Język ajdyniriański: Różnice pomiędzy wersjami
| Linia 276: | Linia 276: | ||
* gdy w czasowniku regularnym przed końcowym e stoi t, ť, d lub dh, zwyczajnie opuszcza się dodanie kolejnego t i dodaje samo i, a lub o | * gdy w czasowniku regularnym przed końcowym e stoi t, ť, d lub dh, zwyczajnie opuszcza się dodanie kolejnego t i dodaje samo i, a lub o | ||
| − | Występują również czasowniki nieregularne. Jest ich 9 - ''być'', ''mieć'', ''móc'', ''umieć''/''potrafić'', ''chcieć'', ''myśleć'', ''znać'', ''musieć'', ''mieć powinność''. Z tych 9, 3 odmieniają się bez żadnej widocznej reguły (czasowniki ''być'', ''chcieć'', ''musieć''), pozostałe 5 natomiast odmienia się podobnie do czasowników regularnych, poprzez dodanie odpowiednich końcówek, a także skrócenie słowa. | + | Występują również czasowniki nieregularne. Jest ich 9 - ''być'', ''mieć'', ''móc'', ''umieć''/''potrafić'', ''chcieć'', ''myśleć'', ''znać'', ''musieć'', ''mieć powinność''. Z tych 9, 3 odmieniają się bez żadnej jasno widocznej reguły (czasowniki ''być'', ''chcieć'', ''musieć''), pozostałe 5 natomiast odmienia się podobnie do czasowników regularnych, poprzez dodanie odpowiednich końcówek, a także skrócenie słowa. |
<br>- dla wszystkich osób oprócz 'ta', 'yôk' i obwiatywu nowa forma powstaje poprzez zachowanie 3 pierwszych liter bezokolicznika i dodaniu do tego odpowiedniej końcówki | <br>- dla wszystkich osób oprócz 'ta', 'yôk' i obwiatywu nowa forma powstaje poprzez zachowanie 3 pierwszych liter bezokolicznika i dodaniu do tego odpowiedniej końcówki | ||
<br>- dla obwiatywu zachowuje się 2 pierwsze litery i dodaje odpowiednią końcówkę | <br>- dla obwiatywu zachowuje się 2 pierwsze litery i dodaje odpowiednią końcówkę | ||
| Linia 366: | Linia 366: | ||
| align="center" | xé | | align="center" | xé | ||
| align="center" | nazyin - jestem | | align="center" | nazyin - jestem | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | cuvrad - chcę |
| − | | align="center" | | + | | align="center" | ḱaishi - muszę |
|- | |- | ||
| align="center" | mę | | align="center" | mę | ||
| align="center" | newef - jesteś | | align="center" | newef - jesteś | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | cafirya - chcesz |
| − | | align="center" | | + | | align="center" | ḱazhis - musisz |
|- | |- | ||
| align="center" | źa | | align="center" | źa | ||
| align="center" | ŝog - on jest | | align="center" | ŝog - on jest | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | ṕrah - on chce |
| − | | align="center" | | + | | align="center" | ekré - on musi |
|- | |- | ||
| align="center" | rha | | align="center" | rha | ||
| align="center" | ŝaw - ona jest | | align="center" | ŝaw - ona jest | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | ṕray - ona chce |
| − | | align="center" | | + | | align="center" | ekya - ona musi |
|- | |- | ||
| align="center" | qa | | align="center" | qa | ||
| align="center" | ŝum - ono jest | | align="center" | ŝum - ono jest | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | ṕrid - ono chce |
| − | | align="center" | | + | | align="center" | ekās - ono musi |
|- | |- | ||
| align="center" | ṕef | | align="center" | ṕef | ||
| align="center" | djva - my(1) jesteśmy | | align="center" | djva - my(1) jesteśmy | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | dzar - my(1) chcemy |
| − | | align="center" | | + | | align="center" | bhaha - my(1) musimy |
