Język astralogermański: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
 
(Nie pokazano 115 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 21: Linia 21:
 
   |conlanger1 = agm
 
   |conlanger1 = agm
 
}}
 
}}
 +
{{słownik|Słownik języka astralogermańskiego}}
  
 
'''Język astralogermański''' (potocznie '''język germański''', '''język a-germański''') — język z rodziny germańskich, jeden z najważniejszych utworzonych przez Obcego konlangów. Silnie zróżnicowany dialektowo. Używany w conworldzie zwanym Kontynentem Istanbudzkim od ok. V wieku. Zamysł powstał ok. 2005 roku i jezyk jest dalej rozwijany. Astralogermańszczyzna charakteryzuje się głównie wpływami języka angielskiego, niemieckiego i niderlandzkiego, również szemierskiego, języków romańskich i języków słowiańskich. Mimo to w kwestii współczesnych zapożyczeń astralogermański reprezentuje postawę silnego puryzmu językowego.
 
'''Język astralogermański''' (potocznie '''język germański''', '''język a-germański''') — język z rodziny germańskich, jeden z najważniejszych utworzonych przez Obcego konlangów. Silnie zróżnicowany dialektowo. Używany w conworldzie zwanym Kontynentem Istanbudzkim od ok. V wieku. Zamysł powstał ok. 2005 roku i jezyk jest dalej rozwijany. Astralogermańszczyzna charakteryzuje się głównie wpływami języka angielskiego, niemieckiego i niderlandzkiego, również szemierskiego, języków romańskich i języków słowiańskich. Mimo to w kwestii współczesnych zapożyczeń astralogermański reprezentuje postawę silnego puryzmu językowego.
Linia 28: Linia 29:
  
 
W trakcie kolejnych najazdów Indoeuropejczyków dochodziło do kolejnych zmian leksykalnych, fonetycznych, gramatycznych i składniowych, aż współczesny astralogermański się uformował w formie znanej dziś pod koniec XVIII wieku, natomiast współczesna ortografia została zaprojektowana w roku 1950 przez specjalną komisję powołaną przez rządzące ówcześnie radykalne feministki z Ruchu Wolności.
 
W trakcie kolejnych najazdów Indoeuropejczyków dochodziło do kolejnych zmian leksykalnych, fonetycznych, gramatycznych i składniowych, aż współczesny astralogermański się uformował w formie znanej dziś pod koniec XVIII wieku, natomiast współczesna ortografia została zaprojektowana w roku 1950 przez specjalną komisję powołaną przez rządzące ówcześnie radykalne feministki z Ruchu Wolności.
 +
 +
Spory wpływ na kształt współczesnego języka astralogermańskiego miała również sytuacja społeczno-polityczna pomiędzy IX a XVII wiekiem. Łupieżcze najazdy Leńchszan w X wieku, mocne wpływy Haurenii w trakcie rządów dynastii Hogertanów pomiędzy XII a XIV wiekiem, rozbiór środkowej i północnej Germanii przez Istanbu i Harbentię w XVI i XVII wieku oraz germańskie odrodzenie narodowe pod koniec XVII wieku spowodowały, że Germania i jej poszczególne regiony miały styczność z wieloma kulturami i związanymi z nimi substratami językowymi.
  
 
= Fonologia =
 
= Fonologia =
Linia 230: Linia 233:
 
* '''äi''' /ej/, czasem /e/ (np. ''häirt'' /heχt/), rzadko /ɛ/ (np. ''ëntfäinden'' /antˈfɛndɛn/)
 
* '''äi''' /ej/, czasem /e/ (np. ''häirt'' /heχt/), rzadko /ɛ/ (np. ''ëntfäinden'' /antˈfɛndɛn/)
 
* '''ei''' /ej/
 
* '''ei''' /ej/
−
* '''oi''' /oj/ — jedynie w wyrazie ''oin'' /ojn/ i pochodnych wyrazach oraz zapożyczeniach
+
* '''oi''' /ɔj/ — jedynie w wyrazie ''oin'' /ɔjn/ i pochodnych wyrazach oraz zapożyczeniach
 
* '''ou''' /ow/, rzadko /o/ (np. ''oug'' /o/)
 
* '''ou''' /ow/, rzadko /o/ (np. ''oug'' /o/)
 
* '''au''' /aw/
 
* '''au''' /aw/
Linia 420: Linia 423:
 
* '''spräiden''' /ˈspʁ<span style="color: #0000ff">e</span>dən/ — tu: rozprzestrzeniać
 
* '''spräiden''' /ˈspʁ<span style="color: #0000ff">e</span>dən/ — tu: rozprzestrzeniać
 
* '''räinen''' /ˈʁejnən/ — tu: biegać, ciec
 
* '''räinen''' /ˈʁejnən/ — tu: biegać, ciec
−
* '''ðäinen'''' /ˈðejnən/ — tu: wydawać się
+
* '''ðäinen'''' /ˈð<span style="color: #0000ff">e</span>nən/ — tu: wydawać się
 
* '''þräingen''' /ˈθʁejnən/ — naciskać, pchać
 
* '''þräingen''' /ˈθʁejnən/ — naciskać, pchać
 
* '''säingen''' /ˈsejnən/ — śpiewać
 
* '''säingen''' /ˈsejnən/ — śpiewać
Linia 499: Linia 502:
  
 
Inne przykłady:
 
Inne przykłady:
−
* '''kombäinen''' /kɔw̃ˈbejnən/ — kombinować, mieszać (1.os. ''kombäin'' /ˈkɔw̃bjɛn/)
+
* '''kombäinen''' /kɔw̃ˈbejnən/ — kombinować, mieszać (1.os.lp. ''kombäin'' /ˈkɔw̃bjɛn/)
−
* '''despäiten''' /ˈdɛpjən/  — dyskutować (1.os. ''despäit'' /ˈdɛpɘj/)
+
* '''despäiten''' /ˈdɛpjən/  — dyskutować (1.os.lp. ''despäit'' /ˈdɛpɘj/)
 
* '''säch intereseënen''' /səx ˌaw̃tɛʁɛˈsjɔjnən/ — interesować się (1.os.lp. ''säch intereseën'' /səx ˌaw̃tɛʁɛˈsɔjɔn/)
 
* '''säch intereseënen''' /səx ˌaw̃tɛʁɛˈsjɔjnən/ — interesować się (1.os.lp. ''säch intereseën'' /səx ˌaw̃tɛʁɛˈsɔjɔn/)
−
* '''mäunderen''' /ˈmɜjndʁən/ — kosztować, mieć (ileś) lat (1.os. ''mäunder'' /ˈmɜjnda/)
+
* '''mäunderen''' /ˈmɜjndʁən/ — kosztować, mieć (ileś) lat (1.os.lp. ''mäunder'' /ˈmɜjnda/)
−
* '''hiten''' /ˈxj<span style="color: #0000ff">ej</span>n/ — uderzać, bić (1.os. ''hit'' /ˈxjɛ/, 1.lm. ''hiten'' /ˈxjejɘn/)
+
* '''hiten''' /xj<span style="color: #0000ff">ej</span>n/ — uderzać, bić (1.os.lp. ''hit'' /xjɛ/, 1.os.lm. ''hitən'' /ˈxjejɘn/)
  
 
==== Czasowniki nieregularne ====
 
==== Czasowniki nieregularne ====
Linia 542: Linia 545:
 
| style="background: #ffaaaa;" | kan'''st''' /kaw̃z/
 
| style="background: #ffaaaa;" | kan'''st''' /kaw̃z/
 
| style="background: #ffaaaa;" | ui'''st''' /wɪst/
 
| style="background: #ffaaaa;" | ui'''st''' /wɪst/
−
| style="background: #ffcc33;" | nid'''st''' /nɪ, niz/<ref name="r3"></ref><ref name="r5"></ref>
+
| style="background: #ffcc33;" | nid'''st''' /nɪ, nɪz/<ref name="r3"></ref><ref name="r5"></ref>
 
| style="background: #ffcc33;" | häð'''st''' /hɘðz/
 
| style="background: #ffcc33;" | häð'''st''' /hɘðz/
 
| style="background: #ffcc33;" | häi'''st''' /hɘz/
 
| style="background: #ffcc33;" | häi'''st''' /hɘz/
Linia 548: Linia 551:
 
|-
 
|-
 
!<small>3.lp.</small>
 
!<small>3.lp.</small>
−
| style="background: #ffaaaa;" | iš /ɪʃ/
+
| style="background: #ffaaaa;" | iš, ’š /ɪʃ, ʃ/<ref>drugi wariant jest spotykany głównie w języku potocznym, lecz coraz częściej klasyfikuje się go do normy ogólnej</ref>
 
| style="background: #ffaaaa;" | kən /kɘ, kɘn/<ref name="r3"></ref>
 
| style="background: #ffaaaa;" | kən /kɘ, kɘn/<ref name="r3"></ref>
 
| style="background: #ffaaaa;" | kan /kaw̃/
 
| style="background: #ffaaaa;" | kan /kaw̃/
 
| style="background: #ffaaaa;" | uit /wɪt/
 
| style="background: #ffaaaa;" | uit /wɪt/
 
| style="background: #ffaaaa;" | nid /nɪ/
 
| style="background: #ffaaaa;" | nid /nɪ/
−
| style="background: #ffaaaa;" | häð'''t''', həð'''t''' /hɘðt/<ref>drugi wymieniony wariant pisowni został wprowadzony w 2015 roku jako alternatywny, jeśli konieczne jest rozróżnienie w piśmie między formą teraźniejszą a formą przeszłą czasownika ''häðen'' (w wymowie różnica istnieje zawsze)</ref>
+
| style="background: #ffaaaa;" | häð'''t''', həð'''t''' /hɘθt/<ref>drugi wymieniony wariant pisowni został wprowadzony w 2015 roku jako alternatywny, jeśli konieczne jest rozróżnienie w piśmie między formą teraźniejszą a formą przeszłą czasownika ''häðen'' (w wymowie różnica istnieje zawsze)</ref>
 
| style="background: #ffcc33;" | häi'''t''' /het/
 
| style="background: #ffcc33;" | häi'''t''' /het/
 
| style="background: #ffcc33;" | säi'''t''' /set/
 
| style="background: #ffcc33;" | säi'''t''' /set/
Linia 561: Linia 564:
 
| konð'''ən''' /ˈkɔw̃ðɘn/
 
| konð'''ən''' /ˈkɔw̃ðɘn/
 
| onkonð'''ən''' /ˈɔnˌkɔw̃ðɘn/
 
| onkonð'''ən''' /ˈɔnˌkɔw̃ðɘn/
−
| uit'''ən''' /wɪtɘn/
+
| uit'''ən''' /ˈwɪtɘn/
−
| nid'''ən''' /nɪdɘn/
+
| nid'''ən''' /ˈnɪdɘn/
−
| häð'''ən''' /hɛðɘn/
+
| häð'''ən''' /ˈhɛðɘn/
−
| häi'''ən''' /hejɘn/
+
| häi'''ən''' /ˈhejɘn/
−
| säi'''ən''' /sejɘn/
+
| säi'''ən''' /ˈsejɘn/
 
|-
 
|-
 
!<small>2.lm.</small>
 
!<small>2.lm.</small>
Linia 571: Linia 574:
 
| konð'''et''' /ˈkɔw̃ðɛ/
 
| konð'''et''' /ˈkɔw̃ðɛ/
 
| onkonð'''et''' /ˈɔnˌkɔw̃ðɛ/
 
| onkonð'''et''' /ˈɔnˌkɔw̃ðɛ/
−
| uit'''et''' /wɪtɛ/
+
| uit'''et''' /ˈwɪtɛ/
−
| nid'''et''' /nɪdɛ/
+
| nid'''et''' /ˈnɪdɛ/
−
| häð'''et''' /hɛðɛ/
+
| häð'''et''' /ˈhɛðɛ/
−
| häi'''et''' /hejɛ/
+
| häi'''et''' /ˈhejɛ/
−
| säi'''et''' /sejɛ/
+
| säi'''et''' /ˈsejɛ/
 
|-
 
|-
 
!<small>3.lm.</small>
 
!<small>3.lm.</small>
Linia 581: Linia 584:
 
| konð'''en''' /ˈkɔw̃ðɛn/
 
| konð'''en''' /ˈkɔw̃ðɛn/
 
| onkonð'''en''' /ˈɔnˌkɔw̃ðɛn/
 
| onkonð'''en''' /ˈɔnˌkɔw̃ðɛn/
−
| uit'''en''' /wɪtɛn/
+
| uit'''en''' /ˈwɪtɛn/
−
| nid'''en''' /nɪdɛn/
+
| nid'''en''' /ˈnɪdɛn/
−
| häð'''en''' /hɛðɛn/
+
| häð'''en''' /ˈhɛðɛn/
−
| häi'''en''' /hejɛn/
+
| häi'''en''' /ˈhejɛn/
−
| säi'''en''' /sejɛn/
+
| säi'''en''' /ˈsejɛn/
 
|}
 
|}
 
<references/>
 
<references/>
 +
 
==== Czasowniki specjalne i defektywne ====
 
==== Czasowniki specjalne i defektywne ====
 
Jak w większości języków indoeuropejskich, tak samo i w astralogermańszczyźnie niektóre czasowniki posiadają tylko określone formy, często jednak tylko w konkretnym kontekście. Podzielimy je sobie na kilka grup.
 
Jak w większości języków indoeuropejskich, tak samo i w astralogermańszczyźnie niektóre czasowniki posiadają tylko określone formy, często jednak tylko w konkretnym kontekście. Podzielimy je sobie na kilka grup.
Linia 605: Linia 609:
 
* '''häivet''' /ˈhejvɛ/ — bez bezokolicznika — tu: udawać się
 
* '''häivet''' /ˈhejvɛ/ — bez bezokolicznika — tu: udawać się
 
* '''šoden''' /ˈʃɔdən/ — tu: mieć powinność, musieć; drugie znaczenie jest rzadkie, głównie w języku mówionym i jeśli to wynika jednoznacznie z kontekstu, ponieważ ''šoden'' jako „musieć” domyślnie przyjmuje zwykłą konstrukcję
 
* '''šoden''' /ˈʃɔdən/ — tu: mieć powinność, musieć; drugie znaczenie jest rzadkie, głównie w języku mówionym i jeśli to wynika jednoznacznie z kontekstu, ponieważ ''šoden'' jako „musieć” domyślnie przyjmuje zwykłą konstrukcję
−
* '''ðäinen''' /ˈðejnən/ — tu: wydawać się (komuś)
+
* '''ðäinen''' /ˈðenən/ — tu: wydawać się (komuś)
 
* '''läiðen''' /ˈlejðən/ — tu: boleć
 
* '''läiðen''' /ˈlejðən/ — tu: boleć
−
* '''fräiren''' /ˈfʁejnən/ — tu: być (komuś) mroźno
+
* '''fräiren''' /ˈfʁejʁən/ — tu: być (komuś) mroźno
 
* '''šodänsen''' /ˈʃɔdɛnsən/ — tu: być (komuś) chłodno
 
* '''šodänsen''' /ˈʃɔdɛnsən/ — tu: być (komuś) chłodno
 
* '''uärmen''' /ˈwɛɾmən/ — tu: być (komuś) ciepło
 
* '''uärmen''' /ˈwɛɾmən/ — tu: być (komuś) ciepło
Linia 630: Linia 634:
 
* '''räinen''' /ˈʁejnən/ — tu: padać (o deszczu)
 
* '''räinen''' /ˈʁejnən/ — tu: padać (o deszczu)
 
* '''snäien''' /ˈsnejnən/ — padać (o śniegu)
 
* '''snäien''' /ˈsnejnən/ — padać (o śniegu)
−
* '''häilen''' /ˈhejlən/ — tu: padać (o gradzie)
+
* '''häielen''' /ˈhejɛlən/ — padać (o gradzie)
 
* '''fräiren''' /ˈfʁejnən/ — tu: być mroźno, robić się mroźno
 
* '''fräiren''' /ˈfʁejnən/ — tu: być mroźno, robić się mroźno
 
* '''šodänsen''' /ˈʃɔdɛnsən/ — tu: być chłodno, robić się chłodno
 
* '''šodänsen''' /ˈʃɔdɛnsən/ — tu: być chłodno, robić się chłodno
Linia 646: Linia 650:
  
 
==== Standardowy tryb rozkazujący ====
 
==== Standardowy tryb rozkazujący ====
−
W przeciwieństwie do wielu języków indoeuropejskich formę tę tworzy się analitycznie, dodając przed czasownikiem w odpowiedniej osobie czasu teraźniejszego oznajmująceo formę '''let''' /ˈlej/. Jeżeli czasownik jest bezosobowy i używa '''ës''', to pomijamy to słówko. Przykłady: ''Let häist uoð min!'' — Chodź ze mną!, ''Let hodeshouldlich räint!'' — Niech w końcu pada!
+
W przeciwieństwie do wielu języków indoeuropejskich formę tę tworzy się analitycznie, dodając przed czasownikiem w odpowiedniej osobie czasu teraźniejszego oznajmująceo formę '''let''' /ˈlej/. Jeżeli czasownik jest bezosobowy i używa '''ës''', to pomijamy to słówko. Przykłady:
 +
* ''Let häist uoð min!'' — Chodź ze mną!
 +
* ''Let hodeshouldlich räint!'' — Niech w końcu pada!
  
 
Nie wszystkie czasowniki osobowe mają standardową konstrukcję rozkazującą z ''let''. Oto najważniejsze wyjątki:
 
Nie wszystkie czasowniki osobowe mają standardową konstrukcję rozkazującą z ''let''. Oto najważniejsze wyjątki:
Linia 664: Linia 670:
  
 
=== Przeczenia ===
 
=== Przeczenia ===
−
W astralogermańszczyźnie zasadniczo wyróżniamy trzy typy przeczeń:
+
W astralogermańszczyźnie zasadniczo wyróżniamy cztery typy przeczeń:
 
* poprzez dodanie przed dopełnieniem przymiotnika '''nouen''',
 
* poprzez dodanie przed dopełnieniem przymiotnika '''nouen''',
 
* poprzez dodanie przed czasownikiem przysłówka '''nouen''',
 
* poprzez dodanie przed czasownikiem przysłówka '''nouen''',
Linia 671: Linia 677:
  
 
==== Dodanie przed dopełnieniem przymiotnika '''nouen''' ====
 
==== Dodanie przed dopełnieniem przymiotnika '''nouen''' ====
−
Ten sposób przeczenia obowiązuje przede wszystkim przed większością czasowników wymagających dopełnienia, bez względu na to, czy w dopełnieniu zastosowano rodzajnik określony czy nie. W przypadku wielu dopełnień domyślnie zaprzecza się to dopełnienie, które wskazuje na rzecz. Przykłady: ''Häð noune souþenheden.'' — Nie mam słodyczy, ''Let hlendst nounəm ƨäinänsəm!'' — Nie patrz na słońce!, ''Oinfläi nounən Houšen'' — Nie modlę się do Boga, ''Oinsäiþt ounən ät nounəm fäiren'' — Nie zaprosił nas na przedstawienie (podkreślamy samą czynność).
+
Ten sposób przeczenia obowiązuje przede wszystkim przed większością czasowników wymagających dopełnienia, bez względu na to, czy w dopełnieniu zastosowano rodzajnik określony czy nie. W przypadku wielu dopełnień domyślnie zaprzecza się to dopełnienie, które wskazuje na rzecz.
 +
 
 +
Przykłady:
 +
* ''Häð noune souþenheden.'' — Nie mam słodyczy.
 +
* ''Let hlendst nounəm ƨäinänsəm!'' — Nie patrz na słońce!
 +
* ''Oinfläi nounən Houšen.'' — Nie modlę się do Boga.
 +
* ''Oinsäiþt ounən ät nounəm fäiren.'' — Nie zaprosił nas na przedstawienie. (ogólnie nie zaprosił)
  
 
==== Dodanie przed czasownikiem przysłówka '''nouen''' ====
 
==== Dodanie przed czasownikiem przysłówka '''nouen''' ====
−
Ten sposób przeczenia stosuje się przede wszystkim w czasownikach nieprzechodnich i czasownikach, których dopełnieniem jest zaimek lub dopełnienie jest poprzedzone zaimkiem. Konstrukcja jest stosowana również, jeśli dopełnienie jest nazwą własną, zwłaszcza nazwą instytucji, tytułem lub nazwą geograficzną, a także zawsze w przypadku długich nazw własnych. Przykłady: ''Son nouen släi.'' — Jeszcze nie śpię, ''Nouen käim vourþ ät bräudesland.'' — Nie wracam do Stanów Zjednoczonych, ''ër nouen hait min ðenes snärpel.'' — On nie dał mi tego łańcuszka, ''Nouen lächtërrijd däch.'' — Nie zdradziłem cię.
+
Ten sposób przeczenia stosuje się przede wszystkim w czasownikach nieprzechodnich i czasownikach, których dopełnieniem jest zaimek lub dopełnienie jest poprzedzone zaimkiem. Konstrukcja jest stosowana również, jeśli dopełnienie jest nazwą własną, zwłaszcza nazwą instytucji, tytułem lub nazwą geograficzną.
 +
 
 +
Przykłady:
 +
* ''Son nouen släi.'' — Jeszcze nie śpię.
 +
* ''Nouen käim vourþ ät bräudesland.'' — Nie wracam do Stanów Zjednoczonych.
 +
* ''ër nouen hait min ðenes snärpel.'' — On nie dał mi tego łańcuszka.
 +
* ''Nouen lächtërrijd däch.'' — Nie zdradziłem cię.
  
 
==== Dodanie przed czasownikiem słówka '''kan''' lub '''kanst''' ====
 
==== Dodanie przed czasownikiem słówka '''kan''' lub '''kanst''' ====
−
W tym sposobie należy dodać słówko '''kan''' w 1. i 3.os.lp. lub '''kanst''' w 2.os.lp. do formy krótkiej bezokolicznika. Tutaj nie wolno zastosować formy długiej ze względu na ewentualną zbieżność znaczeniową z czasownikiem ''onkonðen''. W praktyce ''kan(st)'' faktycznie jest to odmiana ''konðen'', choć z historycznego punktu widzenia ma związek np. z niemieckim ''kein''. W przypadku liczby mnogiej stosujemy sposób z cząstką ''on-''. Tego rodzaju przeczenia używamy ze stałą grupą czasowników, głównie związanych z postrzeganiem i stanami umysłu, głównie: ''siən'' (widzieć), ''onderštiven'' (rozumieć), ''häien'' (tu: iść, jechać), ''häiren'' (tu: słyszeć), ''uiten'' (wiedzieć), ''dänken'' (myśleć (o kimś)), ''häðen ät dei'' (pamiętać). Przykłady: ''Kan häð ät däi, hou düd lastendäi.'' — Nie pamiętam, co robiłem wczoraj, ''Kan häiren!'' — Słucham? (dosł.: nie słyszę), ''Kanst si hin.'' — Nie widzisz go.
+
W tym sposobie należy dodać słówko '''kan''' w 1. i 3.os.lp. lub '''kanst''' w 2.os.lp. do formy krótkiej bezokolicznika. Tutaj nie wolno zastosować formy długiej ze względu na ewentualną zbieżność znaczeniową z czasownikiem ''onkonðen''. W praktyce ''kan(st)'' faktycznie jest to odmiana ''konðen'', choć z historycznego punktu widzenia ma związek np. z niemieckim ''kein''. W przypadku liczby mnogiej stosujemy sposób z cząstką ''on-''. Tego rodzaju przeczenia używamy ze stałą grupą czasowników, głównie związanych z postrzeganiem i stanami umysłu, głównie: ''siən'' (widzieć), ''onderštiven'' (rozumieć), ''häien'' (tu: iść, jechać), ''häiren'' (tu: słyszeć), ''uiten'' (wiedzieć), ''dänken'' (myśleć (o kimś)), ''häðen ät dei'' (pamiętać).
 +
 
 +
Przykłady:
 +
* ''Kan häð ät däi, hou düd lastendäi.'' — Nie pamiętam, co robiłem wczoraj.
 +
* ''Kan häiren!'' — Słucham? (dosł. nie słyszę)
 +
* ''Kanst si hin.'' — Nie widzisz go.
  
 
==== Dodanie cząstki '''on-''' przed czasownikiem ====
 
==== Dodanie cząstki '''on-''' przed czasownikiem ====
−
Ten sposób stosujemy, jeżeli czasownik, zwłaszcza ''häðen'', tworzy związek frazeologiczny nienależący do grupy ''kan(st)'', a także w przypadku czasownika ''konðen'' ze specjalnymi formami w lp. z wyjątkiem występowania samodzielnie oraz łączenia z czasownikami konkretnymi oraz czasownikiem ''seënen'' (być). Stosujemy go obowiązkowo we wszystkich nieosobowych formach czasowników, które nie są częścią orzeczenia modalnego. Ten rodzaj przeczenia ma również zastosowanie jako alternatywa drugiego sposobu w krótkich zdaniach. Przykłady: ''Onkən bräichen ðes uindəu.'' — Nie mogę rozbić okna, ''Onhäð ðen lou näichstesdäi'' — Jutro się nie kąpię, ''Dächt onləuchtenen lideren.'' — Myślałam o niekochanych ludziach, ''Onkäim vourþ!'' — Nie wrócę!.
+
Ten sposób stosujemy, jeżeli czasownik, zwłaszcza ''häðen'', tworzy związek frazeologiczny nienależący do grupy ''kan(st)'', a także w przypadku czasownika ''konðen'' ze specjalnymi formami w lp. z wyjątkiem występowania samodzielnie oraz łączenia z czasownikami konkretnymi oraz czasownikiem ''seënen'' (być). Stosujemy go obowiązkowo we wszystkich nieosobowych formach czasowników, które nie są częścią orzeczenia modalnego. Ten rodzaj przeczenia ma również zastosowanie jako alternatywa drugiego sposobu w krótkich zdaniach.
 +
 
 +
Przykłady:
 +
* ''Onkən bräichen ðes uindəu.'' — Nie mogę rozbić okna. (''bräichen'' jest czasownikiem konkretnym)
 +
* ''Onhäð ðen lou näichstesdäi'' — Jutro się nie kąpię.
 +
* ''Dächt onləuchtenen lideren.'' — Myślałam o niekochanych ludziach.
 +
* ''Onkäime vourþ!'' — Nie wrócę!
  
 
=== Czas przeszły oznajmujący ===
 
=== Czas przeszły oznajmujący ===
Linia 706: Linia 735:
  
 
Zasady tworzenia 3.os.lp. już nie są tak bardzo bezwyjątkowe jak w czasie teraźniejszym, dlatego przy każdym czasowniku jest sygnalizowane, czy 3.os.lp. posiada końcówkę zerową. Nie należy również zapominać o tym, że jeżeli czasownik w rdzeniu kończy się na '''d''' lub '''t''', to niezależnie od tego, czy jest nieme, czy nie, standardowo obowiązuje wymiana '''-d : -ð''' i '''-t : -þ''', np.  
 
Zasady tworzenia 3.os.lp. już nie są tak bardzo bezwyjątkowe jak w czasie teraźniejszym, dlatego przy każdym czasowniku jest sygnalizowane, czy 3.os.lp. posiada końcówkę zerową. Nie należy również zapominać o tym, że jeżeli czasownik w rdzeniu kończy się na '''d''' lub '''t''', to niezależnie od tego, czy jest nieme, czy nie, standardowo obowiązuje wymiana '''-d : -ð''' i '''-t : -þ''', np.  
−
* ''fläid'' /ˈflejd/ : ''fläi'''ð''''' /flejθ/ — prosić, błagać
+
* ''fläid'' /flejd/ : ''fläi'''ð''''' /flejθ/ — prosić, błagać
 
* ''sprout'' /spʁowt/ : ''sprou'''þ''''' /spʁowθ/ — kwitnąć, zakwitać
 
* ''sprout'' /spʁowt/ : ''sprou'''þ''''' /spʁowθ/ — kwitnąć, zakwitać
  
Linia 715: Linia 744:
 
Następuje dodanie do rdzenia sufiksu '''-t-'''. Jest to domyślna regularna końcówka, jednak rzadko występująca. Jeżeli rdzeń już kończy się na '''d''' lub '''t''', to obowiązują wymiany '''d''' : '''ð''' i '''t''' : '''þ'''. Mogą się zdarzyć wymiany głosek, w tym przegłosy. Przykłady:
 
Następuje dodanie do rdzenia sufiksu '''-t-'''. Jest to domyślna regularna końcówka, jednak rzadko występująca. Jeżeli rdzeń już kończy się na '''d''' lub '''t''', to obowiązują wymiany '''d''' : '''ð''' i '''t''' : '''þ'''. Mogą się zdarzyć wymiany głosek, w tym przegłosy. Przykłady:
 
* '''mäunderen''' /ˈmɜjndʁən/ — kosztować, mieć (ileś) lat (1.os.lp. '''mäundert''' /ˈmɜjndat/)
 
* '''mäunderen''' /ˈmɜjndʁən/ — kosztować, mieć (ileś) lat (1.os.lp. '''mäundert''' /ˈmɜjndat/)
−
* '''seënen''' /ˈsj<span style="color: #0000ff">ɔj</span>n/ — być (1.os.lp. '''seënt''' /ˈsɘnt/)
+
* '''seënen''' /sj<span style="color: #0000ff">ɔj</span>n/ — być (1.os.lp. '''seënt''' /sɘnt/)
 
* '''minen''' /ˈmɪnən/ — znaczyć (1.os.lp. '''mint''' /m<span style="color: #0000ff">jɛ</span>nt/)
 
* '''minen''' /ˈmɪnən/ — znaczyć (1.os.lp. '''mint''' /m<span style="color: #0000ff">jɛ</span>nt/)
 
* '''fouren''' /ˈfowʁən/ — wołać, dzwonić (1.os.lp. '''f<u>ø</u>rt''' /foχt/))
 
* '''fouren''' /ˈfowʁən/ — wołać, dzwonić (1.os.lp. '''f<u>ø</u>rt''' /foχt/))
−
* '''häðen''' /ˈhɛðən/ — mieć (1.os.lp. = 3.os.lp. '''häðt''' /ˈhɛðt/)
+
* '''häðen''' /ˈhɛðən/ — mieć (1.os.lp. = 3.os.lp. '''häðt''' /hɛðt/)
−
* '''louþen''' /ˈlowθən/ — usuwać (1.os.lp. = 3.os.lp. '''louþt''' /ˈlowθt/)
+
* '''louþen''' /ˈlowθən/ — usuwać (1.os.lp. = 3.os.lp. '''louþt''' /lowθt/)
 
* '''bläiƨen''' /ˈblejzən/ — dmuchać
 
* '''bläiƨen''' /ˈblejzən/ — dmuchać
 
* '''läisten''' /ˈlejsən/ — tu: zapewniać, dostarczać
 
* '''läisten''' /ˈlejsən/ — tu: zapewniać, dostarczać
Linia 725: Linia 754:
 
* '''tšeënen''' /ˈtʃɔjnən/ — ciągnąć (1.os.lp. '''tšeënt''' /ˈtʃɔj<span style="color: #0000ff">ɔ</span>nt/)
 
* '''tšeënen''' /ˈtʃɔjnən/ — ciągnąć (1.os.lp. '''tšeënt''' /ˈtʃɔj<span style="color: #0000ff">ɔ</span>nt/)
 
* '''säch intereseënen''' /səx ˌaw̃tɛʁɛˈs<span style="color: #0000ff">j</span>ɔjnən/ — interesować się (1.os.lp. '''säch intereseënt''' /səx ˌaw̃tɛʁɛˈsɔj<span style="color: #0000ff">ɔ</span>nt/)
 
* '''säch intereseënen''' /səx ˌaw̃tɛʁɛˈs<span style="color: #0000ff">j</span>ɔjnən/ — interesować się (1.os.lp. '''säch intereseënt''' /səx ˌaw̃tɛʁɛˈsɔj<span style="color: #0000ff">ɔ</span>nt/)
−
* '''haten''' /hɑtən/ — nienawidzić (1.os.lp. = 3.os.lp. '''hast'''; z historycznego punktu widzenia ''st'' jest tu haureńskim ściągnięciem się ''hat-'' z końcówką ''-t'')
+
* '''haten''' /ˈhɑtən/ — nienawidzić (1.os.lp. = 3.os.lp. '''hast''' /hɑst/; z historycznego punktu widzenia ''st'' jest tu haureńskim ściągnięciem się ''hat-'' z końcówką ''-t'')
  
 
===== Czasowniki z sufiksem '''-d-''' =====
 
===== Czasowniki z sufiksem '''-d-''' =====
Linia 747: Linia 776:
 
* '''anlenden''' /anˈlɛndən/ — pożyczać (zarówno komuś, jak i od kogoś) (1.os.lp. = 3.os.lp. '''lencht''' /lɛnxt/)
 
* '''anlenden''' /anˈlɛndən/ — pożyczać (zarówno komuś, jak i od kogoś) (1.os.lp. = 3.os.lp. '''lencht''' /lɛnxt/)
 
* '''kräipen''' /ˈkʁejpən/ — skradać się, czołgać się, raczkować (1.os.lp. = 3.os.lp. '''krächt''' /kʁɛcht/)
 
* '''kräipen''' /ˈkʁejpən/ — skradać się, czołgać się, raczkować (1.os.lp. = 3.os.lp. '''krächt''' /kʁɛcht/)
−
* '''dänken''' /ˈdɛnkən/ — myśleć (1.os.lp. = 3.os.lp. '''dächt''' /dɛxt/; ''d-'' konsonantyzm jest spowodowany prawdopodobnie uniknięciem homonimii z ''þänken'', czyli „dziękować”)
+
* '''dänken''' /ˈdɛnkən/ — myśleć (1.os.lp. = 3.os.lp. '''dächt''' /dɛxt/; nagłos ''d-'' jest spowodowany prawdopodobnie uniknięciem homonimii z ''þänken'', czyli „dziękować”)
 
* '''bräingen''' /ˈbʁejnən/ — przynosić (1.os.lp. = 3.os.lp. '''brächt''' /bʁɛxt/)
 
* '''bräingen''' /ˈbʁejnən/ — przynosić (1.os.lp. = 3.os.lp. '''brächt''' /bʁɛxt/)
 
* '''dräigen''' /ˈdʁejgən/ — przesuwać, nosić (1.os.lp. = 3.os.lp. '''dracht''' /dʁɑxt/)
 
* '''dräigen''' /ˈdʁejgən/ — przesuwać, nosić (1.os.lp. = 3.os.lp. '''dracht''' /dʁɑxt/)
−
* '''ðäinen''' /ˈðejnən/ — wydawać się (3.os.lp. '''duncht''' /dunxt/)
+
* '''ðäinen''' /ˈð<span style="color: #0000ff">e</span>nən/ — wydawać się (3.os.lp. '''duncht''' /dunxt/)
 
