Język ajdyniriański
Język ajdyniriański (ajd. cabhar aydīniru [ʦabʱaɾ ajdɨɲiɾu] lub Aydīnôhirya [ajdɨno̞xiɾja]) — język stworzony przez Borlacha, jako jego pierwszy konlang. Mimo, że a propri, zainspirowany został wieloma prawdziwymi językami, głównie starożytnymi indo-irańskimi (sanskryt, awestyjski, staro-perski), językami kaukaskimi (gruziński, czeczeński), łaciną, ormiańskim i kilkoma indiańskimi.
W świecie Kyonu jest językiem urzędowym Wielkiego Imperium Ajdyniriańskiego i świętym językiem Dżarizmu. Od języków okolicznych ludów wyróżnia go przede wszystkim rozbudowana fleksja, spora liczba przypadków, obecność obwiatywu i podział 1 osoby liczby mnogiej na "my" inkluzywne, ekskluzywne i podwójne. Wywodzi się z wymarłego języka ayńadhańskiego.
Dźwięki
Język ajdyniriański posiada bogaty zestaw spółgłosek i samogłosek, w tym 3 spółgłoski ejektywne.
Samogłoski
- a - /a/
- ā - /a:/
- ą - /ɔ̃/
- e - /ɛ/
- é - /ɛɪ/
- ę - /ɛ̃/
- i - /i/
- ī - /ɨ/
- o - /ɔ/
- ô - /o̞/
- u - /u/
- ū - /u:/
- û - /ʉ/
Spółgłoski
- b - /b/
- bh - /bʱ/
- ch - /ʧ/
- c - /ʦ/
- ć - /t͡ɕ/
- d - /d̪/
- dh - /d̪ʱ/
- f - /f/
- g - /g/
- gh - /gʱ/
- h - /x/
- hw - /xʷ/
- kh - /χ/
- y - /j/
- q - /q/
- k - /k/
- ḱ - /kʼ/
- l - /l/
- m - /m/
- n - /n/
- ń - /ɲ/
- p - /p/
- ṕ - /pʼ/
- r - /ɾ/
- r̄ - /r/ (/ʀ/)
- rh - /ʁ/
- s - /s/
- ś - /ɕ/
- sh - /ʃ/
- ŝ - /ɬ/
- t - /t/
- ť - /tʼ/
- v - /v/
- z - /z/
- zh - /ʐ/
- ź - /ʑ/
- j - /dʒ/
- dj - /d͡ʑ/
- dz - /d͡z/
- w - /w/
- x - /ks/
Często występują również dźwięki /gʷ/ i /kʷ/.
Pismo
R̄agul
Ajdyniriański zapisywany jest pismem alfabetycznym, który jest tak naprawdę mocno zmodyfikowanym alfabetem awestyjskim. Jego nazwa to r̄agul, co znaczy po prostu pismo. R̄agul składa się z 58 znaków, w tym 13 samogłosek, 41 spółgłosek i 4 znaków interpunkcyjnych. Zazwyczaj jeden znak odpowiada jednemu dźwiękowi. Niektóre litery mogą być wymawiane inaczej w standardowym języku (używanym na rdzennych ziemiach Ajdyniriańczyków) i inaczej w jednym z kilku dialektów regionalnych. W r̄agulu czyta i piszę się od lewej do prawej, nie ma również rozróżnienia między małymi i wielkimi literami.
Nie da się jednoznacznie stwierdzić gdzie powstał ten rodzaj pisma, lecz najstarsze znane inskrypcje zapisane za pomocą r̄agulu (w staro-ajdyniriańskim) pochodzą sprzed ponad 3.500 lat ziemskich, i są inskrypcjami koronacyjnymi kilku pierwszych władców Djyazhoaru. Prawdopodobnie jednak jego historia jest znacznie starsza, może bowiem pochodzić z mitycznej praojczyzny Ajdyniriańczyków, Ayńadhanaz Vaedjorxa, znajdującej się najprawdopodobniej w wysokogórskich, zachodnich rubieżach dzisiejszego Państwa Oleskiego.
Ortografia
- /ɲ/ można zapisać również jako ni, zwłaszcza na końcu słowa
- q wymawia się jako /q/, lecz qu odpowiada /kʷ/
- gw odpowiada /gʷ/, tak samo jak hw to /xʷ/ (mimo, że nie posiada oddzielnego znaku w r̄agulu)
- ts zawsze wymawia się jak c
Gramatyka
Ajdyniriański jest językiem wysoce fleksyjnym, czasowniki odmieniają się przez osoby, czasy i tryby. Podstawowym szykiem zdania jest SOV, ale bez problemu można używać także szyku dowolnego. Występują również różnego rodzaju zrostki. Co ciekawe, w ajdyniriańskim występuje obwiatyw.
Osoby i odmiana czasowników przez osoby
Czasowniki regularne odmienia się przez osoby poprzez dodanie doń odpowiedniej końcówki. Wszystkie czasowniki regularne w bezokoliczniku kończą się na -e.
