Język ajniadzki

Język ajniadzki Yeniyatân

Utworzenie:	Borlach w 2023
Używany w (Kyon):	Ajnadestra Cywilizacja ajniadzka (Pierwsze Królestwo, Imperium Świtu)
Regiony (Kyon):	Kyon Wschodni
Liczba użytkowników (Kyon)	brak (język wymarły)
Sposoby zapisu:	ajniadzkie pismo linearne, alfabet cherynejski, alfabet łaciński
Typologia:	fleksyjny SOV
Klasyfikacja:	Języki seframańskie (proponowane) Język ajniadzki
Lista conlangów

Język ajniadzki, zwany także jako ajniadański (ajn. yeniyatân /jenijatɐn/, niekiedy także têbbayi /tʲeb:aji/ "nasz język") — wymarły język używany przez Starożytnych Ajniadów na rozległych obszarach Kyonu Wschodniego. Znany jest ze znacznej ilości tekstów, zwłaszcza monumentalnych inskrypcji naskalnych, a w mniejszym stopniu także także glinianych, kamiennych lub metalowych tabliczek oraz tekstów naściennych, papirusów i fragmentów ceramiki. Zachowane do czasów współczesnych teksty stanowią jedynie ułamek dawnej, prawdopodobnie bardzo bogatej, ajniadzkiej tradycji piśmienniczej. Język ten używany był na terenie Wschodu Starożytnego, znika zaś z zapisów archeologicznych w czasach Katastrofy Farandyjskiej i upadku cywilizacji ajniadzkiej. Prawdopodobnie używany był jednak jeszcze przez kilka kolejnych stuleci przez pewne społeczności zamieszkujące brzegi rzeki Yitrazhi (Korany) oraz stoki Gór Pochodzenia.

Ajniadzki jest przodkiem rodziny językowej. Należą do niej niektóre języki używane na Kyonie Środkowym, na czele z ajdyniriańskim, a także język szomemski oraz orański, wciąż występujące na Wschodzie. Język ajniadzki klasyfikowany bywa także jako część hipotetycznej rodziny języków seframańskich, która obejmować miałaby szereg wymarłych języków Starożytnego Wschodu. Języki te są jednak w większości słabo poświadczone archeologicznie lub znane jedynie z nazwy, a koncepcja rodziny języków seframańskich jest przedmiotem wielu sporów pośród badaczy.

Historia

DO UZUPEŁNIENIA (ogarnąć historię Wschodu)

Fonologia

Samogłoski

W języku ajniadzkim występowało 7 samogłosek, bez podziału ze względu na ich długość.

	Przednie	Centralne	Tylne
Przymknięte	i	ɘ	u
Środkowe	e		o
Otwarte		ɐ • a

Spółgłoski

Język ajniadzki posiadał rozbudowany system 45 lub 47 spółgłosek. Były wśród nich spółgłoski palatalizowane, labializowane oraz ejektywy, w tym labializowane ejektywy.

		Wargowe	Zębowe		Dziąsłowe		Podniebienne			Języczkowo-krtaniowe
		Wargowe	zwykłe	palatal.	zwykłe	palatal.	zwykłe	palatal.	labial.	zwykłe	labial.
Nosowe		m			n		ŋ
Zwarte	bezdźwięczne	p	t	tʲ			k	kʲ	kʷ	q	qʷ
	dźwięczne	b	d	dʲ			g	gʲ	gʷ
	ejektywne	pʼ	tʼ				kʼ		kʼʷ	(qʼ)	(qʼʷ)
Afrykaty	bezdźwięczne		t͡s		t͡ʃ	t͡ʃʲ
	dźwięczne				d͡ʒ	d͡ʒʲ
	ejektywne		t͡sʼ		t͡ʃʼ
Szczelinowe		f	θ • s	sʲ	ʃ	ʃʲ	x		xʷ	χ	χʷ
Drżące					r					ʜ~ħ
Aproksymanty					l • ɬ • ɬʷ		j • w