* '''hlenden''' /ˈxlɛndən/ — oglądać (1.os.lp. = 3.os.lp. '''hlucht''' /xluxt/)
 
* '''hlenden''' /ˈxlɛndən/ — oglądać (1.os.lp. = 3.os.lp. '''hlucht''' /xluxt/)
 
* '''þräiden''' /ˈθʁejdən/ — zwijać, wnioskować (1.os.lp. = 3.os.lp. '''þrucht''' /θʁuxt/)
 
* '''þräiden''' /ˈθʁejdən/ — zwijać, wnioskować (1.os.lp. = 3.os.lp. '''þrucht''' /θʁuxt/)
Linia 758: Linia 787:
 
* '''dräimen''' /ˈdrejmən/ — marzyć, śnić (1.os.lp. '''drächt''' /dʁɛxt/; 3.os.lp. z końcówką '''-þ''')  
 
* '''dräimen''' /ˈdrejmən/ — marzyć, śnić (1.os.lp. '''drächt''' /dʁɛxt/; 3.os.lp. z końcówką '''-þ''')  
 
* '''outbläiken''' /ˈowtˌblejkən/ — wygasać, ciemnieć (1.os.lp. '''outbläicht''' /owtˈblejxt/; 3.os.lp. z końkcówką '''-þ''')
 
* '''outbläiken''' /ˈowtˌblejkən/ — wygasać, ciemnieć (1.os.lp. '''outbläicht''' /owtˈblejxt/; 3.os.lp. z końkcówką '''-þ''')
−
* '''sloken''' /ˈslɔkən/ — połykać (1.os.lp. '''slocht''' /slɔxt/, potocznie ''*slouk'' jest uważane za błąd; 3.os.lp. z końcówką '''-þ''')
+
* '''sloken''' /ˈslɔkən/ — połykać (1.os.lp. '''slocht''' /slɔxt/, potoczne ''*slouk'' jest uważane za błąd; 3.os.lp. z końcówką '''-þ''')
 
* '''sväingen''' /ˈsvejnən/ — wirować, falować, drżeć (1.os.lp. '''svøcht''' /svoxt/; 3.os.lp. z końcówką '''-þ''')
 
* '''sväingen''' /ˈsvejnən/ — wirować, falować, drżeć (1.os.lp. '''svøcht''' /svoxt/; 3.os.lp. z końcówką '''-þ''')
−
* '''säch konsenträiten''' /səx ˌkɔw̃sɛnˈtʁejtən/ — koncentrować się (1.os.lp '''säch konsenträcht''' /səx ˌkɔw̃sɛnˈtʁɛxt/; 3.os.lp. z końcówką '''-þ'''; rzadko też '''säch konsentrout''' /səx ˌkɔw̃sɛnˈtʁowt/)
+
* '''säch konsenträiten''' /səx ˌkɔw̃sɛnˈtʁejtən/ — koncentrować się (1.os.lp. '''säch konsenträcht''' /səx ˌkɔw̃sɛnˈtʁɛxt/; 3.os.lp. z końcówką '''-þ'''; rzadko też '''säch konsentrout''' /səx ˌkɔw̃sɛnˈtʁowt/)
 
* '''stenken''' /ˈstɛnkən/ — śmierdzieć (1.os.lp. = 3.os.lp. '''stäncht''' /stɛnxt/; 3.os.lp. z końcówką '''-þ''')
 
* '''stenken''' /ˈstɛnkən/ — śmierdzieć (1.os.lp. = 3.os.lp. '''stäncht''' /stɛnxt/; 3.os.lp. z końcówką '''-þ''')
 
* '''konstrüišen''' /kɔw̃ˈtʁyʃən/ — konstruować (1.os.lp. '''konstrucht''' /kɔw̃ˈtʁuxt/; 3.os.lp. dowolna)
 
* '''konstrüišen''' /kɔw̃ˈtʁyʃən/ — konstruować (1.os.lp. '''konstrucht''' /kɔw̃ˈtʁuxt/; 3.os.lp. dowolna)
Linia 866: Linia 895:
 
* '''läiðen''' /'lejðən/ — cierpieć (1.os.lp. '''lijd''' /li<span style="color: #0000ff">d</span>/)
 
* '''läiðen''' /'lejðən/ — cierpieć (1.os.lp. '''lijd''' /li<span style="color: #0000ff">d</span>/)
 
* '''liken''' /'lɪkən/ — lubić (1.os.lp. '''lijk''' /lik/)
 
* '''liken''' /'lɪkən/ — lubić (1.os.lp. '''lijk''' /lik/)
−
* '''näigen''' /'nejgən/ — giąć, zginać (1.os.lp. '''nijg''' /ni/)
+
* '''näigen''' /'nejgən/ — giąć, zginać (1.os.lp. '''nijg''' /nik/)
 
* '''outläisten''' /'owtˌlejtən/ — wymieniać (po kolei) (1.os.lp. '''outlijst''' /'owtˌlit/)
 
* '''outläisten''' /'owtˌlejtən/ — wymieniać (po kolei) (1.os.lp. '''outlijst''' /'owtˌlit/)
−
* '''räiden''' /'ʁ<span style="color: #0000ff">e</span>dən/ — radzić (1.os.lp. '''rijd''' /ʁit/)
+
* '''räiden''' /'ʁ<span style="color: #0000ff">e</span>dən/ — radzić (1.os.lp. '''rijd''' /ʁid/)
 
* '''räiven''' /'ʁejvən/ — trzeć (1.os.lp. '''rijv''' /ʁif/)
 
* '''räiven''' /'ʁejvən/ — trzeć (1.os.lp. '''rijv''' /ʁif/)
 
* '''släiden''' /'slejdən/ — tu: śledzić, osuwać się (1.os.lp. '''slijd''' /slid/)
 
* '''släiden''' /'slejdən/ — tu: śledzić, osuwać się (1.os.lp. '''slijd''' /slid/)
 
* '''smäiðen''' /'smejðən/ — kuć (1.os.lp. '''smijd''' /smi<span style="color: #0000ff">d</span>/; pierwotnie czasownik słaby; powstał w wyniku analogii z ''läiðen'' i ''snäiðen'')
 
* '''smäiðen''' /'smejðən/ — kuć (1.os.lp. '''smijd''' /smi<span style="color: #0000ff">d</span>/; pierwotnie czasownik słaby; powstał w wyniku analogii z ''läiðen'' i ''snäiðen'')
−
* '''smäiten''' /'smejtən/ — rzucać (1.os.lp. '''smijt''' /stigsmit/)
+
* '''smäiten''' /'smejtən/ — rzucać (1.os.lp. '''smijt''' /smit/)
−
* '''snäiðen''' /'snejðən/ — ciąć (1.os.lp. '''snijd''' /'sni<span style="color: #0000ff">d</span>/)
+
* '''snäiðen''' /'snejðən/ — ciąć (1.os.lp. '''snijd''' /sni<span style="color: #0000ff">d</span>/)
−
* '''stäigen''' /'stejgən/ — piąć się, wzrastać (1.os.lp. '''stijg''' /sti/)
+
* '''stäigen''' /'stejgən/ — piąć się, wzrastać (1.os.lp. '''stijg''' /stik/)
−
* '''sträichen''' /'sʁejxən/ — głaskać, trzeć (1.os.lp. '''strijch''' /sʁix/)
+
* '''sträichen''' /'stʁejxən/ — głaskać, trzeć (1.os.lp. '''strijch''' /stʁix/)
−
* '''sträiden''' /'sʁejdən/ — kłócić się, walczyć (1.os.lp. '''strijd''' /sʁid/)
+
* '''sträiden''' /'stʁejdən/ — kłócić się, walczyć (1.os.lp. '''strijd''' /stʁid/)
−
* '''sträiven''' /'sʁejvən/ — dążyć (1.os.lp. '''strijv''' /sʁif/)
+
* '''sträiven''' /'stʁ<span style="color: #0000ff">e</span>vən/ — dążyć (1.os.lp. '''strijv''' /stʁif/)
 
* '''šainen''' /'ʃajnən/ — świecić, obnosić się, wydawać się (1.os.lp. '''šijn''' /ʃin/)
 
* '''šainen''' /'ʃajnən/ — świecić, obnosić się, wydawać się (1.os.lp. '''šijn''' /ʃin/)
 
* '''šäiten''' /'ʃejtən/ — ''wulg.'' srać (1.os.lp. '''šijt''' /ʃit/)
 
* '''šäiten''' /'ʃejtən/ — ''wulg.'' srać (1.os.lp. '''šijt''' /ʃit/)
Linia 887: Linia 916:
 
===== Czasowniki przegłaszające się na '''ai''' /aj/ =====
 
===== Czasowniki przegłaszające się na '''ai''' /aj/ =====
 
Dość rzadka grupa czasowników, zarówno w czasownikach rdzennych, jak i zapożyczonych. Samogłoskę rdzenną należy zmienić na '''ai''' /aj/, rzadko też '''a''' /a/. Przykłady:
 
Dość rzadka grupa czasowników, zarówno w czasownikach rdzennych, jak i zapożyczonych. Samogłoskę rdzenną należy zmienić na '''ai''' /aj/, rzadko też '''a''' /a/. Przykłady:
−
* '''fräien''' /'ʃʁejən/ — wierzyć, mieć nadzieję (1.os.lp. '''frai''' /fʁaj/)
+
* '''fräien''' /ˈʃʁejən/ — wierzyć, mieć nadzieję (1.os.lp. '''frai''' /fʁaj/)
 
* '''häien''' /h<span style="color: #0000ff">e</span>n/  — iść (1.os.lp. '''hai''' /haj/)
 
* '''häien''' /h<span style="color: #0000ff">e</span>n/  — iść (1.os.lp. '''hai''' /haj/)
−
* '''häien''' /'hejən/ — dawać (1.os.lp. '''hai''' /haj/)
+
* '''häien''' /ˈhejən/ — dawać (1.os.lp. '''hai''' /haj/)
−
* '''šränchen''' /'ʃʁɛnxən/ — atakować (1.os.lp. '''šranch''' /ʃʁanx/)
+
* '''šränchen''' /ˈʃʁɛnxən/ — atakować (1.os.lp. '''šranch''' /ʃʁanx/)
 
* '''šräien''' /ʃʁ<span style="color: #0000ff">e</span>n/ — krzyczeć (1.os.lp. '''šrai''' /ʃʁaj/)
 
* '''šräien''' /ʃʁ<span style="color: #0000ff">e</span>n/ — krzyczeć (1.os.lp. '''šrai''' /ʃʁaj/)
−
* '''släiden''' /'slejdən/ — tu: zwalniać (prędkość) (1.os.lp. '''slachd''' /sla<span style="color: #0000ff">x</span>d/)
+
* '''släiden''' /ˈslejdən/ — tu: zwalniać (prędkość) (1.os.lp. '''slachd''' /sla<span style="color: #0000ff">x</span>t/)
−
* '''släigen''' /'slejgən/ — toczyć bitwę, brać udział w bójce (1.os.lp. '''slach''' /sla<span style="color: #0000ff">x</span>/)
+
* '''släigen''' /ˈslejgən/ — toczyć bitwę, brać udział w bójce (1.os.lp. '''slach''' /sla<span style="color: #0000ff">x</span>/)
−
* '''inspäiren''' /aw̃'spejʁən/ — inspirować (1.os.lp. '''inspair''' /aw̃'spajχ/)
+
* '''inspäiren''' /aw̃ˈspejʁən/ — inspirować (1.os.lp. '''inspair''' /aw̃ˈspajχ/)
−
* '''konfäiren''' /kɔw̃'fejʁən/ — gromadzić się, obradować (1.os.lp. '''konfair''' /kɔw̃'fajχ/)
+
* '''konfäiren''' /kɔw̃ˈfejʁən/ — gromadzić się, obradować (1.os.lp. '''konfair''' /kɔw̃ˈfajχ/)
−
* '''kombäinen''' /kɔw̃ˈbejnən/ — kombinować, mieszać (1.os. ''kombain'' /ˈkɔw̃bajn/)
+
* '''kombäinen''' /kɔw̃ˈbejnən/ — kombinować, mieszać (1.os. '''kombain''' /kɔw̃ˈbajn/)
  
 
===== Czasowniki z sufiksem '''-er-''' /ʁ/ =====
 
===== Czasowniki z sufiksem '''-er-''' /ʁ/ =====
Linia 1000: Linia 1029:
  
 
=== Imiesłów czynny ===
 
=== Imiesłów czynny ===
−
Tak jak w większości języków indoeuropejskich, tak i w astralogermańszczyźnie istnieją imiesłowy. Jednym z nich jet imiesłów czynny.
+
Tak jak w większości języków indoeuropejskich, tak i w astralogermańszczyźnie istnieją imiesłowy. Jednym z nich jest imiesłów czynny.
  
 
==== Budowa ====
 
==== Budowa ====
Linia 1028: Linia 1057:
 
! rowspan="4" | <small>l.mn.</small>
 
! rowspan="4" | <small>l.mn.</small>
 
! <small>M.</small>
 
! <small>M.</small>
−
| -ne […ɛnsnɛ]
+
| -änsne […ɛnsnɛ]
 
| colspan="2" rowspan="2" | -änsne […ɛnsnɛ]
 
| colspan="2" rowspan="2" | -änsne […ɛnsnɛ]
 
|- align=center
 
|- align=center
Linia 1178: Linia 1207:
 
* '''soden''' /ˈsɔdən/ — rozstrzelany, (potocznie) padnięty; zwyczajnym imiesłowem od ''šouten'' jest ''šouten''  
 
* '''soden''' /ˈsɔdən/ — rozstrzelany, (potocznie) padnięty; zwyczajnym imiesłowem od ''šouten'' jest ''šouten''  
 
* '''soten''' /ˈsɔtən/ — (wulg.) obsrany, gówniany, do dupy; zwyczajnym imiesłowem od ''šaiten'' jest ''šijten''
 
* '''soten''' /ˈsɔtən/ — (wulg.) obsrany, gówniany, do dupy; zwyczajnym imiesłowem od ''šaiten'' jest ''šijten''
−
* '''soupen''' /ˈsowən/ — (pot.) najarany, nachlany; współcześnie zanikł czasownik ''*säipen''
+
* '''soupen''' /ˈsowpən/ — (pot.) najarany, nachlany; współcześnie zanikł czasownik ''*säipen''
 
* '''omslachen''' /ˈɔmˌslɑxǝn/ — (książk.) zgładzony, (o człowieku) samobójca; współcześnie zanikł czasownik ''*omsläi(g)en''
 
* '''omslachen''' /ˈɔmˌslɑxǝn/ — (książk.) zgładzony, (o człowieku) samobójca; współcześnie zanikł czasownik ''*omsläi(g)en''
 
* '''vourspoulen''' /ˈfoɾˌspowlǝn/ — przykładowy; formacja od rzeczownika ''vourspäil'' (przykład)
 
* '''vourspoulen''' /ˈfoɾˌspowlǝn/ — przykładowy; formacja od rzeczownika ''vourspäil'' (przykład)
Linia 1195: Linia 1224:
  
 
=== Wzorce deklinacyjne ===
 
=== Wzorce deklinacyjne ===
−
Wyróżnia się kilkanaście wzorców, podzielonych ze wzlędu na zestawy końcówek, czasem i też ich wymowę. Wszelkie uwagi zostaną wyjaśnione pod tabelami. Należy też pamiętać o zjawisku skracania spółgłosek w sylabach zamkniętych, analogicznie jak w koniugacjach niemych.
+
Wyróżnia się kilkanaście wzorców, podzielonych ze względu na zestawy końcówek, czasem i też ich wymowę. Wszelkie uwagi zostaną wyjaśnione pod tabelami. Należy też pamiętać o zjawisku skracania spółgłosek w sylabach zamkniętych, analogicznie jak w koniugacjach niemych.
  
 
==== Deklinacja męska ''-en/-en'' ====
 
==== Deklinacja męska ''-en/-en'' ====
Linia 1240: Linia 1269:
 
* '''büir''' /byχ/ — rolnik
 
* '''büir''' /byχ/ — rolnik
 
* '''äiƨ''' /ejz/ — lód, lody  
 
* '''äiƨ''' /ejz/ — lód, lody  
−
* wszystkie pluralia tantum zakończone na '''-en''', np.:
+
* większość pluraliów tantum zakończonych na '''-en''', np.:
 
** '''täimen''' /ˈtejmɛn/ — pogoda
 
** '''täimen''' /ˈtejmɛn/ — pogoda
 
** '''spouren''' /ˈspowʁɛn/ — lejce
 
** '''spouren''' /ˈspowʁɛn/ — lejce
Linia 1322: Linia 1351:
 
!<small>B.</small>
 
!<small>B.</small>
 
| -en […ən], ''(zero)''
 
| -en […ən], ''(zero)''
−
| -eren […ʁɛn]
+
| -en […ɛn]
 
| -eren […ɾɛn]
 
| -eren […ɾɛn]
 
|- align=center
 
|- align=center
Linia 1335: Linia 1364:
 
| -ers […ɛɾs]
 
| -ers […ɛɾs]
 
|}
 
|}
 +
 +
W wariancie pierwszym obowiązkowe są następujące przegłosy:
 +
* '''a''' : '''ä''',
 +
* '''ai'''/'''au'''/'''ǝu''' : '''äu''',
 +
* '''o'''/'''ø'''/'''ou''' : '''ǝu'''.
  
 
Przykłady biorące wariant pierwszy liczby mnogiej:
 
Przykłady biorące wariant pierwszy liczby mnogiej:
Linia 1557: Linia 1591:
 
* '''uäil''' /wejl/ — tu: wola
 
* '''uäil''' /wejl/ — tu: wola
 
* '''Vørt''' /voɾt/ — Vørt, Wort (miasto w Germanii)
 
* '''Vørt''' /voɾt/ — Vørt, Wort (miasto w Germanii)
 +
* '''sträiv''' /stʁejf/ — ulica
  
 
==== Deklinacja nijaka ''-s/-er'' ====
 
==== Deklinacja nijaka ''-s/-er'' ====
−
Do tej deklinacji należy spora garstka rzeczowników, zazwyczaj przejmujących przegłosy w liczbie mnogiej.
+
Do tej deklinacji należy spora część rzeczowników, zazwyczaj przejmujących przegłosy w liczbie mnogiej.
  
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Linia 1586: Linia 1621:
  
 
Większość rzeczowników z tej grupy przybiera końcówkę zerową w celowniku l.poj., jeśli tylko są poprzedzone rodzajnikiem określonym lub zaimkiem dzierżawczym, jednak w języku pisanym czasami zostawia się oryginalną końcówkę.  
 
Większość rzeczowników z tej grupy przybiera końcówkę zerową w celowniku l.poj., jeśli tylko są poprzedzone rodzajnikiem określonym lub zaimkiem dzierżawczym, jednak w języku pisanym czasami zostawia się oryginalną końcówkę.  
 +
 +
W wariancie pierwszym obowiązkowe są następujące przegłosy:
 +
* '''a''' : '''ä''',
 +
* '''ai'''/'''au'''/'''ǝu''' : '''äu''',
 +
* '''o'''/'''ø'''/'''ou''' : '''ǝu'''.
  
 
Przykłady dla wariantu pierwszego:
 
Przykłady dla wariantu pierwszego:
 
* '''børch''' /boɾx/ — zamek (l.mn. '''bǝurcher''' /ˈbɜɾxa/)
 
* '''børch''' /boɾx/ — zamek (l.mn. '''bǝurcher''' /ˈbɜɾxa/)
 
* '''brand''' /bʁɑnt/ — pożar (l.mn. '''bränder''' /ˈbʁɛnda/)
 
* '''brand''' /bʁɑnt/ — pożar (l.mn. '''bränder''' /ˈbʁɛnda/)
−
* '''brǝud'''/bʁɜt/ — pisklę (l.mn. '''bräuder''' /ˈbʁɜjda/)
+
* '''brǝud''' /bʁɜt/ — pisklę (l.mn. '''bräuder''' /ˈbʁɜjda/)
 
* '''fǝut''' /fɜt/ — stopa (l.mn. '''fäuter''' /ˈfɜjta/)
 
* '''fǝut''' /fɜt/ — stopa (l.mn. '''fäuter''' /ˈfɜjta/)
 
* '''haump''' /(h)awm/ — biodro (l.mn. '''häumper''' /ˈhɜjmpa/)
 
* '''haump''' /(h)awm/ — biodro (l.mn. '''häumper''' /ˈhɜjmpa/)
Linia 1599: Linia 1639:
 
* '''gǝud''' /gɜt/ — towar, dobro (l.mn. '''gäuder''' /ˈgɜjda/)
 
* '''gǝud''' /gɜt/ — towar, dobro (l.mn. '''gäuder''' /ˈgɜjda/)
 
* '''graund''' /gʁawn/ — podłoga, ziemia (l.mn. '''gräunder''' /ˈgʁɜjnda/)
 
* '''graund''' /gʁawn/ — podłoga, ziemia (l.mn. '''gräunder''' /ˈgʁɜjnda/)
 +
* '''hǝud''' /hɜt/ — czapka (l.mn. '''häuder''' /ˈhɜjda/)
 +
* '''hǝuk''' /hɜk/ — hak (l.mn. '''häuker''' /ˈhɜjka/)
 
* '''haun''' /hawn/ — godzina (l.mn. '''häuner''' /ˈhɜjna/)
 
* '''haun''' /hawn/ — godzina (l.mn. '''häuner''' /ˈhɜjna/)
 
* '''knauch''' /knawx/ — kość (l.mn. '''knäucher''' /ˈknɜjxa/)
 
* '''knauch''' /knawx/ — kość (l.mn. '''knäucher''' /ˈknɜjxa/)
Linia 1608: Linia 1650:
 
* '''said''' /sajd/ — strona (l.mn. '''saider''' /ˈsajda/)
 
* '''said''' /sajd/ — strona (l.mn. '''saider''' /ˈsajda/)
 
* '''säin''' /sən/ — obraz, zdjęcie (l.mn. '''säiner''' /ˈsejna/)
 
* '''säin''' /sən/ — obraz, zdjęcie (l.mn. '''säiner''' /ˈsejna/)
−
* '''šorn''' /ʃɔɾn/ — ziarno (l.mn. '''šǝurner''' /ˈʃɜɾna/)
+
* '''šørn''' /ʃɔɾn/ — ziarno (l.mn. '''šǝurner''' /ˈʃɜɾna/)
 
* '''tǝul''' /tɜl/ — narzędzie (l.mn. '''täuler''' /ˈtɜjla/)
 
* '''tǝul''' /tɜl/ — narzędzie (l.mn. '''täuler''' /ˈtɜjla/)
 
* '''þaum''' /θawm/ — kciuk (l.mn. '''þäumer''' /ˈθɜjma/)
 
* '''þaum''' /θawm/ — kciuk (l.mn. '''þäumer''' /ˈθɜjma/)
Linia 1623: Linia 1665:
 
** '''süisaid''' /syˈsajt/ — sukces (l.mn. '''süisaider''' /syˈsajda/)
 
** '''süisaid''' /syˈsajt/ — sukces (l.mn. '''süisaider''' /syˈsajda/)
  
−
Jest jeszcze specjalna grupa rzeczowników, które odmienia się w normalnych warunkach jak w deklinacji ''-s/-er'', ale przechodzą do deklinacji ''-s/-en'', jeśli określamy rzeczownik liczebnikiem:
+
Jest jeszcze specjalna grupa rzeczowników, które odmienia się w normalnych warunkach jak w deklinacji ''-s/-er'', ale przechodzą do deklinacji ''-s/-en'', jeśli '''określamy rzeczownik liczebnikiem''':
 
* '''däi''' /dej/ — dzień (l.mn. '''däier''' /ˈdeja/, też:  '''däien''' /ˈdejɛn/)
 
* '''däi''' /dej/ — dzień (l.mn. '''däier''' /ˈdeja/, też:  '''däien''' /ˈdejɛn/)
 
* '''maund''' /mawn/ — miesiąc (l.mn. '''mäunder''' /ˈmɜjnda/, też:  '''maunden''' /ˈmawndɛn/)
 
* '''maund''' /mawn/ — miesiąc (l.mn. '''mäunder''' /ˈmɜjnda/, też:  '''maunden''' /ˈmawndɛn/)
Linia 1630: Linia 1672:
 
* dodatkowo wszystkie podstawowe liczebniki wynoszące co najmniej 100:
 
* dodatkowo wszystkie podstawowe liczebniki wynoszące co najmniej 100:
 
** '''hondärð''' /ˈhɔndɛɾθ/ — sto (l.mn. '''hondärðer''' /hɔnˈdɛɾða/, też:  '''hondarðen''' /ˈhɔndaɾðɛn/)
 
** '''hondärð''' /ˈhɔndɛɾθ/ — sto (l.mn. '''hondärðer''' /hɔnˈdɛɾða/, też:  '''hondarðen''' /ˈhɔndaɾðɛn/)
−
** '''þüƨänd''' /ˈθyzənt/ — sto (l.mn. '''þüƨänder''' /θyˈzɛnda/, też:  '''þüƨanden''' /ˈθyzəndɛn/)
+
** '''þüƨänd''' /ˈθyzənt/ — tysiąc (l.mn. '''þüƨänder''' /θyˈzɛnda/, też:  '''þüƨänden''' /ˈθyzəndɛn/)
−
** '''milion''' /milˈjɔn/ — milion (l.mn. '''miliǝuner''' /milˈjɜna/, też:  '''milionen''' /milˈjɔɛn/)
+
** '''milion''' /milˈjɔn/ — milion (l.mn. '''miliǝuner''' /milˈjɜna/, też:  '''milionen''' /milˈjɔnɛn/)
  
 
Przykładami dla wariantu drugiego są głównie zapożyczenia z haureńskiego, czasem też niderlandzkiego i dolnoniemieckiego, np.:
 
Przykładami dla wariantu drugiego są głównie zapożyczenia z haureńskiego, czasem też niderlandzkiego i dolnoniemieckiego, np.:
 
* '''blad''' /blɑt/ — liść, gazeta, płaska powierzchnia (l.mn. '''blader''' /ˈblɑder/)
 
* '''blad''' /blɑt/ — liść, gazeta, płaska powierzchnia (l.mn. '''blader''' /ˈblɑder/)
 
* '''fod''' /fɔt/ — ''wulg.'' cipa (o kobiecej pochwie; l.mn. '''foder''' /ˈfɔdɛr/)
 
* '''fod''' /fɔt/ — ''wulg.'' cipa (o kobiecej pochwie; l.mn. '''foder''' /ˈfɔdɛr/)
−
* '''krüid''' /kʁyt/ — zioło (l.mn. '''krüider''' /ˈkʁyɛr/)
+
* '''hǝun''' /hɜn/ — kura (l.mn. '''hǝuner''' /ˈhɜnɛr/)
 +
* '''krüid''' /kʁyt/ — zioło (l.mn. '''krüider''' /ˈkʁydɛr/)
 
* '''lad''' /lɑt/ — poprzeczka (l.mn. '''lader''' /ˈlɑdɛr/)
 
* '''lad''' /lɑt/ — poprzeczka (l.mn. '''lader''' /ˈlɑdɛr/)
 
* '''läm''' /lɛm/ — jagnię (l.mn. '''lämer''' /ˈlɛmɛr/)
 
* '''läm''' /lɛm/ — jagnię (l.mn. '''lämer''' /ˈlɛmɛr/)
Linia 1643: Linia 1686:
 
* '''sant''' /sɑnt/ — ''wulg.'' gnój, dupek (o mężczyźnie; l.mn. '''santer''' /ˈsɑntɛr/)
 
* '''sant''' /sɑnt/ — ''wulg.'' gnój, dupek (o mężczyźnie; l.mn. '''santer''' /ˈsɑntɛr/)
 
* '''veld''' /vɛlt/ — pole (l.mn. '''velder''' /ˈvɛldɛr/, częściej: '''velden''' /ˈvɛldɛn/)
 
* '''veld''' /vɛlt/ — pole (l.mn. '''velder''' /ˈvɛldɛr/, częściej: '''velden''' /ˈvɛldɛn/)
−
* do tego wszystkie rzeczowniki zakończone na ''-dom'', np.:
+
* do tego wszystkie rzeczowniki zakończone na ''-dom'' (niektóre mogą też przyjmować wariant pierwszy deklinacji), np.:
 
** '''säichdom''' /ˈsejxdɔm/ — choroba (formalnie; l.mn. '''säichdomer''' /sejxˈdɔmɛr/)  
 
** '''säichdom''' /ˈsejxdɔm/ — choroba (formalnie; l.mn. '''säichdomer''' /sejxˈdɔmɛr/)  
 
** '''räikdom''' /ˈʁejkdɔm/ — bogactwo, majątek (formalnie; l.mn. '''räikdomer''' /ʁejkˈdɔmɛr/)
 
** '''räikdom''' /ˈʁejkdɔm/ — bogactwo, majątek (formalnie; l.mn. '''räikdomer''' /ʁejkˈdɔmɛr/)
−
** '''gäuderdom''' /ˈgɜjdadɔm/ — dobrobyt (l.mn. '''gäuderdomer''' /gɜjdaˈdɔmɛr/)
+
** '''gäuderdom''' /ˈgɜjdadɔm/ — dobrobyt (l.mn. '''gäuderdomer''' /gɜjdaˈdɔmɛr/, też: '''gäuderdǝumer''' /gɜjdaˈdɜma/)
  
 
==== Deklinacja nijaka nieregularna ====
 
==== Deklinacja nijaka nieregularna ====
−
W tej deklinacji znajdują się rzeczowniki, które mają nieprzewidywalne zmiany w rdzeniu lub mają końcówki odbiegające od standardowych.
+
W tej deklinacji znajdują się rzeczowniki, które mają nieprzewidywalne zmiany w rdzeniu lub mają końcówki odbiegające od standardowych. Większość z tych wyjątków stanowią kalki z języka haureńskiego lub regionalizmy z północno-zachodniej Germanii.
 +
 
 +
{| class="wikitable"
 +
!
 +
!<small>Drachten<br>(miasto w Haurenii)</small>
 +
!<small>Drauchen<br>(miasto w Haurenii)</small>
 +
!<small>Schouden<br>(kraina obejmująca m.in. Haurenię)</small>
 +
!<small>koń</small>
 +
!<small>strona</small>
 +
!<small>woda</small>
 +
!<small>jądro<br>(w anatomii, fizyce, przenośnie)</small>
 +
!<small>dług, wina</small>
 +
!<small>głowa</small>
 +
!<small>godzina</small>
 +
!<small>biodro</small>
 +
|-
 +
!<small>M.lp. = B.lp.</small>
 +
| rowspan="2" | Drachten /ˈdʁɑxtən/
 +
| rowspan="2" | Drauchen /ˈdʁawxən/
 +
| rowspan="2" | Schouden /ˈsxowdən/
 +
| hënel /ˈhanɛl/
 +
| pagëdel /paˈgadɛl/
 +
| drächel /ˈdʁɛxɛl/
 +
| høðen /ˈhoðən/
 +
| ðäls /ðɛs/
 +
| rowspan="2" | haupt /aw/
 +
| haun /awn/
 +
| rowspan="2" | haump /awm, hawm/
 +
|-
 +
!<small>C.lp.</small>
 +
| hënel /ˈhanɛl/,<br>hënel'''ǝ''' /ˈhanɛlɘ/
 +
| pagëdel /paˈgadɛl/,<br>pagëdel'''ǝ''' /paˈgadɛlɘ/
 +
| drächel /ˈdʁɛxɛl/,<br>drächel'''ǝ''' /ˈdʁɛxlɘ/
 +
| høðen /ˈhoðən/,<br>høðen'''ǝ''' /ˈhoðnɘ/
 +
| ðäls /ðɛs/,<br>ðäls'''ǝ''' /ˈðɛsɘ/
 +
| haun /awn/,<br>haun'''ǝ''' /ˈhawnɘ/
 +
|-
 +
!<small>D.lp.</small>
 +
| style="background: #ffaaaa;" | Drächten /ˈdʁɛxtən/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | Dräuchen /ˈdʁɜjxən/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | Schǝuden /ˈsxɜdən/,<br>Schouden'''s''' /ˈsxowdəns/
 +
| hënel'''s''' /ˈhanɛls/
 +
| pagëdel'''s''' /paˈgadɛls/
 +
| drächel'''s''' /ˈdʁɛxɛls/
 +
| høðen'''s''' /ˈhoðəns/
 +
| ðäls'''ǝs''' /ˈðɛsǝs/
 +
| haupt'''s''' /aws/
 +
| haun'''s''' /awns/
 +
| haump'''s''' /awms, hawms/
 +
|-
 +
!<small>M.lm. = B.lm.</small>
 +
| rowspan="3" | ''blm''
 +
| rowspan="3" | ''blm''
 +
| rowspan="3" | ''blm''
 +
| style="background: #ffaaaa;" | hänel /ˈhɛnɛl/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | pagädel /paˈgɛdɛl/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | drächel'''n''' /ˈdʁɛxɛln/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | hǝuð'''en''' /ˈhɜðən, ˈhɜðɛn/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | ðǝun'''en''' /ˈðɜnɛn/
 +
| style="background: #ffcc33;" | häupt'''er''' /ˈhɜjta/
 +
| style="background: #ffcc33;" | häun'''er''' /ˈhɜjna/
 +
| style="background: #ffcc33;" | häump'''er''' /ˈhɜjmpa/
 +
|-
 +
!<small>C.lm.</small>
 +
| style="background: #ffaaaa;" | hänel'''n''' /ˈhɛnɛln/,<br>hänel'''ǝn''' /ˈhɛnɛlɘn/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | pagädel'''n''' /paˈgɛdɛln/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | drächl'''ǝn''' /ˈdʁɛxlɘn/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | hǝuð'''ǝn''' /ˈhɜðɘn/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | ðǝun'''ǝn''' /ˈðɜnɘn/
 +
| style="background: #ffcc33;" | häupt'''ern''' /ˈhɜjtan/
 +
| style="background: #ffcc33;" | häun'''ern''' /ˈhɜjnan/
 +
| style="background: #ffcc33;" | häump'''ern''' /ˈhɜjmpan/
 +
|-
 +
!<small>D.lm.</small>
 +
| style="background: #ffaaaa;" | hänel'''s''' /ˈhɛnɛls/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | pagädel'''s''' /paˈgɛdɛls/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | drächl'''ens''' /ˈdʁɛxlɘs/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | hǝuð'''ens''' /ˈhɜðɘs/
 +
| style="background: #ffaaaa;" | ðǝun'''ens''' /ˈðɜnɘs/
 +
| style="background: #ffcc33;" | häupt'''ers''' /ˈhɜjtas/
 +
| style="background: #ffcc33;" | häun'''ers''' /ˈhɜjnas/
 +
| style="background: #ffcc33;" | häump'''ers''' /ˈhɜjmpas/
 +
|}
 +
<references/>
 +
 