| osoba | końcówka | mifne - jeść | rahete - żyć* | shéwe - kochać |
|---|---|---|---|---|
| ja - xé | -ar | mifnear - jem | rahetear - żyję | shéwear - kocham |
| ty - mę | -yt | mifneyt - jesz | raheteyt - żyjesz | shéweyt - kochasz |
| on - źa | -ti | mifnti - on je | raheti - on żyje | shéwti - on kocha |
| ona - rha | -ta | mifnta - ona je | raheta - ona żyje | shéwta - ona kocha |
| ono - qa | -to | mifnto - ono je | raheto - ono żyje | shéwto - ono kocha |
| my (inkluzywne) - ṕef | -z | mifnez - my(1) jemy | rahetez - my(1) żyjemy | shéwez - my(1) kochamy |
| my (podwójne) - ṕur | -ź | mifneź - my(2) jemy | raheteź - my(2) żyjemy | shéweź - my(2) kochamy |
| my (ekskluzywne) - ṕi | -zi | mifnezi - my(3) jemy | rahetezi - my(3) żyjemy | shéwezi - my(3) kochamy |
| wy - yôk | -el | mifnel - jecie | rahetel - żyjecie | shéwel - kochacie |
| oni - ta | -rą | mifnerą - jedzą | raheterą - żyją | shéwerą - kochają |
| obwiatyw | -aite | mifnaite | rahetaite | shéwaite |
- gdy w czasowniku regularnym przed końcowym e stoi t, ť, d lub dh, zwyczajnie opuszcza się dodanie kolejnego t i dodaje samo i, a lub o
Występują również czasowniki nieregularne. Jest ich 9 - być, mieć, móc, umieć/potrafić, chcieć, myśleć, znać, musieć, mieć powinność. Z tych 9, 3 odmieniają się bez żadnej jasno widocznej reguły (czasowniki być, chcieć, musieć), pozostałe 5 natomiast odmienia się podobnie do czasowników regularnych, poprzez dodanie odpowiednich końcówek, a także skrócenie słowa.
- dla wszystkich osób oprócz 'ta', 'yôk' i obwiatywu nowa forma powstaje poprzez zachowanie 3 pierwszych liter bezokolicznika i dodaniu do tego odpowiedniej końcówki
- dla obwiatywu zachowuje się 2 pierwsze litery i dodaje odpowiednią końcówkę
- dla 'ta' zostawia się jedynie 3-4 pierwsze litery, nie dodając niczego
- dla 'yôk' zostawia się 2 pierwsze litery i dodaje końcówkę
| osoba | końcówka | darād - mieć | nagham - móc | sąrhal - umieć/potrafić | avriť - myśleć | gāchana - znać | ŝarwīshi - mieć powinność |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| xé | -āyn | darāyn | naghāyn | sąrhāyn | avrāyn | gāchāyn | ŝarāyn |
| mę | -ūn | darūn | naghūn | sąrhūn | avrūn | gāchūn | ŝarūn |
| źa/rha/qa | -aem | daraem | naghaem | sąrhaem | avraem | gāchaem | ŝaraem |
| ṕef/ṕur/ṕi | -sur | darsur | naghsur | sąrhsur | avrsur | gāchsur | ŝarsur |
| yôk | -(h)rish | dahrish | nahrish | sąrish | avrish | gāchrish | ŝarhrish* |
| ta | - | dar | nagh | sąrha | avri | gācha | ŝarwī |
| obwiatyw | -rā | darā | narā | sąrā | avrā | gārā | ŝarā |
- /ɾ/ zamieniło się w /ʁ/ (r --> rh)
| osoba | nezyu - być | caiva - chcieć | ḱalshu - musieć |
|---|---|---|---|
| xé | nazyin - jestem | cafirya - chcę | ḱaishi - muszę |
| mę | newef - jesteś | cuvrad - chcesz | ḱazhis - musisz |
| źa | ŝog - on jest | ṕrah - on chce | ekré - on musi |
| rha | ŝaw - ona jest | ṕray - ona chce | ekya - ona musi |
| qa | ŝum - ono jest | ṕrid - ono chce | ekās - ono musi |
| ṕef | djva - my(1) jesteśmy | dzar - my(1) chcemy | bhaha - my(1) musimy |
| ṕur | djri - my(2) jesteśmy | dzôr - my(2) chcemy | bhena - my(2) musimy |
| ṕi | djhu - my(3) jesteśmy | dzae - my(3) chcemy | bhiza - my(3) musimy |
| yôk | izil - jesteście | dhaźa - chcecie | xanę - musicie |
| ta | shart - są | mexa - chcą | tas - muszą |
| obwiatyw | ŝape | ṕwene | egīne |
Jedyne zależności jakie tu występują to podzielenie odmian słowa na pewne grupy. Podobne do siebie są formy dla bezokolicznika, xé i mę; dla 3 osoby liczby pojedynczej i obwiatywu; i dla rodzai my. Formy dla yôk i ta różnia się od wszystkich innych.
Aspekty
W ajdyniriańskim występują 4 aspekty, tworzy się je poprzez dodanie odpowiedniego prefiksu do czasownika.
| Aspekt | Prefiks | Przykład |
|---|---|---|
| Aspekt niedokonany | -brak- | mifne (jeść)
sanne (iść, chodzić) |
| Aspekt trwający | ash- | ashmifne (jeść)
ashsanne (nadchodzić) |
| Aspekt dokonany | j(i)- | jimifne (zjeść)
jisanne (dojść) |
| Aspekt powtarzający | g(i)- | gimifne (jadać, jeść regularnie)
gisanne (chadzać, chodzić regularnie) |
Rodzaj, liczba i kategoria rzeczownika
Język ajdyniriański posiada 4 liczby - liczbę pojedynczą, podwójną, mnogą i absolutną. Dodatkowo rzeczowniki podzielone są na 3 kategorie. Kategorie posiadają inną odmianę przez przypadki i liczby, a rzeczowniki z II i III kategorii są ponad to podzielone na podkategorie, w zależności od rdzenia występującego w końcówce słowa.
- I kategoria - istoty żywe i rozumne.