Spółgłoski /t͡ʃ/, /d͡ʒ/, and /t͡ʃʼ/ były oryginalnie najprawdopodobniej alofonami /k/, /ɡ/, i /kʼ/ gdy te występowały przed samogłoskami /e/, /i/ oraz /ɘ/. Widoczne jest to w zapisie języka ajniadzkiego pismem linearnym, a także w alfabecie cherynejskim, który w przeciwieństwie do pisma linearnego rozróżniają oba zestawy spółgłosek poprzez użycie innych znaków.
Zmiękczenie spółgłosek zachodzi niemal wyłącznie gdy poprzedzone są one przez przednie samogłoski /e/ oraz /i/.
Nie ma pewności co do dokładnej wymowy fonemu określanemu w zapisie łacińskim jako ḫ. Zwykle zakłada się, że był on realizowany jako /ʜ/ lub /ħ/, jednak możliwa jest także obecność innego laryngału.
Ejektywne spółgłoski języczkowe /qʼ/ i /qʼʷ/ były najprawdopodobniej częścią ajniadzkiego zestawu fonetycznego we wcześniejszych stadiach jego rozwoju. Dostępne nam teksty późnoajniadzkie sugerują jednak ich zanik i zlanie się z ejektywami /kʼ/ i /kʼʷ/. Bardzo możliwe jednak, że zostały zachowane przez niektóre dialekty ludowe.
Spółgłoska /ŋ/ nigdy nie występowała samodzielnie. Była asymilowanym wariantem /n/ gdy dźwięk ten pojawiał się przed spółgłoskami zwartymi podniebiennymi oraz języczkowo-krtaniowymi.

Geminaty

W języku ajniadzkim wszystkie spółgłoski zwykłe, a więc nie labializowane, palatalizowane i nie będące ejektywami, posiadają swoje geminaty. Są to długie, podwojone wersje owych spółgłosek. Geminacji nie oddaje się zwykle w piśmie linearnym, z pewnymi wyjątkami. O istnieniu tego zjawiska wiemy ze śladów w językach potomnych, okazyjnym zapisie w piśmie linearnym oraz poprzez zaznaczenie jego obecności w kilku tekstach spisanych w alfabecie cherynejskim, oddawane poprzez odpowiedni znak diakrytyczny. Geminacja zachodzi zazwyczaj podczas dodawania do rzeczowników sufiksów. Na przykład:

xxx /xxx/ (x) + -xxx → xxx /xxx/ (x)
xxx /xxx/ (x) + -xxx → xxx /xxx/ (x)
xxx /xxx/ (x) + -xxx → xxx /xxx/ (x)

Istnieją także wyrazy zaczynające się lub kończące geminatami. Ich liczba jest jednak ograniczona. Obecność podwojonej spółgłoski może odróżniać znaczeniowo dane słowo od podobnego słowa z pojedynczą spółgłoską, szczególnie jeśli geminacja występuje na początku słowa. Na przykład:

ccandrâ /t͡ʃ:andrɐ/ (osoba godna zaufania) ≠ candrâ /t͡ʃandrɐ/ (hełm)
ddəruyeṣî /d:ɘrujeʃʲi/ (kampania wojenna) ≠ dəruyeṣi /dɘrujeʃi/ (spichlerz)
têbb /tʲeb:/ (język, mowa) ≠ têb /tʲeb/ (motyl)

Struktura sylaby

Maksymalna dopuszczalna struktura sylaby to CCCVCC, gdzie V oznacza samogłoskę a C spółgłoskę.

Pismo

Zapis łaciński

Alfabet łaciński stosowany jest jako podstawowa forma zapisu na potrzeby tego artykułu oraz pozostałych artykułów poświęconych Starożytnym Ajniadom oraz ich cywilizacji. W zapisie łacińskim języka ajniadzkiego stosuje się 38 liter, z których 9 oznacza samogłoski, 29 zaś samogłoski. Palatalizację zaznacza się przy samogłoskach /e/ oraz /i/ poprzez dodanie daszka nad odpowiadającą literą (co tworzy ê oraz î). Daszek nad literą â nie jest związany z palatalizacją, używany jest bowiem do zapisu samogłoski /ɐ/.

