Język ayu

Język ayu ΑΓΙΥ·ΧΟΑ
Używany w:	Kyon: Tangia Ahari: Kaeri inne
Liczba użytkowników	Kyon: ok. 35 - 45 mln ludzi, Ahari: ?
Utworzenie:	Canis w 2011
Najnowsza wersja:	4.2
Sposoby zapisu:	grecki, koptyjski, łacina
Typologia:	SVO
Klasyfikacja:	Ob. 17A Języki ayu - ayu
Status urzędowy
Język urzędowy :	Kyon: Tangia i kolonie Ahari: Kaeri inne'
Oficjalna regulacja:	Najwyższy Uniwersytet Tamarua (Kyon)
Kody
Conlanger–1	ayu
Przykład
tłumaczenie piosenki Davy Jones ΙΛΟ·ΦΑΙΝΑ·ΝΕ·ΧΕ·ΡΑΛΑΝΓ! ΡΑΚΟ·ΚΟ’Ε,ΡΑΚΟ·ΝΥΑΝΑ. ΚΟΝΚΥ·ΝΕ·ΚΟΡΟ·ΡΑΚΑ·ΕΛ. ΝΙ·ΝΕ·ΡΑΚΑ·ΡΗΛ!
Lista conlangów

        Język ayu (nazwa języka zapisywana klasycznie greką: ΑΓΙΥ·ΧΟΑ, pismem koptyjskim ⲀⲨu·ⲬⲞⲀ, albo łacinką AYV·HOA, wymowa standardowa: ['aɥy 'ɦoa], projektowo czasami zwany "siedemnastką") - wielozadaniowy conlang Canisa użyty do wielu projektów, najbardziej znany ze znacznego wykorzystania w projekcie Kyon, gdzie jest językiem państwowym Tangii, oraz Ahari, gdzie jest używany przez cywilizację zatoki Okki, w szczególności Kaeri. Był także wykorzystywany w bardziej prywatnych i mniej udanych projektach, takich jak Mavi (gdzie był znany jako język muri) czy Aoma, gdzie był językiem państwa Nirane.

Język został zaproponowany w 2010 roku jako obiekt językowy numer 17 i pierwszy szkic powstał w 2011 roku. Ideą za językiem było zaprojektowanie języka ładnego, ale prostego, w opozycji do bardzo skomplikowanego języka ahtialańskiego. Pod pierwotną morfofonologię za inspirację posłużyły języki polinezyjskie (np. hawajski) oraz budowa niektórych charakterystycznych słów greckich, ale potem język ewoluował swoją drogą.

Do roku 2016 prawie się nie rozwijał, a potem następowało to powoli. Ten okres wytycza wersję 1 języka. Dopiero luty 2020 przyniósł eksplozję twórczości związanej z opisami Tangii i wraz z tym przebudowę języka, co dało wersję 2. Maj 2020 przyniósł prace nad Ahari i pierwsze w dziesięcioletniej historii języka skupienie nad samym językiem, w tym teksty w ayu, m.in. tłumaczenie fanowskich słów "Davy Jones" stworzonej przez youtubera pod melodię z filmu "Piraci z Karaibów". To rozbudowało język do wersji 3. Z każdą wersją, język zmierzał coraz bardziej w kierunku aglutynacji.

Ayu nie jest jednolitym językiem, choć teraz istnieje jego standard, w odróżnieniu od przeszłości. Ayu w ścisłym sensie jest kontinuum dialektalnym, z którego najważniejsze języki to ayu i mahan (tzw. 17B), wszystko co pomiędzy nimi, i większe odstępstwa. Niniejszy artykuł opisuje standard, o ile nie podano inaczej.

Ten standard, z językoznawczej perspektywy, to fonetycznie ubogi język o mieszanym układzie morfosyntaktycznym i morfologii z narastającymi cechami aglutynacyjnymi. Jest to język ściśle aprioryczny.