- II kategoria - przedmioty, rośliny
- IIa - rdzeń a/o
- IIb - rdzeń i/ī
- IIc - rdzeń e
- III kategoria - pojęcia, abstrakcje, rzeczy niematerialne
- IIIa - rdzeń a/o
- IIIb - rdzeń u
- IIIc - rdzeń i
- IIId - rdzeń e
W ajdyniriańskim występują 3 rodzaje - męski, żeński i neutralny. Rzeczowniki z II i III kategorii sa zawsze rodzaju neutralnego, inaczej jednak sprawa ma się w przypadku rzeczowników I kategorii. W podstawowej formie są one zawsze neutralne, nie określają bowiem płci. Wskazują jedynie na fakt istnienia przedmiotu, a płeć jest nieznana lub nieistotna. Można jednak za pomocą innej końcówki zaznaczyć płeć istoty, zmieniając jednocześnie jej rodzaj. Końcówki różnią się od siebie w zależności od liczby i przypadku.
Słowo I kategorii - orzeł
| Liczba pojedyncza | Liczba podwójna | Liczba mnoga | Liczba absolutna |
|---|---|---|---|
| ńarmad
(orzeł) |
ńarmadnam
(dwa orły)* |
ńarmadaya
(orły)* |
ńarmadaur̄
(wszystkie orły)* |
| ńarmadi
(samiec orła) |
ńarmadanę
(dwa samce orła) |
ńarmadaysi
(samce orłów) |
ńarmadaur̄i
(wszystkie samce orła) |
| ńarmada
(samica orła) |
ńarmadaną
(dwie samice orłów) |
ńarmadaysa
(samice orłów) |
ńarmadaur̄a
(wszystkie samice orłów) |
- również gdy jest to samiec i samica
- również gdy jest to grupa mieszana
Przedrostki
[nobbc]<work in progress>[/nobbc]
| Prefiks | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| pat- | nie, tworzy przeczenia (również zdań)* | patjakerśani (nieskończony) |
| yās- | przeciw, kontra | |
| sam- | razem | |
| ari- | za czymś, być pro | |
| vwa- | działać przeciw | |
| eḱa- | mało, bez | |
| eli- | za mało | |
| śha- | wiele | |
| ar- | naj | |
| an- | bardzo, ponad | |
| ao- | za dużo | |
| xor- | były | |
| fa- | dawny | |
| beh- | ||
| cka- | samo | |
| annu- | ||
| ti- | się | |
| dûs- | wszech | dûshwadāmi (wszechwiedza) |
| qua- | ||
| qe- |
- jeden z dwóch sposobów
Przymiotniki
Przymiotniki charakteryzują się tym, iż w większości zakończone są końcówką -ni. Aby utworzyć przymiotnik od rzeczownika dodaje się odpowiednia końcówkę, w zależności od liczby i przypadku. Nieliczne wyjątki zdarzają się w przypadku rzeczowników III kategorii.
| rzeczownik | przymiotnik |
|---|---|
| shār
(światło) |
shārani
(świetlisty, świetlany) |
| dhrāya
(morze) |
dhrāyani
(morski) |
| ezjon
(wschód) |
ezjoni
(wschodni) |
Przymiotniki stopniuje się poprzez dodanie odpowiedniego przedrostka. Istnieją 3 stopnie - równym wyższy i najwyższy. Tworzy się je zawsze poprzez dodanie odpowiedniego przedrostka.
| stopień równy | stopień wyższy | stopień najwyższy |
|---|---|---|
| shārani
(świetlisty, świetlany) |
enshārani
(świetlistszy) |
arshārani
(najświetlistszy) |
| dhrāyani
(morski) |
endhrāyani
(bardziej morski) |
ardhrāyani
(najbardziej morski) |
| ezjoni
(wschodni) |
enezjoni
(bardziej wschodni) |
arezjoni
(najbardziej wschodni) |
Przypadki
W ajdyniriańskim występuje 6 przypadków.
| Przypadek | Pytanie | |
|---|---|---|
| I. | Mianownik | kto?, co? / zé?, zan? |
| II. | Dopełniacz | kogo?, czego? / zétri?, zantra? |
| III. | Celownik | komu?, czemu? / zhe?, zhin? * |
| IV. | Biernik | kogo?, co? / ize?, iza? |
| V. | Ablatyw | skąd?, od kogo?, od czego? / aḱao?, aḱās?, aḱāsh? |
| VI. | Allatyw | dokąd?, do kogo?, do czego? / ḱeto?, ḱeas?, ḱeash? |
- celownik może również spełniać rolę narzędnika i miejscownika, więc odpowiada też na dodatkowe pytania:
- z kim?, z czym? (eźe?, eźan?)
- o kim?, o czym? (aźe? aźan?)
- kim?, czym? (źe?, źan?)
