indoeuropejskich. Mało tego, w nissidczyźnie nie istnieją żadne konstrukcje aglutynacyjne złożone z zaimków, co jest dosyć szczególną cechą jak na języki nieindoeuropejskie. Z drugiej strony zaimki nie odmieniają się przez rodzaje, również te trzecioosobowe.

Zaimek osobowy

W języku nissidzkim, podobnie jak w niemal wszystkich innych językach larynigijskich, nie istnieje zaimek osobowy w mianowniku. Jeżeli chcemy podkreślić wykonawcę czynności, to używamy partykuły ȃ. Poniższa tabelka zawiera odmianę najważniejszych zaimków.

znaczenie	M.lp.	B.lp.	D.lp.	W.lp.	C.lp.	A.lp.	L.lp.	P.
(mnie)	-	hẽiă	heiă	hẽie	heiăi	heiĕ	hẽiĕ	-
(nas)	-	hẽiăi	hẽiăï	hẽiaie	hẽiăië	hẽiĕie		-
(ciebie)	-	sẽiă	seiă	sẽie	seiăi	seiĕ	sẽiĕ	-
(was)	-	sẽiăi	sẽiăï	sẽiaie	sẽiăië	sẽiĕie		-
(jego, ją)	-	hẽnă	henă	hẽne	henăi	henĕ	hẽnĕ	-
(ich, one)	-	hẽnăi	hẽnăï	hẽnaie	hẽnăië	hẽnĕie		-