Język słowiński: Różnice pomiędzy wersjami
| (Nie pokazano 2 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
| Linia 22: | Linia 22: | ||
|- | |- | ||
| '''*ā''' | | '''*ā''' | ||
| − | | colspan="2" | akc. '''åu̯ /ɒu̯/'''; nieakc. '''å /ɒ/''' w syl. otw., '''ȯ /o/''' w syl. zamk. | + | | colspan="2" | akc. '''åu̯ /ɒu̯/''' ('''ȯu̯ /ou̯/''' przed '''m /m/''', '''n /n/''', '''ŋ /ŋ/'''; '''ɵʉ̯ /ɵʉ̯/''' przed '''l /l/'''¹; '''å /ɒ/''' przed '''r /r/''', '''ř /r̝/'''); nieakc. '''å /ɒ/''' w syl. otw., '''ȯ /o/''' w syl. zamk. |
|- | |- | ||
| '''*o''' | | '''*o''' | ||
| Linia 38: | Linia 38: | ||
| | | | ||
|- | |- | ||
| − | | '''*i, *y''' | + | | '''*i, *y''' (po stwardniałych) |
| − | | akc.: '''ȧ /a/; nieakc.: | + | | akc.: '''ȧ /a/'''; nieakc.: '''ä /æ/''' w syl. otw. i '''e /ɛ/''' w syl. zamk. |
| − | | akc.: '''ä /æ/''', '''ȧ /a/''' (po '''c /t͡s/, ʒ /d͡z/'''); nieakc.: | + | | akc.: '''ä /æ/''', '''ȧ /a/''' (po '''c /t͡s/, ʒ /d͡z/'''); nieakc.: '''ä /æ/''' w syl. otw. i '''e /ɛ/''' w syl. zamk. |
|- | |- | ||
| − | |''' *ī, *ȳ''' | + | | '''*i, *y''' (po zmiękczonych) |
| − | | | + | |colspan="2"| '''i /ɪ/''' |
| − | | | + | |- |
| + | |''' *ī, *ȳ''' (po stwardniałych) | ||
| + | |colspan="2"| | ||
| + | |- | ||
| + | |''' *ī, *ȳ''' (po zmiękczonych) | ||
| + | |colspan="2"| '''ï /i/''' | ||
|- | |- | ||
| '''*u''' | | '''*u''' | ||
| − | | | + | |colspan="2"| '''ʉ /ʉ/''' po '''p, b, v, m, k, g, χ, č, j''', w pozostałych przypadkach tak jak *i, *y |
| − | | | ||
|- | |- | ||
| '''*ū''' | | '''*ū''' | ||
| − | | | + | |colspan="2"|'''ʉ̇ /y/''' |
| − | | | ||
|- | |- | ||
| '''*ę''' | | '''*ę''' | ||
| Linia 66: | Linia 69: | ||
|- | |- | ||
| '''*ǭ''' | | '''*ǭ''' | ||
| − | | colspan="2" | Kluki: '''ȯų /ou̯͂/''', indziej: '''ȯu̯ /ou̯/''' | + | | colspan="2" | Kluki: '''ȯų /ou̯͂/'''⁶, indziej: '''ȯu̯ /ou̯/''' |
|} | |} | ||
| + | ¹ - poza Gardną Wielką, gdzie było to '''åu̯ /ɒu̯/''' i dialektem Czysta-Retowo-Witkowo, gdzie było to '''ȯu̯ /ou̯/'''<br> | ||
| + | ⁶ - poza Klukami | ||
Inne ważne zmiany to m.in.: | Inne ważne zmiany to m.in.: | ||
* *ra- > re- | * *ra- > re- | ||
| + | * *u- > vu- | ||
| + | * sř > stř, zř > zdř | ||
| + | * *-ě- > -'a- na podobnych zasadach jak w polskim, tj. przed twardymi zębowymi s, z, t, d, r, l, n | ||
| + | * *ā > ō przed nosówką, ominęło to jedynie przedrostki *nā- (naj-) i *nā-, *zā- (na, za) i nowsze zapożyczenia | ||
| + | * ił, ył > eł, także w formach czasu przeszłego | ||
==Fleksja== | ==Fleksja== | ||
==Składnia== | ==Składnia== | ||
| − | |||
| − | |||
Aktualna wersja na dzień 21:35, 1 paź 2021
Język słowiński (gwara słowińska, etnolekt słowiński) — mowa zachodniosłowiańska używana na terenie dzisiejszej gminy Smołdzino mniej więcej do lat siedemdziesiątych XX wieku. Wcześniej była używana jednak na większym obszarze. Artykuł ma na celu przetłumaczyć, streścić oraz uaktualnić opracowanie tego języka stworzone przez F. Lorentza.