Historia języka

Ayu niewiele się zmienił od 2011 roku. Zmiana, jaka zaszła do końca 2013 roku, to ustabilizowanie się akcentu na początkowej sylabie (z wieloma wyjątkami), co wymazało znak akcentu znad większości słów. Akut stosowany jest tam, gdzie jest potrzebne rozróżnienie (έον - εόν, άυρα - αυρά) i w zapożyczeniach, jeśli jest to uznane za przydatne. To zakończyło pierwszą falę inspiracji twórczej ayu, który był wykorzystywany do różnych conworldów. W 2017 roku powstał Kyon i również do niego użyto ayu jako języka nowego kraju, Tangii, ale ta pierwsza fala inspiracji światotwórczej nie przełożyła się na rozwój języka. Ten dopiero nastąpił podczas drugiej fali inspiracji światotwórczej w lutym 2020 roku, gdy powstała ogromna liczba tekstu i danych na temat Tangii, a wraz z potrzebami, rozwinął się język. Dopiero wtedy różnice między pierwotną wersją z 2011 i 2013, a wersją z 2020 roku, zaczęły być zauważalne. W maju 2020 pierwszy raz skupiono większą uwagę na język, co dało jego wersję trzecią. Czerwiec 2020 zaowocował dalszymi zmianami, wprowadzając ograniczoną ergatywność i abugidę w postaci pisma klinowego.

Porównanie starych wersji z obecną

Τήλεα Νιρανε εό ινγιομευρατοά ό κιύνα ματόριαι: Ιυαρι, Τευλυε τα ι Μαρινήρα. 24.04.2013

Τηλεα υ Νιρανε όν ινγιομευρατοα υ κιυνα ματοριαλυν: Γιυαρι, Τευλυε νι Μαρινηρα. 21.02.2021

Klasyfikacja

• Proto-awajskie
  • Proto-ayu
    • język ayu
  • Proto-mahan
    • język mahan

Fonetyka

Standardowy ayu, jako inspirowany Polinezją, jest fonetycznie ubogi. Posiada pięć najbardziej klasycznych samogłosek (a, e, i, o, u) o jednej długości i bez tonów, aczkolwiek ponieważ fonem /u/ wymawiany jest niestabilnie [ʉ], to dyftongi z udziałem tego dźwięku ulegają wykrzywieniu (por. ΜΕΥ [mœʉ̆]).

	Przednie		Centralne		Tylne
Przymknięte	i ʉ o e (ə) œʉ ä
Prawie przymknięte
Półprzymknięte
Średnie
Półotwarte
Prawie otwarte
Otwarte

Ayu dopuszcza wszelkie dyftongi, które są realizowane jedna samogłoska po drugiej. Należy pamiętać, że "ευ" i "αυ" są wymawiane pomiędzy [œʉ̯] oraz [œː].

Język posiada trzynaście fonemów spółgłoskowych.

	Wargowe	Około- zębowe	Około- dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Krtaniowe
Nosowe	m	n			ŋ
Zwarto- wybuchowe	p	t			k	ʔ
Szczelinowe	f					h
Uderzeniowe/ drżące			ɾ
Boczne			ɫ
Aproksymanty	w			j

Alofony:

• [h] w nagłosie przechodzi w [ɦ] z wyjątkiem sytuacji, gdy po [h] jest [i]
• [ɫ] przechodzi w [l] przed /i/, /ʉ/
• [ɾ] może przejść w [r]
• [j] w sylabach γιυ yu przechodzi często do [ɥy]
• zapisywane sylaby ΝΓ/NG, tam gdzie po nich pojawia się samogłoska (np. w "ΜΙΝΑΜΙΝΓΙ"/"MINAMINGI", albo "ΦΑΝΓ ΑΠΟΡΙ"/"FANG APORI"), wymowa to /ŋ^g/ lub /ŋg/.