|- | |- | ||
| align="center" | ṕur | | align="center" | ṕur | ||
| align="center" | djri - my(2) jesteśmy | | align="center" | djri - my(2) jesteśmy | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | dzôr - my(2) chcemy |
| − | | align="center" | | + | | align="center" | bhena - my(2) musimy |
|- | |- | ||
| align="center" | ṕi | | align="center" | ṕi | ||
| align="center" | djhu - my(3) jesteśmy | | align="center" | djhu - my(3) jesteśmy | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | dzae - my(3) chcemy |
| − | | align="center" | | + | | align="center" | bhiza - my(3) musimy |
|- | |- | ||
| align="center" | yôk | | align="center" | yôk | ||
| align="center" | izil - jesteście | | align="center" | izil - jesteście | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | dhaźa - chcecie |
| − | | align="center" | | + | | align="center" | xanę - musicie |
|- | |- | ||
| align="center" | ta | | align="center" | ta | ||
| align="center" | shart - są | | align="center" | shart - są | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | mexa - chcą |
| − | | align="center" | | + | | align="center" | tas - muszą |
|- | |- | ||
| align="center" | obwiatyw | | align="center" | obwiatyw | ||
| align="center" | ŝape | | align="center" | ŝape | ||
| − | | align="center" | | + | | align="center" | ṕwene |
| − | | align="center" | | + | | align="center" | egīne |
|} | |} | ||
| + | Jedyne zależności jakie tu występują to podzielenie odmian słowa na pewne grupy. Podobne do siebie są formy dla bezokolicznika, xé i mę; dla 3 osoby liczby pojedynczej i obwiatywu; i dla rodzai ''my''. Formy dla yôk i ta różnia się od wszystkich innych. | ||
==Słownictwo== | ==Słownictwo== | ||
Wersja z 19:33, 13 paź 2016
Język ajdyniriański (ajd. cabhar aydīniru [ʦäbʱäɾ äjdɨɲiɾu] lub Aydīnôhirya [äjdɨno̞xiɾjä]) — język stworzony przez Borlacha, jako jego pierwszy konlang. Mimo, że a propri, zainspirowany został wieloma prawdziwymi językami, głównie starożytnymi indo-irańskimi (sanskryt, awestyjski, staro-perski), językami kaukaskimi (gruziński, czeczeński), łaciną, ormiańskim i kilkoma indiańskimi.
W świecie Kyonu jest językiem urzędowym Wielkiego Imperium Ajdyniriańskiego i świętym językiem Daedżanizmu. Od języków okolicznych ludów wyróżnia go przede wszystkim rozbudowana fleksja, spora liczba przypadków i podział 1 osoby liczby mnogiej na "my" inkluzywne, ekskluzywne i podwójne. Wywodzi się z wymarłego języka ayńadhańskiego.
Dźwięki
Język ajdyniriański posiada bogaty zestaw spółgłosek i samogłosek, w tym 3 spółgłoski ejektywne.
Samogłoski
| Zapis | IPA |
|---|---|
| a | /ä/ |
| ā | /a:/ |
| ą | /ɔ̃/ |
| e | /ɛ/ (/e/) |
| é | /ɛɪ/ |
| ę | /ɛ̃/ |
| i | /i/ |
| y | /j/ |
| o | /o/ (/ɔ/) |
| ô | /o̞/ (/ɶ/) |
| u | /u/ (/ʊ/) |
| ū | /u:/ |
| û | /ʉ/ |
Spółgłoski
| Zapis | IPA |
|---|---|
| b | /b/ |
| bh | /bʱ/ |
| ch | /ʧ/ |
| c | /ʦ/ |
| ć | /t͡ɕ/ |
| d | /d̪/ |
| dh | /d̪ʱ/ |
| f | /f/ |
| g | /g/ |
| gh | /gʱ/ |
| h | /x/ |
| hw | /xʷ/ |
| kh | /χ/ |
| ī | /ɨ/ (/ɨ̞/) |
| q | /q/ |
| k | /k/ |
| ḱ | /kʼ/ |
| l | /l/ |
| m | /m/ |
| n | /n/ |
| ń | /ɲ/ |
| p | /p/ |
| ṕ | /pʼ/ |
| r | /ɾ/ |
| r̄ | /r/ (/ʀ/) |
| rh | /ʁ/ |
| s | /s/ |
| ś | /ɕ/ |
| sh | /ʃ/ (/ʂ/) |
| ŝ | /ɬ/ |
| t | /t/ |
| ť | /tʼ/ |
| v | /v/ (/ʋ/) |
| z | /z/ |
| zh | /ʐ/ |
| ź | /ʑ/ |
| j | /dʒ/ |
| dj | /d͡ʑ/ |
| dz | /d͡z/ |
| w | /w/ |
| x | /ks/ |
Często występują również dźwięki /gʷ/ i /kʷ/.