 +
=== Forma dzierżawcza ===
 +
Istnieje pewna grupa rzeczowników, która w roli dopełniacza przyjmuje specjalną formę gramatyczną zwaną formą dzierżawczą. Do tej grupy nalezą przede wszystkim imiona, marki i nazwy geograficzne.
 +
 
 +
==== Zasady tworzenia ====
 +
Formę dzierżawczą tworzymy w jeden z dwóch sposobów:
 +
* Jeżeli rzeczownik m.in. zawiera w temacie '''o''', '''ø''', '''a''', '''au''', to temat ulega przegłosowi zgodnie z zasadami w deklinacjach -s/-er i dodaje się końcówkę '''-er''' […a] (ewentualnie zmienia się końcowe '''-en''' […ən] na '''-n-''' […n…]) np.:
 +
** '''Tom''' /tɔm/ (''imię męskie'') — T'''ǝu'''m'''er''' /ˈtɜma/ (Toma, D.lp.);
 +
** '''Matias''' /ˈmatjas/ (''imię męskie'') — Mati'''ä'''s'''er''' /maˈtjɛsa/ (Matiasa, D.lp.);
 +
** '''Drauchen''' /ˈdʁawxən/ (Drauchen, ''miasto w Haurenii'') — Dr'''äu'''chn'''er''' /ˈdʁɜjxna/ (draucheński);
 +
** '''Vørt''' /voɾt/ (Wort, ''miasto w Germanii'') — V'''ǝu'''rt'''er''' /ˈvɜɾta/ (worcki).
 +
* Czasami dodaje się końcówkę '''-er''' […ɛɾ], np.:
 +
** '''Schouden''' /ˈsxowdən/ (Schoden, ''region obejmujący m.in. Haurenię'') — Schoudn'''er''' /ˈsxowdnɛɾ/ (schodeński)
 +
** '''Houchen''' /ˈhowxən/ (Houchen, ''miasto w Haurenii'') — Houchn'''er''' /ˈhowxnɛɾ/ (houcheński)
 +
* Jeżeli zaś rzeczownik jest rodzaju żeńskiego, to dodaje się końcówkę '''-en''' […ɛn] (ewentualnie odcina się końcowe '''-ǝ''' […ə]), np.:
 +
** '''Hëinǝ''' /ˈhajnə/ (''imię żeńskie'') — Hëin'''en''' /ˈhajnɛn/ (Heinǝ, D.lp.).
 +
 
 +
Nie wszystkie rzeczowniki własne mogą tworzyć formy dzierżawcze. Przykłady: Hëister /ˈhajstɛɾ/ (''imię męskie'').
 +
 
 +
==== Zastosowanie ====
 +
Formę dzierżawczą stosujemy głównie w celu wyrażania stałej przynależności, dotyczy to również pewnych stałych kolokacji. Przykłady:
 +
* ''ðes iš Hounärder häimen.'' — To jest dom Hounärda (Hounärd kupił ten dom), ale: ''ðes iš ðes häimen Hounärds.'' — To jest dom Hounärda (Hounärd tymczasowo przebywa w tym domu);
 +
* ''Säch Hëinen mäunder son.'' — Widziałem już pieniądze Hëinǝ (pieniądze Hëinǝ stanowią jej majątek), ale: ''Säch ðene mäunder Hëinǝs son.'' — Widziałem już pieniądze Hëinǝ (Hëinǝ pokazuje swoją kolekcję numizmatyczną);
 +
* ''Harstener läiv'' — Ciało Chrystusa (element Eucharystii), ale: ''ðes läichǝ Harstens'' — ciało Harstena (wrażliwe, słabe, wilgotne itp.).
 +
 
 +
Forma dzierżawcza często stanowi też część nazwy pewnej instytucji lub lokalizacji. Przykłady:
 +
* ''Houchner räinstad'' — Rynek Główny w Houchen, ale: ''räinstad Houchens'' — jeden z rynków położonych w Houchen;
 +
* ''Drächtner þläiden'' — Sąd Okręgowy w Drachten, ale: ''þläiden Drächten'' — jeden z sądów położonych w Drachten;
 +
* ''Schoudner pärch'' — Narodowy Park Schodeński, ale: ''pärch Schoudens'' — jeden z parków (miejskich, naukowych, sportowych itd.) położonych w pewnym rejonie Schodenu.
 +
 
 +
=== Forma wołaczowa ===
 +
Nie wyróżnia się w języku astralogermańskim wołacza jako osobnego przypadka, jednak specjalna forma rzeczownikowa zwana formą wołaczową pełni tę funkcję w niektórych przypadkach. Takie formy tworzy się niemal wyłącznie dla imion i nazw istot.
 +
 
 +
==== Zasady tworzenia ====
 +
Formę wołaczową tworzymy poprzez dodanie końcówki '''-e''' […ɛ] (ewentualnie odcina się końcowe '''-ǝ''' […ə]), np.:
 +
* '''Hounärd''' /ˈhownɛɾt/ (''imię męskie'') — Hounärd'''e''' /ˈhownɛɾdɛ/ (Hounärdzie!),
 +
* '''Houš''' /howʂ/ (Bóg) — Houš'''e''' /ˈhowʂɛ/ (Boże!),
 +
* '''Hëinǝ''' /ˈhajnə/ (''imię żeńskie'') — Hëin'''e''' /ˈhajnɛ/ (Heinǝ!).
 +
 
 +
==== Zastosowanie ====
 +
Forma wołaczową stosuje się przede wszystkim w języku pisanym, zwłaszcza w tekstach religijnych, w literaturze pięknej czy w bardzo formalnej korespondencji. Praktycznie ona nie występuje w języku potocznym i zazwyczaj można ją zastąpić mianownikiem. Przykłady:
 +
* ''Houše, hou þu bist?'' — Boże, gdzie Ty jesteś?
 +
* ''Loutene Hautere, ðes fraien ät manǝm said iš.'' — Szanowna Pani Hauter, cała przyjemność po mojej stronie. (w germańskim w sytuacjach formalnych zawsze zwracamy się po imieniu, nie po nazwisku)
 +
* ''O, Hëine, houne šijne ougen þu häðst!'' — O, Hëinǝ, jakie ty masz śliczne oczy!
 +
 
 +
=== Rodzaj gramatyczny ===
 +
W języku astralogermańskim istnieją trzy rodzaje gramatyczne: rodzaj '''męski''', '''żeński''' i '''nijaki'''. Podział ten obowiązuje również w liczbie mnogiej, przy czym w takim wypadku formy dla rodzaju żeńskiego i nijakiego są synkretyczne. Pomimo to a-germański ma łatwiejszy niż w wielu innych językach z rodziny germańskiej sposób determinacji rodzaju rzeczownika. Rodzaj w liczbie pojedynczej jest jednoznacznie wskazywany poprzez rodzajnik, przymiotnik lub zaimek przymiotny w mianowniku lub bierniku.
 +
 
 +
Rzeczownik jest rodzaju '''męskiego''', jeśli:
 +
* opisuje on osobę płci męskiej, czasami też o niesprecyzowanej płci, np. ''ðer mën'' (mężczyzna), ''ðer brouð'' (brat), ''ðer king'' (król; ''też o kobiecie'')
 +
* jest on zakończony na '''-er''' i opisuje zawód lub wykonawcę czynności, bez względu na płeć, ''ðer bäiker'' (piekarz; ''też o kobiecie''), ''ðer fijchtenstränchler'' (policjant; ''też o kobiecie'');
 +
* opisuje on niektóre zwierzęta, zwłaszcza domowe, np. ''ðer šat'' (kot), ''ðer haund'' (pies), ale: ''ðes hënel'' (koń), ''ðes suäin'' (świnia);
 +
* jest on zakończony na '''-er''' i odmienia się przymiotnikowo, niezależnie od znaczenia, np. ''ðer fouränser'' (telefon), ''ðer ëntbäindänser'' (rodzina), ''ðer kindänser'' (dziecko);
 +
* jest on utworzony od czasownika za pomocą formantu zerowego, np. ''ðer slou'' (sen), ''ðer ërlei'' (ulga), ''ðer spouch'' (mowa);
 +
* opisuje on zjawiska naturalne, np. ''ðer hlaud'' (chmura), ''ðer fai'' (ogień);
 +
* występuje on tylko w liczbie mnogiej i od dawna nie istnieje odpowiednik w liczbie pojedynczej, np. ''ðe(ne) däurer'' (drzwi; B. ''ðen(en) däuren''), ''ðe(ne) spouren'' (lejce; B. ''ðen(en) spourǝn''), ale: ''ðe(ne) mäunder'' (pieniądze; =B.), ''ðe(ne) remouren'' (wyrzuty sumienia; =B.).
 +
 
 +
Rzeczownik jest rodzaju '''żeńskiego''', jeśli:
 +
* opisuje on osobę płci żeńskiej, np. ''ðe säinǝ'' (kobieta), ''ðe moder'' (matka), ''ðe häimǝ'' (córka);
 +
* opisuje on żeńskie nazwy zwierząt, np. ''ðe souǝ'' (locha),  ''ðe kou'' (krowa), ''ðe mäirǝ'' (klacz).
 +
 
 +
Warto tutaj zaznaczyć, że w języku astralogermańskim, w przeciwieństwie do wielu innych języków europejskich, bardzo rzadko tworzymy formy żeńskie na podstawie form męskich, a jeżeli już, to tylko poprzez dodanie ''-säinǝ'' do męskiej formy rzeczownika (z odciętą częścią ''-mën'', jeśli ona wystąpiła). Najczęściej używa się dokładnie tych samych form dla żeńskich odpowiedników co dla męskich (włącznie z rodzajem męskim rzeczownika!), Przykłady: ''ðer king'' (król; ''też o kobiecie''), ''ðer instrüišänser'' (nauczyciel; ''też o kobiecie''), ale: ''ðer händelmën'' — ''ðe händelsäinǝ'' (handlarz; ''też o kobiecie'').
 +
 
 +
Pozostałe rzeczowniki, które trudno zaklasyfikować do którejś z poprzednich grup, prawie zawsze są rodzaju '''nijakiego'''.
 +
 
 +
== Przymiotnik ==
 +
Przymiotnik w języku agermańskim odmienia się przez liczby, przypadki i rodzaje. W przeciwieństwie do np. języka niemieckiego astralogermański przymiotnik nie uzależnia swoich końcówek fleksyjnych od obecności zaimków lub rodzajników, jednak trudność uczącym się astralogermańskiego może sprawić mnogość reguł i wyjątków rządzących doborem odpowiednich końcówek.
 +
 
 +
=== Odmiana przymiotnika ===
 +
Odmianę przymiotnika najlepiej da się pokazać, skupiając się na odmianie regularnej stanowiącą "bazę", a potem omawiać konkretne grupy odchyleń od standardowych reguł. Rozważamy tutaj wyłącznie przypadek, gdy przymiotnik pełni funkcję przydawki. Mogą być też wspomniane części mowy niż przymiotniki, które odmieniają się przymiotnikowo, np. imiesłowy, zaimki, liczebniki.
 +
 
 +
==== Odmiana regularna przymiotnika ====
 +
Większość przymiotników odmienia się według schematu podanego na przykładzie przymiotnika ''gəud'' (dobry):
 +
 
 +
{| class="wikitable"
 +
! colspan="2" |
 +
!<small>r.męski</small>
 +
!<small>r.nijaki</small>
 +
!<small>r.żeński</small>
 +
|- align=center
 +
! rowspan="4" | <small>l.poj.</small>
 +
!<small>M.</small>
 +
| gəud /gɜt/
 +
| rowspan="2" | gəud'''es''', gəud'''’s''' /gɜts/
 +
| rowspan="2" | gəud'''e''' /ˈgɜdɛ/
 +
|- align=center
 +
!<small>B.</small>
 +
| gəud'''ən''' /ˈgɜdən/
 +
|- align=center
 +
!<small>D.</small>
 +
| colspan="3" | gəud'''es''' /ˈgɜdɛs/
 +
|- align=center
 +
!<small>C.</small>
 +
| colspan="3" | gəud'''əm''' /ˈgɜdəm/
 +
|- align=center
 +
! rowspan="4" | <small>l.mn.</small>
 +
! <small>M.</small>
 +
| gəud'''ne''' /ˈgɜdnɛ/
 +
| colspan="2" rowspan="2" | gəud'''ne''' /ˈgɜdnɛ/
 +
|- align=center
 +
! <small>B.</small>
 +
| gəud'''en''' /ˈgɜdɛn/
 +
|- align=center
 +
! <small>D.</small>
 +
|  colspan="3" | gəud'''ens''' /ˈgɜdɘs/
 +
|- align=center
 +
! <small>C.</small>
 +
| colspan="3" |  gəud'''ən''' /ˈgɜdən/
 +
|}
 +
 
 +
Wariant pisowni końcówki r. nijakiego w M.lp. -'''’s''' jest spotykany częściej w języku potocznym niż w języku ogólnym, lecz coraz częściej normatywiści klasyfikują taką pisownię jako pełnoprawny wariant. Tego wariantu nie można stosować, gdy przymiotnik kończy się w rdzeniu na '''s''', '''š''', '''ƨ''' bądź '''ƨ̌''', np. '''rouƨ''' /ʁowz/ — różany (r. nijaki ''rouƨ'''es''''' /ˈʁowz<span style="color: #0000ff">ə</span>s/),
 +
 
 +
==== Końcówka w M. i B.mn. ''-e'' zamiast ''-ne'' ====
 +
Przymiotnik w liczbie mnogiej zazwyczaj kończy się na ''-ne'', jednak jest kilka grup wyrazów, dla których spójka ''-n-'' zostaje odrzucona:
 +
* przymiotniki, których rdzeń kończy się na ''-n'' (dla części przymiotników z tej grupy dodatkowo odrzuca się ''-e-'' w temacie), np.:
 +
** ''hoden'' /ˈhɔdɛn/ — biały (M.lm. ''hoden'''e'''''),
 +
** ''goulden'' /ˈgowdɛn/ — złoty (M.lm. ''goulden'''e''''');
 +
* wszystkie przymiotniki w stopniu wyższym, np.:
 +
** ''šelourener'' /ʃɛˈlowχənɛɾ/ — bardziej kolorowy (M.lm. ''šelourener'''e'''''),
 +
** ''houer'' /ˈhowɛɾ/ — wyższy (M.lm. ''houer'''e''''');
 +
* przymiotniki w stopniu najwyższym, lecz odrzucanie nie jest obligatoryjne, jeżeli rdzeń kończy się na ''-est'' zamiast ''-st'', np.:
 +
** ''šelourenst'' /ʃɛˈlowχənst/ — najbardziej kolorowy (M.lm. ''šelourenst'''e'''''),
 +
** ''houest'' /ˈhowɛst/ — najwyższy (M.lm. ''houest'''e''''', też: ''houest'''ne''''');
 +
* liczebniki porządkowe, np.:
 +
** ''fout'''er''''' /ˈfowtɛɾ/ — czwarty (M.lm. ''fout'''e'''''),
 +
** ''tünt'''er''''' /ˈtyntɛɾ/ — dziesiąty (M.lm. ''tünt'''e''''');
 +
* przymiotniki zakończone m.in. na ''-ƨäm'', ''-er'', ''-ent'', np.:
 +
** ''fäirƨäm'' /ˈfeʁzəm/ — straszny (M.lm. ''fäirƨäm'''e'''''),
 +
** ''räiskent'' /ˈʁejʂɛnt/ — ryzykowny (M.lm. ''räiskent'''e''''');
 +
* mała grupa często występujących krótkich przymiotników, zwłaszcza tych opisujących ilość, np.:
 +
** ''houd'''er''''' /ˈhowdɛɾ/ — cały (M.lm. ''houd'''e'''''),
 +
** ''ring'' /ʁɛw̃/ — mało (np. mało jabłek, M.lm. ''ring'''e''''' /ˈʁɛɲɛ/),
 +
** ''hrout'' /xɾowt/ — dużo (np. dużo jabłek, M.lm. ''hrout'''e''''').
 +
 
 +
==== Usuwanie ''-e-'' z rdzenia przymiotnika ====
 +
W grupie przymiotników, których temat jest zakończony na ''-en'' […ən], zdarza się, że we wszystkich formach zależnych odrzucone zostaje ''-e-'' będące ostatnią samogłoską rdzenia. Nie ma jednej precyzyjnej reguły, kiedy należy zostawiać ''-e-'', a kiedy nie. Odrzucanie ''-e-'' pociąga za sobą fakt, że w rodzaju nijakim nie jest dopuszczalna końcówka -''’s''.
 +
 
 +
Zazwyczaj ''-e-'' '''odrzucamy''' w przymiotnikach, które pochodzą od imiesłowu biernego i dziś przyjmują inne znaczenie niż odpowiadający czasownik, np.:
 +
* ''šij'''en''''' /ˈʃijən/ — ładny, przystojny (M.lm. ''šij'''ne''''' /ˈʃinɛ/),
 +
* ''frai'''en''''' /ˈfʁajən/ — zadowolony (M.lm. ''frai'''ne'''''),
 +
* ''fouch'''en''''' /ˈfowxən/ — ''wulg.'' pierdolony, jebany (M.lm. ''fouch'''ne''''').
 +
 
 +
Zazwyczaj ''-e-'' '''zostawiamy''' w przymiotnikach, które przed końcówką ''-en'' […ən] posiadają spółgłoskę '''r''', '''l''', '''m''', '''n''', a także we wszystkich imiesłowach biernych, np.:
 +
* ''šelour'''en''''' /ʃɛˈlowχən/ — kolorowy (M.lm. ''šelour'''ene''''' /ʃɛˈlowχ<span style="color: #0000ff">ɛ</span>nɛ/),
 +
* ''vourspoul'''en''''' /ˈfoɾˌspowlǝn/  — przykładowy (M.lm. ''vourspou'''lene'''''),
 +
* ''frour'''en''''' /ˈfowxən/ — zamrożony (M.lm. ''frour'''ene''''').
 +
 
 +
==== Końcówka w M.lp. ''-er'' zamiast zerowej ====
 +
Nie wszystkie przymiotniki w formie podstawowej wykazują brak końcówki. Jest kilka grup przymiotników, dla których można się spodziewać, że forma M.lp. dla rodzaju męskiego przyjmie nienależącą do rdzenia końcówkę ''-er'' […ɛɾ]:
 +
* wszystkie imiesłowy czynne (to nie mogą być przymiotniki z końcówką ''-äns'' ani rzeczowniki z końcówką ''-änser''!), np.:
 +
** ''mäikäns'''er''''' /ˈmejkɛnsɛɾ/ — robiący, wykonujący,
 +
** ''ëušäns'''er''''' /ˈjɔwʃɛnsɛɾ/ — jedzący;
 +
* liczebniki porządkowe (poza 1 i 2), np.:
 +
** ''fout'''er''''' /ˈfowtɛɾ/ — czwarty,
 +
** ''tünt'''er''''' /ˈtyntɛɾ/ — dziesiąty;
 +
* niektóre zaimki oraz przymiotniki oznaczające ilość lub jakość, np.:
 +
** ''hou'''er''''' /ˈhowɛɾ/ — jaki, też: ile,
 +
** ''ðǝun'''er''''' /ˈðɜnɛɾ/ — tamten,
 +
** ''hamänsäi'''er''''' /ˈhamənsejɛɾ/ — taki sam;
 +
* krótkie przymiotniki zawierające w rdzeniu dyftong (wtedy ''-er'' wymawiamy jak […a]), np.:
 +
** ''bräud'''er''''' /ˈbʁɜjd<span style="color: #0000ff">a</span>/ — szeroki,
 +
** ''häud'''er''''' /ˈhɜjd<span style="color: #0000ff">a</span>/ — zdrowy;
 +
* nieliczne krótkie przymiotniki, np.:
 +
** ''houd'''er''''' /ˈhowdɛɾ/ — cały,
 +
** ''haun'''er''''' /ˈhawnɛɾ/ — gotowy.
 +
 
 +
W pozycji orzecznikowej wszystkie przymiotniki zakończone na ''-er'' tracą tę końcówkę, np.:
 +
* ''Bist hau<span style="color: #0000ff">e</span>n?'' — Czy jesteś gotowy/gotowa?
 +
* ''ðener fløch bräud iš.'' — Ta rzeka jest szeroka.
 +
* ''Bin fout.'' — Jestem czwarty.
 +
 
 +
==== Końcówka w M.lp. ''-es'' lub ''-i'' zamiast zerowej ====
 +
Część przymiotników pochodzących od nazw narodowości przyjmuje specjalną formę podstawową przymiotnika, to samo się tyczy niektórych z form zależnych.
 +
 
 +
Przy stosowaniu końcówki ''-es'' […ɛs] zamienia się końcówka rodzaju żeńskiego i nijakiego również na ''-es'' […ɛs]. Przykłady:
 +
* ''ƨ̌erman'''es''''' /ʒɛʁˈmanɛs/ — germański, germańska (tylko w odniesieniui do Germanii),
 +
* ''astral'''es''''' /astˈʁalɛs/ — astralski, astralska (w odniesieniu do Astralu).
 +
 
 +
Przy stosowaniu końcówki ''-i'' […i] zmienia się końcówka rodzaju nijakiego na ''-es'' […ɛs] i zmienia się końcówka M.lm. na '''-ene''' […ɛnɛ]. Przykłady:
 +
* ''polniš'''i''''' /ˈpɔlniʃi/  — polski (M.lm. ''polniš'''ene'''''),
 +
* ''dutš'''i''''' /ˈdutʃi/  — niemiecki (M.lm. ''dutš'''ene''''').
 +
 
 +
==== Końcówka zerowa w M.lp. rodzaju nijakiego ====
 +
Istnieją grupy przymiotników, która w rodzaju nijakim nie dostaje żadnej końcówki zamiast końcówki ''-es'' bądź ''-’s'':
 +
* przymiotniki, które mają funkcję kategoryzującą, a nie opisową, np.:
 +
** ''liderhedlich raien'' — prawo cywilne,
 +
** ''naþüral litärüi'' — liczba naturalna;
 +
* imiesłowy bierne, np.:
 +
** ''ërbouden frøcht'' — zakazany owoc,
 +
** ''outsoulden häimen'' — sprzedany dom.
 +
 
 +
==== Przymiotniki nieodmienne ====
 +
Istnieje bardzo mała grupa rzeczowników, która się nie odmienia ani przez przypadki, ani przez liczby, ani przez rodzaje:
 +
* przymiotniki, których rdzeń kończy się na ''-er'' […a], np.
 +
** ''jäbesdäier'' /jɛbɛsˈdeja/ — codzienny,
 +
** ''jäbesnaier'' /jɛbɛsˈnaja/ — conocny;
 +
* przymiotniki pochodzenia obcego, które kończą się na samogłoskę, np.:
 +
** ''khaki'' /ˈkxaki/ — khaki (kolor),
 +
** ''lila'' /ˈlila/ — lila (kolor).
 +
 
 +
== Rodzajnik ==
 +
W języku germańskim istnieje wyłącznie rodzajnik określony. Jego zastosowanie w stosunku do innych języków germańskich przede wszystkim różni się tym, że gramatyczna funkcja rodzajnika określonego odgrywa sporą rolę w porównaniu do roli semantycznej (zaznaczanie określoności).
 +
 
 +
=== Odmiana ===
 +
Rodzajnik astralogermański odmienia się przez liczbę i rodzaj. Tabelę odmiany przedstawiono poniżej.
 +
 
 +
{| class="wikitable"
 +
! colspan="2" |
 +
!<small>r.męski</small>
 +
!<small>r.nijaki</small>
 +
!<small>r.żeński</small>
 +
|- align=center
 +
! rowspan="4" | <small>l.poj.</small>
 +
!<small>M.</small>
 +
| ðer [ðɛɾ]
 +
| rowspan="2" | ðes [ðɛs, ðəs] <ref name="r1">drugi z wymienionych wariantów wymowy jest częstszy, lecz mniej oficjalny</ref>
 +
| rowspan="2" | ðe [ðɛ]
 +
|- align=center
 +
!<small>B.</small>
 +
| ðən [ðən]
 +
|- align=center
 +
!<small>D.</small>
 +
| colspan="3" | ðes [ðɛs]
 +
|- align=center
 +
!<small>C.</small>
 +
| colspan="3" | ðəm [ðəm]
 +
|- align=center
 +
! rowspan="4" | <small>l.mn.</small>
 +
! <small>M.</small>
 +
| ðene [ðɛnɛ, ðnɛ], ðe [ðɛ] <ref name="r2">pierwsza forma jest bardziej oficjalna, a druga bardziej potoczna</ref>
 +
| colspan="2" rowspan="2" | ðene [ˈðɛnɛ, ðnɛ], ðe [ðɛ] <ref name="r2"></ref>
 +
|- align=center
 +
! <small>B.</small>
 +
| ðenen [ˈðɛnɛn, ðnɛn], ðen [ðən] <ref name="r2"></ref>
 +
|- align=center
 +
! <small>D.</small>
 +
| colspan="3" | ðens [ðɘs]
 +
|- align=center
 +
! <small>C.</small>
 +
| colspan="3" | ðən [ðɘn]
 +
|}
 +
<references/>
 +
 
 +
=== Zastosowania ===
 +
Poniżej zostały zaprezentowane najważniejsze zastosowania rodzajnika określonego.
 +
 
 +
==== Wskazywanie określoności ====
 +
Rodzajnik określony stosuje się, jeżeli rozmówcy znany jest przedmiot, który należy określić. Przykłady:
 +
* ''<u>ðes</u> täirenel təu hod iš.'' — (Ten) kapelusz jest za duży.
 +
* ''Outbräing <u>ðǝn</u> haund jäbes naien.'' — Wyprowadzam (swojego) psa co wieczór.
 +
* ''Son räið <u>ðǝn</u> bäiänsen.'' — Przeczytałam już książkę (tę, którą miałam przeczytać).
 +
* ''<u>ðer</u> mǝun iš houder.'' — Księżyc jest w pełni.
 +
 
 +
Rodzajnik określony z reguły pomijany jest przed znaczną większością nazw własnych, przede wszystkim dotyczy to imion i nazw geograficznych, a także przed nazwami dni tygodnia i miesięcy. Przykłady:
 +
* ''Näichstesdäi fäirǝn ät <u>bräudesland</u>.'' — Jutro lecimy do Stanów Zjednoczonych.
 +
* ''Varšuvǝ säch läit ät <u>Uäitelǝ</u>.'' — Warszawa leży nad Wisłą.
 +
* ''ät <u>foutǝmdäi</u> häiǝn ät ðes tärchen.'' — W czwartek idziemy na targ.
 +
 
 +
Rodzajnik pomija się też w przypadku, gdy fraza rzeczownikowa zawiera już rodzajnik określony. Przykłady:
 +
* ''ðesdäi häðǝn hølden <u>Däi</u> ðes oinheds.'' — Dzisiaj obchodzimy Dzień Jedności.
 +
* ''<u>Dächrander</u> ðes vourstanden brouchen iš.'' — Rower szefa jest zepsuty.
 +
* ''Hlendǝn <u>ðäisternis</u> ðes mǝuns.'' — Obserwujemy zaćmienie Księżyca.
 +
 
 +
Rodzajnik określony pomijany jest również wtedy, gdy fraza rzeczownikowa zawiera już jakiś determinant, np. zaimek wskazujący, zaimek dzierżawczy. Jako determinant, W przeciwieństwie do wielu innych języków germańskich, zaliczają się również liczebniki porządkowe. Przykłady:
 +
* ''Man <u>mën</u> likt däiren.'' — Mój mąż lubi zwierzęta.
 +
* ''Hšejne <u>tächten</u> mins fäilen.'' — Podobają mi się tamte spodnie.
 +
* ''Säþ ät foutǝm <u>räi</u>.'' — Siedzę w czwartym rzędzie.
 +
 
 +
==== Ogólne pojęcia ====
 +
Jeżeli rzeczownik wyraża pewien postulat, definicję, uogólnienie, założenie itp. i nie jest on w tym kontekście policzalny, to należy przed nim dodać rodzajnik określony. Przykłady:
 +
* ''<u>ðes</u> lǝuch iš šijn's filen.'' — Miłość jest pięknym uczuciem.
 +
* ''Hat hou fäir rachtäns uoð <u>ðǝm</u> dächrander.'' — Nie cierpię jeździć rowerem do pracy.
 +
* ''Män šodet ëšen soup uoð <u>ðǝm</u> loupel.'' — Zupę je się łyżką.
 +
* ''<u>ðes</u> uøcher anhand ðes ƨ̌ermanes raiens þrout <u>ðǝm</u> onfourenisǝ.'' — Lichwa zgodnie z germańskim prawem jest zagrożona karą pozbawienia wolności.
 +
 
 +
==== Konstrukcje o znaczeniu okolicznikowym ====
 +
W języku astralogermańskim często zdarza się, że pewne konstrukcje, które w językach indoeuropejskich wyraża się za pomocą przyimków, należy wyrazić wyłącznie za pomocą odmiany przez przypadki. Taką funkcję rzeczownika należy zasygnalizować użyciem rodzajnika określonego. Przykłady:
 +
* ''Four uoð ðǝm fäiränsǝm <u>ðes</u> Varšuvǝs <u>ðǝm</u> Berlinǝ høldent säite häuner.'' — Podróż samochodem z Warszawy do Berlina trwa ponad 6 godzin.
 +
* ''Häidendäi onderštivt hou däier <u>ðes</u> orštesdäis <u>ðǝm</u> füintǝmdäi.'' — Przez dni robocze rozumie się dni od poniedziałku do piątku.
 +
 
 +
==== Rzeczowniki nieodmienne w przypadkach zależnych ====
 +
Istnieje pewna grupa rzeczowników (głównie skrótowce i nazwy własne pochodzenia obcego), która w dopełniaczu i/lub celowniku nie przyjmuje żadnej końcówki i nie można by było wskazać przypadka rzeczownika bez jego dookreślenia w postaci rodzajnika. Przykłady:
 +
* ''Ränchen <u>ðes</u> Ƨ̌PL hodeshoulden ’š.'' — Zakończyły się rządy Ƨ̌PL-u (Germańskiej Partii Obywatelskiej, ''a-germ.'' Ƨ̌ermanes Partäien ðens Liders).
 +
* ''Seëntǝn ät <u>ðǝm</u> Casablanca däche jäiren kouräns.'' — Byliśmy w Casablance dwa lata temu.
 +
 
 +
==== Sytuacje, które pozwalają uniknąć niejednoznaczności ====
 +
Często używa się rodzajnika określonego, by usunąć jednoznaczność w zdaniu.
 +
 
 +
== Zaimek ==
 +
Zaimki w języku astralogermańskim funkcjonują podobnie jak w innych językach germańskich, jednak istnieją pewne innowacje, które nie są odnotowywane nawet w wielu innych językach indoeuropejskich.
 +
 
 +
=== Zaimek osobowy ===
 +
Zaimki osobowe odmieniają się przez liczby, przypadki i rodzaje. Zaimki te nie są tak często stosowane jak w innych językach germańskich, ponieważ jeżeli zaimek osobowy (osoba pierwsza lub druga) jest podmiotem zdania, to jest on najczęściej omijany. Poniższa tabela prezentuje odmianę zaimków osobowych.
 +
 
 +
{| class="wikitable"
 +
!
 +
!<small>(ja)</small>
 +
!<small>(ty)</small>
 +
!<small>(my, r.męski)</small>
 +
!<small>(my, r.żeński i r.nijaki)</small>
 +
!<small>(wy, r.męski)</small>
 +
!<small>(wy, r.żeński i r.nijaki)</small>
 +
!<small>(on)</small>
 +
!<small>(ono)</small>
 +
!<small>(ona)</small>
 +
!<small>(oni, r.męski)</small>
 +
!<small>(one, r.żeński i r.nijaki)</small>
 +
|- align=center
 +
!<small>M.</small>
 +
| '''ichs''' /ˈiks/<ref name="z1">zaimek ten występuje tylko w postaci akcentowanej, w pozostałych przypadkach jest on omijany</ref>
 +
| '''þu''' /ˈθu, θə/<ref name="z2">zaimek ten występuje prawie zawsze tylko w postaci akcentowanej, w pozostałych przypadkach jest on omijany, z wyjątkiem utartych kolokacji, np. ''þu bist'' (jesteś)</ref>
 +
| colspan="4" | —<ref name="z4">podane zaimki nie istnieją w mianowniku; zamiast nich stosuje się tzw. konstrukcję pseudoergatywną, np. ''ounən häðt'' (my mamy)</ref>
 +
| '''ër''' /aχ, aʁ/<ref name="z3">drugi z wariantów wymowy stosuje się przed samogłoską</ref>
 +
| rowspan="2" | '''ðes''' /ðɛs, ðɛz/<ref name="z3"></ref>
 +
| rowspan="2" | '''ërne''', '''’rne''' /ʁnɛ, ˈaʁnɛ/<ref name="z5">pierwszy wariant wymowy jest częstszy, lecz mniej oficjalny; w nieoficjalnych tekstach można spotkać pisownię podaną tu jako drugą</ref>
 +
| colspan="2" | '''ërnen''', '''’rnen''' /ʁnɛn, ˈaʁnɛn/<ref name="z5"></ref>
 +
|- align=center
 +
!<small>B.</small>
 +
| '''min''' /mɪn, mɘ/<ref name="z6">drugi wariant wymowy jest dopuszczalny w języku potocznym</ref>
 +
| '''däch''' /dɛx, dəx/<br/>'''jə''' /jə/<ref name="z6"></ref><ref name="z8">drugi z wariantów jest stosowany głownie w celu zachowania płynności wymowy, np. ''ləuch jə'' (kocham cię) brzmi lepiej niż ''ləuch däch'', a także w języku literackim</ref>
 +
| '''ounən''' /ˈownɘn/
 +
| '''ounen''' /ˈownɛn/
 +
| '''häþən''' /ˈhɛθɘn/
 +
| '''häþen''' /ˈhɛθɛn/
 +
| '''hin''' /hjɛn/
 +
| '''hinən''' /ˈhjɛnɘn/
 +
| '''hinen''' /ˈhjɛnɛn/
 +
|- align=center
 +
!<small>C. </small>
 +
| '''min''' /mɪn/<br/>'''minə''' /ˈmɛnɘ/<ref name="z7">drugi z wariantów stanowi postać akcentowaną, a także występuje dość często w języku pisanym</ref>
 +
| '''däch''' /dɛx/<br/>'''dächə''' /ˈdɛxɘ/<ref name="z7"></ref>
 +
| colspan="2" | '''ounən''' /ˈownɘn/
 +
| colspan="2" | '''häþən''' /ˈhɛθɘn/
 +
| colspan="2" | '''him''' /hjɛm/<br/>'''hinə''' /ˈhjɛnɘ/<ref name="z7"></ref>
 +
| '''ërnə''', '''’rnə''' /ʁnɘ, ˈaʁnɘ/<ref name="z5"></ref>
 +
| colspan="2" | '''hinən''' /ˈhjɛnɘn/
 +
|- align=center
 +
!<small>C. (przed czasownikiem)</small>
 +
| '''mins''' /mɘs, mɘz/<ref name="z3"></ref>
 +
| '''dächs''' /dɛks, dɛgz/<ref name="z3"></ref>
 +
| colspan="2" | '''ounəns''' /ˈownəs, ownz/<ref name="z3"></ref>
 +
| colspan="2" | '''häþəns''' /ˈhɛθəs, hɛðz/<ref name="z3"></ref>
 +
| colspan="2" | '''hins''' /hjɛns, hjɛnz/<ref name="z3"></ref>
 +
| '''ërnəs''' /ʁnɘs, ʁnɘz/<ref name="z3"></ref><br/>'''’rnəs''' /ˈaʁnəs, aʁnz/<ref name="z3"></ref><ref name="z5"></ref>
 +
| colspan="2" | '''hinəns''' /ˈhjɛnəs, hjɛnz/<ref name="z3"></ref>
 +
|- align=center
 +
!<small>D.</small>
 +
| '''mines''' /ˈmɛnɛs/
 +
| '''däches''' /ˈdɛxɛs/
 +
| colspan="2" | '''ounens''' /ˈownɘs/
 +
| colspan="2" | '''häþens''' /ˈhɛθɘs/
 +
| colspan="2" | '''hines''' /ˈhjɛnɛs/
 +
| '''ërnes''' /ˈaʁnɛs/
 +
| colspan="2" | '''hinens''' /ˈhjɛnɘs/
 +
|}
 +
<references/>
 +
 