Odmiana przymiotników przez przypadki
| l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | |
|---|---|---|---|---|
| I. | -ni | -nąrh | -nęri | -nôro |
| II. | -ń | -naw | -new | -nīvwe |
| III. | -īn | -nā | -né | -nu |
| IV. | -ni | -ną | -nę | -nôro |
| V. | -nīs | -nīvr̄ | -niya | -nwa |
| VI. | -nīś | -nīf | -niya | -nwa |
Odmiana rzeczowników przez przypadki
I kategoria rzeczowników
| l.pojedyńcza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | |
|---|---|---|---|---|
| I. | - / -i / -a | -nam / -anę / -aną | -aya / -aysi / -aysa | - aur̄ / -aur̄i / -aur̄a |
| II. | -az / -azi / -aza | -ame / -ami / -ama | -as / -asi / -asa | -r̄n / -r̄in / -r̄an |
| III. | -at / -ati / -ata | -(i)bhyām / -(i)bhyāmi / -(i)bhyāma | -(i)bhyāś / -(i)bhyāśi / -(i)bhyāśa | -(i)bhi / -(i)bhai / -(i)bhé |
| IV. | - / -i / -a | -(i)bhyām / -(i)bhyāmi / -(i)bhyāma | -(i)bhyāś / -(i)bhyāśi / -(i)bhyāśa | -(i)bhi / -(i)bhai / -(i)bhé |
| V. | -xa / -xae / xaą | -axé / -axi / -axa | -esyas / -esyasi / -esyasa | -xos / -xis / -xas |
| VI. | -tar / -tari / -tara | -aet / -aeti / -aeta | -aus / -ausi / -ausa | -ťal / -ťel / -ťāl |
II kategoria rzeczowników
| rdzeń 'a/o' | rdzeń 'i/ī' | rdzeń 'e' | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | |
| I. | -końcówka | -ao | -aya | -avi | -końcówka | -irh | -iya | -ôri | -końcówka | -ea | -ée | -evyo |
| II. | -az | -am | -as | -akyā | -iz | -im | -is | -igra | -esse | -em | -es | -ekyo |
| III. | -at | -abesh | -abīr | -abam | -it | -yaus | -yis | -yin | -eť | -ebri | -ebrī | -eber |
| IV. | -końcówka | -abesh | -abīr | -abam | -końcówka | -yaus | yis | -yin | -końcówka | -ebri | -ebrī | -eber |
| V. | -(a)xa | -ksha | -kshai | -awan | -ishu | -ishé | -ish | -ishae | -eśi | -eŝe | -eŝé | -eŝwe |
| VI. | -atra | -aś | -auś | -aśa | -itri | -iśa | -ici | -icū | -etrę | -ecae | -ecé | -ecis |
III kategoria rzeczowników
| rdzeń 'a/o' | rdzeń 'u' | rdzeń 'i/ī' | rdzeń 'e' | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | l.pojedyncza | l.podwójna | l.mnoga | l.absolutna | |
| I. | -końcówka | -anya | -āshra | -akrę | -końcówka | -uni | -un | -ûrar | -końcówka | -idhun | -idhę | -idho | -końcówka | -én | -eshān | -etān |
| II. | -azhi | -ań | -āsht | -aḱe | -u | -uwe | -uwan | -ûwari | -idhis | -idhyam | -idhye | -idhyo | -epi | -eayn | -eshīn | -etīn |
| III. | -ast | -aval | -avallā | -avalûr | -usa | -ulve | -ulvā | -ūlur | -idir | -idve | -idva | -idvid | -epsa | -épn | -épr̄ | -épar |
| IV. | -końcówka | -aval | -avallā | -avalûr | -końcówka | -ulve | -ulvā | -ūlur | -końcówka | -idve | -idva | -idvir | -końcówka | -épn | -épr̄ | -épar |
| V. | -aji | -ajā | -ajai | -ajah | -uji | -ujā | -ujai | -ûjah | -idhaf | -idhef | -idhai | -idhā | -eťa | -eťé | -eťu | -eťi |
| VI. | -atti | -acho | -achri | -achur | -utra | -une | -uri | -ura | -idh | -idhae | -idhī | -idha | -ekta | -ekté | -ektu | -ekti |
O ile w rzeczownikach I kategorii nie wyróżnia się końcówki jako takiej, jest ona niezmienna a odmianę dokleja się do słowa, o tyle w przypadku rzeczowników z II i III kategorii podstawową końcówkę usuwa się i zastępuje się końcówką odmiany. Dla przykładu:
- I kategoria
khshāyar (imperator/cesarz) --> khshāyaraur̄ (wszyscy imperatorzy)
khshāyarxa (od imperatora) --> khshāyarxos (od wszystkich imperatorów)
- II kategoria
nāxrid (góra) --> nāxrôri (wszystkie góry)
nāxrishu (od góry) --> nāxrishae (od wszystkich gór)
- III kategoria
r̄agul (pismo) --> r̄agûrar (wszystkie pisma)
r̄aguji (od pisma) --> r̄agûjah (od wszystkich pism)
Końcówki
Zaimki
Zaimków rzeczowne
Zaimkami rzeczownymi zastępuje się rzeczowniki. Zaimki te, podobnie jak rzeczowniki, odmieniają się przez przypadki.