Zbitki spółgłosek

Występują następujące zbitki spółgłosek: /mp/, /np/, /nt/, /nl~ŋl/, /tl/, /ft/, /ŋh/, /ŋk/, /ŋg/. Z czasem coraz więcej zbitek spółgłosek staje się dopuszczalne.

Akcent

Akcent jest inicjalny. W utworach muzycznych i dla emfazy może go dowolnie przesuwać.

Zapis

Standardowo język zapisujemy alfabetem greckim lub koptyjskim. Istnieje wariant alfabetu łacińskiego zwany rzymskim. W każdym z nich stosuje się dwa style: standardowy, który zapisuje się wyłącznie wielkimi literami. W standardzie greckim i koptyjskim stosuje się wtedy kropkę środkową zamiast odstępów między słowami (spacji) i średnik zamiast znaku zapytania. Drugi styl to swobodny, gdzie ortografia jest identyczna do współczesnej grecko-łacińskiej.

Standard grecki

/ä/ Α α	/o/ Ο ο	/ɛ/ Ε ε	/i/ Ι ι	/u/ Υ υ	/ei̯/, /eː/ Η η
/œʉ̯/ ~ /œː/ Αυ αυ	/ou̯/ Ου ου	/œʉ̯/ ~ /œː/ Ευ ευ
/m/ Μ μ	/p/ ~ /mp/ Π π	/n/ Ν ν	/t/ Τ τ	/k/ Κ κ	/ŋ/ Νγ νγ
/f/ Φ φ	/ɦ/ Χ χ	/j/ Γι γι	/r/ Ρ ρ	/l/ Λ λ	/w/ Υ υ
/ʔ/ '
		/h/ (Σ σ ς)

Przykład:

ΜΕΥ·ΝΙ·ΧΟΝ·ΓΙΑ·TΗ·Ε·ΡΥΛΥΝ, /mœʉ̆ ni ɦon ja tej ɛ 'ɾʉɫʉn/

ΧΟ·ΝΕ·ΚΟ·ΜΙΝΑΜΙ·ΦΟ·ΙΛ; /ɦo ne ko 'minami fo iɫ/

ΑΝ·ΝΟ·ΤΙΝΥΕ,ΑΝ·ΜΟ·ΣΥ·ΜΕ! /an no 'tinɥe an mo hʉ me/

ΡΑΚΟ·ΝΑΜΕΛ·ΑΦΡΑΝ. /'ɾako 'namɛ‿'ɫafɾan/

Standard koptyjski

/ä/ Ⲁ	/o/ Ⲟ	/ɛ/ Ⲉ	/i/ Ⲓ	/u/ Ⲩ	/ei̯/, /eː/ Ⲏ
/œʉ̯/ ~ /œː/ ⲀⲨ	/ou̯/ ⲞⲨ	/œʉ̯/ ~ /œː/ ⲈⲨ
/m/ Ⲙ	/p/ ~ /mp/ Ⲡ	/n/ Ⲛ	/t/ Ⲧ	/k/ Ⲕ	/ŋ/ ⲚⲄ
/f/ Ⲫ	/ɦ/ Ⲭ	/j/ ⲄⲒ	/r/ Ⲣ	/l/ Ⲗ	/w/ Ⲩ
/ʔ/ '
		/h/ (Ⲥ)

Przykład:

ⲘⲈⲨ·ⲚⲒ·ⲬⲞⲚ·ⲄⲒⲀ·ⲦⲎ·Ⲉ·ⲢⲨⲖⲨⲚ, /mœʉ̆ ni ɦon ja tej ɛ 'ɾʉɫʉn/

ⲬⲞ·ⲚⲈ·ⲔⲞ·ⲘⲒⲚⲀⲘⲒ·ⲪⲞ·ⲒⲖ; /ɦo ne ko 'minami fo iɫ/

ⲀⲚ·ⲚⲞ·ⲦⲒⲚⲨⲈ,ⲀⲚ·ⲘⲞ·ⲤⲨ·ⲘⲈ! /an no 'tinɥe an mo hʉ me/

ⲢⲀⲔⲞ·ⲚⲀⲘⲈⲖ·ⲀⲪⲢⲀⲚ. /'ɾako 'namɛ‿'ɫafɾan/

Standard rzymski

/ä/ A a	/o/ O o	/ɛ/ E e	/i/ I i	/u/ V v
/œʉ̯/ ~ /œː/ Av av	/ou̯/ Ov ov	/œʉ̯/ ~ /œː/ Ev ev		/ei̯/, /eː/ Ei ei
/m/ M m	/p/ ~ /mp/ P p	/n/ N n	/t/ T t	/k/ K k	/ŋ/ Ng ng
/f/ F f	/ɦ/ H h	/j/ Y y	/r/ R r	/l/ L l	/w/ V v
/ʔ/ '
		/h/ (S s)

Przykład:

MEV NI HON YA TEI E RVLVN, /mœʉ̆ ni ɦon ja tej ɛ 'ɾʉɫʉn/

HO NE KO MINAMI FO IL? /ɦo ne ko 'minami fo iɫ/

AN NO TINVE, AN MO SV ME! /an no 'tinɥe an mo hʉ me/

RAKO NAMEL AFRAN. /'ɾako 'namɛ‿'ɫafɾan/

Pismo klinowe

Główny artykuł: Pisma tangijskie

Gramatyka

Język ayu ewoluował wyraźnie w stronę języków aglutynacyjnych. Morfosyntaktycznie, jest ergatywno-absolutywny w czasie przeszłym i nominatywno-akuzatywny w czasie teraźniejszym i przyszłym. Tryb świadka/nieświadka zaniknął.

W ciągu lat swojego rozwoju język, pomimo swoich izolujących początków, przechodzi wyraźnie w stronę morfologii aglutynacyjnej. Morfosyntaktycznie byłby to język nominatywno-akuzatywny, aczkolwiek brak jest morfemów czasownikowych oddających podział ról w wyrażeniach, zatem w tej perspektywie język pozostaje izolujący i szyk zdania SVO jest decydujący: Ιλ μο χεα/Il mo hea - "śpiewam piosenkę", dosłownie "ja-śpiewać-piosenka".

Czasownik

Zdarzenia przeszłe opisywane są za pomocą marketów ergatywnych «-’α»/«-υα» i markera absolutywnego «-ν». Sam czasownik otrzymuje końcówki «-α»/«-ν». Zatem:

«Χαρυα φηνον.» "Żółw siedział."

«Χαρυ ατον εμερε’α.» "Żółw uderzył żabę."

Istnieją wyjątki w markerach. Na przykład, ergatyw od «ιλ» "ja" to «ιλια», nie «ιλυα».

Zdarzenia teraźniejsze opisywane są nominatywno-akuzatywnie, przy czym występuje rozróżnienie na aspekt wysokiego priorytetu i aspekt niskiego priorytetu. Wysoki priorytet generalnie wyraża wymaganie działania od drugiej osoby lub ma charakter alarmistyczny, ewentualnie jest używany czasami (np. w tekstach religijnych) w charakterze emfatycznym. Ten aspekt jest markowany w mianowniku «# νο», gdzie # to czasownik. Biernik nigdy nie jest markowany. Czas przyszły jest markowany przez «νυ #».

Przykłady w aspekcie wysokiego priorytetu:

Nieprzechodni:

«Χαρυ νο φηνο.» "Żółw siedzi."

«Χαρυ νονυ φηνο.» "Żółw usiądzie."

Przechodni:

«Χαρυ νο ατο εμερε.» "Żółw bije żabę."

«Χαρυ νονυ ατο εμερε.» "Żółw będzie bił żabę."

Przykłady w aspekcie niskiego priorytetu:

«Χαρυ φηνο.» "Żółw siedzi."

«Χαρυ νυ φηνο.» "Żółw usiądzie."