 +
'''Uwaga:''' na północy Germanii można również spotkać zaimki w 3.os.mn. z rdzeniem w przypadkach zależnych ''ërn-/’rn-'' zamiast z rdzeniem ''hin-''.
 +
 
 +
W języku agermańskim uzgadnianie '''rodzaju''' zaimka w liczbie mnogiej następuje w następujący sposób:
 +
* jeżeli wszystkie osoby i rzeczy wskazywane przez zaimek mają gramatyczny (nie naturalny!) rodzaj męski, to zaimek przyjmuje rodzaj męski,
 +
* w pozostałych przypadkach zaimek przyjmuje rodzaj żeński, nawet jeżeli w gronie osób i rzeczy wskazywanych przez zaimek znajduje się choć jeden obiekt posiadający gramatyczny rodzaj męski.
 +
 
 +
Jeżeli płeć osoby wskazywanej przez zaimek jest nieistotna dla nadawcy (generalizacja) lub jest trudna do ustalenia, to za domyślne przyjmuje się zaimki w rodzaju '''męskim''', np.:
 +
* ''Mins ðäint ër þäin iš.'' — Ten człowiek wydaje mi się szczupły.
 +
 
 +
Warto również zwrócić uwagę na fakt, że w języku astralogermańskim nie istnieje pojęcie formy grzecznościowej, do wszystkich zwracamy się per ''þu'' lub per ''häþən/häþen'' (zaimki drugoosobowe), taki stan rzeczy obowiązuje od co najmniej XV wieku (tzw. wykanie w czasownikach przetrwało w języku ogólnym do końca XVII wieku). '''Grzeczność''' w języku astralogermańskim wyraża się poprzez łagodną intonację głosu, odpowiednią mimikę twarzy oraz poprzez używanie bardziej formalnego języka.
 +
 
 +
== Liczebnik ==
 +
W języku astralogermańskim liczebnik posiada dużo cech wspólnych z innymi językami germańskimi, jednak występują również rzucające się w oczy innowacje.
 +
 
 +
=== Liczebnik główny ===
 +
Wszystkie liczebniki osobowe w języku astralogermańskim, w przeciwieństwie do wielu innych języków germańskich, posiadają fleksję. Dodatkowo doszło do wielu wyrównań analogicznych oraz wpływów substratów m.in. haureńskiego, szemierskiego i leńchszańskiego, tak że nawet liczebniki 6, 7 i 8 nie są odziedziczone, tylko zapożyczone z języka szemierskiego. Generalnie liczebniki osobowe przyjmują dwie postaci: izolowaną i rzeczownikową.
 +
 
 +
==== Liczebniki w postaci izolowanej ====
 +
Liczebników izolowanych używamy m.in. przy wyliczaniu, podawaniu numerów (np. linii autobusowych), podawaniu czasu o niepełnej godzinie oraz wszędzie indziej, gdzie liczebnikowi nie towarzyszy rzeczownik.
 +
 
 +
Podstawowe formy liczebników zostały podane w tabeli poniżej.
 +
{| class="wikitable"
 +
|- align=center
 +
! 1
 +
| '''oin''' /ɔjn/
 +
! 8
 +
| '''mäit''' /mejt/
 +
|- align=center
 +
! 2
 +
| '''däch''' /dɛx/
 +
! 9
 +
| '''nün''' /nyn/
 +
|- align=center
 +
! 3
 +
| '''þi''' /θi/
 +
! 10
 +
| '''tün''' /tyn/
 +
|- align=center
 +
! 4
 +
| '''fou''' /fow/
 +
! 100
 +
| '''hondärð''' /ˈhɔndɛɾθ/
 +
|- align=center
 +
! 5
 +
| '''füint''' /fynt/
 +
! 1 000
 +
| '''þüƨänd''' /ˈθyzənt/
 +
|- align=center
 +
! 6
 +
| '''säit''' /sejt/
 +
! 1 000 000
 +
| '''milion''' /milˈjɔn/
 +
|- align=center
 +
! 7
 +
| '''tärd''' /teɾt/
 +
! 1 000 000 000
 +
| '''miliard''' /milˈjaɾt/
 +
|}
 +
 
 +
Liczebniki od 11-19 tworzy się, łącząc liczebnik 1-9 z liczebnikiem 10 (''tün''), przy czym liczebnik 3 przyjmuje postać '''þärd-''' /θeɾt…/, natomiast zbiegające się głoski [t] są czytane pojedynczo, a nie podwójnie, np. 15 to ''füinttün'' /ˈfyntyn/.
 +
 
 +
Pełne dziesiątki od 20 wzwyż tworzy się natomiast, łącząc liczebnik 2-9 z końcówką '''-täch''' /…təx/, przy czym zachowana jest uwaga dla liczebnika 3 i zbiegania się głosek [t], np. 70 to ''tärdtäch'' /ˈteɾtəx/.
 +
 
 +
Dla pełnych setek i tysięcy zasada jest analogiczna, jedynie dołącza się liczebniki 100 i 1000, np. 4000 to ''fouþüƨänd''.
 +
 
 +
Liczebniki złożone, czyli takie, które albo:
 +
* są z przedziału 21-9999 oraz mają przynajmniej dwie cyfry znaczące,
 +
* wynoszą 10000 i więcej, z wyłączeniem jednego miliona, jednego miliarda itd.,
 +
tworzy się, po prostu składając kolejne części liczebnika, przy czym w przypadku tysięcy, milionów, miliardów itd. należy dodać końcówkę liczby mnogiej ''-en'' /…ɛn/ oraz umieścić poprzedzający człon w formie rzeczownikowej, jeżeli on w całości opisuje człon oznaczający tysiące, miliony, miliardy itd. (tzw. '''uzgodnienie''').
 +
 
 +
Zbiorcze przykłady:
 +
* ''dächtäch þi'' — 23
 +
* ''tärdþüƨänd fouhondärð'' — 7 400
 +
* ''dächtüne þüƨänden'' — 12 000
 +
* ''þärdtäch þi þüƨänden'' — 23 000
 +
* ''þärde milionen'' — 3 000 000
 +
* ''dächtäch oin milionen'' — 21 000 000
 +
* ''foue milionen säithondärð füinttäch þi þüƨänden hondärð dächtäch säit'' — 4 653 127
 +
 
 +
==== Liczebniki w formie rzeczownikowej ====
 +
Liczebniki w formie rzeczownikowej stosuje się, by opisać liczbę obiektów wyrażonych rzeczownikiem. Liczebniki takie należy odmieniać przez przypadki i rodzaje.
 +
 
 +
Odmiana liczebnika ''oin'' (jeden) została podana w tabeli poniżej. Należy pamiętać, że w a-germańskim bardzo często pomija się liczebnik ''oin'', zwłaszcza w mowie potocznej.
 +
{| class="wikitable"
 +
!
 +
!<small>r.męski</small>
 +
!<small>r.nijaki</small>
 +
!<small>r.żeński</small>
 +
|- align=center
 +
!<small>M.</small>
 +
| oin /ɔjn/
 +
| rowspan="2" | oin'''es''' /ɔjns, ɔjnz/<ref name="r1">drugi z wariantów wymowy jest stosowany w przypadku łączenia międzywyrazowego</ref>
 +
| rowspan="2" | oin'''es''' /ɔjns, ɔjnz/<ref name="r1" />, oin'''e''' /ˈɔjnɛ/ <ref name="r2">pierwszy z wymienionych wariantów jest wzorcowy, lecz bardzo rzadko używany w języku potocznym</ref>
 +
|- align=center
 +
!<small>B.</small>
 +
| oin'''ən''' /ˈɔjnən/
 +
|- align=center
 +
!<small>D.</small>
 +
| colspan="3" | oin'''es''' /ˈɔjnɛs/
 +
|- align=center
 +
!<small>C.</small>
 +
| colspan="3" | oin'''əm''' /ˈɔjnəm/
 +
|}
 +
<references/>
 +
 
 +
W przypadku innych liczebników odmiana wygląda tak, jak pokazano poniżej na przykładzie liczebnika ''fou'' (cztery).
 +
{| class="wikitable"
 +
!
 +
!<small>r.męski</small>
 +
!<small>r.nijaki + r.żeński</small>
 +
|- align=center
 +
!<small>M.</small>
 +
| colspan="2" | fou'''e''' /ˈfowɛ/
 +
|- align=center
 +
!<small>B.</small>
 +
| fou'''en''' /ˈfowɛn/
 +
| fou'''e''' /ˈfowɛ/
 +
|- align=center
 +
!<small>D.</small>
 +
| colspan="2" | fou'''ens''' /ˈfowɘs/
 +
|- align=center
 +
!<small>C.</small>
 +
| colspan="2" | fou'''ən''' /ˈfowɘn/
 +
|}
 +
 
 +
Tematy liczebników rzeczownikowych są brane bezpośrednio od tematów liczebników izolowanych z zastrzeżeniem tego, że liczba 3 przyjmuje temat '''þärd-''' /ˈθeɾd…/.
 +
 
 +
W przypadku liczebników złożonych postać rzeczownikową przyjmuje zawsze ostatni człon liczebnika (chyba że jest to ''oin''). Wszędzie tam, gdzie w postaci izolowanej zaszedł proces uzgadniania, to też musi on zajść w formie rzeczownikowej. Dodatkowo, jeżeli liczebnik w postaci izolowanej kończy się pełnymi setkami lub pełnymi tysiącami, które nie podlegały procesowi uzgodnienia, to muszą one teraz podlec temu procesowi, np. 300 to ''þärdhondärð'', ale "300 ludzi" to ''þärd'''e''' hondärð'''en''' lider''.
 +
.
 +
Jeżeli jakiś człon liczebnika zawiera słowo sto, tysiąc, milion i wyżej w liczbie mnogiej, to słowo to zawsze traktowane jest dla analogicznego liczebnika w postaci rzeczownikowej jak rzeczownik w rodzaju nijakim i odmienia się tak jak rzeczowniki z deklinacji ''-s/-en''. Człon poprzedzający tysiąc, milion i wyżej też musi być odmieniony, jeżeli musiał być uzgodniony ze słowem tysiąc, milion i wyżej.
 +
 
 +
Zbiorcze przykłady:
 +
* ''<u>dächtäch oin</u> säinen'' — 21 kobiet
 +
* ''<u>foue hondärðen</u> onderlijdne'' — 400 rannych
 +
* ''<u>dächtüne þüƨänden</u> mënen'' — 12 tysięcy mężczyzn
 +
* ''ërnen onderlijden <u>füintþüƨänden hondärðen</u> lideren.'' — Zranili 5 100 osób.
 +
* ''ðes mäundert ðes land <u>foutäch þi milionen</u> šerounen.'' — To kosztowało państwo 43 miliony koron. (= ok. 6,5 miliona złotych w dniu pisania artykułu)
 +
* ''Lastendäi sǝumen blǝucher ërvount <u>säittäche milionen</u> <u>dächhondärð füint þüƨänden</u> <u>mäittäch foue</u> šerounen ät ðǝn loterächtǝn.'' — Wczoraj w totolotku pewien gracz wygrał 60 205 084 koron.

Aktualna wersja na dzień 21:46, 4 lis 2021

język astralogermański
ƨ̌ermanes šond
Utworzenie: Obcy w 2015
Liczba użytkowników 62 000 000
Liczba użytkowników (faktyczna) 1
Sposoby zapisu: łaciński
Typologia: średnio fleksyjny, szyk zasadniczo SVO
Klasyfikacja: języki indoeuropejskie
  • języki germańskie
    • języki zachodniogermańskie
      • języki astralskie
        • język astralogermański
Status urzędowy
Język urzędowy : Germania
Język pomocniczy : Haurenia
Język mniejszości : Haurenia, Astral, Istanbu
Oficjalna regulacja: Komisja Języka Astralogermańskiego (Outsot ƨ̌ermanes šonds)
Kody
Conlanger–1 agm
Lista conlangów
Nuvola apps bookcase 1 blue.svg.png Zobacz też słownik tego języka.

Język astralogermański (potocznie język germański, język a-germański) — język z rodziny germańskich, jeden z najważniejszych utworzonych przez Obcego konlangów. Silnie zróżnicowany dialektowo. Używany w conworldzie zwanym Kontynentem Istanbudzkim od ok. V wieku. Zamysł powstał ok. 2005 roku i jezyk jest dalej rozwijany. Astralogermańszczyzna charakteryzuje się głównie wpływami języka angielskiego, niemieckiego i niderlandzkiego, również szemierskiego, języków romańskich i języków słowiańskich. Mimo to w kwestii współczesnych zapożyczeń astralogermański reprezentuje postawę silnego puryzmu językowego.

Historia conworldowa

Plemiona germańskie przybyły z północy na Kontynent Istanbudzki ok. IV wieku. Język wyewoluował z dialektów zachodniogermańskich pod koniec V wieku, zarazem też powstało pierwsze państwo założone na Kontynencie przez Indoeuropejczyków zwane Astralem. W XI wieku doszło do poważnych zmian geograficznych na Kontynencie, w tym wycofania się Leńchszan na północ, powyżej 55. równoleżnika, dzięki czemu nowo powstały naród zwany Germańczykami oderwał się od Astralczyków i rozpoczął przeprowadzkę na północ i tam do dziś są osiedleni współcześni Germańczycy.

W trakcie kolejnych najazdów Indoeuropejczyków dochodziło do kolejnych zmian leksykalnych, fonetycznych, gramatycznych i składniowych, aż współczesny astralogermański się uformował w formie znanej dziś pod koniec XVIII wieku, natomiast współczesna ortografia została zaprojektowana w roku 1950 przez specjalną komisję powołaną przez rządzące ówcześnie radykalne feministki z Ruchu Wolności.

Spory wpływ na kształt współczesnego języka astralogermańskiego miała również sytuacja społeczno-polityczna pomiędzy IX a XVII wiekiem. Łupieżcze najazdy Leńchszan w X wieku, mocne wpływy Haurenii w trakcie rządów dynastii Hogertanów pomiędzy XII a XIV wiekiem, rozbiór środkowej i północnej Germanii przez Istanbu i Harbentię w XVI i XVII wieku oraz germańskie odrodzenie narodowe pod koniec XVII wieku spowodowały, że Germania i jej poszczególne regiony miały styczność z wieloma kulturami i związanymi z nimi substratami językowymi.

Fonologia

Język astralogermański jest językiem z niezwykle bogatym zestawem fonemów i ich allfonów. Jest sporo zarówno spółgłosek, jak i samogłosek. Nie istnieje w pełni regularny sposób odczytywania języka z zapisu, głównie z powodu zastosowania ortografii etymologicznej i mnogości procesów fonetycznych zachodzących w astralogermańszczyźnie. Zachodzi również sporo procesów wyrazowych pomiędzy poszczególnymi fonemami.

Spółgłoski

wargowe zębowe dziąsłowe zadziąsłowe retrofleksyjne palatalne welarne języczkowe krtaniowe
nosowe m n[1][2] ɲ
zwarte p[3] b t[3] d[4] k[3] g
szczelinowe f v θ ð s z[2] ʃ ʒ[5] ʂ ʐ[6] x χ ʁ h
półotwarte w w̃ l j[7]
uderzeniowe ɾ[8]
  1. ↑ przy ściągnięciu się z /ə/ często jest zgłoskotwórcze, tj. [n̩]; głoskę [w̃] traktujemy oddzielnie
  2. ↑ 2,0 2,1 w większości Germanii przeważa wymowa dziąsłowa, tj. [n] i [s], jednak zwłaszcza na wschodzie są wyjątki
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 w większości Germanii w nagłosie jest przydech, tj. [pʰ], [t̪ʰ], [kʰ]
  4. ↑ w większości Germanii przeważa wymowa zębowa, tj. [t̪] i [d̪], jednak zwłaszcza na południowym zachodzie tak nie jest
  5. ↑ w większości Germanii przeważa wymowa zmiękczona, tj. [ʃʲ] i [ʒʲ]; /t/ i /d/ często jest ściągane odpowiednio do [t͡ʃʲ] i [d͡ʒʲ], jednak np. dla wyrazu dutšiland [ˈdutʃʲɪlɑnt] jest to już uznawane za błąd
  6. ↑ rzadko występują; poprawną realizacją jest też twarde [ʃ] i [ʒ]; w niektórych częściach Germanii zlewa się całkowicie z fonemami /ʃ/ i /ʒ/
  7. ↑ w większości Germanii zmiękcza poprzedzającą spółgłoskę, np. hin [çʲjɛn]
  8. ↑ występuje przede wszystkim w końcówkach fleksyjnych; po samogłosce, a przed spółgłoską często realizowane jako niezgłoskotwórcze [ɐ]

Samogłoski

przednie środkowe tylne
przymknięte i y[1] u
prawie przymknięte ɪ
półprzymknięte e[1] ɘ[2] o[1]
średnie ə[3]
półotwarte ɛ[4] ɜ[5] ɔ[4]
otwarte a[4] ɑ[6]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 wymowa z iloczasem, tj. [eː], [iː], [oː], [yː] , jest w pełni poprawnym wariantem, choć w przypadku [e] nieco rzadsza, a także /y/ nie zawsze można wymówić jako [yː]
  2. ↑ zaokrąglony wariant wymowy, tj. [ɵ], jest w pełni równoprawny, choć nieco rzadziej stosowany
  3. ↑ istnieje tylko w krótkim wariancie, tzn. [ə̆]
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 mogą się ściągać z [w̃] jako samogłoski nosowe, tj. [ɛ̃], [ɔ̃], [ã], zwłaszcza częsta jest opcja [ɛ̃], choć nie zawsze jest to poprawne, np. šenst to zawsze [ʃʲew̃z]
  5. ↑ przed [j] bardzo często realizowane jako [œ]
  6. ↑ rzadko występuje; w niektórych regionach Germanii zlewa się całkowicie z fonemem /a/

Procesy fonetyczne

Tutaj przedstawiono współczesne procesy fonetyczne, które nie zostały oddane w pisowni i które niekoniecznie zaszły we wszystkich dialektach astralogermańszczyzny. Oto one:

  • nazalizacja, np. ring [ʁɛw̃] > [ʁɛ̃]
  • elizja, np. ðene ouhren [ðɛnɛ ˈown] > [ðɛˈnown]
  • łączenie międzywyrazowe, np. bist onhier [bi ˈɔw̃çʲjə] > [biˈzɔw̃çʲjə]
  • kontrakcja [t̪] z [ʃʲ], np. tšeënen [ˈtʃʲɔjnɛn] > [ˈt͡ʃʲɔjnɛn]
  • kontrakcja [ə̆] z [n] do sylabotwórczego [n̩], np. houšen [ˈhowʂə̆n] > [ˈhowʂn̩]
  • kontrakcja samogłosek przed [ə̆n], np. häien [ˈhejə̆n] > [ˈheə̆n] > [hen]
  • redukcja [ɛɾ] do [a] zwłaszcza po zbitce spółgłoskowej oraz po dyftongu i spółgłosce, np. häunder [ˈhɘjndɛɾ] > [ˈhɘjnda]
  • upodobnienie [χ] i [h]/[x], np. ërhai [aʁˈhaj] > [aχˈhaj] > [aˈχːaj]
  • redukcja nieakcentowanego [ɛ] (w ściśle określonych przypadkach), np. mäiken — bezokolicznik — ['mejkɛn] > ['mejkə̆n] > [ˈmejkn̩], jednak mäiken — gerundium lub 3.os.lm. czasu teraźniejszego oznajmującego — [ˈmejkɛn]
  • monoftongizacja [ej] i [ow], zwłaszcza gdy sylaba z dyftongiem jest zamknięta, np. häit [hejt] > [het]
  • zmiękczenie przed [j], np. blëch [bljɔx] > [bʎʲjɔx]
  • ubezdźwięcznienie w wygłosie (w [d̪] niekonsekwentnie), np. konð [kɔw̃ð] > [kɔw̃θ]
  • udźwięcznienie w wygłosie [s], np. häist [hejs] > [hɘs] > [hɘz]
  • aspiracja nagłosowego [p], [t] i [k], np. täim [tejm] > [tʰejm]
  • znikające [h], np. ðes hart [ðes ˈha] > [ðes ˈa] > [ðeˈza]
  • redukcja spółgłosek w sylabach zamkniętych, np. haund [hawnt] > [hawn]
  • cofanie się akcentu w sylabach zamkniętych, np. ëruäin [aʁˈwejn] > [aʁˈwɘn] > [ˈaʁwɘn]

Historyczne procesy fonetyczne

Tutaj wypisano właściwą drogę fonetyczną wyrazów astralogermańskich z pragermańskiego. Należy pamiętać, że na język nachodziły przeróżne wpływy, stąd często będą w standardowym astralogermańskim odstępstwa od reguł. Więc:

  • pod akcentem pragermańskie długie *ā i *ē, później też *ī przeszło w długie /a/ > /e/, które w sylabach otwartych się zdyftongizowało do /ej/
  • zapożyczone *ī po akcencie często się dyftongizowało do /jɛ/
  • pod akcentem pragermańskie *ō przeszło w /ɜ/
  • pod akcentem pragermańskie *ū przeszło w /y/
  • pod akcentem krótkie *a przeszło w /ɛ/
  • pod akcentem krótkie *u przeszło w /o/, które w sylabach otwartych się dyftongizowało do /ow/
  • pod akcentem długie /e/, niezmieszane jeszcze z *ī, przed *t i *n, uległo przegłoszeniu do /jɔ/
  • długie /ej/ się obniża do /aj/, natomiast akcentowane krótkie *a i *u nie przechodziło odpowiednio w /e/ i /o/, jeśli następowało po nim *h /x/
  • pragermańskie dyftongi *ai, *eu i *iu przeszły do /e/, natomiast dyftong *au przeszedł w /o/
  • przed zbitkami *mp i *nd głoska *u zdyftongizowała się do /au/, natomiast *i do /ai/
  • krótkie samogłoski w końcówkach fleksyjnych zredukowały się do /ɛ/
  • głoska *h /x/ i zbitka *ht /xt/ zanikały po samogłoskach długich
  • spółgłoski *k i *g przed *l i *r przeszły do /x/
  • zbitka *ft przeszła w /xt/
  • zbitka *sk przeszła w /ʃ/ przed spółgłoskami i długimi samogłoskami, w przeciwnym wypadku przeszła w /s/
  • nastąpił rozwój później cofniętego pobocznego akcentu oksytonicznego w formach osobowych czasowników oraz w przymiotnikach i rzeczownikach, co skutkowało utrzymaniem się niezredukowanego /ɛ/ na końcu pewnych wyrazów
  • w mocnych czasownikach przeszłych i imiesłowach krótkie głoski się wydłużały, m.in. *i przeszło do /ij/ > /iː/
  • przed *m zredukowane /ɛ/ zmieniło wymowę na /ɜ/, co wpłynęło na końcówki fleksyjne
  • późniejsze lub zapożyczone krótkie głoski *a i *o same lub w dyftongu z /w/ lub /j/ uległy przegłoszeniu, zwłaszcza przed -er: /a/ > /ɛ/ i /ɔ/ > /ɜ/
  • grupa /ɛw/ powstała z przegłoszenia /aw/ przeszła w /ɜj/

Akcent wyrazowy

Akcent w rodzimych wyraz przeważnie pada na pierwszą sylabę rdzenia, jednak nie zawsze tak się dzieje, np. ðäronst. W przypadku przedrostków takich jak vour-, onder- często występuje akcent główny na przedrostku, a akcent poboczny w pierwszej sylabie rdzenia, np. vourkouren. W rzadkich przypadkach jest ruchomy, np. Matias — Matiäser. W wyrazach obcych po dostosowaniu słowotwórczym i fonetycznym często zostaje oryginalny akcent, np. interesten.

Pisownia

Język astralogermański charakteryzuje się dość mocno etymologiczną pisownią. Nie istnieje jeden regularny sposób zapisu zasłyszanych wyrazów. Alfabet jest oparty ma piśmie łacińskim, do tego dochodzi wiele znaków diakrytycznych. Zdania zaczynamy wielką literą z wyjątkiem znaków diakrytycznych. Ogólnie wielką literę stosujemy rzadko poza imionami i nazwami obiektów geograficznych. Przecinek jest stosowany rzadziej niż w np. niemieckim, za to częściej niż np. w angielskim. Znakiem oddzielającym części całkowite od dziesiętnych jest przecinek (,), natomiast tysiące rozdzielamy odstępem ( ). Oficjalny format daty to DD.MM.RRRR, bez zera wiodącego przy dniu, miesiącu ani roku, np. 2.3.575 (jr.), natomiast pełny format daty wygląda np. tak: 12. 3-däi, 12-maund 2012 jr. (dzień miesiąca, dzień tygodnia, miesiąc, rok).

Zestaw liter i digrafów

  • a /a/, rzadko /ɑ/ (np. land /lɑnt/)
  • ä /ɛ/
  • b /b/
  • c — tylko jako część ch; w zapożyczeniach zawsze występuje k lub ts
  • d /d/, może być nieme (np. haund /hawn/)
  • ð /ð/
  • e /ɛ/, czasem krótkie /ǝ/ (np. näichstes /ˈnejxstǝs/)
  • ë /jɔ/, czasem /a/ (np. hënel /ˈhanɛl/), bardzo rzadko /ɔj/ (np. tšën /t͡ʃɔjn/)
  • ǝ /ɘ/, czasem krótkie /ǝ/ (np. ðǝm /ðǝm/)
  • f /f/
  • g /g/, może być nieme (np. ërhoungen /aχˈχownǝn/)
  • h /h/, może być nieme (np. hart /a/)
  • i /ɪ/
  • j /j/, rzadko /x/ (np. bräidj /bʁejtx/)
  • k /k/
  • l /l/, może być nieme (np. ðenøld /ðɛˈno/)
  • m /m/, rzadko nieme (np. system /ˈsajtɘ/)
  • n /n/, rzadziej /w̃/ (np. šenst /ʃɛw̃z/), rzadko nieme (np. loung /lowk/)
  • o /ɔ/
  • ø /o/
  • p /p/
  • r /ʁ/, czasem wymawiane jako /ɾ/ (np. honder /ˈhɔndɛɾ/)
  • s /s/, może się udźwięczniać do /z/ (np. ðes haupt /ðɛˈzaw/) lub być nieme (np. instalaten /aw̃taˈlatən/)
  • š /ʃ/, rzadko /ʂ/, np. šouren /ˈʂowχǝn/)
  • t /t/, może być nieme (np. bist /bɪ/)
  • þ /θ/
  • u /u/, przed samogłoską /w/ (np. uärden /ˈwcʁdɛn/)
  • ü /y/
  • y /aj/ — tylko w zapożyczeniach (np. system /ˈsajtɘ/)
  • v /v/
  • ƨ /z/
  • ƨ̌ /ʒ/, rzadko /ʐ/ (np. chanƨ̌en /ˈxaw̃ʐǝn/)

Czasem jest też stosowany apostrof (’), jednak nie jest on uznawany za osobną literę.

Digrafy:

  • ai /aj/
  • ëi /aj/
  • äi /ej/, czasem /e/ (np. häirt /heχt/), rzadko /ɛ/ (np. ëntfäinden /antˈfɛndɛn/)
  • ei /ej/
  • oi /ɔj/ — jedynie w wyrazie oin /ɔjn/ i pochodnych wyrazach oraz zapożyczeniach
  • ou /ow/, rzadko /o/ (np. oug /o/)
  • au /aw/
  • äu /ɜj/
  • ëu /jow/
  • ǝu /ɜ/
  • üi /y/, w przypadku tej pisowni może być też alofon z iloczasem [yː]
  • ij /i/
  • eë /ɔj/, rzadko /jɔj/ (np. seënen /ˈsjɔjnən/)
  • ch /x/
  • er /a/, bardzo rzadko /ǝ/ — tylko w przedrostkach for- /fǝ/ i onder- /ɔndǝ/; nie zawsze to funkcjonuje jako digraf (np. fiser /ˈfisɛɾ/)
  • in, en, än /ɛw̃/, często ściągane do [ɛ̃]; nie zawsze funkcjonują jako digrafy (np. senden /ˈsɛndən/)
  • ng /ɲ/, czasami /n/ (np. sproungen /ˈspʁownən/)
  • tš /tʃ/, często ściągane do [t͡ʃʲ]
  • dƨ̌ /dʒ/, często ściągane do [d͡ʒʲ]

Morfologia

Język astralogermański należy do języków średnio fleksyjnych. Mimo niewielkiego inwentarza końcówek w stosunku do innych germańskich jest stosunkowo dużo reguł i wyjątków od nich w zakresie doboru odpowiedniej formy fleksyjnej, co może przysparzać trudności zwłaszcza osobom zaczynającym naukę astralogermańszczyzny.

Czasownik

Czasownik w języku astralogermańskim odmienia się przez osoby, liczby, czasy i tryby. Czasowniki mogą być przechodnie lud nieprzechodnie, jednak nie istnieje strona bierna. Do tego dochodzą również formy bezosobowe, czyli bezokolicznik, gerundium i imiesłowy. Fleksja czasownika jest mało bogata, jednakże czas przeszły czasownika nie tworzy się w regularny sposób od formy podstawowej i w tej kwestii rozwinął się znacznie w stosunku do innych germańskich, gdzie zazwyczaj uczymy się z tabelek tzw. drugiej i trzeciej formy. W przypadku astralogermańszczyzny tych dodatkowych form, a zwłaszcza drugiej, najlepiej nauczyć się na pamięć.

Bezokolicznik

Forma słownikowa. Możemy rozpoznać go:

  • po końcówce -en [...ən], np. mäiken /ˈmejkən/ — robić, wytwarzać
    • rzadko zachodzi kontrakcja, np. häien /hen/ — tu: iść
  • rzadko -ən [...ən], np. siən /ˈsijən/ — widzieć

Nie wszystkie czasowniki mają bezokolicznik. Oto najważniejsze wyjątki:

  • ës gäinet /as ˈgejnɛ/ (potocznie ’s gäinet /ˈsgejnɛ/) — nie ma
  • ës iš /aˈzɪʃ/ — bez bezokolicznika — tu: jest (ogólnie o stanie istnienia przedmiotów; odpowiednik angielskiego there is)
  • hërə /ˈhjɔʁɘ/ — chcieć (z czasownikiem)
  • häit /ˈhet/ — tu: powodzić się, iść
  • häivet /ˈhejvɛ/ — tu: udawać się

Najprostszy sposób zastąpienia bezokolicznika to użycie spójnika ðən sai, np. Hou kənst ðən sai dächs onhërə? — Jak możesz nie chcieć?

Bezokolicznik krótki

Jest to specjalna forma bezokolicznika, stosowana głównie w języku mówionym i pisanym nieformalnym. Z wyjątkiem utartych zwrotów i przeczenia kan(st) wolno ją zastąpić zwykłym bezokolicznikiem w wielu przypadkach. Forma ta jest identyczna w wymowie i pisowni jak forma 1.os.lp. czasu teraźniejszego oznajmującego. Najważniejsze zastosowania:

  • po przeczeniu z kan lub kanst, np. Kanst si hin. — Nie widzisz go. (obowiązkowo bezokolicznik krótki)
  • po czasownikach modalnych, np. Šod häi. — Muszę iść.
  • po spójniku celu ðən sai zastosowany z podmiotem nieosobowym, np. Hou ðən sai lüv? — Jak żyć?

Nigdy nie tworzymy takich bezokoliczników od czasowników seënen (być), konðen (móc) i onkonðen (nie móc).

Często w mowie potocznej zdarza się, że po ðən sai stosujemy ten bezokolicznik z podmiotem osobowym, jednak normatywnie jest to kwalifikowane jako błąd, np. nie mówimy *Häiet ðən sai häð(en) ðən slou, tylko Häiet ðən sai häðet ðən slou. — Idziecie położyć się spać.

Gerundium

W pisowni forma niemal zawsze taka sama jak bezokolicznik, tylko -ən zamieniamy na -en. Wymowa natomiast się zmienia na [...ɛn], bo nie zachodzi redukcja e ani również kontrakcja, np.

  • ðes mäiken /ðes ˈmejkɛn/ — robienie, wytwarzanie
  • ðes häien /ðɛs ˈhejɛn/ — tu: chodzenie
  • ðes sien /ðɛs ˈsijɛn/ — widzenie

Nie zawsze się używa tych form, zwłaszcza nie używa się gerundiów od czasowników modalnych. Niektóre formy z kolei się zsubstantywizowały, czyli dzisiaj funkcjonują również jako pełnoprawne rzeczowniki, np. ëšen /ˈjɔʃɛn/ — jedzenie (ang. food, rzeczownik).