| Przypadek | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga/podwójna/absolutna | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. os. | 2. os. | 3 os. | 1. os. | 2. os. | 3 os. | |||||
| m | f | n | ink. | pod. | eks. | |||||
| Mianownik | xé (ja) | mę (ty) | źa (on) | rha (ona) | qa (ono) | ṕef (my) | ṕur (my) | ṕi (my) | yôk (wy) | ta (oni) |
| Dopełniacz | xis (mnie) | mat (ciebie) | īse (jego/go) | ére (jej/niej) | que (jego/go/niego) | pers (nas) | pr̄os (nas) | pyas (nas) | yana (was) | ťaor (ich/nich) |
| Celownik | xān (mnie/mi) | mān (tobie/ci) | īsri (jemu/mu/niemu) | erhi (jej/niej) | quari (jemu/mu/niemu) | peŝar (nam) | pwar (nam) | pyar (nam) | yān (wam) | ťān (im/nim) |
| Biernik | xān (mnie/mię) | mān (ciebie/cię) | īsri (jego/go/niego) | erhi (ją/nią) | quari (je/nie) | peŝar (nas) | pwar (nas) | pyar (nas) | yān (was) | ťān (ich/nich) |
| Ablatyw | axôr (ode mnie) | amnę (od ciebie) | źva (od niego) | rhal (od niej) | ḱah (od tego) | ṕafar (od nas) | ṕūvar (od nas) | ṕiyar (od nas) | yah (od was) | tāsh (od nich) |
| Allatyw | xao (do mnie) | amnel (do ciebie) | źve (do niego) | rhas (do niej) | ḱeh ( do tego) | ṕarif (do nas) | ṕūvas (do nas) | ṕīray (do nas) | yokh (do was) | teosh (do nich) |
Zaimków dzierżawcze
mój, twój, swój
| Przypadek | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga/podwójna/absolutna | |||
|---|---|---|---|---|---|
| m | f | n | m/f | n | |
| Mianownik | kshûn (mój),
mûn (twój),
|
kshayi (moja),
mayi (twoja),
|
kshoan (moje),
moan (twoje),
|
kshaji (moi),
maji (twoi),
|
ksho (moje),
moh (twoje),
|
| Dopełniacz | kshyān (mojego),
myān (twojego),
|
kshyā (mojej),
myā (twojej),
|
kshyą (mojego),
myą (twojego),
|
kshij (moich),
mij (twoich),
|
kshijo (moich),
mijo (twoich),
|
| Celownik | ekshu (mojemu/moim),
emnu (twojemu/twoim),
|
ekshiw (mojej/moją),
emniw (twojej/twoją/),
|
ekshor (mojemu/moim),
emnor (twojemu/twoim),
|
ekshae (moim/moimi/moich),
emnae (twoim/twoimi/twoich),
| |
| Biernik | ekshed (mojego),
emned (twojego),
|
ekshad (moją),
emnad (twoją),
|
ekshod (moje),
emnod (twoje),
|
ekshal (moich/moje),
emnal (twoich/twoje),
| |
| Ablatyw | kshir̄tū (od mojego),
mir̄tū (od twojego),
|
kshar̄tū (od mojej),
mar̄tū (od twojej),
|
kshor̄tū (od mojego),
mor̄tū (od twojego),
|
kshisirh (od moich),
misirh (od twoich),
| |
| Allatyw | kshehi (do mojego),
mehi (do twojego),
|
kshaha (do mojej),
maha (do twojej),
|
kshaho (do mojego),
maho (do twojego),
|
kshaus (do moich),
maus (do twoich),
| |
Zaimki jego, jej, nasz, wasz, ich nie odmieniają się a ich forma pozostaje bez zmian.
- īse (jego)
- ére (jej)
- pęrędi (nasz)
- yadi (wasz)
- ťandi (ich)
czyj, niczyj
| Przypadek | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga/podwójna/absolutna | |||
|---|---|---|---|---|---|
| m | f | n | m/f | n | |
| Mianownik | orye, qorye | ora, qora | oryo, qoryo | orji, qorji | oroh, qoroh |
| Dopełniacz | oryān, qoryān | oryā, qoryā | oryą, qoryą | orij, qorij | orijo, qorijo |
| Celownik | oru, qoru | oriw, qoriw | oror, qoror | orae, qorae | |
| Biernik | ored, qored | orad, qorad | orod, qorod | oral, qoral | |
| Ablatyw | oyir̄tū, qoyir̄tū | oyar̄tū, qoyar̄tū | oyor̄tū, qoyor̄tū | orsirh, qorsirh | |
| Allatyw | orehi, qorehi | oraha, qoraha | oraho, qoraho | oraus, qoraus | |
Zaimki zwrotne
Zaimki zwrotne przybierają formę odpowiednich przedrostków dodanych do rzeczownika, a nie osobnych słów. Służą do wyrażenia, że podmiot wykonał czynność na samym sobie (1), lub, w przypadku liczby mnogiej, sobie nawzajem (2).
| l.pojedyncza | l.pod/mn/ab | |
|---|---|---|
| 1 | 2 | |
| cvar- | crer- | cker- |
Dla przykładu:
ver̄unear - ja karzę (kogoś) --> cvarver̄unear - karzę się/samego siebie
ver̄unerą - oni karzą (kogoś) --> crerver̄unerą - karzą się/sami siebie ---> ckerver̄unerą - karzą się nawzajem
Zaimki określone
ten, ta, to, ci, te
Zaimki odpowiadające polskim ci i te są identyczne dla rodzaju męskiego i żeńskiego, osobny zaimek jest dla neutralnego.
| Przypadek | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | |||
|---|---|---|---|---|---|
| m | f | n | m/f | n | |
| Mianownik | gan | ryan | han | ptean | ptoan |
| Dopełniacz | gān | ryān | hān | pteān | ptoān |
| Celownik | gannu | rannu | hannu | pīrnu | |
| Biernik | ganed | raned | haned | paed | |
| Ablatyw | gar̄tū | rar̄tū | har̄tū | payū | |
| Allatyw | gari | rari | hari | pafri | |
tamten, tamta, tamto, tamci, tamte
Te zaimki tworzy się poprzez dodanie prefiksu ŝo-. Tutaj również formy w liczbie mnogiej są takie same dla rodzaju męskiego i żeńskiego.
| Przypadek | Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | |||
|---|---|---|---|---|---|
| m | f | n | m/f | n | |
| Mianownik | ŝogan | ŝoryan | ŝohan | ŝoptean | ŝoptoan |
| Dopełniacz | ŝogān | ŝoryān | ŝohān | ŝopteān | ŝoptoān |
| Celownik | ŝogannu | ŝorannu | ŝohannu | ŝopīrnu | |
| Biernik | ŝoganed | ŝoraned | ŝohaned | ŝopaed | |
| Ablatyw | ŝogar̄tū | ŝorar̄tū | ŝohar̄tū | ŝopayū | |
| Allatyw | ŝogari | ŝorari | ŝohari | ŝopafri | |
Zaimki pytajne
Zaimki nieokreślone
Liczebniki
0-9
Liczby od 1 do 9 kończą się na -ir, wyjątkiem jest tutaj 0. W przypadku liczebników porządkowych, z wyjątkiem liczb 0, 3, 6 i 9, pojawia się końcówka -ase, dla rodzaju męskiego i żeńskiego, lub -aso, dla rodzaju neutralnego. Liczebnik wielokrotny zawsze składa się z liczby i -illis/illos.