Historia i zasięg języka
Etnolekt słowiński był północnozachodnim dialektem kaszubskiego, jednak będąc bardzo konserwatywny i inny niż reszta dialektów, stąd też był przez wiele lat uważany za odrębny język.
Podział dialektalny
Słowiński dzielił się na dwa duże zespoły gwar — dialekt wschodniosłowiński oraz zachodniosłowiński.
Prasłowiańskie krótkie *i, *y, *u, a czasem też *ę w pozycji akcentowanej po twardej spółgłosce są oddawane we wschodniosłowińskim przez ȧ /a/, a w zachodniosłowińskim przez ä /æ/, za wyjątkiem pozycji po c /t͡s/, ʒ /d͡z/, gdzie są oddawane przez ȧ /a/. Por. wsłi. glȧ͂nă, rȧ͂bă, strȧ͂gă, řȧ͂ʒĕc; zsłi. glä̀nă, rä̀bă, strä̀gă, řä̀ʒĕc; psł. *glina, *ryba, *struga, *ręditi
Fonologia i fonetyka historyczna
Wyprowadzenie słowińskich dźwięków z prasłowiańskich
Słowińskie samogłoski powstawały w bardzo skomplikowanych procesach w zależności od ich otoczenia fonetycznego, długości, dodatkowo każda z samogłosek mogła mieć wariant akcentowany i nieakcentowany. W uproszczony sposób te procesa opisuje poniższa tabelka
| język prasłowiański | dialekt zachodni | dialekt wschodni |
|---|---|---|
| *a | akc. a /ɑ/; | |
| *ā | akc. åu̯ /ɒu̯/ (ȯu̯ /ou̯/ przed m /m/, n /n/, ŋ /ŋ/; ɵʉ̯ /ɵʉ̯/ przed l /l/¹; å /ɒ/ przed r /r/, ř /r̝/); nieakc. å /ɒ/ w syl. otw., ȯ /o/ w syl. zamk. | |
| *o | akc. ʉɵ̯ /ʉɵ̯/; nieakc. ɵ /ɵ/ | |
| *ō | akc. ȯu̯ /ou̯/; nieakc. ȯ /o/ | |
| *e | ||
| *ē | ||
| *i, *y (po stwardniałych) | akc.: ȧ /a/; nieakc.: ä /æ/ w syl. otw. i e /ɛ/ w syl. zamk. | akc.: ä /æ/, ȧ /a/ (po c /t͡s/, ʒ /d͡z/); nieakc.: ä /æ/ w syl. otw. i e /ɛ/ w syl. zamk. |
| *i, *y (po zmiękczonych) | i /ɪ/ | |
| *ī, *ȳ (po stwardniałych) | ||
| *ī, *ȳ (po zmiękczonych) | ï /i/ | |
| *u | ʉ /ʉ/ po p, b, v, m, k, g, χ, č, j, w pozostałych przypadkach tak jak *i, *y | |
| *ū | ʉ̇ /y/ | |
| *ę | ||
| *ę̄ | ||
| *ǫ | ą /ɑ̃/ | |
| *ǭ | Kluki: ȯų /ou̯͂/⁶, indziej: ȯu̯ /ou̯/ | |
¹ - poza Gardną Wielką, gdzie było to åu̯ /ɒu̯/ i dialektem Czysta-Retowo-Witkowo, gdzie było to ȯu̯ /ou̯/
⁶ - poza Klukami
Inne ważne zmiany to m.in.:
- *ra- > re-
- *u- > vu-
- sř > stř, zř > zdř
- *-ě- > -'a- na podobnych zasadach jak w polskim, tj. przed twardymi zębowymi s, z, t, d, r, l, n
- *ā > ō przed nosówką, ominęło to jedynie przedrostki *nā- (naj-) i *nā-, *zā- (na, za) i nowsze zapożyczenia
- ił, ył > eł, także w formach czasu przeszłego