Czas teraźniejszy oznajmujący

Temat czasu teraźniejszego tworzymy, po prostu odcinając końcówkę od bezokolicznika. Musimy jednak pamiętać, że mamy zarówno kilka czasowników nieregularnych, jak i w liczbie pojedynczej zachodzą dość często zjawiska zwane monoftongizacją i redukcją.

Czasowniki regularne

Obowiązuje następująca tabela końcówek:

l. pojedyncza l. mnoga
1. (zero) -ən […ɘn]
2. -st […s] -et […ɛ]
3. -t […t], (zero) -en […ɛn]

W 3.os.lp. stosujemy końcówkę zerową, jeżeli:

  • czasownik w rdzeniu kończy się na d lub t, niezależnie od tego, czy jest nieme, czy nie, wtedy obowiązuje wymiana -d : -ð i -t : -þ, np.
    • lenden /ˈlɛndɛn/ : lenð /lɛnθ/ — pożyczać (zarówno komuś, jak i od kogoś)
    • fläiten /ˈflɛjtɛn/ : fläiþ /fleθ/ — pływać (o przedmiocie)
  • temat czasownika kończy się samogłoską niezapisywaną dyftongiem:
    • siən /ˈsijən/ : si /sɪ/ — widzieć
  • w kilkunastu wyjątkach, m.in.:
    • bresten /ˈbʁɛstən/ — wybuchać
    • ðästen /ˈðɛstən/ — pytać
    • haten /ˈhɑtən/ — nienawidzić
    • krachten /ˈkʁɑxtən/ — piec, wypiekać
    • uiten /ˈwitən/ — wiedzieć

W 2.os.lp. stosujemy wstawne ə czytane jak szwa, czyli /ə/, jeżeli temat czasownika kończy się na s lub ƨ, np.:

  • släisen /ˈslejsən/ : släisəst /ˈslejsəs/ — szumieć (np. o liściach)

Czasowniki mieszane

Czasowniki mieszane różnią się od regularnych tym, że zostawiają bezokolicznikowe -en w temacie czasu teraźniejszego w liczbie pojedynczej. Przykładowa odmiana:

mäiken /ˈmejkən/ — robić, wytwarzać

l. pojedyncza l. mnoga
1. mäiken /ˈmejkɛn/ mäikən /ˈmejkɘn/
2. mäikenst /ˈmejkɛns/ mäiket /ˈmejkɛ/
3. mäikent /ˈmejkɛnt/ mäiken /ˈmejkɛn/

Inne przykładowe czasowniki odmieniające się tak samo:

  • läisten /ˈlejsən/ — tu: zapewniać, dostarczać
  • hølden /ˈholdən/ — tu: trwać (przez jakiś czas)
  • säiðen /ˈsejðən/ — współczuć, opłakiwać
  • läiðen /ˈlejðən/ — tu: boleć, chorować (zwłaszcza ciężko)
  • lächten /ˈlɛxtən/ — latać
  • houchen /ˈhowxən/ — wywyższać się
  • näimen /ˈnejmən/ — nazywać się
  • uärmen /ˈwɛɾmən/ — tu: być ciepło, robić się ciepło
  • houšen /ˈhowʂən/ — być gorąco, ogrzewać

Uwaga: na południu Germanii można zastosować regularną 1. i 2. osobę.

Czasowniki z monoftongizacją i redukcją

Czasowniki z redukcją zmieniają samogłoskę rdzenną w liczbie pojedynczej (czasem tylko w 3.os.) i/lub odrzucają spółgłoskę w wygłosie. Czasami się zdarza przesunięcie akcentu w liczbie pojedynczej. W liczbie mnogiej natomiast nie ma żadnych zmian.

Grupa samogłoskowa äi

Zachodzi głównie dla rdzeni zakończonych na äi + spółgłoskę r, l, m, n, czasami też d, t. Mamy w całej liczbie pojedynczej monoftongizację, jeśli mówimy o stanach lub ich zmianach, natomiast jeśli monoftongizacja dotyczy 3. osoby, to mamy na myśli czynność. Jest sporo wyjątków od tej reguły.

häiren /ˈheχən/ — tu: słyszeć, słuchać

l. pojedyncza l. mnoga
1. häir /ˈheχ/ häirən /ˈhejχɘn/
2. häirst /ˈheχs/ häiret /ˈhejχɛ/
3. häirt /ˈheχt/ häiren /ˈhejχɛn/

Jeżeli rdzeń jest zakończony na n lub ng, to rdzenną samogłoskę wymieniamy na /ə/, np. ëruäin /ˈaʁwən/ : ëruäinən /aʁˈwejnɘn/.

Inne przykłady:

  • sväilen /ˈsvejlən/ — puchnąć, nabrzmiewać
  • fäilen /ˈfejlən/ — tu: podobać się
  • häilen /ˈhejlən/ — tu: goić się, zdrowieć
  • mäiren /ˈmejʁən/ — umierać
  • uäiren /ˈwejʁən/ — czekać
  • fäiren /ˈfejʁən/ — tu: obawiać się
  • fräiren /ˈfʁejʁən/ — tu: zamarzać
  • säch šäiren /səx ˈʃejʁən/ — strzyc się, (przenośnie) wściekać się, wyrywać sobie włosy z głowy
  • käiren /ˈkejʁən/ — tu: losować
  • dräimen /ˈdʁejmən/ — marzyć, snić
  • fläiten /ˈflejtən/ — pływać (o przedmiocie)
  • spräiten /ˈspʁejtən/ — kwitnąć, zakwitać
  • räiden /ˈʁedən/ — tu: czytać
  • spräiden /ˈspʁedən/ — tu: rozprzestrzeniać się
  • ërsäinen /aʁˈsejnən/ — przypominać sobie, tęsknić, wspominać (zmiana akcentu)
  • ëntsäinen /antˈsejnən/ — zapominać, wymazać z pamięci (zmiana akcentu)
  • sväingen /ˈsvejnən/ — wirować, falować, drżeć

Inne przykłady (tylko 3.os.)

  • stäilen /ˈsejlən/ — kraść
  • fäilen /ˈfejlən/ — tu: spadać
  • häilen /ˈhejlən/ — tu: leczyć
  • fäiren /ˈfejʁən/ — tu: jechać
  • fräiren /ˈfʁejʁən/ — tu: zamrażać
  • šäiren /ˈʃejʁən/ — strzyc, dzielić
  • täiren /ˈtejʁən/ — drzeć (np. papier)
  • käiren /ˈkejʁən/ — tu: kierować, myć (np. podłogę)
  • säimen /ˈsejmən/ — pływać
  • bäiten /ˈbejtən/ — gryźć
  • fläien /ˈflen/ — tu: uciekać
  • räiden /ˈʁedən/ — tu: radzić
  • spräiden /ˈspʁedən/ — tu: rozprzestrzeniać
  • räinen /ˈʁejnən/ — tu: biegać, ciec
  • ðäinen' /ˈðenən/ — tu: wydawać się
  • þräingen /ˈθʁejnən/ — naciskać, pchać
  • säingen /ˈsejnən/ — śpiewać
  • bräingen /ˈbʁejnən/ — przynosić
  • släingen /ˈslejnən/ — okrywać, wić się

Najważniejsze wyjątki:

  • mäilen /ˈmejlən/ — malować, mleć, pisać e-mail
  • outsäilen /ˈowtˌsejlən/ — sprzedawać
  • bäiren /ˈlejnən/ — rodzić
  • ëntbäiren /antˈbejʁən/ — obywać się (bez czegoś)
  • läinen /ˈlejnən/ — schylać się
  • späinen /ˈspejnən/ — pleść
  • uäinen /ˈwejnən/ — lamentować, głośno płakać
  • ðäinen /ˈðejnən/ — tu: zarabiać, służyć
Grupa spółgłoskowa niema

Zachodzi głównie dla spółgłosek g i d (jako część nd), które stają się nieme w liczbie pojedynczej (tzw. redukcja sylab zamkniętych). Jest garstka wyjątków od tej reguły.

stäigen /ˈstejgən/ — rosnąć, podnosić

l. pojedyncza l. mnoga
1. stäig /ˈstej/ stäigən /ˈstejgɘn/
2. stäigst /ˈstejs/ stäiget /ˈstejgɛ/
3. stäigt /ˈstejt/ stäigen /ˈstejgɛn/

Inne przykłady:

  • släigen /ˈslejgən/ — bić się z kimś, zabijać masowo
  • ërmäigen /aʁˈmejgən/ — zdobywać majątek, umożliwiać
  • dräigen /ˈdʁejgən/ — przesuwać, nosić
  • bäigen /ˈbejgən/ — skręcać, zginać
  • fläigen /ˈflejgən/ — lecieć (w powietrzu, np. pyłek)
  • fainden /ˈfajndən/ — znajdywać
  • paunden /ˈpawndən/ — bić na alarm
  • kompaunden /kɔw̃ˈpawndən/ — składać
  • hlenden /ˈxlɛndən/ — oglądać
  • houlden /ˈhodən/ — trzymać, zatrzymywać

Najważniejsze wyjątki:

  • läigen /ˈlejgən/ — kłamać
  • säigen /ˈsejgən/ — piłować
  • senden /ˈsɛndən/ — wysyłać
  • anlenden /anˈlɛndən/ — pożyczać (komuś lub od kogoś)
Inne grupy alternacyjne

Głównie to są wyrazy przejęte z łaciny (bezpośrednio lub z języka turkiskiego). Poszczególne zmiany szczególnie odzwierciedlają różny rozwój samogłosek i spółgłosek w sylabach zamkniętych i otwartych dialektów graniczących z substratem turkiskim, gdzie zjawiska monoftongizacji i redukcji sylab zamkniętych miały trochę inny przebieg.

kompäilen /kɔw̃ˈpejlən/ — łączyć kawałki w jedną całość, kompilować

l. pojedyncza l. mnoga
1. kompäil /ˈkɔw̃pjɛl/ kompäilən /kɔw̃ˈpejlɘn/
2. kompäilst /ˈkɔw̃pjɛls/ kompäilet /kɔw̃ˈpejlɛ/
3. kompäilt /ˈkɔw̃pjɛlt/ kompäilen /kɔw̃ˈpejlɛn/

Inne przykłady:

  • kombäinen /kɔw̃ˈbejnən/ — kombinować, mieszać (1.os.lp. kombäin /ˈkɔw̃bjɛn/)
  • despäiten /ˈdɛpjən/ — dyskutować (1.os.lp. despäit /ˈdɛpɘj/)
  • säch intereseënen /səx ˌaw̃tɛʁɛˈsjɔjnən/ — interesować się (1.os.lp. säch intereseën /səx ˌaw̃tɛʁɛˈsɔjɔn/)
  • mäunderen /ˈmɜjndʁən/ — kosztować, mieć (ileś) lat (1.os.lp. mäunder /ˈmɜjnda/)
  • hiten /xjejn/ — uderzać, bić (1.os.lp. hit /xjɛ/, 1.os.lm. hitən /ˈxjejɘn/)

Czasowniki nieregularne

Są też czasowniki, które nie pasują do żadnej z reguł. Na szczęście jest ich bardzo niewiele. Wszystkie zaprezentowano poniżej. N czerwono wyjątki i w pisowni, i w wymowie, na pomarańczowo wyjątki tylko w wymowie. Należy również pamiętać, że czasowniki konðen, onkonðen i häien posiadają również regularną odmianę w innym znaczeniu niż podane niżej.

seën /ˈsjɔjn/

być

konðen /ˈkɔw̃ðən/

tu: móc, potrafić

onkonðen /ˈɔnˌkɔw̃ðən/

tu: nie móc, nie potrafić

uiten /ˈwɪtən/

wiedzieć

niden /ˈnɪdən/

potrzebować

häðen /ˈhɛðən/

mieć

häien /ˈhen/

tu: iść

säien /ˈsen/

mówić

1.lp. bin /bɘ, bɘn/[1] kən /kɘ, kɘn/[1] kan /kaw̃/ uit /wɪt/ nid /nɪ/ häð /hɛð/ häi /hej/ säi /sej/
2.lp. bist /bɪ, bɪz/[1][2] kənst /kɘ, kɘz/[1][2] kanst /kaw̃z/ uist /wɪst/ nidst /nɪ, nɪz/[1][2] häðst /hɘðz/ häist /hɘz/ säist /sɘz/
3.lp. iš, ’š /ɪʃ, ʃ/[3] kən /kɘ, kɘn/[1] kan /kaw̃/ uit /wɪt/ nid /nɪ/ häðt, həðt /hɘθt/[4] häit /het/ säit /set/
1.lm. seënən, s’n /sɘn, ˈsjɔjnɘn/[5] konðən /ˈkɔw̃ðɘn/ onkonðən /ˈɔnˌkɔw̃ðɘn/ uitən /ˈwɪtɘn/ nidən /ˈnɪdɘn/ häðən /ˈhɛðɘn/ häiən /ˈhejɘn/ säiən /ˈsejɘn/
2.lm. seënet, s’nt /sɘnt, ˈsjɔjnɛ/[5] konðet /ˈkɔw̃ðɛ/ onkonðet /ˈɔnˌkɔw̃ðɛ/ uitet /ˈwɪtɛ/ nidet /ˈnɪdɛ/ häðet /ˈhɛðɛ/ häiet /ˈhejɛ/ säiet /ˈsejɛ/
3.lm. seënen, s’n /sɘn, ˈsjɔjnɛn/[5] konðen /ˈkɔw̃ðɛn/ onkonðen /ˈɔnˌkɔw̃ðɛn/ uiten /ˈwɪtɛn/ niden /ˈnɪdɛn/ häðen /ˈhɛðɛn/ häien /ˈhejɛn/ säien /ˈsejɛn/
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 wybieramy drugi z wymienionych sposobów wymowy, jeśli zachodzi łączenie międzywyrazowe, tzn. następny wyraz zaczyna się od samogłoski lub tzw. znikającego h
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 jest obowiązkowe w 2.os.lp. dodanie zaimka osobowego þu, jeśli nie zachodzi łączenie międzywyrazowe; w przypadku czasownika seënen mamy fakultatywność poza utartymi zwrotami
  3. ↑ drugi wariant jest spotykany głównie w języku potocznym, lecz coraz częściej klasyfikuje się go do normy ogólnej
  4. ↑ drugi wymieniony wariant pisowni został wprowadzony w 2015 roku jako alternatywny, jeśli konieczne jest rozróżnienie w piśmie między formą teraźniejszą a formą przeszłą czasownika häðen (w wymowie różnica istnieje zawsze)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 pierwszy z wymienionych wariantów wymowy jest częstszy, lecz mniej oficjalny; w tekstach nieoficjalnych krótszą formę możemy zapisać w drugi z wymienionych sposobów pisowni

Czasowniki specjalne i defektywne

Jak w większości języków indoeuropejskich, tak samo i w astralogermańszczyźnie niektóre czasowniki posiadają tylko określone formy, często jednak tylko w konkretnym kontekście. Podzielimy je sobie na kilka grup.

Czasowniki z konstrukcją pseudoergatywną

Są to czasowniki, które składniowo tworzą tzw. konstrukcję pseudoergatywną, tzn.

  • dla czasowników przechodnich: zaimek osobowy w pełnej formie w celowniku + orzeczenie w 3.os. (liczbę uzgadnia się z podmiotem) + podmiot w mianowniku
  • dla czasowników nieprzechodnich: zaimek osobowy w pełnej formie w celowniku + orzeczenie w 3.os. + nieodmienna część mowy lub zdanie podrzędnie złożone.

Jeśli czasownik z tej grupy jest w danym znaczeniu defektywny, to posiada on tylko 3.os. Wszystkie czasowniki z tej grupy tworzą formę rozkazującą również tylko dla 3.os.

Przykłady zdań: Mins hërə ëš(en). — Chcę jeść, Dächs näiden broud, ou? — Chcesz chleba?, Hins ðäint stränchel iš. — Wydaje mu się, że jest silny, Mins fräirt. — Jest mi mroźno.

Najważniejsze czasowniki z konstrukcją pseudoergatywną:

  • hërə /ˈhjɔʁɘ/ — bez bezokolicznika — chcieć (z czasownikiem)
  • häit /ˈhet/ — bez bezokolicznika — tu: powodzić się, iść (komuś)
  • häivet /ˈhejvɛ/ — bez bezokolicznika — tu: udawać się
  • šoden /ˈʃɔdən/ — tu: mieć powinność, musieć; drugie znaczenie jest rzadkie, głównie w języku mówionym i jeśli to wynika jednoznacznie z kontekstu, ponieważ šoden jako „musieć” domyślnie przyjmuje zwykłą konstrukcję
  • ðäinen /ˈðenən/ — tu: wydawać się (komuś)
  • läiðen /ˈlejðən/ — tu: boleć
  • fräiren /ˈfʁejʁən/ — tu: być (komuś) mroźno
  • šodänsen /ˈʃɔdɛnsən/ — tu: być (komuś) chłodno
  • uärmen /ˈwɛɾmən/ — tu: być (komuś) ciepło
  • houšen /ˈhowʂən/ — tu: być (komuś) gorąco
  • säiðen /ˈsejðən/ — tu: współczuć (komuś)

Należy jednak pamiętać, że w większości przypadków konstrukcja pseudoergatywna jest całkowicie synonimiczna z jej zwykłym odpowiednikiem lub można zamienić miejscami podmiot i zaimek osobowy. W tym znaczeniu konstrukcję stosujemy głównie wtedy, jeśli chcemy podkreślić w zdaniu dopełnienie, o którym mowa w zdaniu. Dawniej różnica stylistyczna w stosunku do zwykłego odpowiednika była taka, że konstrukcja pseudoergatywna występowała częściej w języku mówionym, jednak powoli to się staje nieaktualne i coraz częściej możemy spotkać i na piśmie tę konstrukcję w odniesieniu do większości czasowników.

Przykład zdania: Mins ëšt äpel. = ëš äpel. — Jem jabłko, Mins fäilt ër. = ër fäilt min. — Podoba mi się on.

Czasowniki bezosobowe

Są to czasowniki, które są podobne do konstrukcji pseudoergatywnej, tyle że zamiast zaimka osobowego występuje na początku słówko ës /as/, reszta zasad bez zmian. Jeśli czasownik z tej grupy jest w danym znaczeniu defektywny, to posiada on tylko 3.os. Wszystkie czasowniki z tej grupy tworzą formę rozkazującą również tylko dla 3.os.

Przykłady zdań: ës gäinen lider. — Nie ma ludzi, ës ðäint ’s fräirt. — Wydaje się, że jest mroźno.

Najważniejsze czasowniki bezosobowe:

  • ës gäinet /as ˈgejnɛ/ (potocznie ’s gäinet /ˈsgejnɛ/) — bez bezokolicznika — nie ma; formalnie jest to forma trybu łączącego
  • ës iš /aˈzɪʃ/ — bez bezokolicznika — tu: jest (ogólnie o stanie istnienia przedmiotów; odpowiednik angielskiego there is)
  • ës häit /as ˈhet/ — bez bezokolicznika — tu: powodzić się, iść (ogólnie)
  • ðäinen /ˈðejnən/ — tu: wydawać się (ogólnie)
  • räinen /ˈʁejnən/ — tu: padać (o deszczu)
  • snäien /ˈsnejnən/ — padać (o śniegu)
  • häielen /ˈhejɛlən/ — padać (o gradzie)
  • fräiren /ˈfʁejnən/ — tu: być mroźno, robić się mroźno
  • šodänsen /ˈʃɔdɛnsən/ — tu: być chłodno, robić się chłodno
  • uärmen /ˈwɛɾmən/ — tu: być ciepło, robić się ciepło
  • houšen /ˈhowʂən/ — tu: być gorąco, robić się gorąco

Należy jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach konstrukcja bezosobowa jest całkowicie synonimiczna z jej zwykłym odpowiednikiem. W tym znaczeniu konstrukcję stosujemy, jeżeli czasownik przedstawia jakieś doznania zmysłowe lub niedomiar. Różnica w stosunku do zwykłego odpowiednika jest głównie stylistyczna — konstrukcja bezosobowa zazwyczaj brzmi bardziej dostojnie i jest bardziej typowa dla języka pisanego.

Przykład zdania: ës gläimen krystalen. = Krystalen gläimen. — Kryształy się mienią.

Do tego można całkowicie pominąć ës, zwłaszcza w języku mówionym i pisanym nieformalnym, jeśli czasownik jest nieprzechodni i defektywny, np. ës šodänst. = šodänst. — Jest zimno. / Robi się zimno.

Tryb rozkazujący

W języku astralogermańskim są dwa rodzaje trybu rozkazującego. Pierwszy to tzw. standardowy tryb rozkazujący, a drugi to tzw. bezokolicznikowy tryb rozkazujący.

Standardowy tryb rozkazujący

W przeciwieństwie do wielu języków indoeuropejskich formę tę tworzy się analitycznie, dodając przed czasownikiem w odpowiedniej osobie czasu teraźniejszego oznajmująceo formę let /ˈlej/. Jeżeli czasownik jest bezosobowy i używa ës, to pomijamy to słówko. Przykłady:

  • Let häist uoð min! — Chodź ze mną!
  • Let hodeshouldlich räint! — Niech w końcu pada!

Nie wszystkie czasowniki osobowe mają standardową konstrukcję rozkazującą z let. Oto najważniejsze wyjątki:

  • ës gäinet /as ˈgejnɛ/ (potocznie ’s gäinet /ˈsgejnɛ/) — nie ma
  • ës iš /aˈzɪʃ/ — bez bezokolicznika — tu: jest (ogólnie o stanie istnienia przedmiotów; odpowiednik angielskiego there is)
  • hërə /ˈhjɔʁɘ/ — chcieć (z czasownikiem)
  • šoden /ˈʃɔdən/ — musieć, mieć powinność
  • konðen /ˈkɔw̃ðən/ — tu: móc, potrafić
  • onkonðen /ˈɔnˌkɔw̃ðən/ — tu: nie móc, nie potrafić
  • niden /ˈnɪdən/ — potrzebować
  • dären /ˈdɛʁən/ — śmieć, ośmielać się

Najprostszy sposób zastąpienia tej konstrukcji to użycie trybu łączącego (nie zawsze w języku polskim stosujemy tryb rozkazujący), np. Dächs onhëret min onderštiv. — Obyś nie chciał mnie zrozumieć. Wyjątek to ës gäinet, który zastępujemy przez onseënet (wzorcowo pomijamy ës), np. Onseënet plëtš dächə. — Oby nie było miejsca dla ciebie.

Bezokolicznikowy tryb rozkazujący

Ten tryb jest tworzony, ustawiając bezokolicznik za dopełnieniem bliższym lub dalszym czasownika i semantycznie pełni funkcję drugoosobowej instrukcji. Stosujemy go wyłącznie w tekstach pisanych, zwłaszcza na tabliczkach, w ogłoszeniach, podręcznikach, instrukcjach, poradnikach, programach komputerowych itp. Jednak w dialogach, opowiadaniach, literaturze pięknej, korespondencji, komentarzach, postach itp. powinniśmy używać zwykłego trybu rozkazującego. Również jeśli dopełnienie zawiera zdanie podrzędne lub dopełnienie nie jest obecne, to zazwyczaj też jest preferowany zwykły tryb rozkazujący. Istotne jest jeszcze to, że przy dopełnieniu zawsze opuszczamy rodzajnik. Przykłady: Däurer släiten, rüim refrouren iš! — Zamykać drzwi, pomieszczenie klimatyzowane!, Släinsäin ðes «Internet Explorer» oinkliken däche taimen uoð linkǝm knaup. — Kliknij dwukrotnie lewym przyciskiem w ikonę Internet Explorera, ale: Let nëmst ðes litärüi, hou säch däilt ät 3. — Weź liczbę, która jest podzielna przez 3. Noun’s fäiden! — Nie karmić! (to jest tylko przeczenie bezokolicznika).

Przeczenia

W astralogermańszczyźnie zasadniczo wyróżniamy cztery typy przeczeń:

  • poprzez dodanie przed dopełnieniem przymiotnika nouen,
  • poprzez dodanie przed czasownikiem przysłówka nouen,
  • poprzez dodanie przed czasownikiem słówka kan lub kanst,
  • poprzez dodanie cząstki on- przed czasownikiem.

Dodanie przed dopełnieniem przymiotnika nouen

Ten sposób przeczenia obowiązuje przede wszystkim przed większością czasowników wymagających dopełnienia, bez względu na to, czy w dopełnieniu zastosowano rodzajnik określony czy nie. W przypadku wielu dopełnień domyślnie zaprzecza się to dopełnienie, które wskazuje na rzecz.

Przykłady:

  • Häð noune souþenheden. — Nie mam słodyczy.
  • Let hlendst nounəm ƨäinänsəm! — Nie patrz na słońce!
  • Oinfläi nounən Houšen. — Nie modlę się do Boga.
  • Oinsäiþt ounən ät nounəm fäiren. — Nie zaprosił nas na przedstawienie. (ogólnie nie zaprosił)

Dodanie przed czasownikiem przysłówka nouen

Ten sposób przeczenia stosuje się przede wszystkim w czasownikach nieprzechodnich i czasownikach, których dopełnieniem jest zaimek lub dopełnienie jest poprzedzone zaimkiem. Konstrukcja jest stosowana również, jeśli dopełnienie jest nazwą własną, zwłaszcza nazwą instytucji, tytułem lub nazwą geograficzną.

Przykłady:

  • Son nouen släi. — Jeszcze nie śpię.
  • Nouen käim vourþ ät bräudesland. — Nie wracam do Stanów Zjednoczonych.
  • ër nouen hait min ðenes snärpel. — On nie dał mi tego łańcuszka.
  • Nouen lächtërrijd däch. — Nie zdradziłem cię.

Dodanie przed czasownikiem słówka kan lub kanst

W tym sposobie należy dodać słówko kan w 1. i 3.os.lp. lub kanst w 2.os.lp. do formy krótkiej bezokolicznika. Tutaj nie wolno zastosować formy długiej ze względu na ewentualną zbieżność znaczeniową z czasownikiem onkonðen. W praktyce kan(st) faktycznie jest to odmiana konðen, choć z historycznego punktu widzenia ma związek np. z niemieckim kein. W przypadku liczby mnogiej stosujemy sposób z cząstką on-. Tego rodzaju przeczenia używamy ze stałą grupą czasowników, głównie związanych z postrzeganiem i stanami umysłu, głównie: siən (widzieć), onderštiven (rozumieć), häien (tu: iść, jechać), häiren (tu: słyszeć), uiten (wiedzieć), dänken (myśleć (o kimś)), häðen ät dei (pamiętać).

Przykłady:

  • Kan häð ät däi, hou düd lastendäi. — Nie pamiętam, co robiłem wczoraj.
  • Kan häiren! — Słucham? (dosł. nie słyszę)
  • Kanst si hin. — Nie widzisz go.

Dodanie cząstki on- przed czasownikiem

Ten sposób stosujemy, jeżeli czasownik, zwłaszcza häðen, tworzy związek frazeologiczny nienależący do grupy kan(st), a także w przypadku czasownika konðen ze specjalnymi formami w lp. z wyjątkiem występowania samodzielnie oraz łączenia z czasownikami konkretnymi oraz czasownikiem seënen (być). Stosujemy go obowiązkowo we wszystkich nieosobowych formach czasowników, które nie są częścią orzeczenia modalnego. Ten rodzaj przeczenia ma również zastosowanie jako alternatywa drugiego sposobu w krótkich zdaniach.

Przykłady:

  • Onkən bräichen ðes uindəu. — Nie mogę rozbić okna. (bräichen jest czasownikiem konkretnym)
  • Onhäð ðen lou näichstesdäi — Jutro się nie kąpię.
  • Dächt onləuchtenen lideren. — Myślałam o niekochanych ludziach.
  • Onkäime vourþ! — Nie wrócę!

Czas przeszły oznajmujący

Czas przeszły tworzy się na wiele sposobów. Najczęstszym z nich jest wymiana samogłoski rdzennej. Jest bardzo dużo czasowników z przegłosem w porównaniu do innych germańskich, ponieważ procesy analogizujące były bardzo silne. Należy czasem też pamiętać o zjawisku redukcji.

Końcówki fleksyjne

Czasowniki przyjmują ten sam zestaw końcówek co w czasie teraźniejszym:

l. pojedyncza l. mnoga
1. (zero) -ən […ɘn]
2. -st […s] -et […ɛ]
3. -t […t], (zero) -en […ɛn]

Zasady tworzenia 3.os.lp. już nie są tak bardzo bezwyjątkowe jak w czasie teraźniejszym, dlatego przy każdym czasowniku jest sygnalizowane, czy 3.os.lp. posiada końcówkę zerową. Nie należy również zapominać o tym, że jeżeli czasownik w rdzeniu kończy się na d lub t, to niezależnie od tego, czy jest nieme, czy nie, standardowo obowiązuje wymiana -d : -ð i -t : -þ, np.

  • fläid /flejd/ : fläið /flejθ/ — prosić, błagać
  • sprout /spʁowt/ : sprouþ /spʁowθ/ — kwitnąć, zakwitać

Tworzenie rdzenia końcówki

Zostaną zaprezentowane zarówno wszystkie możliwe sposoby tworzenia rdzenia czasu przeszłego dla 1.os.lp., jednak zalecanym sposobem jest po prostu nauczenie się formy przeszłej na pamięć wraz z każdym czasownikiem.

Czasowniki z sufiksem -t-

Następuje dodanie do rdzenia sufiksu -t-. Jest to domyślna regularna końcówka, jednak rzadko występująca. Jeżeli rdzeń już kończy się na d lub t, to obowiązują wymiany d : ð i t : þ. Mogą się zdarzyć wymiany głosek, w tym przegłosy. Przykłady:

  • mäunderen /ˈmɜjndʁən/ — kosztować, mieć (ileś) lat (1.os.lp. mäundert /ˈmɜjndat/)
  • seënen /sjɔjn/ — być (1.os.lp. seënt /sɘnt/)
  • minen /ˈmɪnən/ — znaczyć (1.os.lp. mint /mjɛnt/)
  • fouren /ˈfowʁən/ — wołać, dzwonić (1.os.lp. ført /foχt/))
  • häðen /ˈhɛðən/ — mieć (1.os.lp. = 3.os.lp. häðt /hɛðt/)
  • louþen /ˈlowθən/ — usuwać (1.os.lp. = 3.os.lp. louþt /lowθt/)
  • bläiƨen /ˈblejzən/ — dmuchać
  • läisten /ˈlejsən/ — tu: zapewniać, dostarczać
  • läpen /ˈlɛpən/ — biegać
  • tšeënen /ˈtʃɔjnən/ — ciągnąć (1.os.lp. tšeënt /ˈtʃɔjɔnt/)
  • säch intereseënen /səx ˌaw̃tɛʁɛˈsjɔjnən/ — interesować się (1.os.lp. säch intereseënt /səx ˌaw̃tɛʁɛˈsɔjɔnt/)
  • haten /ˈhɑtən/ — nienawidzić (1.os.lp. = 3.os.lp. hast /hɑst/; z historycznego punktu widzenia st jest tu haureńskim ściągnięciem się hat- z końcówką -t)
Czasowniki z sufiksem -d-

Dodajemy do rdzenia sufiks -d-. Może dojść również do skrócenia dyftongu lub przegłosu. Należy uważać też na ewentualną dźwięczność d. Przykłady:

  • düən /ˈdywən/ — robić (1.os.lp. düd /dyd/, historycznie -d- jest reliktem reduplikacji, a nie sufiksem)
  • konðen /ˈkɔw̃ðən/ — tu: znać (1.os.lp. kound /kowd/, historycznie -ð- w czasie teraźniejszym jest analogią do 3.os.lp. czasu przeszłego)
  • konðen /ˈkɔw̃ðən/ — tu: umieć, móc, potrafić (1.os.lp. kond /kɔnd/, historycznie -ð- w czasie teraźniejszym jest analogią do 3.os.lp. czasu przeszłego)
  • fläien /ˈflejən/ — tu: prosić, błagać (1.os.lp. fläid /flejt/)
  • fläien /ˈflen/ — tu: uciekać (1.os.lp. fläid /flejt/)
  • läien /ˈlejən/ — leżeć, kłaść (1.os.lp. läid /lejt/)
  • sären /ˈsɛɾən/ — zasługiwać, przysięgać (1.os.lp. särd /seɾd/)
  • häiren /ˈheχən/ — tu: słyszeć, słuchać (1.os.lp. härd /heɾd/)
  • ërkänen /aχˈkɛnən/ — rozpoznawać (1.os.lp. ërkand /aχˈkɑnd/)
  • päien /ˈpejən/ — płacić (1.os.lp. paid /pajt/)
  • filen /ˈfɪlən/ — tu: wypełniać (1.os.lp. fould /fowt/)
  • outsäilen /ˈowtˌsejlən/ — sprzedawać (1.os.lp. outsould /owtˈsowt/)
Czasowniki z sufiksem -cht-

Należy dodać do rdzenia sufiks -cht-. Dużo czasowników z tej grupy jest obcego pochodzenia. Trzeba szczególnie tutaj uważać na końcówkę 3.os.lp., zazwyczaj jest zerowa, ale jeśli się ona pojawia, to -chþ potocznie często się czyta jako jedną głoskę /θ/. Niemal zawsze można się spodziewać większych zmian w temacie w tej grupie. Przykłady:

  • vour läien /ˈfoɾ ˌlejən/ — obiecywać (1.os.lp. = 3.os.lp. lucht vour /ˌluxt ˈfoɾ/)
  • anlenden /anˈlɛndən/ — pożyczać (zarówno komuś, jak i od kogoś) (1.os.lp. = 3.os.lp. lencht /lɛnxt/)
  • kräipen /ˈkʁejpən/ — skradać się, czołgać się, raczkować (1.os.lp. = 3.os.lp. krächt /kʁɛcht/)
  • dänken /ˈdɛnkən/ — myśleć (1.os.lp. = 3.os.lp. dächt /dɛxt/; nagłos d- jest spowodowany prawdopodobnie uniknięciem homonimii z þänken, czyli „dziękować”)
  • bräingen /ˈbʁejnən/ — przynosić (1.os.lp. = 3.os.lp. brächt /bʁɛxt/)
  • dräigen /ˈdʁejgən/ — przesuwać, nosić (1.os.lp. = 3.os.lp. dracht /dʁɑxt/)
  • ðäinen /ˈðenən/ — wydawać się (3.os.lp. duncht /dunxt/)
  • hlenden /ˈxlɛndən/ — oglądać (1.os.lp. = 3.os.lp. hlucht /xluxt/)
  • þräiden /ˈθʁejdən/ — zwijać, wnioskować (1.os.lp. = 3.os.lp. þrucht /θʁuxt/)
  • ërmäigen /aʁˈmejgən/ — zdobywać majątek, umożliwiać (1.os.lp. = 3.os.lp. ërmocht /aʁˈmɔxt/)
  • vuršen /ˈvuχʃən/ — pracować (1.os.lp. = 3.os.lp. racht /ʁɑxt/)
  • mäiken /ˈmejkən/ — robić (1.os.lp. mäicht /mejxt/; 3.os.lp. z końcówką -þ)
  • dräimen /ˈdrejmən/ — marzyć, śnić (1.os.lp. drächt /dʁɛxt/; 3.os.lp. z końcówką -þ)
  • outbläiken /ˈowtˌblejkən/ — wygasać, ciemnieć (1.os.lp. outbläicht /owtˈblejxt/; 3.os.lp. z końkcówką -þ)
  • sloken /ˈslɔkən/ — połykać (1.os.lp. slocht /slɔxt/, potoczne *slouk jest uważane za błąd; 3.os.lp. z końcówką -þ)
  • sväingen /ˈsvejnən/ — wirować, falować, drżeć (1.os.lp. svøcht /svoxt/; 3.os.lp. z końcówką -þ)
  • säch konsenträiten /səx ˌkɔw̃sɛnˈtʁejtən/ — koncentrować się (1.os.lp. säch konsenträcht /səx ˌkɔw̃sɛnˈtʁɛxt/; 3.os.lp. z końcówką -þ; rzadko też säch konsentrout /səx ˌkɔw̃sɛnˈtʁowt/)
  • stenken /ˈstɛnkən/ — śmierdzieć (1.os.lp. = 3.os.lp. stäncht /stɛnxt/; 3.os.lp. z końcówką -þ)
  • konstrüišen /kɔw̃ˈtʁyʃən/ — konstruować (1.os.lp. konstrucht /kɔw̃ˈtʁuxt/; 3.os.lp. dowolna)
  • instalaten /aw̃taˈlatən/ — instalować (1.os.lp. instalächt /aw̃taˈlɛxt/; 3.os.lp. dowolna)
Czasowniki przegłaszające się na ou /ow/

Należy samogłoskę rdzenną zamienić na ou /ow/, rzadziej też na ø /o/ lub əu /ɜ/. Czasowniki z wymianą ë /jɔ/ - ëu /jow/ też zaliczamy do tej klasy. Jest to dość spora grupa czasowników, większość z nich jest pochodzenia germańskiego, sporo z nich oryginalnie nie miało przegłosu, tylko go uzyskało na podstawie analogii. Należy czasem pamiętać o wspomnianej wcześniej redukcji spógłosek g i d (po spółgłosce), czasem mogą też zajść inne drobne zmiany w temacie, wynikające z historycznych praw fonetycznych. Przykłady:

  • bäiden /ˈbejdən/ — oferować (1.os.lp. boud /bowt/)
  • bäigen /ˈbejgən/ — skręcać, kręcić (1.os.lp. boug /bow/)
  • bäilðen /ˈbelðən/ — budować (1.os.lp. bould /bowd/; potoczne używane *bäilden jest uważany za błąd)
  • bäinden /ˈbɛndən/ — wiązać (1.os.lp. bound /bowd/)
  • bäiren /ˈbejʁən/ — rodzić (1.os.lp. bour /bowχ/)
  • beginen /bɛˈgɪnən/ — zaczynać (1.os.lp. begoun /bɛˈgown/, też: begäin /bɛˈgejn/)
  • bräichen /ˈbʁejxən/ — łamać, pękać, rozbijać (1.os.lp. brouch /bʁowx/)
  • bresten /ˈbʁɛstən/ — wybuchać, pęcznieć (1.os.lp. = 3.os.lp. brøst /bʁost/)
  • buən /ˈbuwən/ — buczeć (1.os.lp. bəu /bɜ/)
  • onderbäichen /ɔndəˈbejxən/ — kupować (1.os.lp. onderbouch /ɔndəˈbowx/)
  • däilgen /ˈdejgən/ — oceniać (1.os.lp. doulg /dow/; prawidłowy też jest zapożyczony z niemieckiego t- konsonantyzm täilgen)
  • dräichen /ˈdʁejxən/ — pić (1.os.lp. drouch /dʁowx/)
  • ëntfäilen /antˈfejlən/ — polecać (1.os.lp. ëntfoul /antˈfowl/; prawidłowy też jest zapożyczony z niemieckiego -mp- konsonantyzm ëmpfäilen)
  • ëntfäinden /antˈfɛndən/ — znikać (1.os.lp. ëntfønd /antˈfond/)
  • ëntfängen /antˈfɛɲən/ — odbierać (1.os.lp. ëntfoung /antˈfown/; prawidłowy też jest zapożyczony z niemieckiego -mp- konsonantyzm ëmpfängen)
  • ërdaien /aʁˈdajən/ — więdnąć (1.os.lp. ërdou /aʁˈdow/)
  • ërlaien /aʁˈlajən/ — nagradzać (1.os.lp. ërlou /aʁˈlow/)
  • ërläisten /aʁˈlejsən/ — przegrywać, gubić (1.os.lp. = 3.os.lp. ërloust /aʁˈlows/)
  • ërmäistelen /aʁˈmejstlən/ — mieszać, bałaganić (1.os.lp. ërmoustel /aʁˈmowstɛl/)
  • ërsäinen /aʁˈsejnən/ — przypominać (1.os.lp. ërsoun /aʁˈsown/)
  • ëruäinen /aʁˈwejnən/ — wygrywać (1.os.lp. ërvoun /aʁˈvown/)
  • ëruäirgen /aʁˈweʁgən/ — dusić się, toczyć się, tracić równowagę (1.os.lp. ërvørch /aʁˈvoχː/)
  • ëšen /ˈjɔʃən/ — jeść (1.os.lp. ëuš /jɔwʃ/)
  • faien /ˈfajən/ — walczyć (1.os.lp. fou /fow/)
  • fäichen /ˈfejxən/ — oszukiwać (1.os.lp. fouch /fowx/)
  • fäiden /ˈfejdən/ — karmić, gasić (1.os.lp. foud /fowt/)
  • fäilen /ˈfejlən/ — spadać, podobać się (1.os.lp. foul /fowl/; w sensie „podobać się” 1.os.lp. = 3.os.lp.)
  • fäiren /ˈfejʁən/ — jechać, prowadzić (1.os.lp. four /fowχ/)
  • filen /ˈfɪlən/ — czuć się, czuć (1.os.lp. foul /fowl/)
  • fläigen /ˈflejgən/ — lecieć (w powietrzu, np. pyłek) (1.os.lp. floug /flow/)
  • fräiren /ˈfʁejʁən/ — zamrażać, mrozić się (1.os.lp. frour /fʁowχ/)
  • ës gäinet /as ˈgejnɛ/ — nie ma (3.os.lp. ës goun /as ˈgown/)
  • gäiten /ˈgejtən/ — rozlewać, podlewać (1,os.lp. gout /gowt/)
  • gelden /ˈgɛldən/ — odpowiadać (za coś), płacić, być ważnym (1.os.lp. gøld /golt/)
  • gläimen /ˈglejmən/ — świecić, mienić się (1.os.lp. gloum /glowm/)
  • häiven /ˈhejvən/ — podnosić, udawać się (1.os.lp. houv /howf/; w sensie „udawać się” 1.os.lp. = 3.os.lp.)
  • hängen /ˈhɛɲən/ — wieszać, wisieć (1.os.lp. houng /hown/)
  • hërə /ˈhjɔʁɘ/ — chcieć (z czasownikiem) (3.os.lp. hëurə /ˈhjɔwʁɘ/)
  • hräiven /ˈxɾejvən/ — kopać, grzebać (1.os.lp. hrouv /xɾowf/)
  • vourþ käimen /ˈfoɾθ ˌkejmən/ — przychodzić, wracać (1.os.lp. koum vourþ /ˌkowm ˈfoɾθ/)
  • käiren /ˈkejʁən/ — kierować, losować (1.os.lp. kour /kowχ/)
  • kälen /ˈkɛlən/ — zabijać (1.os.lp. koul /kowl/)
  • laien /ˈlajən/ — oświetlać, zapalać (1.os.lp. lou /low/)
  • läigen /ˈlejgən/ — kłamać (1.os.lp. loug /low/)
  • läinen /ˈlejnən/ — schylać się (1.os.lp. loun /lown/)
  • lëšen /ˈljɔʃən/ — pozwalać (1.os.lp. lëuš /ljɔwʃ/, też: lëšt /ljɔʃt/)
  • loken /ˈlɔkən/ — blokować, zamykać (1.os.lp. louk /lowk/)
  • lüven /ˈlyvən/ — żyć (1.os.lp. ləuv /lɜf/)
  • mäiren /ˈmejʁən/ — umierać (1.os.lp. mour /mowχ/)
  • mëšen /ˈmjɔʃən/ — mierzyć (1.os.lp. mëuš /mjɔwʃ/)
  • muən /ˈmuwən/ — muczeć (1.os.lp. məu /mɜ/)
  • näiren /ˈnejʁən/ — karmić (1.os.lp. nour /nowχ/)
  • nëmen /ˈɲɔmən/ — brać (1.os.lp. nëum /ɲowm/)
  • open /ˈɔpən/ — otwierać (1.os.lp. oup /owp/; nastąpiła reinterpretacja wygłosu rdzenia en jako końcówki bezokolicznika)
  • päichen /ˈpejxən/ — wpajać, wbijać (1.os.lp. pouch /powx/)
  • räiden /ˈʁedən/ — czytać (1.os.lp. roud /ʁowt/, też: räið /ʁejθ/)
  • räinen /ˈʁejnən/ — tu: biegać, ciec (1.os.lp. roun /ˈʁown/)
  • rehäiren /ʁeˈhɛjʁən/ — wymagać (1.os.lp. rehour /ʁeˈhowχ/)
  • onderlaien /ɔndəˈlajən/ — wytrzymywać (1.os.lp. onderlou /ɔndəˈlow/)
  • ondersäichen /ɔndəˈsejxən/ — szukać (1.os.lp. ondersouch /ɔndəˈsowx/)
  • säimen /ˈsejmən/ — pływać (1.os.lp. soum /sowm/)
  • säingen /ˈsejnən/ — śpiewać (1.os.lp. soung /sown/)
  • släingen /ˈslejnən/ — okrywać, wić się (1.os.lp. sloung /slown/)
  • släiten /ˈslejtən/ — zamykać (1.os.lp. slout /slowt/)
  • smelten /ˈsmɛlten/ — topić, topić się (1.os.lp. smølt /smolt/)
  • späichen /ˈspejxən/ — zbierać, przemawiać, obradować (1.os.lp. spouch /spowx/)
  • späinen /ˈspejnən/ — prząść (1.os.lp. spoun /spown/)
  • spräiden /ˈspʁedən/ — rozprzestrzeniać (się) (1.os.lp. sproud /spʁowt/)
  • spräingen /ˈspʁejnən/ — rosnąć, roić się (1.os.lp. sproung /spʁown/)
  • spräiten /ˈspʁejtən/ — kwitnąć, zakwitać (1.os.lp. sprout /spʁowt/)
  • spränchelen /ˈspʁɛnxlən/ — ściskać, wyciskać (1.os.lp. sprounchel /spʁɔw̃xɛl/; w sensie „rozciągać, naprężać” 1.os.lp. spränchelt)
  • stäichen /ˈstejxən/ — kłuć, żądlić (1.os.lp. stouch /stowx/)
  • stäilen /ˈsejlən/ — kraść, stawiać (1.os.lp. stoul /sowl/; outstäilen w sensie „okazać się” 1.os.lp. = 3.os.lp.)
  • sväilen /ˈsvejlən/ — puchnąć, nabrzmiewać (1.os.lp. svøl /svol/)
  • sväiren /ˈsvejʁən/ — przeklinać (1.os.lp. svør /svoɾ/)
  • säch ƨäinen /səx ˈzejnən/ — opalać się (1.os.lp. säch ƨoun /səx ˈzown/; ƨ- konsonantyzm pojawił się prawdopodobnie w wyniku homonimii z wymarłym czasownikiem *säinen)
  • šäiren /ˈʃejʁən/ — strzyc, dzielić (np. drewno) (1.os.lp. = 3.os.lp. sour /sowχ/)
  • šoden /ˈʃɔdən/ — mieć powinność, musieć (1.os.lp. šoud /ʃowt/)
  • täichen /ˈtejxən/ — dotykać (1.os.lp. touch /towx/)
  • täiren /ˈtejʁən/ — drzeć, wykańczać się (1.os.lp. tour /towχ/)
  • þräingen /ˈθʁejnən/ — naciskać, pchać (1.os.lp. þroung /θʁown/)
  • uiten /'witən/ — wiedzieć (1.os.lp. = 3.os.lp. uot /wɔt/, 2.os.lp. uost /wɔst/; zaszła stara analogia w czasie przeszłym, dlatego czasownik zaliczany do grupy -ou-)
  • uäiven /ˈwejvən/ — tkać (1.os.lp. vouv /vowf/)
Czasowniki przegłaszające się na ij /i/

Należy samogłoskę rdzenną zamienić na ij /i/. Zdecydowana większość czasowników z tej grupy jest pochodzenia germańskiego. Przykłady:

  • bäiten /'bejtən/ — gryźć (1.os.lp. bijt /bit/)
  • bläiven /'blejvən/ — zostawać (1.os.lp. blijv /blif/)
  • dräiven /'dʁejvən/ — pędzić, napędzać (1.os.lp. drijv /dʁif/)
  • ërmäiðen /aʁ'mejðən/ — unikać (1.os.lp. ërmijd /aʁ'mid/)
  • fräichen /'fʁejxən/ — wietrzyć, odświeżać (1.os.lp. frijch /fʁix/)
  • gläiden /'glejdən/ — ślizgać się, wyślizgiwać się (1.os.lp. glijd /glid/)
  • glichen /'glɪxən/ — równać się, przyrównywać (1.os.lp. glijch /glix/)
  • hiden /'hɪdən/ — ukrywać (1.os.lp. hijd /hid/)
  • häilen /'hejlən/ — leczyć, zdrowieć (1.os.lp. hijl /hil/, w sensie „zdrowieć” też: houl /howl/)
  • käichen /'kejxən/ — łapać (1.os.lp. kijch /kix/)
  • kräiten /'kʁejtən/ — płakać (1.os.lp. krijt /kʁit/)
  • läiðen /'lejðən/ — cierpieć (1.os.lp. lijd /lid/)
  • liken /'lɪkən/ — lubić (1.os.lp. lijk /lik/)
  • näigen /'nejgən/ — giąć, zginać (1.os.lp. nijg /nik/)
  • outläisten /'owtˌlejtən/ — wymieniać (po kolei) (1.os.lp. outlijst /'owtˌlit/)
  • räiden /'ʁedən/ — radzić (1.os.lp. rijd /ʁid/)
  • räiven /'ʁejvən/ — trzeć (1.os.lp. rijv /ʁif/)
  • släiden /'slejdən/ — tu: śledzić, osuwać się (1.os.lp. slijd /slid/)
  • smäiðen /'smejðən/ — kuć (1.os.lp. smijd /smid/; pierwotnie czasownik słaby; powstał w wyniku analogii z läiðen i snäiðen)
  • smäiten /'smejtən/ — rzucać (1.os.lp. smijt /smit/)
  • snäiðen /'snejðən/ — ciąć (1.os.lp. snijd /snid/)
  • stäigen /'stejgən/ — piąć się, wzrastać (1.os.lp. stijg /stik/)
  • sträichen /'stʁejxən/ — głaskać, trzeć (1.os.lp. strijch /stʁix/)
  • sträiden /'stʁejdən/ — kłócić się, walczyć (1.os.lp. strijd /stʁid/)
  • sträiven /'stʁevən/ — dążyć (1.os.lp. strijv /stʁif/)
  • šainen /'ʃajnən/ — świecić, obnosić się, wydawać się (1.os.lp. šijn /ʃin/)
  • šäiten /'ʃejtən/ — wulg. srać (1.os.lp. šijt /ʃit/)
  • šiben /'ʃɪbən/ — szaleć, głupieć (1.os.lp. šijb /ʃip/)
  • šriven /'ʃʁɪvən/ — pisać (1.os.lp. šrijv /ʃʁif/)
  • þräiven /ˈθʁejvən/ — obracać, kręcić (1.os.lp. þrijv /θʁif/)
  • uäichen /ˈwejxən/ — mijać, ustępować (1.os.lp. vijch /vix/)
Czasowniki przegłaszające się na ai /aj/

Dość rzadka grupa czasowników, zarówno w czasownikach rdzennych, jak i zapożyczonych. Samogłoskę rdzenną należy zmienić na ai /aj/, rzadko też a /a/. Przykłady:

  • fräien /ˈʃʁejən/ — wierzyć, mieć nadzieję (1.os.lp. frai /fʁaj/)
  • häien /hen/ — iść (1.os.lp. hai /haj/)
  • häien /ˈhejən/ — dawać (1.os.lp. hai /haj/)
  • šränchen /ˈʃʁɛnxən/ — atakować (1.os.lp. šranch /ʃʁanx/)
  • šräien /ʃʁen/ — krzyczeć (1.os.lp. šrai /ʃʁaj/)
  • släiden /ˈslejdən/ — tu: zwalniać (prędkość) (1.os.lp. slachd /slaxt/)
  • släigen /ˈslejgən/ — toczyć bitwę, brać udział w bójce (1.os.lp. slach /slax/)
  • inspäiren /aw̃ˈspejʁən/ — inspirować (1.os.lp. inspair /aw̃ˈspajχ/)
  • konfäiren /kɔw̃ˈfejʁən/ — gromadzić się, obradować (1.os.lp. konfair /kɔw̃ˈfajχ/)
  • kombäinen /kɔw̃ˈbejnən/ — kombinować, mieszać (1.os. kombain /kɔw̃ˈbajn/)
Czasowniki z sufiksem -er- /ʁ/

Grupa specyficzna dla astralogermańszczyzny, w której należy dodać sufiks -er- i dodatkowo dokonać przegłosu. W liczbie pojedynczej ze względu na redukcję w sylabach zamkniętych -er- czytamy jak /a/. Przykłady:

  • fainden /ˈfajndən/ — znajdywać (1.os.lp. fäunder /ˈfɜjnda/);
  • grainden /ˈgʁajndən/ — mleć (1.os.lp. gräunder /ˈgʁɜjnda/)
  • hläuden /ˈxlɜjdən/ — zamykać (np. sklep) (1.os.lp. hläuder /ˈxlɜjda/)
  • krachten /ˈkʁɑxtən/ — piec, wypiekać (1.os.lp. krächter /ˈkʁɛxta/)
  • kraumpen /ˈkʁawmpən/ — kurczyć się (1.os.lp. kräumper /ˈkʁɜjmpa/)
  • mainden /ˈmajndən/ — rozważać, być przeciwko (1.os.lp. mäunder /ˈmɜjnda/)
  • paunden /ˈpawndən/ — ostrzegać, bić na alarm (1.os.lp. päunder /ˈpɜjnda/)
  • respaunden /ʁɛˈspawndən/ — odpowiadać (słowem) (1.os.lp. respäunder /ʁɛˈspɜjnda/)
  • slainden /ˈslajndən/ — zapadać się, chlać (1.os.lp. släunder /ˈslɜjnda/)
  • uainden /ˈwajndən/ — zwijać, nawijać (1.os.lp. uäunder /ˈwɜjnda/);
Inne specyficzne czasowniki

Tu znajdują się niedające się sklasyfikować czasowniki. Przykłady:

  • säien /sen/ — mówić (1.os.lp. such /sux/)
  • släien /slen/ — spać (1.os.lp. släch /slɛx/)
  • fläiten /'flejtən/ — pływać (1.os.lp. fløch /flox/)
  • fouren /'fowʁən/ — wołać, dzwonić (1.os.lp. førch /foχː/, też: ført /foɾt/)
  • šouren /'ʂowχən/ — myć, czyścić (1.os.lp. šørch /ʂoχː/)
  • hiten /xjejn/ — uderzać (1.os.lp. = 3.os.lp. hour /howɾ/)
  • vërðen /ˈvjɔɾðən/ — stawać się (1.os.lp. uärd /wɛɾd/)

Tryb łączący

W przeciwiestwie do wielu innych języków germańskich astralogermańszczyzna stosuje tryb łączący dość często, nawet w codziennej komunikacji. Tak się stało dlatego, że tryb łączący nabrał wielu nowych zastosowań.

Końcówki fleksyjne

Czasowniki przyjmują następujący zestaw końcówek, doczepiany odpowiednio do tematu w trybie oznajmującym, odpowiednio z czasu teraźniejszego lub przeszłego dla trybu łączącego w czasie teraźniejszym lub przeszłym:

l. pojedyncza l. mnoga
1. -e […ɛ] -(n)ən […nɘn]
2. -est […ɛs(t)] -(n)et […(n)ɛ]
3. -et […ɛ] -(n)en […(n)ɛn]

W liczbie mnogiej odrzuca się spójkę -n-, jeżeli temat już jest zakończony na n. W przypadku 2.os.lp. wymawianie [t] na końcu nie jest obowiązkowe i często się je pomija, choć jest zalecane w mowie starannej. Czasowniki nieregularne w trybie oznajmującym zawsze biorą temat liczby mnogiej zarówno w wymowie, jak i pisowni, czasownik seënen (być) bierze zawsze pełną pisownię i wymowę, tzn. seën- /ˈsjɔjn…/.

Zastosowania trybu łączącego teraźniejszego

Poniżej jest zaprezentowanych kilka najważniejszych zastosowań.

Tworzenie czasu przyszłego

Używamy trybu łączącego teraźniejszego w celu wyrażenia przyszłości, zwłaszcza jeżeli:

  • mówimy o przyszłości dokonanej, czyli takiej, która (prawie) na pewno się spełni, na podstawie obserwacji lub mocnego postanowienia;
  • mówimy o przeszłości dość odległej, nawet trudnej do przewidzenia,
  • w zdaniu nie ma żadnych określeń czasu.

W pozostałych przypadkach stosowanie trybu łączącego brzmi dość pretensjonalnie. Przykłady: Son näivern siest min. — Już nigdy mnie nie zobaczysz, Läi vour ðes mäiknən näichstesdäi. — Obiecuję, że to zrobimy jutro, — ës räinet. — Będzie padać., Ǎt näirlich miliardən jäirən ðer Ƨäinaänser ëntfäindet. — Za około milion lat Słońce wygaśnie.

Przypuszczające zdania warunkowe

Stosujemy tryb łączący, wyrażając pewne przypuszczenia dotyczące teraźniejszości czy przyszłości (nie przeszłości, w przeciwieństwie do języka polskiego). Konstrukcja takiego zdania to po prostu dwa zdania obok siebie, opcjonalnie złączone spójnikiem sǝu /sɜ/ (dosłownie "więc"). Przykłady: Seëne räik, onderbäiche häimen vourǝm sädǝn. — Gdybym była bogata, kupiłabym dom nad morzem, Dächte ät jäbǝm täim dächǝ, sǝu man's hart läiðet jäb'sdäi. — Gdyby o tobie myślała cały czas, to bolałoby mnie serce codziennie.

Tryb rozkazujący

Od pewnych czasowników, głównie modalnych i posiłkowych, nie można tworzyć trybu rozkazującego z partykułą let /lej/. W takich przypadkach tryb łączący może wyrażać funkcję rozkaźnika, co w języku polskim często odpowiada konstrukcji życzącej z "oby". W tem sam sposób tworzymy tryb rozkazujący dla trzeciej osoby. Przykłady: Onnidest souþjǝ. — Obyś nie potrzebował słodyczy. ës läivet oun ënder! — Niech żyje nasz tato!

Stałe konstrukcje ze zdaniami podrzędnie złożonymi

Pewne stałe frazy wymagają zdania podrzędnego wyrażonego orzeczeniem w trybie łączącym. Te frazy (głównie czasownikowe) dotyczą przede wszystkim próśb, przypuszczeń i obaw, nieważne, czy orzeczenie powinno być wyrażone w języku polskim czasem teraźniejszym czy przyszłym. Najważniejsze przykłady:

  • oinbouden — zakładając, że
  • onërhoungen — nieważne, czy
  • oinpräigen — nalegać, żeby
  • fläien — prosić, żeby
  • oinfläien — modlić się, żeby
  • fräien — mieć nadzieję, że
  • fäiren, häðen fäiren — obawiać się, czy

Przykład zdania: Fläi däch, Houše, ër säch sloutlich faindet. — Błagam cię, Boże, żeby się on wreszcie odnalazł.

Konstrukcja z zaimkiem män /mən/

Pewne stałe konstrukcje zdaniowie z män należy prawidłowo wyrazić w trybie łączącym, jednak ta tendencja współcześnie coraz bardziej zanika. Najważniejsze przykłady:

  • män säiet — mówi się
  • män latet — da się, jest możliwe (też: män lat; nie istnieje współcześnie czasownik *laten)
  • män häiret /məˈneχɛ/ — słychać
  • män siet — widać
  • män šodet — należy (częściej: män šoð)

Przykład zdania: Män onlatet ðes hondermäiken. — Nie da się tego naprawić.

Czasowniki defektywne

Niektóre czasowniki nie mają trybu oznajmującego w czasie teraźniejszym:

  • ës gäinet /as ˈgejnɛ/ (potocznie ’s gäinet /ˈsgejnɛ/) — nie ma
  • häivet /ˈhejvɛ/ — tu: udawać się
  • vërðen /ˈvjɔɾðən/ — stawać się

Wtedy z kontekstu wiemy, czy chodzi o tryb oznajmujący, czy łączący.

Zastosowania trybu łączącego przeszłego

Zastosowanie wariantu przeszłego trybu łączącego pokrywa się z zastosowaniami w czasie przeszłym w punktach:

  • przypuszczające zdania warunkowe,en
  • stałe konstrukcje ze zdaniami podrzędnie złożonymi

odpowiednio ze znaczeniem przeszłym w jakimkolwiek zdaniu składowym. Nie wolno stosować w czasie przeszłym trybu łączącego, jeśli mówimy o czasownikach nieposiadających trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym ani w przypadku konstrukcji z män. Wynika stąd, że wersja przeszła jest w praktyce nieco rzadziej używana. Przykłady: ëuše minder's souþjǝ lastendäi, ðesdäi nouen lijdet man's bou — Gdybym zjadł mniej słodyczy wczoraj, dzisiaj nie bolałby mnie brzuch, Fäirt ër son seëntet läiven. — Obawiałam się, czy on jeszcze żyje.

Imiesłów czynny

Tak jak w większości języków indoeuropejskich, tak i w astralogermańszczyźnie istnieją imiesłowy. Jednym z nich jest imiesłów czynny.

Budowa

W celu zbudowania imiesłowu czynnego należy do tematu teraźniejszego czasownika dodać końcówkę -äns- /ɛns/ i do tego odpowiednią końcówkę fleksyjną przymiotnika. Schemat jest przedstawiony w tabeli poniżej.

r.męski r.nijaki r.żeński
l.poj. M. -änser […ɛnsɛɾ] -änses […ɛnsəs] -änse […ɛnsɛ]
B. -änsən […ɛnsən]
D. -änses […ɛnsɛs]
C. -änsəm […ɛnsəm]
l.mn. M. -änsne […ɛnsnɛ] -änsne […ɛnsnɛ]
B. -änsen […ɛnsɛn]
D. -änsens […ɛnsɘs]
C. -änsən […ɛnsən]

Należy zwrócić uwagę, że podana odmiana dotyczy pozycji imiesłowu przed rzeczownikiem. Jeżeli natomiast imiesłów umieszczamy po rzeczowniku, staje się on nieodmienny we wszystkich przypadkach, rodzajach i liczbach.

Istnieje również grupa czasowników, które tworzą imiesłów od innego rdzenia niż teraźniejszy:

  • wszystkie czasowniki otrzymujące w czasie przeszłym lub imiesłowie biernym -ij- przegłos biorą temat z tym przegłosem, np. hijdäns (kryjący), fijchtäns (walczący).
  • kilka czasowników grupy -cht- i kilka nieregularnych bierze temat czasu przeszłego:
    • þräiden : þruchtäns (zwijający),
    • ërmäigen : ërmochtäns (bogacący się),
    • vuršen : rachtäns (pracujący),
    • hiten : houräns (uderzający),
    • vërðen : uärdäns (zostający).

Zastosowanie

Imiesłów czynny służy do wyrażania czynności i stanów, które dotyczą wykonawcy czynności w teraźniejszej chwili. Przykłady: Siǝn mënen rachtäns. — Widzimy pracującego mężczyznę, ðer min käimänser vourþ näichster säit min ðǝn gǝudǝn four. — Sąsiad, który idzie w moją stronę, żegna mnie.

Należy jednak pamiętać o tym, by w mowie codziennej nie nadużywać tego imiesłowu, zwłaszcza w pozycji przed rzeczownikiem, żeby nie brzmieć zbyt oficjalnie, choć faktycznie używa się go częściej niż w języku polskim.

Dodatkowo imiesłowy czynne w stosunku do innych języków germańskich niezwykle często się substantywizują, tworząc rzeczowniki o nowym znaczeniu, a nawet zdarza się, że czasownik będący podstawą imiesłowu w ogóle nie istnieje, np. fäiränser (samochód), ëntbäindänser (rodzina), bäiänser (książka; nie istnieje czasownik *bäien), kindänser (dziecko; nie istnieje czasownik *kinden).

Imiesłów bierny

Drugim ważnym imiesłowem jest imiesłów bierny, jednak jest on stosowany w mniejszym stopniu niż w innych językach germańskich głównie ze względu na zanik w astralogermańszczyźnie analitycznych czasów przeszłych podobnych do angielskiego czasu Present Perfect czy niemieckiego czasu Perfekt.

Budowa

Imiesłowy bierne tworzymy zazwyczaj od tematu czasu przeszłego. Dodaje się do niego końcówkę -en- /ən/ i odpowiednią końcówkę fleksyjną przymiotnika. Schemat odmiany zaprezentowano w tabeli poniżej.

r.męski r.nijaki r.żeński
l.poj. M. -en […ən] -en […ən] -(e)ne […(ə)nɛ]
B. -(e)nən […nən]
D. -(e)nes […(ə)nɛs]
C. -(e)nəm […nəm]
l.mn. M. -ne […nɛ] -(e)ne […(ə)nɛ]
B. -(e)nen […(ə)nɛn]
D. -(e)nens […(ə)nɘs]
C. -(e)nən […(ə)nən]

Zazwyczaj pomijamy ujęte w nawiasach e, jednak po spółgłosce n tego się nie robi.

Obowiązuje zasada analogiczna jak w imiesłowie czynnym ‒ jeżeli imiesłów umieszczamy po rzeczowniku, staje się on nieodmienny we wszystkich przypadkach, rodzajach i liczbach.

Wyjątki

Są dwie grupy wyjątków: jedne czasowniki przyjmują własny, nieregularny dzień, a inne biorą formę imiesłowu od bezokolicznika (tzn. bez spójki -t).

Czasowniki z im. bier. zrównanym z bezokolicznikiem

Dość szeroka grupa, zawiera też czasowniki łacińskiego pochodzenia. Przykłady:

  • fouren /ˈfowʁən/ — wołać, dzwonić (im.bier. fouren /ˈfowɾən/)
  • šouren /'ʂowχən/ — myć, czyścić (im.bier. šouren /ˈʂowɾən/)
  • houlden /ˈhodən/ — tu: trzymać (im.bier. houlden /ˈhowdən/)
  • räiden /ˈʁedən/ — czytać, radzić (im.bier. räiden /ˈʁejdən/)
  • anlenden /anˈlɛndən/ — pożyczać (komuś) (im.bier. anlenden /anˈlɛndən/)
  • bläiƨen /ˈblejzən/ — dmuchać, dąć (im.bier. bläiƨen /ˈblejzən/)
  • däilgen /ˈdejgən/ — oceniać (im.bier. däilgen /ˈdejgən/)
  • fäichen /'fejxən/ — oszukiwać (im.bier. fäichen /'fejxən/, też regularnie)
  • fälden /ˈfɛldən/ — składać (im.bier. fälden /ˈfɛldən/)
  • hräiven /ˈxɾejvən/ — kopać, grzebać (im.bier. hräiven /ˈxɾejvən/)
  • krachten /ˈkʁɑxtən/ — piec, wypiekać (im.bier. krachten /ˈkʁɑxtən/)
  • kräiten /'kʁejtən/ — płakać (im.bier. kräiten /'kʁejtən/)
  • läisten /ˈlejsən/ — tu: zapewniać, dostarczać (im.bier. läisten /ˈlejsən/)
  • läiten /ˈlejtən/ — skakać (im.bier. läiten /ˈlejtən/)
  • läpen /ˈlɛpən/ — biegać (zwłaszcza szybko) (im.bier. läpen /ˈlɛpən/)
  • louþen /ˈlowθən/ — usuwać (im.bier. louþen /ˈlowθən/)
  • mainden /ˈmajndən/ — rozważać, być przeciwko (im.bier. mainden /ˈmajndən/)
  • mäiken /ˈmejkən/ — robić, wytwarzać (im.bier. mäiken /ˈmejkən/)
  • mäilen /ˈmejlən/ — malować (im.bier. mäilen /ˈmejlən/)
  • näimen /ˈnejmən/ — nazywać (im.bier. näimen /ˈnejmən/)
  • onderlaien /ɔndəˈlajən/ — wytrzymywać (im.bier. onderlaien /ɔndəˈlajən/)
  • släigen /'slejgən/ — toczyć bitwę, brać udział w bójce (im.bier. släigen /'slejgən/)
  • šouten /'ʃowtən/ — strzelać (im.bier. šouten /'ʃowtən/)
  • uäiren /ˈwejʁən/ — czekać (im.bier. uäiren /ˈwejʁən/)
  • deräiven /ˈdɛˈʁejvən/ — pochodzić, derywować (im.bier. deräiven /ˈdɛˈʁejvən/)
  • desperäiten /ˈdɛspʁejtən/ — irytować (im.bier. desperäiten /ˈdɛspʁejtən/)
  • despäiten /ˈdɛpjən/ — dyskutować (im.bier. despäiten /ˈdɛpɘjn/)
  • instalaten /aw̃taˈlatən/ — instalować (im.bier. instalaten /aw̃taˈlatən/, też regularnie)
  • säch intereseënen /səx ˌaw̃tɛʁɛˈsjɔjnən/ — interesować się (im.bier. intereseënen /ˌaw̃tɛʁɛˈsjɔjnən/)
  • säch konsenträiten /səx ˌkɔw̃sɛnˈtʁejtən/ — koncentrować się (im.bier. konsenträiten /ˌkɔw̃sɛnˈtʁejtən/)
  • dodatkowo wszystkie czasowniki tworzone za pomocą sufiksu -išen, np. inglišen : inglišen (mówiony po angielsku)
Czasowniki z własnym im. bier.