| Liczebnik główny | Liczebnik porządkowy | Liczebnik wielokrotny | |
|---|---|---|---|
| 0 | sūriya | sûriyas | - |
| 1 | ekhrir | ekhrase/o | ekhraillis/os, illis/illos |
| 2 | lāwir | lāwase/o | lāwaillis/os |
| 3 | azhir | azhûne/o | azhûrillis/os |
| 4 | śniahir | śniahase/o | śniahillis/os |
| 5 | ghavir | ghavase/o | ghavaillis/os |
| 6 | wéshir | wéane/o | wéshaillis/os |
| 7 | swāhir | swāhase/o | swāhillis/os |
| 8 | jyotir | jyotase/o | jyotaillis/os |
| 9 | ir̄ir | ir̄ŝe/o | ir̄aillis/os |
10-90
Liczby te zawsze kończą się na -śat. Liczebniki porządkowe zakończone są na -śashe/śasho a liczebniki wielokrotne na -illis/illos.
| Liczebnik główny | Liczebnik porządkowy | Liczebnik wielokrotny | |
|---|---|---|---|
| 10 | déśat | déśashe/o | déśatillis/os |
| 20 | lawśat | lawśashe/o | lāwatillis/os |
| 30 | azhośat | azhośashe/o | azhośatillis/os |
| 40 | śniaśat | śniaśashe/o | śniaśatillis/os |
| 50 | ghavśat | ghavśashe/o | ghavśatillis/os |
| 60 | wéśat | wéśashe/o | wéśatillis/os |
| 70 | swaśat | swaśashe/o | swaśatillis/os |
| 80 | jyaśat | jyaśashe/o | jyaśatillis/os |
| 90 | ir̄śat | ir̄śashe/o | ir̄śatillis/os |
11-99
Tworzy się je poprzez złączenie liczb dziesiątek i jedności, przy czym pierwsza jest liczba jedności a ostatnie dziesiątek. Dosłownie oznacza to np. dwa-czterdzieści jako czterdzieści dwa. Podobnie wyglądają liczebniki porządkowe i wielokrotne - nieodmieniona liczba jedności i odmieniona liczba dziesiątek.
| Liczebnik główny | Liczebnik porządkowy | Liczebnik wielokrotny | |
|---|---|---|---|
| 11 | ekhrirdéśat | ekhrirdéśashe/o | ekhrirdéśatillis/os |
| 12 | lāwirdéśat | lāwirdéśashe/o | lāwirdéśatillis/os |
| 13 | azhayodéśat | azhayodéśasho | azhayodéśatillis/os |
| 14 | śniahirdéśat | śniahidéśashe/o | śniahidéśatillis/os |
| 15 | ghavirdéśat | ghavirdéśashe/o | ghavirdéśatillis/os |
| 16 | wéshirdéśat | wéshirdéśashe/o | wéshirdéśatillis/os |
| 17 | swāhirdéśat | swāhirdéśashe/o | swāhirdéśatillis/os |
| 18 | jyotirdéśat | jyotirdéśashe/o | jyotirdéśatillis/os |
| 19 | ir̄irdéśat | ir̄irdéśashe/o | ir̄irdéśatillis/os |
| 21 | ekhrirlawśat | ekhrirlawśashe/o | ekhrirlāwatillis/os |
| 22 | lāwirlawśat | lāwirlawśashe/o | lāwirlāwatillis/os |
| 23 | azhayolawśat | azhayolawśashe/o | azhayolāwatillis/os |
| 24 | śniahirlawśat | śniahirlawśashe/o | śniahirlāwatillis/os |
| 31 | ekhrirazhośat | ekhrirazhośashe/o | ekhrirazhośatillis/os |
| 32 | lāwirazhośat | lāwirazhośashe/o | lāwirazhośatillis/os |
| 33 | azhayoazhośat | azhayoazhośashe/o | azhayoazhośatillis/os |
100-900
Setki, przypominają nieco dziesiątki, gdyż tworzy się je na podobnej zasadzie. Liczebnik główny zakończony jest na -éd, które pochodzi od zéd, liczebnik porządkowy zakończony jest -ase/o, natomiast tworzenie liczebnika wielokrotnego pozostaje bez zmian.