Pismo
R̄agul
Ajdyniriański zapisywany jest pismem alfabetycznym, który jest mocno zmodyfikowanym alfabetem awestyjskim. Jego nazwa to r̄agul, co znaczy po prostu pismo. R̄agul składa się z 58 znaków, w tym 13 samogłosek, 41 spółgłosek i 4 znaków interpunkcyjnych. Zazwyczaj jeden znak odpowiada jednemu dźwiękowi. Niektóre litery mogą być wymawiane inaczej w standardowym języku (używanym na rdzennych ziemiach Ajdyniriańczyków) i inaczej w jednym z kilku dialektów regionalnych. W r̄agulu czyta i piszę się od lewej do prawej, nie ma również rozróżnienia między małymi i wielkimi literami.
Nie da się jednoznacznie stwierdzić gdzie powstał ten rodzaj pisma, lecz najstarsze znane inskrypcje zapisane za pomocą r̄agulu (w staro-ajdyniriańskim) pochodzą sprzed ponad 3.500 lat ziemskich, i są inskrypcjami koronacyjnymi kilku pierwszych władców Djyazhoaru. Prawdopodobnie jednak jego historia jest znacznie starsza, może bowiem pochodzić z mitycznej praojczyzny Ajdyniriańczyków, Ayńadhanaz Vaedjorxa, znajdującej się najprawdopodobniej w wysokogórskich, zachodnich rubieżach dzisiejszego Państwa Oleskiego.
Ortografia
Istnieje kilka podstawowych zasad odnośnie zapisu i wymowy znaków.
- /ɲ/ można zapisać również jako ni, zwłaszcza na końcu słowa
- q wymawia się jako /q/, lecz qu odpowiada /kʷ/
- gw odpowiada /gʷ/, tak samo jak hw to /xʷ/ (mimo, że nie posiada oddzielnego znaku w r̄agulu
- zapis si, ci i zi to zmiękczone s, c i z
- śi, ći i źi to z kolei długie ś, ć i ź
Gramatyka
Ajdyniriański jest językiem wysoce fleksyjnym, czasowniki odmieniają się przez osoby, czasy i tryby. Podstawowym szykiem zdania jest SOV, ale bez problemu można używać także szyku dowolnego. Występują również różnego rodzaju przedrostki. Co ciekawe, w ajdyniriańskim występuje obwiatyw.
Osoby i odmiana czasowników
Czasowniki regularne odmienia się przez osoby poprzez dodanie doń odpowiedniej końcówki. Wszystkie czasowniki regularne w bezokoliczniku kończą się na -e.