a	â	e	ê	ə	o	i	î	u
[a]	[ɐ]	[e]	[ʲe]	[ɘ]	[o]	[i]	[ʲi]	[u]
m	n	p	ṕ	t	ť	d	b	g	q
[m]	[n]	[p]	[pʼ]	[t]	[tʼ]	[d]	[b]	[g]	[q]
k	ḱ	z	ź	c	ć	ç	j	f	s
[k]	[kʼ]	[t͡s]	[t͡sʼ]	[t͡ʃ]	[t͡ʃʼ]	[θ]	[d͡ʒ]	[f]	[s]
ṣ	ŝ	h	ḥ	ḫ	r	l	y	v
[ʃ]	[ɬ]	[x]	[χ]	[ʜ]~[ħ]	[r]	[l]	[j]	[w]

W zapisie łacińskim nie zaznacza się w żaden sposób labializacji, która zachodzi w przypadku występujących w ajniadzkim zestawie fonetycznym dźwięków /kʷ/, /gʷ/, /kʼʷ/, /qʷ/, /χʷ/, /ɬʷ/, a dawniej prawdopodobnie także /qʼʷ/. Wynika to z dość regularnego przebiegu procesu labializacji. Zachodzi on gdy odpowiednia spółgłoska występuje przez o i u. Proces ten zachodzi niekiedy także w pobliżu v (/w/).

Literami Q́/q́ oznacza się ponadto niekiedy ejektywne spółgłoski /qʼ/ oraz /qʼʷ/, które występowały na starszych etapach rozwoju języka ajniadzkiego i które posiadają własne znaki w piśmie linearnym (które jednak całkowicie wychodzą z użycia i zanikają w tekstach późnoajniadzkich).

Gliniana tabliczna z pismem protoajniadzkim wraz z transkrypcją tekstu poniżej.

Zapis ajniadzki

Język ajniadzki zapisywany był na przestrzeni dziejów 3 różnymi rodzajami pisma: logograficznym pismem protoajniadzkim, wywodzącym się z niego sylabicznym, całkowicie fonetycznym pismem linearnym oraz wynalezionym w ostatnim etapie istnienia ajniadzkiej cywilizacji pismem alfabetycznym, znanym jako pismo cherynejskie.

Pismo protoajniadzkie

Pismo protoajniadzkie składa się z prawdopodobnie z kilku tysięcy znaków logograficznych, każdy z nich reprezentujący nie wartość fonetyczną lecz koncept zawarty w pełnym słowie. Niekiedy wizualnie przypominają one przedstawiane idee. W większości są jednak abstrakcyjne, lub też uproszczone do tego stopnia, że nie da się odgadnąć ich znaczenia jedynie na podstawie warstwy wizualnej. Z tego powodu pismo protoajniadzkie nie zostało w pełni odszyfrowane. Póki co skatalogowano jedynie ok. 1000 znaków.

Wiadomo, że znaki protoajniadzkie zapisywane były po linii, od lewej do prawej. Znaki numeryczne występowały po przedmiotach przez podliczanych. Odnalezione teksty protoajniadzkie są jednak dość krótkie. Jest to kolejnym powodem trudności w odszyfrowaniu tego pisma. Badacze dysponują bowiem niewielką ilością długich tekstów, spośród łącznej liczby około 1500. Zwykle są to gliniane tabliczki lub kamienie z wyrytymi jedynie kilkoma znakami. Najdłuższa znana inskrypcja liczy 52 znaki.

Teksty protoajniadzkie odnaleziono na obszarze środkowego biegu rzeki Yitrazhi (Korany), a także na obszarach na południe od niego. Z uwagi na to, że pismo pozostaje nieodczytane nie ma tak naprawdę pewności co do tego, czy zapisywano w nim język ajniadzki, jego przodka czy jakiś inny język. Określenie "protoajniadzki" przyjęło się jednak z uwagi na to, że używano go na obszarze serca cywilizacji ajniadzkiej przed jej powstaniem, a także w początkowym okresie jej istnienia.

Pismo protoajniadzkie jest zarazem jednym z najstarszych rodzajów pism na całym Kyonie, według niektórych uczonych wręcz najstarszym. Z tego powodu interpretuje się je często jako pierwotne źródło wielu innych późniejszych kyońskich rodzajów pisma, poprzez bezpośrednie pochodzenie lub pośrednią inspirację.