W tej grupie występują trudne do przewidzenia zmiany w rdzeniu. Przykłady:

  • ërmäigen /aʁˈmejgən/ — zdobywać majątek, umożliwiać (im.bier. ërmougen /aʁˈmowgən/)
  • faien /ˈfajən/ — walczyć (im.bier. fijchten /ˈfixtən/)
  • häilen /'hejlən/ — leczyć, zdrowieć (im.bier. hijlen /ˈhilən/)
  • hängen /ˈhɛɲən/ — wieszać, wisieć (im.bier. hangen /ˈhaɲən/)
  • houlden /ˈhodən/ — tu: zatrzymywać (im.bier. hølden /ˈholdən/)
  • lüven /ˈlyvən/ — żyć (im.bier. läiven /ˈlejvən/)
  • onderfäiren /ˈondəˌfejʁən/ — podpalać (im.bier. onderføren ˈondəˌfoʁən/)
  • onderränchen /ˈondəˌʁejxən/ — podporządkowywać, władać (im.bier. onderranchen /ˈondəˌʁanxən/)
  • onderþräingen /ˈondəˌθʁejnən/ — odurzać, podniecać (im.bier. onderþrøchen /ˈondəˌθʁoxən/)
  • outbläiken /ˈowtˌblejkən/ — wygasać, ciemnieć (im.bier. outblijken /ˈowtˌblikən/)
  • šainen /'ʃajnən/ — świecić, obnosić się, wydawać się (im.bier. šijen /ˈʃijən/)
  • šelouren /ʃɛˈlowʁən/ — farbować, kolorować (im.bier. šeløren /ʃɛˈloʁən/)
  • säichelen /ˈsejxlən/ — przecinać (się), ciąć (im.bier. säicheln /ˈsejxɛln/)
  • spränchelen /ˈspʁɛnxlən/ — tu: ściskać, wyciskać (im.bier. sprouncheln /ˈspʁɔw̃xɛln/)
  • spränchelen /ˈspʁɛnxlən/ — tu: rozciągać, naprężać (im.bier. spräncheln /ˈspʁɛnxɛln/)
  • stränchelen /ˈstʁɛnxlən/ — kapać, tryskać (im.bier. sträncheln /ˈstʁɛnxɛln/)
  • ërmäistelen /aʁˈmejstlən/ — mieszać, bałaganić (im.bier. ërmousteln /aʁˈmowstɛln/)
  • dodatkowo wszystkie czasowniki (z wyjątkiem krachten i mainden), które mają w czasie przeszłym przegłos i końcówkę -er, odrzucają ją i dodają -en, np. fäunder : fäunden (szukany)

Specjalne lub historyczne formy imiesłowów

Niektóre formy wyłącznie wchodzą w specjalne konstrukcje, nie przyjmując form osobowych. Niektóre z tych imiesłowów biernych najczęściej funkcjonują dziś jako pełnoprawne przymiotniki.

Najważniejsze przykłady:

  • näiden /ˈnejdən/ — w konstrukcji pseudoergatywnej — tu: potrzebować, chcieć (z rzeczownikiem); w znaczeniu „potrzebować” w mowie bardziej oficjalnej należy zastosować zwykły czasownik niden
  • fouchen /ˈfowxən/ — wraz z häðen — tu: (wulg.) jebać (uprawiać z kimś seks)
  • louchen /ˈlowxən/ — wraz z häðen — tu: eufemistyczny odpowiednik fouchen, *louch to dawne określenie dziury
  • þächten /'θɛxtən/ — wraz z häðen — mieć wyjebane (nie przejmować się), jebać (uprawiać z kimś seks), powstałe od rzeczownika þächt (szmata, dziwka)
  • houren /ˈhowʁən/ — wraz z seënen — tu: słuchać (nie: słyszeć)
  • ërhoungen /aχˈχownǝn/ — zależny; zwyczajnym imiesłowem od ërhängen jest ërhangen
  • ërþrouten /aχˈθʁowtǝn/ — przygnębiony; współcześnie zanikł czasownik *ërþräiten
  • slochen /ˈslɔxǝn/ — śpiący, przespany; zwyczajnym imiesłowem od släien jest slächten
  • slachen /ˈslɑxǝn/ — wymordowany, śnięty, wybity; zwyczajnym imiesłowem od släigen jest släigen
  • soden /ˈsɔdən/ — rozstrzelany, (potocznie) padnięty; zwyczajnym imiesłowem od šouten jest šouten
  • soten /ˈsɔtən/ — (wulg.) obsrany, gówniany, do dupy; zwyczajnym imiesłowem od šaiten jest šijten
  • soupen /ˈsowpən/ — (pot.) najarany, nachlany; współcześnie zanikł czasownik *säipen
  • omslachen /ˈɔmˌslɑxǝn/ — (książk.) zgładzony, (o człowieku) samobójca; współcześnie zanikł czasownik *omsläi(g)en
  • vourspoulen /ˈfoɾˌspowlǝn/ — przykładowy; formacja od rzeczownika vourspäil (przykład)

Zastosowania

Zazwyczaj imiesłów bierny stosujemy w celu opisania czynności, które dotyczą jej adresatów. Przykłady: Säch brouchen uindǝublad — Widziałam zbitą szybę, ðener rijtänser šeløren iš onhier. — Ten pokolorowany rysunek jest tutaj.

Kolejnym ważnym zastosowaniem jest konstrukcja zwana stroną bierną stanu — imiesłów tutaj wyraża rezultat pewnej czynności. Przykłady: Seënen ðe däurer slouten, ou? — Czy drzwi są zamknięte?, Däch's äpel hounbijten iš. — Twoje jabłko jest nadgryzione.

Imiesłów bierny również wchodzi w związek z wieloma zwrotami. konstrukcjami i frazeologizmami, zwłaszcza z czasownikami häðen i seënen. Przykłady: Häð ërlousten ðes lasten's spil. — Przegrałem ostatnią grę, Iš ër nou läiven? — Czy on jeszcze żyje?

Imiesłów bierny również służy za podstawę dla bardzo wielu przymiotników, nawet jeśli źródłowy czasownik jest nieprzechodni. Należy wtedy pamiętać, że wtedy utworzony przymiotnik przyjmuje zwykłą odmianę przymiotnikową, tzn. przyjmuje w rodzaju nijakim końcówkę -s. Kilka przykładów: šeløren (kolorowy), krachten (pieczony, np. kurczak), onderþrøchen (pod wpływem narkotyków), fälden (składany, np. rower).

Rzeczownik

Rzeczownik astralogermański spośród innych języków germańskich wyróżnia się bogatą, choć mocno innowacyjną fleksją. Do tego rzeczowniki posiadają jeden z trzech rodzajów: męski, żeński i nijaki, chociaż doszło do wielu transferów między rodzajami i we współczesnym języku zdecydowanie przeważa rodzaj nijaki.

Wzorce deklinacyjne

Wyróżnia się kilkanaście wzorców, podzielonych ze względu na zestawy końcówek, czasem i też ich wymowę. Wszelkie uwagi zostaną wyjaśnione pod tabelami. Należy też pamiętać o zjawisku skracania spółgłosek w sylabach zamkniętych, analogicznie jak w koniugacjach niemych.

Deklinacja męska -en/-en

Podstawowa deklinacja rodzaju męskiego. Zestaw końcówek zaprezentowano poniżej.

l. pojedyncza l. mnoga
M. (zero), -ǝ […ə] -en […ɛn]
B. -en […ən], (zero) -ǝn […ɘn]
C. -ǝ […ɘ]
D. -en […ən] -ens […ɘs]

W bierniku l.poj. obowiązkowo pojawia się końcówka zerowa, jeżeli rzeczownik spełnia jednocześnie warunki:

  • jest użyty z rodzajnikiem określonym lub zaimkiem dzierżawczym,
  • jest użyty z pewnym stałym czasownikiem, najczęściej häðen,
  • należy do grupy bezkońcówkowych rzeczowników odczasownikowych i w kilku wyjątkach, np.
    • sai /saj/ — widok, cel
    • four /foɾ/ — podróż, jazda (w przypadkach zależnych /ɾ/ : /ʁ/)
    • dei /dej/ — myśl
    • frai /fʁaj/ — religia, wiara
    • drou /dʁow/ — picie, pragnienie
    • slou /slow/ — sen
    • šour /ʂowχ/ — mycie, pranie
    • oinhlucht /ˈɔjnxluxt/ — wgląd (może też być rodzaju nijakiego)

Przykłady rzeczowników odmieniających się w ten sposób:

  • näim /nejm/ — imię
  • fai /faj/ — ogień
  • bäir /beɾ/ — niedźwiedź (w przypadkach zależnych /ɾ/ : /ʁ/)
  • fäind /fent/ — wróg
  • büir /byχ/ — rolnik
  • äiƨ /ejz/ — lód, lody
  • większość pluraliów tantum zakończonych na -en, np.:
    • täimen /ˈtejmɛn/ — pogoda
    • spouren /ˈspowʁɛn/ — lejce
    • gesäiden /gɛˈsejdɛn/, /ˈksejdɛn/ — historia
    • säiden /ˈsejdɛn/ — ziemia (jako żywioł lub w sensie religijnym)
    • tächten /ˈtɛxtɛn/ — spodnie

Zakończenie formy słownikowej rzeczownika na -ǝ nie wpływa na deklinację, jedynie należy pamiętać, że końcówkę należy wymawiać z dźwiękiem /ə/, a nie /ɘ/, jak w C. lp.

Dwa rzeczowniki męskie gubią wstawne e w przypadkach zależnych:

  • šijeb /ˈʃijɛp/ — tu: szaleństwo, bzik (w przypadkach zależnych šijb- /ˈʃib…/)
  • lijek /ˈlijɛk/ — zainteresowanie, pasja (w przypadkach zależnych lijk- /ˈlik…/)

Deklinacja męska -s/-en

Obejmuje sporą klasę rzeczowników rodzaju męskiego. Zestaw końcówek zaprezentowano poniżej.

l. pojedyncza l. mnoga
M. (zero) -en […ɛn]
B. -en […ən], (zero) -ǝn […ɘn]
C. -ǝ […ɘ], (zero)
D. -s […s] -ens […ɘs]

Wszystkie rzeczowniki z tej grupy mają końcówkę zerową w celowniku i bierniku l.poj., jeśli tylko są poprzedzone rodzajnikiem określonym lub zaimkiem dzierżawczym, jednak w języku pisanym czasami zostawia się oryginalną końcówkę.

Rzeczowniki zakończone w wymowie na samogłoskę nie dokładają kolejnej samogłoski z końcówki, tylko od razu doklejają kodę sylaby, natomiast w grupie spółgłoskowej ns nie dochodzi do uproszczenia, np. idealen /ˈidjɘn/ (ideały, nie: */ˈidjɘɛn/), idealens /ˈidjɘns/ (ideałów, nie: */ˈidjɘs/).

Najważniejsze rzeczowniki odmieniające się w ten sposób:

  • wszystkie rzeczowniki zakończone na -er oznaczające nazwy wykonawców czynności (żywotnych lub nie), niepochodzące od przymiotnika, np.:
    • däiger /ˈdejgɛɾ/ — koparka
    • mäiker /ˈmejkɛɾ/ — producent
    • läper /ˈlɛpɛɾ/ — biegacz
    • bäideler /ˈbejd(ɛ)lɛɾ/ — żebrak
    • räiter /ˈʁejtɛɾ/ — malarz, rysownik
    • ðäinster /ˈðɛnstɛɾ/ — serwer, usługodawca
    • vourer /ˈfowʁɛɾ/ — pot. żarłok
  • wszystkie rzeczowniki zakończone -el, -er, -en nienależące do pierwszej grupy i oznaczające nazwy ludzi i większości zwierząt, np.:
    • bäiver /ˈbejvɛɾ/ — bóbr
    • uäiðer /ˈwejðɛɾ/ — baran
    • sochtel /ˈsɔxtɛl/ — homoseksualista
    • kroupel /ˈkʁowpɛl/ — niepełnosprawny
    • outen /ˈowtǝn/ — wół
    • säien /ˈsejǝn/ — człowiek, osoba
  • rzeczowniki nazywające ludzi i pochodzące z łaciny lub greki, np.:
    • ideal /ˈidjɘ/ — ideał (osoba)
    • student /stuˈdɛnt/ — student (na uczelni wyższej)
    • ƨ̌urnalist /ʐuʁnaˈlist/ — dziennikarz
  • mała garść niesklasyfikowanych rzeczowników, np.:
    • king /kɛɲ/ — król
    • lǝuchling /ˈlɜxlɛɲ/ — kochanek
    • mën /mjɔn/ — mężczyzna

Deklinacja męska -s/-er

Niewielka grupa rzeczowników rodzaju męskiego. Często w liczbie mnogiej występują przegłosy. Zestaw końcówek zaprezentowano poniżej.

l. pojedyncza l. mnoga
(wariant 1) 		l. mnoga
(wariant 2)
M. (zero) -er […a] -er […ɛɾ]
B. -en […ən], (zero) -en […ɛn] -eren […ɾɛn]
C. -ǝ […ɘ], (zero) -ern […an] -erǝn […ɾɘn]
D. -s […s] -ers […as] -ers […ɛɾs]

W wariancie pierwszym obowiązkowe są następujące przegłosy:

  • a : ä,
  • ai/au/ǝu : äu,
  • o/ø/ou : ǝu.

Przykłady biorące wariant pierwszy liczby mnogiej:

  • hlaud /xlaw/ — chmura (l.mn. hläuder /ˈxlɜjda/)
  • haund /hawn/ — piec (l.mn. häunder /ˈhɜjnda/)
  • šat /ʃɑt/ — kot (l.mn. šäter /ˈʃɛta/)
  • często zapożyczone nazwy oznaczające ludzi, zazwyczaj profesje, np.:
    • deštor /dɛʃˈtoɾ/ — doktor (jako lekarz; l.mn. deštǝurer /dɛʃˈtɜʁa/, w formach trzysylabowych /ɾ/ : /ʁ/)
    • mentor /mɛnˈtoɾ/ — mentor (l.mn. mentǝurer /mɛnˈtɜʁa/, w formach trzysylabowych /ɾ/ : /ʁ/)
    • ƨ̌enial /ʒɛ'ɲal/ — geniusz (l.mn. ƨ̌eniäler /ʒɛ'ɲɛla/)
    • ƨ̌eneral /ʒɛnɛ'ʁal/ — generał (l.mn. ƨ̌eneräler /ʒɛnɛ'ʁɛla/)
    • deviant /dɛ'vjant/ — dewiant, wulg. kaleka, debil (l.mn. deviänter /dɛ'vjɛnta/)
    • veteran /vɛtɛ'ʁan/ — weteran (l.mn. veteräner /vɛtɛ'ʁɛna/)
  • niektóre pluralia tantum zakończone na -er, np.:
    • däurer /'dɜjʁa/ — drzwi
    • kǝuster /'kɜsta/ — koszta (zbiorowo)

Przykłady biorące wariant drugi liczby mnogiej:

  • fis /fɪs/ — ryba
  • lid /lid/ — człowiek (częściej w l.mn.)
  • sant /sɑnt/ — wulg. dupek

Deklinacja męska -en/-ne

Spora grupa rzeczowników, które pochodzą od przymiotników. Końcówki opisano poniżej.

l. pojedyncza l. mnoga
M. -er […ɛɾ] -ne […nɛ]
B. -en […ən] -en […ɛn]
C. -ǝm […ǝm] -ǝn […ɘn]
D. -en […ən] -ens […ɘs]

Jeżeli rzeczownik w mianowniku l.poj. już jest zakończony na n, to nie dokładamy kolejnego w mianowniku l.mn.

Do tej grupy należą przede wszystkim rzeczowniki "udające" imiesłowy, czasem też przymiotniki, czyli głównie zakończone w rdzeniu na -äns- oraz -(e)n-, rzadziej -d/t-, choć istnieją od tego wyjątki. Przykłady:

  • bäiänser /ˈbejɛnsɛɾ/ — książka
  • ëntbäindänser /antˈbɛndɛnsɛɾ/ — rodzina
  • ëntfoudener /antˈfowdnɛɾ/ — ukarany
  • fäingänser /ˈfejnɛnsɛɾ/ — palec
  • fouränser /'fowʁɛnsɛɾ/ — telefon
  • besøldichter /bɛˈsoldɪxtɛɾ/ — oskarżony
  • kander /ˈkɑndɛɾ/ — znajomy

Deklinacja żeńska -s/-en

Do deklinacji tej należą wszystkie rzeczowniki żeńskie. Warianty w liczbie pojedynczej zależą wyłącznie od tego, czy rzeczownik jest zakończony na -ǝ, czy też nie.

l. pojedyncza
(wariant 1) 		l. pojedyncza
(wariant 2) 		l. mnoga
M. (zero) -ǝ […ə] -en […ɛn]
B.
C. -ǝ […ɘ], (zero) -ǝ […ɘ] -ǝn […ɘn]
D. -s […s] -ǝs […əs] -ens […ɘs]

Wszystkie rzeczowniki z tej grupy mają końcówkę zerową w celowniku l.poj., jeśli tylko są poprzedzone rodzajnikiem określonym lub zaimkiem dzierżawczym, jednak w języku pisanym czasami zostawia się oryginalną końcówkę.

Należy zwrócić uwagę na to, że końcówkę -ǝ w formie podstawowej, tak samo i z doklejonym s w D. lp., należy wymawiać z dźwiękiem /ə/, a nie /ɘ/, jak w C. lp.

Przykłady rzeczowników:

  • moder /'mɔdɛr/ — matka
  • säinǝ /'sejnə/ — kobieta
  • kou /kow/ — krowa
  • souchǝ /'sowxə/ — wulg. suka (obraźliwie o kobiecie)
  • boukǝ /ˈbowkə/ — koza

Deklinacja nijaka -s/-en

Jest to najpowszechniejsza deklinacja w rodzaju nijakim. Zawiera kilka wariantów.

l. pojedyncza l. mnoga
M. (zero) -en […ɛn]
B.
C. -ǝ […ɘ], (zero) -ǝn […ɘn]
D. -s […s] -ens […ɘs]

Większość rzeczowników z tej grupy przybiera końcówkę zerową w celowniku l.poj., jeśli tylko są poprzedzone rodzajnikiem określonym lub zaimkiem dzierżawczym, jednak w języku pisanym czasami zostawia się oryginalną końcówkę.

Niektóre rzeczowniki z tej grupy kończą się w formie słownikowej na -ǝ (w rodzaju nijakim zawsze wymawiane jako /ə/). Wtedy końcówkę dopełniacza l,poj. dokleja się do całego tematu, tzn. obowiązuje końcówka -ǝs. W celowniku natomiast wymowa końcówki zależy od reguł gramatycznych rządzących się celownikiem w każdej innej sytuacji w tej deklinacji.

Poza wspomnianym wyżej wyjątkiem rzeczowniki zakończone w wymowie na samogłoskę nie dokładają kolejnej samogłoski z końcówki, tylko od razu doklejają kodę sylaby, natomiast w grupie spółgłoskowej ns nie dochodzi do uproszczenia, np. harten /an/ (serca, nie: */ˈaɛn/), hartens /ans/ (serc, nie: */as/).

W dopełniaczu l.poj. stosujemy wstawne ə czytane jak szwa, czyli /ə/, jeżeli temat rzeczownika kończy się na s lub ƨ, np. müiƨ /myz/ : müiƨəs /myzəs/.

Przykłady:

  • bäl /bɛl/ — piłka
  • boum /bowm/ — drzewo
  • berch /bɛɾx/ — góra
  • bäir /beχ/ — piwo
  • fai /faj/ — wojna
  • hart /a/ — serce
  • hrant /xɾɑnt/ — granica
  • hšond /xʃɔnt/ — ręka
  • ouhr /ow/ — ucho
  • oug /o/ — oko

Deklinacja nijaka -ens/-en

Zawarte są w niej przede wszystkim rzeczowniki odczasownikowe zakończone na -en /ɛn/ (tzw. deklinacja mieszana), choć do tego wariantu też się włącza parę innych rzeczowników, które w mianowniku mają końcówkę zerową.

l. pojedyncza
(wariant 1) 		l. pojedyncza
(wariant 2) 		l. mnoga
M. -en […ɛn] (zero) -en […ɛn]
B.
C. -en […ɛn] -ǝn […ɘn]
D. -ens […ɛns] -ens […ɛns] -ens […ɘs]

W celu rozróżnienia liczby pojedynczej i mnogiej zazwyczaj stosujemy rodzajnik, bez względu na określony bądź nieokreślony charakter rzeczownika.

Przykłady dla wariantu pierwszego:

  • händelen /ˈhɛndlɛn/ — handel, handlowanie
  • ëšen /ˈjɔʃɛn/ — jedzenie
  • läiven /ˈlevɛn/ — życie
  • häudänsen /ˈhɜjdɛnsɛn/ — zdrowie
  • hodeshoulden /hɔdˈzowdɛn/ — koniec, kończenie
  • houšänsen /ˈhowʂɛnsɛn/ — upał, gorąco
  • säimen /ˈsejmɛn/ — pływanie
  • räinen /ˈʁejnɛn/ — bieganie
  • häimen /ˈhejmɛn/ — dom

Kilka rzeczowników należących do wariantu drugiego (nie jest ich wiele):

  • täim /tejm/ — czas
  • hälþ /hɛθ/ — tu: pomoc
  • lǝuch /lɜx/ — miłość
  • nid /nɪt/ — bieda, potrzeba
  • šijeb /ˈʃijɛp/ — tu: odurzenie, urojenie (w przypadkach zależnych šijb- /ˈʃib…/)

W wariancie tym na południu Germanii można również stosować deklinację -en/-en.

Deklinacja nijaka -en/-en

Do tej deklinacji należy wąska grupa rzeczowników, których najlepiej nauczyć się na pamięć.

l. pojedyncza l. mnoga
M. (zero) -en […ɛn]
B.
C. -ǝn […ən] -ǝn […ɘn]
D. -en […ɛn] -ens […ɘs]

Przykłady:

  • bäir /bejχ/ — bar
  • fønch /fonx/ — iskra (może być też w grupie -s/-en)
  • hast /hɑst/ — nienawiść
  • hälþ /hɛθ/ — tu: połowa
  • houch /howx/ — pycha
  • hould /howt/ — korytarz
  • interest /aw̃tɛˈʁɛst/ — interes
  • klüb /klyp/ — klub
  • part /paɾt/ — parkiet
  • säd /sɛt/ — morze
  • uäil /wejl/ — tu: wola
  • Vørt /voɾt/ — Vørt, Wort (miasto w Germanii)
  • sträiv /stʁejf/ — ulica

Deklinacja nijaka -s/-er

Do tej deklinacji należy spora część rzeczowników, zazwyczaj przejmujących przegłosy w liczbie mnogiej.

l. pojedyncza l. mnoga
(wariant 1) 		l. mnoga
(wariant 2)
M. (zero) -er […a] -er […ɛɾ]
B.
C. -ǝ […ɘ], (zero) -ern […an] -erǝn […ɾɘn]
D. -s […s] -ers […as] -ers […ɛɾs]

Większość rzeczowników z tej grupy przybiera końcówkę zerową w celowniku l.poj., jeśli tylko są poprzedzone rodzajnikiem określonym lub zaimkiem dzierżawczym, jednak w języku pisanym czasami zostawia się oryginalną końcówkę.

W wariancie pierwszym obowiązkowe są następujące przegłosy:

  • a : ä,
  • ai/au/ǝu : äu,
  • o/ø/ou : ǝu.

Przykłady dla wariantu pierwszego:

  • børch /boɾx/ — zamek (l.mn. bǝurcher /ˈbɜɾxa/)
  • brand /bʁɑnt/ — pożar (l.mn. bränder /ˈbʁɛnda/)
  • brǝud /bʁɜt/ — pisklę (l.mn. bräuder /ˈbʁɜjda/)
  • fǝut /fɜt/ — stopa (l.mn. fäuter /ˈfɜjta/)
  • haump /(h)awm/ — biodro (l.mn. häumper /ˈhɜjmpa/)
  • haupt /aw/ — głowa (l.mn. häupter /ˈhɜjta/; zmiana wymowy rdzenia w l.mn.)
  • hørn /hoɾn/ — światło (l.mn. hǝurner /ˈhɜɾna/)
  • gesai /ksaj, gəˈsaj/ — twarz (l.mn. gesaier /ˈksaja, gəˈsaja/)
  • gesäid /ksejt, gəˈsejt/ — zadanie (l.mn. gesäider /ˈksejda, gəˈsejda/)
  • gǝud /gɜt/ — towar, dobro (l.mn. gäuder /ˈgɜjda/)
  • graund /gʁawn/ — podłoga, ziemia (l.mn. gräunder /ˈgʁɜjnda/)
  • hǝud /hɜt/ — czapka (l.mn. häuder /ˈhɜjda/)
  • hǝuk /hɜk/ — hak (l.mn. häuker /ˈhɜjka/)
  • haun /hawn/ — godzina (l.mn. häuner /ˈhɜjna/)
  • knauch /knawx/ — kość (l.mn. knäucher /ˈknɜjxa/)
  • lai /laj/ — światło (l.mn. laier /ˈlaja/)
  • lauch /lawx/ — czosnek (l.mn. läucher /ˈlɜjxa/)
  • maind /majnt/ — umysł (l.mn. mäunder /ˈmɜjnda/)
  • nøt /no/ — nos (l.mn. nǝuter /ˈnɜta/)
  • rand /ʁant/ — koło, brzeg, skraj (l.mn. ränder /ˈʁɛnda/)
  • said /sajd/ — strona (l.mn. saider /ˈsajda/)
  • säin /sən/ — obraz, zdjęcie (l.mn. säiner /ˈsejna/)
  • šørn /ʃɔɾn/ — ziarno (l.mn. šǝurner /ˈʃɜɾna/)
  • tǝul /tɜl/ — narzędzie (l.mn. täuler /ˈtɜjla/)
  • þaum /θawm/ — kciuk (l.mn. þäumer /ˈθɜjma/)
  • þørn /θoɾn/ — cierń (l.mn. þǝurner /ˈθɜɾna/)
  • uäi /wej/ — droga (l.mn. uäier /ˈweja/)
  • uindǝu /ˈwɪndɜ/ — okno (l.mn. uindäuer /wɪnˈdɜja/)
  • do tego spora część rzeczowników zapożyczonych z języków europejskich, głównie łaciny i greki, np.
    • diamond /ˈdjamɔnt/ — diament (l.mn. diamǝunder /djaˈmɜnda/)
    • operand /ɔpɛˈʁant/ — operator (l.mn. operänder /ɔpɛˈʁɛnda/)
    • šendom /ʃɛnˈdɔm/ — prezerwatywa, kondom (l.mn. šendǝumer /ʃɛnˈdɜma/)
    • šart /ʃaɾt/ — karta, mapa, bilet (l.mn. šärter /ʃɛɾta/)
    • respaund /ʁɛˈspawn/ — odpowiedź (l.mn. respäunder /ʁɛˈspɜjnda/)
    • klat /klɑt/ — klasa (l.mn. kläter /ˈklɛta/)
    • süisaid /syˈsajt/ — sukces (l.mn. süisaider /syˈsajda/)

Jest jeszcze specjalna grupa rzeczowników, które odmienia się w normalnych warunkach jak w deklinacji -s/-er, ale przechodzą do deklinacji -s/-en, jeśli określamy rzeczownik liczebnikiem:

  • däi /dej/ — dzień (l.mn. däier /ˈdeja/, też: däien /ˈdejɛn/)
  • maund /mawn/ — miesiąc (l.mn. mäunder /ˈmɜjnda/, też: maunden /ˈmawndɛn/)
  • nai /naj/ — noc (l.mn. naier /ˈnaja/, też: naien /ˈnajɛn/)
  • šeroun /ʃɛˈʁown/ — korona (jako waluta; l.mn. šerǝuner /ʃɛˈʁɜna/, też: šerounen /ʃɛˈʁownɛn/)
  • dodatkowo wszystkie podstawowe liczebniki wynoszące co najmniej 100:
    • hondärð /ˈhɔndɛɾθ/ — sto (l.mn. hondärðer /hɔnˈdɛɾða/, też: hondarðen /ˈhɔndaɾðɛn/)
    • þüƨänd /ˈθyzənt/ — tysiąc (l.mn. þüƨänder /θyˈzɛnda/, też: þüƨänden /ˈθyzəndɛn/)
    • milion /milˈjɔn/ — milion (l.mn. miliǝuner /milˈjɜna/, też: milionen /milˈjɔnɛn/)

Przykładami dla wariantu drugiego są głównie zapożyczenia z haureńskiego, czasem też niderlandzkiego i dolnoniemieckiego, np.:

  • blad /blɑt/ — liść, gazeta, płaska powierzchnia (l.mn. blader /ˈblɑder/)
  • fod /fɔt/ — wulg. cipa (o kobiecej pochwie; l.mn. foder /ˈfɔdɛr/)
  • hǝun /hɜn/ — kura (l.mn. hǝuner /ˈhɜnɛr/)
  • krüid /kʁyt/ — zioło (l.mn. krüider /ˈkʁydɛr/)
  • lad /lɑt/ — poprzeczka (l.mn. lader /ˈlɑdɛr/)
  • läm /lɛm/ — jagnię (l.mn. lämer /ˈlɛmɛr/)
  • pand /pɑnt/ — zakład, napiwek (l.mn. pander /ˈpɑndɛr/)
  • sad /sɑt/ — cień (l.mn. sader /ˈsɑdɛr/)
  • sant /sɑnt/ — wulg. gnój, dupek (o mężczyźnie; l.mn. santer /ˈsɑntɛr/)
  • veld /vɛlt/ — pole (l.mn. velder /ˈvɛldɛr/, częściej: velden /ˈvɛldɛn/)
  • do tego wszystkie rzeczowniki zakończone na -dom (niektóre mogą też przyjmować wariant pierwszy deklinacji), np.:
    • säichdom /ˈsejxdɔm/ — choroba (formalnie; l.mn. säichdomer /sejxˈdɔmɛr/)
    • räikdom /ˈʁejkdɔm/ — bogactwo, majątek (formalnie; l.mn. räikdomer /ʁejkˈdɔmɛr/)
    • gäuderdom /ˈgɜjdadɔm/ — dobrobyt (l.mn. gäuderdomer /gɜjdaˈdɔmɛr/, też: gäuderdǝumer /gɜjdaˈdɜma/)

Deklinacja nijaka nieregularna

W tej deklinacji znajdują się rzeczowniki, które mają nieprzewidywalne zmiany w rdzeniu lub mają końcówki odbiegające od standardowych. Większość z tych wyjątków stanowią kalki z języka haureńskiego lub regionalizmy z północno-zachodniej Germanii.

Drachten
(miasto w Haurenii) 		Drauchen
(miasto w Haurenii) 		Schouden
(kraina obejmująca m.in. Haurenię) 		koń strona woda jądro
(w anatomii, fizyce, przenośnie) 		dług, wina głowa godzina biodro
M.lp. = B.lp. Drachten /ˈdʁɑxtən/ Drauchen /ˈdʁawxən/ Schouden /ˈsxowdən/ hënel /ˈhanɛl/ pagëdel /paˈgadɛl/ drächel /ˈdʁɛxɛl/ høðen /ˈhoðən/ ðäls /ðɛs/ haupt /aw/ haun /awn/ haump /awm, hawm/
C.lp. hënel /ˈhanɛl/,
hënelǝ /ˈhanɛlɘ/ 		pagëdel /paˈgadɛl/,
pagëdelǝ /paˈgadɛlɘ/ 		drächel /ˈdʁɛxɛl/,
drächelǝ /ˈdʁɛxlɘ/ 		høðen /ˈhoðən/,
høðenǝ /ˈhoðnɘ/ 		ðäls /ðɛs/,
ðälsǝ /ˈðɛsɘ/ 		haun /awn/,
haunǝ /ˈhawnɘ/
D.lp. Drächten /ˈdʁɛxtən/ Dräuchen /ˈdʁɜjxən/ Schǝuden /ˈsxɜdən/,
Schoudens /ˈsxowdəns/ 		hënels /ˈhanɛls/ pagëdels /paˈgadɛls/ drächels /ˈdʁɛxɛls/ høðens /ˈhoðəns/ ðälsǝs /ˈðɛsǝs/ haupts /aws/ hauns /awns/ haumps /awms, hawms/
M.lm. = B.lm. blm blm blm hänel /ˈhɛnɛl/ pagädel /paˈgɛdɛl/ drächeln /ˈdʁɛxɛln/ hǝuðen /ˈhɜðən, ˈhɜðɛn/ ðǝunen /ˈðɜnɛn/ häupter /ˈhɜjta/ häuner /ˈhɜjna/ häumper /ˈhɜjmpa/
C.lm. häneln /ˈhɛnɛln/,
hänelǝn /ˈhɛnɛlɘn/ 		pagädeln /paˈgɛdɛln/ drächlǝn /ˈdʁɛxlɘn/ hǝuðǝn /ˈhɜðɘn/ ðǝunǝn /ˈðɜnɘn/ häuptern /ˈhɜjtan/ häunern /ˈhɜjnan/ häumpern /ˈhɜjmpan/
D.lm. hänels /ˈhɛnɛls/ pagädels /paˈgɛdɛls/ drächlens /ˈdʁɛxlɘs/ hǝuðens /ˈhɜðɘs/ ðǝunens /ˈðɜnɘs/ häupters /ˈhɜjtas/ häuners /ˈhɜjnas/ häumpers /ˈhɜjmpas/


Forma dzierżawcza

Istnieje pewna grupa rzeczowników, która w roli dopełniacza przyjmuje specjalną formę gramatyczną zwaną formą dzierżawczą. Do tej grupy nalezą przede wszystkim imiona, marki i nazwy geograficzne.