| Liczebnik główny | Liczebnik porządkowy | Liczebnik wielokrotny | |
|---|---|---|---|
| 100 | zéd | zédase/o | zédillis/os |
| 200 | lawéd | lawédase/o | lawédillis/os |
| 300 | azhéd | azhédase/o | azhédillis/os |
| 400 | śniahéd | śniahédase/o | śniahédillis/os |
| 500 | ghavéd | ghavédase/o | ghavédillis/os |
| 600 | wéshéd | wéshédase/o | wéshédillis/os |
| 700 | swahéd | swahédase/o | swahédillis/os |
| 800 | jyotéd | jyotédase/o | jyotédillis/os |
| 900 | irzéd | irzédase/o | irzédillis/os |
1000-9000
Przed li
| Liczebnik główny | Liczebnik porządkowy | Liczebnik wielokrotny | |
|---|---|---|---|
| 1000 | dwiźyat | dwiźyase/o | dwiźyatillis/os |
| 2000 | lawiźyat | lawiźyase/o | lawiźyatillis/os |
| 3000 | azhiźyat | azhiźyase/o | azhiźyatillis/os |
| 4000 | śniaźyat | śniaźyase/o | śniaźyatillis/os |
| 5000 | ghaviźyat | ghaviźyase/o | ghaviźyatillis/os |
| 6000 | wéshiźyat | wéshiźyase/o | wéshiźyatillis/os |
| 7000 | swahiźyat | swahiźyase/o | swahiźyatillis/os |
| 8000 | jyotiźyat | jyotiźyase/o | jyotiźyatillis/os |
| 9000 | irźyat | irźyase/o | irźyatillis/os |
Inne
2 - aywīr (oba, obydwa)
(3-9) - cinru (kilka) --> --- ---> cinrillis/os (kilkakrotny)
(11–19) - cinbhaśat (kilkanaście) --> cinbhaśashe/o (kilkunasty) --> cinbhaśatillis/os (kilkunastokrotny)
(20–90) - cintraśat (kilkadziesiąt) --> cintraśashe/o (kilkudziesiąty) --> cintraśatillis/os (kilkudziesięciokrotny)
(200–900) - cinrhéd (kilkaset) --> cinrhaśashe/o (kilkusetny) --> cinrhédillis/os (kilkusetkrotny)
kyara (wiele) ---> --- ---> kyaraillis/os (wielokrotny)
Odmiana liczebników głównych
Tryby
Ajdyniriański posiada 4 tryby: orzekający, rozkazujący, przypuszczający, życzący. Dodatkowo, w ayńadhańskim i staro-ajdyniriańskim istniał piąty tryb - nieświadka, lecz zanikł on na przestrzeni wieków.
Tryb orzekający
Tryb orzekający wyraża obiektywny, neutralny stosunek mówiącego do wypowiadanej treści. Składa się na niego zwykła odmiana przez osoby. Podstawowy tryb.
Tryb rozkazujący
Tryb rozkazujący wyraża rozkaz, życzenie lub prośbę. Tworzy się go identycznie dla wszystkich osób, poprzez usunięcie z bezokolicznika końcówki -e i zamienienie jej na -o.
| Osoba | Końcówka | Przykład | Tłumaczenie |
|---|---|---|---|
| Wszystkie osoby | -o |
|
|
W przypadku zdania rozkazującego przed czasownikiem zazwyczaj wstawia się jeszcze osobę, która jest z reguły pomijana w zdaniach twierdzących, chociaż nie jest to konieczne. Gdy osoba jest obecna można to przetłumaczyć jako konkretny rozkaz do konkretnej osoby, gdy jej natomiast nie ma jest to raczej rozkaz ogólny.
Mę mifno! Mę dhāyarto! Mę raheto! - Jedź! Podbijaj! Żyj!
Mifno! Dhāyarto! Raheto! - Jeść! Podbijać! Żyć!
Tryb przypuszczający
Tryb przypuszczający wyraża niepewność, warunkowość lub wyrażone pośrednio życzenie. Tworzy się go, poprzez dodanie do bezokolicznika odpowiedniej końcówki.
| Osoba | Końcówka | Przykład | Tłumaczenie |
|---|---|---|---|
| xé | -arin |
mifnearin dhāyartearin rahetearin |
jadłbym
podbijałbym żyłbym |
| mę | -étin |
mifnétin dhāyartétin rahetétin |
jadłbyś
podbijałbyś żyłbyś |
| źa/rha/qa | -tyan |
mifntyan dhāyartyan rahetyan |
jadłby/jadłaby/jadłoby
podbijałby/podbijałaby/podbijałoby* żyłby/żyłaby/żyłoby* |
| ṕef/ṕur/ṕi | -zhin |
mifnezhin dhāyartezhin rahetezhin |
jedlibyśmy
podbijalibyśmy żylibyśmy |
| yôk | -elin |
mifnelin dhāyartelin rahetelin |
jedlibyście
podbijalibyście żylibyście |
| ta | -vin |
mifnevin dhāyartevin rahetevin |
jedliby
podbijaliby żyliby |
| obwiatyw | -ŝin |
mifneŝin dhāyarteŝin raheteŝin |
- tutaj, tak samo jak w normalnej odmianie, gdy w czasowniku regularnym przed końcowym e stoi t, ť, d lub dh, nie dubluje się tego dodając kolejne t tylko od razu dodaje -yan.
Tryb życzący
Tryb życzący wyraża życzenie, nadzieję lub możliwość. Tutaj również dochodzi odpowiednia odmiana. Ten tryb odpowiada mniej więcej polskiej konstrukcji "oby coś".
| Osoba | Końcówka | Przykład |
|---|---|---|
| xé | -arya |
mifnearya (obym jadł) dhāyartearya (obym podbijał) rahetearya (obym żył) |
| mę | -étrya |
mifnétrya (obyś jadł) dhāyartétrya (obyś podbijał) rahetétrya (obyś żył) |
| źa | -arti |
mifnarti (oby jadł) dhāyartarti (oby podbijał) rahetarti (oby żył) |
| rha | -arta |
mifnarta (oby jadła) dhāyartarta (oby podbijała) rahetarta (oby żyła) |
| qa | -arto |
mifnarto (oby jadło) dhāyartarto (oby podbijało) rahetarto (oby żyło) |
| ṕef | -zef |
mifnezef (obyśmy jedli) dhāyartezef (obyśmy podbijali) rahetezef (obyśmy żyli) |
| ṕur | -zūr |
mifnezūr (obyśmy jedli) dhāyartezūr (obyśmy podbijali) rahetezūr (obyśmy żyli) |
| ṕi | -zish |
mifnezish (obyśmy jedli) dhāyartezish (obyśmy podbijali) rahetezish (obyśmy żyli) |
| yôk | -elon |
mifnelon (obyście jedli) dhāyartelon (obyście podbijali) rahetelon (obyście żyli) |
| ta | -rava |
mifnerava (oby jedli) dhāyarterava (oby podbijali) raheterava (oby żyli) |
| obwiatyw | -ŝap |
mifneŝap dhāyarteŝap raheteŝap |
Czasy
Istnieją 3 czasy - teraźniejszy, przeszły i przyszły. Zarówno czas przeszły jak i przyszły tworzy się podobnie, w regularnym bezokoliczniku w miejsce -e należy dodać najpierw zrostek odpowiadający za czas, a następnie taki odpowiadający za odmianę przez osoby.