| osoba | końcówka | mifne - jeść | rahete - żyć* | shéwe - kochać |
|---|---|---|---|---|
| ja - xé | -ar | mifnear - jem | rahetear - żyję | shéwear - kocham |
| ty - mę | -yt | mifneyt - jesz | raheteyt - żyjesz | shéweyt - kochasz |
| on - źa | -ti | mifnti - on je | raheti - on żyje | shéwti - on kocha |
| ona - rha | -ta | mifnta - ona je | raheta - ona żyje | shéwta - ona kocha |
| ono - qa | -to | mifnto - ono je | raheto - ono żyje | shéwto - ono kocha |
| my (inkluzywne) - ṕef | -z | mifnez - my(1) jemy | rahetez - my(1) żyjemy | shéwez - my(1) kochamy |
| my (podwójne) - ṕur | -ź | mifneź - my(2) jemy | raheteź - my(2) żyjemy | shéweź - my(2) kochamy |
| my (ekskluzywne) - ṕi | -zi | mifnezi - my(3) jemy | rahetezi - my(3) żyjemy | shéwezi - my(3) kochamy |
| wy - yôk | -el | mifnel - jecie | rahetel - żyjecie | shéwel - kochacie |
| oni - ta | -rą | mifnerą - jedzą | raheterą - żyją | shéwerą - kochają |
| obwiatyw | -aite | mifnaite | rahetaite | shéwaite |
- gdy w czasowniku regularnym przed końcowym e stoi t, ť, d lub dh, zwyczajnie opuszcza się dodanie kolejnego t i dodaje samo i, a lub o
Występują również czasowniki nieregularne. Jest ich 9 - być, mieć, móc, umieć/potrafić, chcieć, myśleć, znać, musieć, mieć powinność. Z tych 9, 3 odmieniają się bez żadnej jasno widocznej reguły (czasowniki być, chcieć, musieć), pozostałe 5 natomiast odmienia się podobnie do czasowników regularnych, poprzez dodanie odpowiednich końcówek, a także skrócenie słowa.
- dla wszystkich osób oprócz 'ta', 'yôk' i obwiatywu nowa forma powstaje poprzez zachowanie 3 pierwszych liter bezokolicznika i dodaniu do tego odpowiedniej końcówki
- dla obwiatywu zachowuje się 2 pierwsze litery i dodaje odpowiednią końcówkę
- dla 'ta' zostawia się jedynie 3-4 pierwsze litery, nie dodając niczego
- dla 'yôk' zostawia się 2 pierwsze litery i dodaje końcówkę
| osoba | końcówka | darād - mieć | nagham - móc | sąrhal - umieć/potrafić | avriťim - myśleć | gāchana - znać | ŝarwīshi - mieć powinność |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| xé | -āyn | darāyn | naghāyn | sąrhāyn | avrāyn | gāchāyn | ŝarāyn |
| mę | -ūn | darūn | naghūn | sąrhūn | avrūn | gāchūn | ŝarūn |
| źa/rha/qa | -aem | daraem | naghaem | sąrhaem | avraem | gāchaem | ŝaraem |
| ṕef/ṕur/ṕi | -sur | darsur | naghsur | sąrhsur | avrsur | gāchsur | ŝarsur |
| yôk | -(h)rish | dahrish | nahrish | sąrish | avrish | gāchrish | ŝarhrish* |
| ta | - | dar | nagh | sąrha | avri | gācha | ŝarwī |
| obwiatyw | -rā | darā | narā | sąrā | avrā | gārā | ŝarā |
- /ɾ/ zamieniło się w /ʁ/ (r --> rh)
| osoba | nezyu - być | caiva - chcieć | ḱalshu - musieć |
|---|---|---|---|
| xé | nazyin - jestem | cuvrad - chcę | ḱaishi - muszę |
| mę | newef - jesteś | cafirya - chcesz | ḱazhis - musisz |
| źa | ŝog - on jest | ṕrah - on chce | ekré - on musi |
| rha | ŝaw - ona jest | ṕray - ona chce | ekya - ona musi |
| qa | ŝum - ono jest | ṕrid - ono chce | ekās - ono musi |
| ṕef | djva - my(1) jesteśmy | dzar - my(1) chcemy | bhaha - my(1) musimy |
| ṕur | djri - my(2) jesteśmy | dzôr - my(2) chcemy | bhena - my(2) musimy |
| ṕi | djhu - my(3) jesteśmy | dzae - my(3) chcemy | bhiza - my(3) musimy |
| yôk | izil - jesteście | dhaźa - chcecie | xanę - musicie |
| ta | shart - są | mexa - chcą | tas - muszą |
| obwiatyw | ŝape | ṕwene | egīne |
Jedyne zależności jakie tu występują to podzielenie odmian słowa na pewne grupy. Podobne do siebie są formy dla bezokolicznika, xé i mę; dla 3 osoby liczby pojedynczej i obwiatywu; i dla rodzai my. Formy dla yôk i ta różnia się od wszystkich innych.