Zasady tworzenia

Formę dzierżawczą tworzymy w jeden z dwóch sposobów:

  • Jeżeli rzeczownik m.in. zawiera w temacie o, ø, a, au, to temat ulega przegłosowi zgodnie z zasadami w deklinacjach -s/-er i dodaje się końcówkę -er […a] (ewentualnie zmienia się końcowe -en […ən] na -n- […n…]) np.:
    • Tom /tɔm/ (imię męskie) — Tǝumer /ˈtɜma/ (Toma, D.lp.);
    • Matias /ˈmatjas/ (imię męskie) — Matiäser /maˈtjɛsa/ (Matiasa, D.lp.);
    • Drauchen /ˈdʁawxən/ (Drauchen, miasto w Haurenii) — Dräuchner /ˈdʁɜjxna/ (draucheński);
    • Vørt /voɾt/ (Wort, miasto w Germanii) — Vǝurter /ˈvɜɾta/ (worcki).
  • Czasami dodaje się końcówkę -er […ɛɾ], np.:
    • Schouden /ˈsxowdən/ (Schoden, region obejmujący m.in. Haurenię) — Schoudner /ˈsxowdnɛɾ/ (schodeński)
    • Houchen /ˈhowxən/ (Houchen, miasto w Haurenii) — Houchner /ˈhowxnɛɾ/ (houcheński)
  • Jeżeli zaś rzeczownik jest rodzaju żeńskiego, to dodaje się końcówkę -en […ɛn] (ewentualnie odcina się końcowe -ǝ […ə]), np.:
    • Hëinǝ /ˈhajnə/ (imię żeńskie) — Hëinen /ˈhajnɛn/ (Heinǝ, D.lp.).

Nie wszystkie rzeczowniki własne mogą tworzyć formy dzierżawcze. Przykłady: Hëister /ˈhajstɛɾ/ (imię męskie).

Zastosowanie

Formę dzierżawczą stosujemy głównie w celu wyrażania stałej przynależności, dotyczy to również pewnych stałych kolokacji. Przykłady:

  • ðes iš Hounärder häimen. — To jest dom Hounärda (Hounärd kupił ten dom), ale: ðes iš ðes häimen Hounärds. — To jest dom Hounärda (Hounärd tymczasowo przebywa w tym domu);
  • Säch Hëinen mäunder son. — Widziałem już pieniądze Hëinǝ (pieniądze Hëinǝ stanowią jej majątek), ale: Säch ðene mäunder Hëinǝs son. — Widziałem już pieniądze Hëinǝ (Hëinǝ pokazuje swoją kolekcję numizmatyczną);
  • Harstener läiv — Ciało Chrystusa (element Eucharystii), ale: ðes läichǝ Harstens — ciało Harstena (wrażliwe, słabe, wilgotne itp.).

Forma dzierżawcza często stanowi też część nazwy pewnej instytucji lub lokalizacji. Przykłady:

  • Houchner räinstad — Rynek Główny w Houchen, ale: räinstad Houchens — jeden z rynków położonych w Houchen;
  • Drächtner þläiden — Sąd Okręgowy w Drachten, ale: þläiden Drächten — jeden z sądów położonych w Drachten;
  • Schoudner pärch — Narodowy Park Schodeński, ale: pärch Schoudens — jeden z parków (miejskich, naukowych, sportowych itd.) położonych w pewnym rejonie Schodenu.

Forma wołaczowa

Nie wyróżnia się w języku astralogermańskim wołacza jako osobnego przypadka, jednak specjalna forma rzeczownikowa zwana formą wołaczową pełni tę funkcję w niektórych przypadkach. Takie formy tworzy się niemal wyłącznie dla imion i nazw istot.

Zasady tworzenia

Formę wołaczową tworzymy poprzez dodanie końcówki -e […ɛ] (ewentualnie odcina się końcowe -ǝ […ə]), np.:

  • Hounärd /ˈhownɛɾt/ (imię męskie) — Hounärde /ˈhownɛɾdɛ/ (Hounärdzie!),
  • Houš /howʂ/ (Bóg) — Houše /ˈhowʂɛ/ (Boże!),
  • Hëinǝ /ˈhajnə/ (imię żeńskie) — Hëine /ˈhajnɛ/ (Heinǝ!).

Zastosowanie

Forma wołaczową stosuje się przede wszystkim w języku pisanym, zwłaszcza w tekstach religijnych, w literaturze pięknej czy w bardzo formalnej korespondencji. Praktycznie ona nie występuje w języku potocznym i zazwyczaj można ją zastąpić mianownikiem. Przykłady:

  • Houše, hou þu bist? — Boże, gdzie Ty jesteś?
  • Loutene Hautere, ðes fraien ät manǝm said iš. — Szanowna Pani Hauter, cała przyjemność po mojej stronie. (w germańskim w sytuacjach formalnych zawsze zwracamy się po imieniu, nie po nazwisku)
  • O, Hëine, houne šijne ougen þu häðst! — O, Hëinǝ, jakie ty masz śliczne oczy!

Rodzaj gramatyczny

W języku astralogermańskim istnieją trzy rodzaje gramatyczne: rodzaj męski, żeński i nijaki. Podział ten obowiązuje również w liczbie mnogiej, przy czym w takim wypadku formy dla rodzaju żeńskiego i nijakiego są synkretyczne. Pomimo to a-germański ma łatwiejszy niż w wielu innych językach z rodziny germańskiej sposób determinacji rodzaju rzeczownika. Rodzaj w liczbie pojedynczej jest jednoznacznie wskazywany poprzez rodzajnik, przymiotnik lub zaimek przymiotny w mianowniku lub bierniku.

Rzeczownik jest rodzaju męskiego, jeśli:

  • opisuje on osobę płci męskiej, czasami też o niesprecyzowanej płci, np. ðer mën (mężczyzna), ðer brouð (brat), ðer king (król; też o kobiecie)
  • jest on zakończony na -er i opisuje zawód lub wykonawcę czynności, bez względu na płeć, ðer bäiker (piekarz; też o kobiecie), ðer fijchtenstränchler (policjant; też o kobiecie);
  • opisuje on niektóre zwierzęta, zwłaszcza domowe, np. ðer šat (kot), ðer haund (pies), ale: ðes hënel (koń), ðes suäin (świnia);
  • jest on zakończony na -er i odmienia się przymiotnikowo, niezależnie od znaczenia, np. ðer fouränser (telefon), ðer ëntbäindänser (rodzina), ðer kindänser (dziecko);
  • jest on utworzony od czasownika za pomocą formantu zerowego, np. ðer slou (sen), ðer ërlei (ulga), ðer spouch (mowa);
  • opisuje on zjawiska naturalne, np. ðer hlaud (chmura), ðer fai (ogień);
  • występuje on tylko w liczbie mnogiej i od dawna nie istnieje odpowiednik w liczbie pojedynczej, np. ðe(ne) däurer (drzwi; B. ðen(en) däuren), ðe(ne) spouren (lejce; B. ðen(en) spourǝn), ale: ðe(ne) mäunder (pieniądze; =B.), ðe(ne) remouren (wyrzuty sumienia; =B.).

Rzeczownik jest rodzaju żeńskiego, jeśli:

  • opisuje on osobę płci żeńskiej, np. ðe säinǝ (kobieta), ðe moder (matka), ðe häimǝ (córka);
  • opisuje on żeńskie nazwy zwierząt, np. ðe souǝ (locha), ðe kou (krowa), ðe mäirǝ (klacz).

Warto tutaj zaznaczyć, że w języku astralogermańskim, w przeciwieństwie do wielu innych języków europejskich, bardzo rzadko tworzymy formy żeńskie na podstawie form męskich, a jeżeli już, to tylko poprzez dodanie -säinǝ do męskiej formy rzeczownika (z odciętą częścią -mën, jeśli ona wystąpiła). Najczęściej używa się dokładnie tych samych form dla żeńskich odpowiedników co dla męskich (włącznie z rodzajem męskim rzeczownika!), Przykłady: ðer king (król; też o kobiecie), ðer instrüišänser (nauczyciel; też o kobiecie), ale: ðer händelmën — ðe händelsäinǝ (handlarz; też o kobiecie).

Pozostałe rzeczowniki, które trudno zaklasyfikować do którejś z poprzednich grup, prawie zawsze są rodzaju nijakiego.

Przymiotnik

Przymiotnik w języku agermańskim odmienia się przez liczby, przypadki i rodzaje. W przeciwieństwie do np. języka niemieckiego astralogermański przymiotnik nie uzależnia swoich końcówek fleksyjnych od obecności zaimków lub rodzajników, jednak trudność uczącym się astralogermańskiego może sprawić mnogość reguł i wyjątków rządzących doborem odpowiednich końcówek.

Odmiana przymiotnika

Odmianę przymiotnika najlepiej da się pokazać, skupiając się na odmianie regularnej stanowiącą "bazę", a potem omawiać konkretne grupy odchyleń od standardowych reguł. Rozważamy tutaj wyłącznie przypadek, gdy przymiotnik pełni funkcję przydawki. Mogą być też wspomniane części mowy niż przymiotniki, które odmieniają się przymiotnikowo, np. imiesłowy, zaimki, liczebniki.

Odmiana regularna przymiotnika

Większość przymiotników odmienia się według schematu podanego na przykładzie przymiotnika gəud (dobry):

r.męski r.nijaki r.żeński
l.poj. M. gəud /gɜt/ gəudes, gəud’s /gɜts/ gəude /ˈgɜdɛ/
B. gəudən /ˈgɜdən/
D. gəudes /ˈgɜdɛs/
C. gəudəm /ˈgɜdəm/
l.mn. M. gəudne /ˈgɜdnɛ/ gəudne /ˈgɜdnɛ/
B. gəuden /ˈgɜdɛn/
D. gəudens /ˈgɜdɘs/
C. gəudən /ˈgɜdən/

Wariant pisowni końcówki r. nijakiego w M.lp. -’s jest spotykany częściej w języku potocznym niż w języku ogólnym, lecz coraz częściej normatywiści klasyfikują taką pisownię jako pełnoprawny wariant. Tego wariantu nie można stosować, gdy przymiotnik kończy się w rdzeniu na s, š, ƨ bądź ƨ̌, np. rouƨ /ʁowz/ — różany (r. nijaki rouƨes /ˈʁowzəs/),

Końcówka w M. i B.mn. -e zamiast -ne

Przymiotnik w liczbie mnogiej zazwyczaj kończy się na -ne, jednak jest kilka grup wyrazów, dla których spójka -n- zostaje odrzucona:

  • przymiotniki, których rdzeń kończy się na -n (dla części przymiotników z tej grupy dodatkowo odrzuca się -e- w temacie), np.:
    • hoden /ˈhɔdɛn/ — biały (M.lm. hodene),
    • goulden /ˈgowdɛn/ — złoty (M.lm. gouldene);
  • wszystkie przymiotniki w stopniu wyższym, np.:
    • šelourener /ʃɛˈlowχənɛɾ/ — bardziej kolorowy (M.lm. šelourenere),
    • houer /ˈhowɛɾ/ — wyższy (M.lm. houere);
  • przymiotniki w stopniu najwyższym, lecz odrzucanie nie jest obligatoryjne, jeżeli rdzeń kończy się na -est zamiast -st, np.:
    • šelourenst /ʃɛˈlowχənst/ — najbardziej kolorowy (M.lm. šelourenste),
    • houest /ˈhowɛst/ — najwyższy (M.lm. houeste, też: houestne);
  • liczebniki porządkowe, np.:
    • fouter /ˈfowtɛɾ/ — czwarty (M.lm. foute),
    • tünter /ˈtyntɛɾ/ — dziesiąty (M.lm. tünte);
  • przymiotniki zakończone m.in. na -ƨäm, -er, -ent, np.:
    • fäirƨäm /ˈfeʁzəm/ — straszny (M.lm. fäirƨäme),
    • räiskent /ˈʁejʂɛnt/ — ryzykowny (M.lm. räiskente);
  • mała grupa często występujących krótkich przymiotników, zwłaszcza tych opisujących ilość, np.:
    • houder /ˈhowdɛɾ/ — cały (M.lm. houde),
    • ring /ʁɛw̃/ — mało (np. mało jabłek, M.lm. ringe /ˈʁɛɲɛ/),
    • hrout /xɾowt/ — dużo (np. dużo jabłek, M.lm. hroute).

Usuwanie -e- z rdzenia przymiotnika

W grupie przymiotników, których temat jest zakończony na -en […ən], zdarza się, że we wszystkich formach zależnych odrzucone zostaje -e- będące ostatnią samogłoską rdzenia. Nie ma jednej precyzyjnej reguły, kiedy należy zostawiać -e-, a kiedy nie. Odrzucanie -e- pociąga za sobą fakt, że w rodzaju nijakim nie jest dopuszczalna końcówka -’s.

Zazwyczaj -e- odrzucamy w przymiotnikach, które pochodzą od imiesłowu biernego i dziś przyjmują inne znaczenie niż odpowiadający czasownik, np.:

  • šijen /ˈʃijən/ — ładny, przystojny (M.lm. šijne /ˈʃinɛ/),
  • fraien /ˈfʁajən/ — zadowolony (M.lm. fraine),
  • fouchen /ˈfowxən/ — wulg. pierdolony, jebany (M.lm. fouchne).

Zazwyczaj -e- zostawiamy w przymiotnikach, które przed końcówką -en […ən] posiadają spółgłoskę r, l, m, n, a także we wszystkich imiesłowach biernych, np.:

  • šelouren /ʃɛˈlowχən/ — kolorowy (M.lm. šelourene /ʃɛˈlowχɛnɛ/),
  • vourspoulen /ˈfoɾˌspowlǝn/ — przykładowy (M.lm. vourspoulene),
  • frouren /ˈfowxən/ — zamrożony (M.lm. frourene).

Końcówka w M.lp. -er zamiast zerowej

Nie wszystkie przymiotniki w formie podstawowej wykazują brak końcówki. Jest kilka grup przymiotników, dla których można się spodziewać, że forma M.lp. dla rodzaju męskiego przyjmie nienależącą do rdzenia końcówkę -er […ɛɾ]:

  • wszystkie imiesłowy czynne (to nie mogą być przymiotniki z końcówką -äns ani rzeczowniki z końcówką -änser!), np.:
    • mäikänser /ˈmejkɛnsɛɾ/ — robiący, wykonujący,
    • ëušänser /ˈjɔwʃɛnsɛɾ/ — jedzący;
  • liczebniki porządkowe (poza 1 i 2), np.:
    • fouter /ˈfowtɛɾ/ — czwarty,
    • tünter /ˈtyntɛɾ/ — dziesiąty;
  • niektóre zaimki oraz przymiotniki oznaczające ilość lub jakość, np.:
    • houer /ˈhowɛɾ/ — jaki, też: ile,
    • ðǝuner /ˈðɜnɛɾ/ — tamten,
    • hamänsäier /ˈhamənsejɛɾ/ — taki sam;
  • krótkie przymiotniki zawierające w rdzeniu dyftong (wtedy -er wymawiamy jak […a]), np.:
    • bräuder /ˈbʁɜjda/ — szeroki,
    • häuder /ˈhɜjda/ — zdrowy;
  • nieliczne krótkie przymiotniki, np.:
    • houder /ˈhowdɛɾ/ — cały,
    • hauner /ˈhawnɛɾ/ — gotowy.

W pozycji orzecznikowej wszystkie przymiotniki zakończone na -er tracą tę końcówkę, np.:

  • Bist hauen? — Czy jesteś gotowy/gotowa?
  • ðener fløch bräud iš. — Ta rzeka jest szeroka.
  • Bin fout. — Jestem czwarty.

Końcówka w M.lp. -es lub -i zamiast zerowej

Część przymiotników pochodzących od nazw narodowości przyjmuje specjalną formę podstawową przymiotnika, to samo się tyczy niektórych z form zależnych.

Przy stosowaniu końcówki -es […ɛs] zamienia się końcówka rodzaju żeńskiego i nijakiego również na -es […ɛs]. Przykłady:

  • ƨ̌ermanes /ʒɛʁˈmanɛs/ — germański, germańska (tylko w odniesieniui do Germanii),
  • astrales /astˈʁalɛs/ — astralski, astralska (w odniesieniu do Astralu).

Przy stosowaniu końcówki -i […i] zmienia się końcówka rodzaju nijakiego na -es […ɛs] i zmienia się końcówka M.lm. na -ene […ɛnɛ]. Przykłady:

  • polniši /ˈpɔlniʃi/ — polski (M.lm. polnišene),
  • dutši /ˈdutʃi/ — niemiecki (M.lm. dutšene).

Końcówka zerowa w M.lp. rodzaju nijakiego

Istnieją grupy przymiotników, która w rodzaju nijakim nie dostaje żadnej końcówki zamiast końcówki -es bądź -’s:

  • przymiotniki, które mają funkcję kategoryzującą, a nie opisową, np.:
    • liderhedlich raien — prawo cywilne,
    • naþüral litärüi — liczba naturalna;
  • imiesłowy bierne, np.:
    • ërbouden frøcht — zakazany owoc,
    • outsoulden häimen — sprzedany dom.

Przymiotniki nieodmienne

Istnieje bardzo mała grupa rzeczowników, która się nie odmienia ani przez przypadki, ani przez liczby, ani przez rodzaje:

  • przymiotniki, których rdzeń kończy się na -er […a], np.
    • jäbesdäier /jɛbɛsˈdeja/ — codzienny,
    • jäbesnaier /jɛbɛsˈnaja/ — conocny;
  • przymiotniki pochodzenia obcego, które kończą się na samogłoskę, np.:
    • khaki /ˈkxaki/ — khaki (kolor),
    • lila /ˈlila/ — lila (kolor).

Rodzajnik

W języku germańskim istnieje wyłącznie rodzajnik określony. Jego zastosowanie w stosunku do innych języków germańskich przede wszystkim różni się tym, że gramatyczna funkcja rodzajnika określonego odgrywa sporą rolę w porównaniu do roli semantycznej (zaznaczanie określoności).

Odmiana

Rodzajnik astralogermański odmienia się przez liczbę i rodzaj. Tabelę odmiany przedstawiono poniżej.

r.męski r.nijaki r.żeński
l.poj. M. ðer [ðɛɾ] ðes [ðɛs, ðəs] [1] ðe [ðɛ]
B. ðən [ðən]
D. ðes [ðɛs]
C. ðəm [ðəm]
l.mn. M. ðene [ðɛnɛ, ðnɛ], ðe [ðɛ] [2] ðene [ˈðɛnɛ, ðnɛ], ðe [ðɛ] [2]
B. ðenen [ˈðɛnɛn, ðnɛn], ðen [ðən] [2]
D. ðens [ðɘs]
C. ðən [ðɘn]
  1. ↑ drugi z wymienionych wariantów wymowy jest częstszy, lecz mniej oficjalny
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 pierwsza forma jest bardziej oficjalna, a druga bardziej potoczna

Zastosowania

Poniżej zostały zaprezentowane najważniejsze zastosowania rodzajnika określonego.

Wskazywanie określoności

Rodzajnik określony stosuje się, jeżeli rozmówcy znany jest przedmiot, który należy określić. Przykłady:

  • ðes täirenel təu hod iš. — (Ten) kapelusz jest za duży.
  • Outbräing ðǝn haund jäbes naien. — Wyprowadzam (swojego) psa co wieczór.
  • Son räið ðǝn bäiänsen. — Przeczytałam już książkę (tę, którą miałam przeczytać).
  • ðer mǝun iš houder. — Księżyc jest w pełni.

Rodzajnik określony z reguły pomijany jest przed znaczną większością nazw własnych, przede wszystkim dotyczy to imion i nazw geograficznych, a także przed nazwami dni tygodnia i miesięcy. Przykłady:

  • Näichstesdäi fäirǝn ät bräudesland. — Jutro lecimy do Stanów Zjednoczonych.
  • Varšuvǝ säch läit ät Uäitelǝ. — Warszawa leży nad Wisłą.
  • ät foutǝmdäi häiǝn ät ðes tärchen. — W czwartek idziemy na targ.

Rodzajnik pomija się też w przypadku, gdy fraza rzeczownikowa zawiera już rodzajnik określony. Przykłady:

  • ðesdäi häðǝn hølden Däi ðes oinheds. — Dzisiaj obchodzimy Dzień Jedności.
  • Dächrander ðes vourstanden brouchen iš. — Rower szefa jest zepsuty.
  • Hlendǝn ðäisternis ðes mǝuns. — Obserwujemy zaćmienie Księżyca.

Rodzajnik określony pomijany jest również wtedy, gdy fraza rzeczownikowa zawiera już jakiś determinant, np. zaimek wskazujący, zaimek dzierżawczy. Jako determinant, W przeciwieństwie do wielu innych języków germańskich, zaliczają się również liczebniki porządkowe. Przykłady:

  • Man mën likt däiren. — Mój mąż lubi zwierzęta.
  • Hšejne tächten mins fäilen. — Podobają mi się tamte spodnie.
  • Säþ ät foutǝm räi. — Siedzę w czwartym rzędzie.

Ogólne pojęcia

Jeżeli rzeczownik wyraża pewien postulat, definicję, uogólnienie, założenie itp. i nie jest on w tym kontekście policzalny, to należy przed nim dodać rodzajnik określony. Przykłady:

  • ðes lǝuch iš šijn's filen. — Miłość jest pięknym uczuciem.
  • Hat hou fäir rachtäns uoð ðǝm dächrander. — Nie cierpię jeździć rowerem do pracy.
  • Män šodet ëšen soup uoð ðǝm loupel. — Zupę je się łyżką.
  • ðes uøcher anhand ðes ƨ̌ermanes raiens þrout ðǝm onfourenisǝ. — Lichwa zgodnie z germańskim prawem jest zagrożona karą pozbawienia wolności.

Konstrukcje o znaczeniu okolicznikowym

W języku astralogermańskim często zdarza się, że pewne konstrukcje, które w językach indoeuropejskich wyraża się za pomocą przyimków, należy wyrazić wyłącznie za pomocą odmiany przez przypadki. Taką funkcję rzeczownika należy zasygnalizować użyciem rodzajnika określonego. Przykłady:

  • Four uoð ðǝm fäiränsǝm ðes Varšuvǝs ðǝm Berlinǝ høldent säite häuner. — Podróż samochodem z Warszawy do Berlina trwa ponad 6 godzin.
  • Häidendäi onderštivt hou däier ðes orštesdäis ðǝm füintǝmdäi. — Przez dni robocze rozumie się dni od poniedziałku do piątku.

Rzeczowniki nieodmienne w przypadkach zależnych

Istnieje pewna grupa rzeczowników (głównie skrótowce i nazwy własne pochodzenia obcego), która w dopełniaczu i/lub celowniku nie przyjmuje żadnej końcówki i nie można by było wskazać przypadka rzeczownika bez jego dookreślenia w postaci rodzajnika. Przykłady:

  • Ränchen ðes Ƨ̌PL hodeshoulden ’š. — Zakończyły się rządy Ƨ̌PL-u (Germańskiej Partii Obywatelskiej, a-germ. Ƨ̌ermanes Partäien ðens Liders).
  • Seëntǝn ät ðǝm Casablanca däche jäiren kouräns. — Byliśmy w Casablance dwa lata temu.

Sytuacje, które pozwalają uniknąć niejednoznaczności

Często używa się rodzajnika określonego, by usunąć jednoznaczność w zdaniu.

Zaimek

Zaimki w języku astralogermańskim funkcjonują podobnie jak w innych językach germańskich, jednak istnieją pewne innowacje, które nie są odnotowywane nawet w wielu innych językach indoeuropejskich.

Zaimek osobowy

Zaimki osobowe odmieniają się przez liczby, przypadki i rodzaje. Zaimki te nie są tak często stosowane jak w innych językach germańskich, ponieważ jeżeli zaimek osobowy (osoba pierwsza lub druga) jest podmiotem zdania, to jest on najczęściej omijany. Poniższa tabela prezentuje odmianę zaimków osobowych.

(ja) (ty) (my, r.męski) (my, r.żeński i r.nijaki) (wy, r.męski) (wy, r.żeński i r.nijaki) (on) (ono) (ona) (oni, r.męski) (one, r.żeński i r.nijaki)
M. ichs /ˈiks/[1] þu /ˈθu, θə/[2] —[3] ër /aχ, aʁ/[4] ðes /ðɛs, ðɛz/[4] ërne, ’rne /ʁnɛ, ˈaʁnɛ/[5] ërnen, ’rnen /ʁnɛn, ˈaʁnɛn/[5]
B. min /mɪn, mɘ/[6] däch /dɛx, dəx/
jə /jə/[6][7] 		ounən /ˈownɘn/ ounen /ˈownɛn/ häþən /ˈhɛθɘn/ häþen /ˈhɛθɛn/ hin /hjɛn/ hinən /ˈhjɛnɘn/ hinen /ˈhjɛnɛn/
C. min /mɪn/
minə /ˈmɛnɘ/[8] 		däch /dɛx/
dächə /ˈdɛxɘ/[8] 		ounən /ˈownɘn/ häþən /ˈhɛθɘn/ him /hjɛm/
hinə /ˈhjɛnɘ/[8] 		ërnə, ’rnə /ʁnɘ, ˈaʁnɘ/[5] hinən /ˈhjɛnɘn/
C. (przed czasownikiem) mins /mɘs, mɘz/[4] dächs /dɛks, dɛgz/[4] ounəns /ˈownəs, ownz/[4] häþəns /ˈhɛθəs, hɛðz/[4] hins /hjɛns, hjɛnz/[4] ërnəs /ʁnɘs, ʁnɘz/[4]
’rnəs /ˈaʁnəs, aʁnz/[4][5] 		hinəns /ˈhjɛnəs, hjɛnz/[4]
D. mines /ˈmɛnɛs/ däches /ˈdɛxɛs/ ounens /ˈownɘs/ häþens /ˈhɛθɘs/ hines /ˈhjɛnɛs/ ërnes /ˈaʁnɛs/ hinens /ˈhjɛnɘs/
  1. ↑ zaimek ten występuje tylko w postaci akcentowanej, w pozostałych przypadkach jest on omijany
  2. ↑ zaimek ten występuje prawie zawsze tylko w postaci akcentowanej, w pozostałych przypadkach jest on omijany, z wyjątkiem utartych kolokacji, np. þu bist (jesteś)
  3. ↑ podane zaimki nie istnieją w mianowniku; zamiast nich stosuje się tzw. konstrukcję pseudoergatywną, np. ounən häðt (my mamy)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 4,9 drugi z wariantów wymowy stosuje się przed samogłoską
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 pierwszy wariant wymowy jest częstszy, lecz mniej oficjalny; w nieoficjalnych tekstach można spotkać pisownię podaną tu jako drugą
  6. ↑ 6,0 6,1 drugi wariant wymowy jest dopuszczalny w języku potocznym
  7. ↑ drugi z wariantów jest stosowany głownie w celu zachowania płynności wymowy, np. ləuch jə (kocham cię) brzmi lepiej niż ləuch däch, a także w języku literackim
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 drugi z wariantów stanowi postać akcentowaną, a także występuje dość często w języku pisanym

Uwaga: na północy Germanii można również spotkać zaimki w 3.os.mn. z rdzeniem w przypadkach zależnych ërn-/’rn- zamiast z rdzeniem hin-.

W języku agermańskim uzgadnianie rodzaju zaimka w liczbie mnogiej następuje w następujący sposób:

  • jeżeli wszystkie osoby i rzeczy wskazywane przez zaimek mają gramatyczny (nie naturalny!) rodzaj męski, to zaimek przyjmuje rodzaj męski,
  • w pozostałych przypadkach zaimek przyjmuje rodzaj żeński, nawet jeżeli w gronie osób i rzeczy wskazywanych przez zaimek znajduje się choć jeden obiekt posiadający gramatyczny rodzaj męski.

Jeżeli płeć osoby wskazywanej przez zaimek jest nieistotna dla nadawcy (generalizacja) lub jest trudna do ustalenia, to za domyślne przyjmuje się zaimki w rodzaju męskim, np.:

  • Mins ðäint ër þäin iš. — Ten człowiek wydaje mi się szczupły.

Warto również zwrócić uwagę na fakt, że w języku astralogermańskim nie istnieje pojęcie formy grzecznościowej, do wszystkich zwracamy się per þu lub per häþən/häþen (zaimki drugoosobowe), taki stan rzeczy obowiązuje od co najmniej XV wieku (tzw. wykanie w czasownikach przetrwało w języku ogólnym do końca XVII wieku). Grzeczność w języku astralogermańskim wyraża się poprzez łagodną intonację głosu, odpowiednią mimikę twarzy oraz poprzez używanie bardziej formalnego języka.

Liczebnik

W języku astralogermańskim liczebnik posiada dużo cech wspólnych z innymi językami germańskimi, jednak występują również rzucające się w oczy innowacje.

Liczebnik główny

Wszystkie liczebniki osobowe w języku astralogermańskim, w przeciwieństwie do wielu innych języków germańskich, posiadają fleksję. Dodatkowo doszło do wielu wyrównań analogicznych oraz wpływów substratów m.in. haureńskiego, szemierskiego i leńchszańskiego, tak że nawet liczebniki 6, 7 i 8 nie są odziedziczone, tylko zapożyczone z języka szemierskiego. Generalnie liczebniki osobowe przyjmują dwie postaci: izolowaną i rzeczownikową.

Liczebniki w postaci izolowanej

Liczebników izolowanych używamy m.in. przy wyliczaniu, podawaniu numerów (np. linii autobusowych), podawaniu czasu o niepełnej godzinie oraz wszędzie indziej, gdzie liczebnikowi nie towarzyszy rzeczownik.

Podstawowe formy liczebników zostały podane w tabeli poniżej.

1 oin /ɔjn/ 8 mäit /mejt/
2 däch /dɛx/ 9 nün /nyn/
3 þi /θi/ 10 tün /tyn/
4 fou /fow/ 100 hondärð /ˈhɔndɛɾθ/
5 füint /fynt/ 1 000 þüƨänd /ˈθyzənt/
6 säit /sejt/ 1 000 000 milion /milˈjɔn/
7 tärd /teɾt/ 1 000 000 000 miliard /milˈjaɾt/

Liczebniki od 11-19 tworzy się, łącząc liczebnik 1-9 z liczebnikiem 10 (tün), przy czym liczebnik 3 przyjmuje postać þärd- /θeɾt…/, natomiast zbiegające się głoski [t] są czytane pojedynczo, a nie podwójnie, np. 15 to füinttün /ˈfyntyn/.

Pełne dziesiątki od 20 wzwyż tworzy się natomiast, łącząc liczebnik 2-9 z końcówką -täch /…təx/, przy czym zachowana jest uwaga dla liczebnika 3 i zbiegania się głosek [t], np. 70 to tärdtäch /ˈteɾtəx/.

Dla pełnych setek i tysięcy zasada jest analogiczna, jedynie dołącza się liczebniki 100 i 1000, np. 4000 to fouþüƨänd.

Liczebniki złożone, czyli takie, które albo:

  • są z przedziału 21-9999 oraz mają przynajmniej dwie cyfry znaczące,
  • wynoszą 10000 i więcej, z wyłączeniem jednego miliona, jednego miliarda itd.,

tworzy się, po prostu składając kolejne części liczebnika, przy czym w przypadku tysięcy, milionów, miliardów itd. należy dodać końcówkę liczby mnogiej -en /…ɛn/ oraz umieścić poprzedzający człon w formie rzeczownikowej, jeżeli on w całości opisuje człon oznaczający tysiące, miliony, miliardy itd. (tzw. uzgodnienie).

Zbiorcze przykłady:

  • dächtäch þi — 23
  • tärdþüƨänd fouhondärð — 7 400
  • dächtüne þüƨänden — 12 000
  • þärdtäch þi þüƨänden — 23 000
  • þärde milionen — 3 000 000
  • dächtäch oin milionen — 21 000 000
  • foue milionen säithondärð füinttäch þi þüƨänden hondärð dächtäch säit — 4 653 127

Liczebniki w formie rzeczownikowej

Liczebniki w formie rzeczownikowej stosuje się, by opisać liczbę obiektów wyrażonych rzeczownikiem. Liczebniki takie należy odmieniać przez przypadki i rodzaje.

Odmiana liczebnika oin (jeden) została podana w tabeli poniżej. Należy pamiętać, że w a-germańskim bardzo często pomija się liczebnik oin, zwłaszcza w mowie potocznej.

r.męski r.nijaki r.żeński
M. oin /ɔjn/ oines /ɔjns, ɔjnz/[1] oines /ɔjns, ɔjnz/[1], oine /ˈɔjnɛ/ [2]
B. oinən /ˈɔjnən/
D. oines /ˈɔjnɛs/
C. oinəm /ˈɔjnəm/
  1. ↑ 1,0 1,1 drugi z wariantów wymowy jest stosowany w przypadku łączenia międzywyrazowego
  2. ↑ pierwszy z wymienionych wariantów jest wzorcowy, lecz bardzo rzadko używany w języku potocznym

W przypadku innych liczebników odmiana wygląda tak, jak pokazano poniżej na przykładzie liczebnika fou (cztery).

r.męski r.nijaki + r.żeński
M. foue /ˈfowɛ/
B. fouen /ˈfowɛn/ foue /ˈfowɛ/
D. fouens /ˈfowɘs/
C. fouən /ˈfowɘn/

Tematy liczebników rzeczownikowych są brane bezpośrednio od tematów liczebników izolowanych z zastrzeżeniem tego, że liczba 3 przyjmuje temat þärd- /ˈθeɾd…/.

W przypadku liczebników złożonych postać rzeczownikową przyjmuje zawsze ostatni człon liczebnika (chyba że jest to oin). Wszędzie tam, gdzie w postaci izolowanej zaszedł proces uzgadniania, to też musi on zajść w formie rzeczownikowej. Dodatkowo, jeżeli liczebnik w postaci izolowanej kończy się pełnymi setkami lub pełnymi tysiącami, które nie podlegały procesowi uzgodnienia, to muszą one teraz podlec temu procesowi, np. 300 to þärdhondärð, ale "300 ludzi" to þärde hondärðen lider. . Jeżeli jakiś człon liczebnika zawiera słowo sto, tysiąc, milion i wyżej w liczbie mnogiej, to słowo to zawsze traktowane jest dla analogicznego liczebnika w postaci rzeczownikowej jak rzeczownik w rodzaju nijakim i odmienia się tak jak rzeczowniki z deklinacji -s/-en. Człon poprzedzający tysiąc, milion i wyżej też musi być odmieniony, jeżeli musiał być uzgodniony ze słowem tysiąc, milion i wyżej.

Zbiorcze przykłady:

  • dächtäch oin säinen — 21 kobiet
  • foue hondärðen onderlijdne — 400 rannych
  • dächtüne þüƨänden mënen — 12 tysięcy mężczyzn
  • ërnen onderlijden füintþüƨänden hondärðen lideren. — Zranili 5 100 osób.
  • ðes mäundert ðes land foutäch þi milionen šerounen. — To kosztowało państwo 43 miliony koron. (= ok. 6,5 miliona złotych w dniu pisania artykułu)
  • Lastendäi sǝumen blǝucher ërvount säittäche milionen dächhondärð füint þüƨänden mäittäch foue šerounen ät ðǝn loterächtǝn. — Wczoraj w totolotku pewien gracz wygrał 60 205 084 koron.
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_astralogermański&oldid=47500”