Czas teraźniejszy
Tworzony przez zwykłą odmianę czasownika przez osoby.
Czas przeszły
W czasie przeszłym zrostek wskazujący czas to -ôsh-. Wyjątkiem jest tu obwiatyw, gdzie zamiast -ôsh- pojawia się jedynie końcówka -ôssi.
| Osoba | Końcówka | Przykład |
|---|---|---|
| xé | -war |
mifnôshwar - jadłem qatôshwar - lubiłem* |
| mę | -aot |
mifnôshaot - jadłeś qatôshaot - lubiłeś |
| źa | -ti |
mifnôshti - jadł qatôshti - lubił |
| rha | -ta |
mifnôshta - jadła qatôshta - lubiła |
| qa | -to |
mifnôshto - jadło qatôshto - lubiło |
| ṕef | -aeź |
mifnôshaeź - jedliśmy qatôshaeź - lubiliśmy |
| ṕur | -aezh |
mifnôshaezh - jedliśmy qatôshaezh - lubiliśmy |
| ṕi | -aeźi |
mifnôshaeźi - jedliśmy qatôshaeźi - lubiliśmy |
| yôk | -é |
mifnôshé - jedliście qatôshé - lubiliście |
| ta | -ir̄ą |
mifnôshir̄ą - jedli qatôshir̄ą - lubili |
| obwiatyw | -ôssi |
mifnôssi qatôssi |
- jeśli w bezokoliczniku przed -e stoi ť, ḱ, lub ṕ to po dodaniu -ôsh- tracą one swoją ejektywność (np w qaťe - lubić)
Czas przyszły
W czasie przyszłym zrostek to -āśt-. Podobnie jak w czasie przeszłym, obwiatyw poprzez dodanie samej końcówki -āŝef.
| Osoba | Końcówka | Przykład |
|---|---|---|
| xé | -ir |
mifnāśtir - będę jadł qatāśtir - będę lubił |
| mę | -aodh |
mifnāśtaodh - będziesz jadł qatāśtaodh - będziesz lubił |
| źa | -'i* |
mifnāśťi - będzie jadł qatāśťi - będzie lubił |
| rha | -'a* |
mifnāśťa - będzie jadła qatāśťa - będzie lubiła |
| qa | -'o* |
mifnāśťo - będzie jadło qatāśťo - będzie lubiło |
| ṕef | -eos |
mifnāśteos - będziemy jedli qatāśteos - będziemy lubili |
| ṕur | -eosh |
mifnāśteosh - będziemy jedli qatāśteosh - będziemy lubili |
| ṕi | -eosi |
mifnāśteosi - będziemy jedli qatāśteosi - będziemy lubili |
| yôk | -é |
mifnāśté - będziecie jedli qatāśté - będziecie lubili |
| ta | -eą |
mifnāśteą - będą jedli qatāśteą - będą lubili |
| obwiatyw | -āŝef |
mifnāŝef qatāŝef |
- w 3 os. liczby pojedyńczej natomiast t dostaje ejektywność
Przykładowe teksty
Pierwszy artykuł Deklaracji Praw Człowieka
- Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.
- Ḱévaraur̄ īranôro tińaktyerą ag nazhanôro eo edzor bhāvar ag arṕakrę. Ta avriťimepsa ag cadhir haryanterą ag ęri wessir̄n eo pārhusa dirzeazhi khamane ŝarwī.
Słownictwo
<na razie nie jest alfabetycznie>
fīn - tak (mowa potoczna)
ferwen - tak, owszem (mowa oficjalna)
zir̄ - nie (mowa potoczna)
zar̄u - nie (mowa oficjalna)
ćayna - dziękuję
ćayne - dziękować
hezhi - pan
hezha - pani
tayar - witaj, cześć (przywitanie)
taye - witać
fean, feane - odnosić sukces i powodzenie, przezwyciężać (zarówno przywitanie jak i pożegnanie)
ḱellen - proszę
hridavās - przepraszam
hrid - serce
avās, avāsāmi - żal, smutek, współczucie
quissa - ojciec
myissa - matka
chéra - córka
hīri - syn
bazdir - potomek, dziecko
bazdiri - syn
bazdira - córka
xar - słońce
shār - światło
shāre - świecić
carme - świecić, błyszczeć
carmin - błysk
eńyą - sztuka
féaxan - północ
qaishan - południe
ezjon - wschód
ťaliyon - zachód
dhrāya - morze
azra - jezioro
zīmrha - klejnot
nāxrid - góra
ćatra - kształt
tava - chleb
jakerśan - koniec
jakerśane - kończyć
hwadāmi - wiedza
hwade - wiedzieć
rahetan - życie
rahete - żyć
gwannan - śmierć
gwane - umierać
haryante - posiadać, dysponować
mifnen - jedzienie
mifne - jeść
rujvan, rozhvan - królestwo
ruji, rozhi - król
ruja, rozha - królowa
khshāyarvan - imperium, cesarstwo
khshāyari - imperator, cesarz
khshāyara - imperatorka, cesarzowa
dhāyarte - podbijać
kshatrit - dowódca, generał
zoaghar - miecz
tālaivar - włócznia
varhar - pancerz, zbroja
anzauran - wojna
gamāxan - pokój
ghamāxan - spokój