Przechodni:

«Χαρυ ατο εμερε.» "Żółw bije żabę."

«Χαρυ νυ ατο εμερε.» "Żółw będzie bił żabę."

Przy aspekcie niskiego priorytetu nie poszczególne części zdania nie są markowane i polegają wyłącznie na szyku zdania SVO.

Przykład zastosowania markeru wysokiego priorytetu w charakterze emfatycznym:

«Τανυ νον ομέυρανλα. Ρα ιλ νο ατυα!» "Pan jest moim pasterzem. Niczego nie pragnę!"

Zaimki osobowe

Zaimki osobowe są w ayu ważne i jest ich dużo, ponadto aglutynacyjnie odmieniają słowa według dodatkowych funkcji: w stylu tureckim, rzeczownik może być odmieniony posesywnie, a ponadto czasowniki mogą być odmienione komitatywnie. W takich przypadkach ayu zachowuje się jak język pro-drop (pomijający pełne słowo zaimka).

Rodzaj gramatyczny (męski/żeński) jest realny i odnosi się do ludzi, istot nadnaturalnych i duchowych, oraz nazw własnych obiektów i zwierząt wobec których istnieje więź emocjonalna (instytucji, zwierząt domowych, itd.). Zaimek "my" w ayu występuje w dwóch formach, inkluzywnej i ekskluzywnej.

Prefiksy posesywne, co unikatowe dla ayu, nie wpływają na dominujący w języku akcent inicjalny. To oznacza, że akcentowana pozostaje pierwsza sylaba rdzenia. Kiedy do tego dochodzi, samogłoskę zapisuje się z akutem, pozwalając odróżnić słowo odmienione od nieodmienionego. Przykład: «Ριτυ» "imię", «ερίτυ» "twoje imię", «μερίτυ» "jej imię"; «ακα» "przyjaciel", «οάκα» "mój przyjaciel", «μενάκα» "jej przyjaciel". Samogłoski przednie są oddzielane od tylnych przez «-ν-» "-n-".

	Zaimek (pol.)	Zaimek (ayu)	Posesyw z rzeczown.		Komitatyw z czasow.*
			Morfem	Przykład	Morfem	Przykład
1 poj.	Ja	ΙΛ IL	Ο- O-	ΟΛΆΥ OLÁV moje serce	-ΛΛΙ -LLI	ΝΕ ΜΙΝΑΜΙΛΛΙ NE MINAMILLI spacerujesz ze mną
2 poj.	Ty	ΝΕ NE	Ε- E-	ΕΛΆΥ ELÁV twoje serce	-ΝΙ/-ΝΝΙ -N/-NNI	ΙΛ ΜΙΝΑΜΙΝΝΙ IL MINAMINNI spaceruję z tobą
3 poj. r.m.	On	ΤΟ TO	ΤΟ- TO-	ΤΟΛΆΥ TOLÁV jego serce	-ΤΗ -TEI	ΝΕ ΜΙΝΑΜΙΤΗ NE MINAMITEI spacerujesz z nim
3 poj. r.ż.	Ona	ΜΗ MEI	ΜΕ- ΜΕ-	ΜΕΛΆΥ MELÁV jej serce	-ΜΗ -ΜΗ	ΝΕ ΜΙΝΑΜΙΜΗ NE MINAMIMEI spacerujesz z nią
3 poj. r.nieoż.	To	Ι I	Ι- I-	ΙΛΆΥ ILÁV tego serce	-ΝΝΕ -NNE	ΝΕ ΜΙΝΑΜΙΝΝΕ NE MINAMINΝΕ spacerujesz z tym
3 poj. r.oż.	To	ΑΝΓ ANG	ΑΝΙ- ANI-	ΑΝΙΛΆΥ ANILÁV tego serce	-ΝΓΙ/-ΑΝΓΙ -NGI/-ANGI	ΝΕ ΜΙΝΑΜΙΝΓΙ NE MINAMINGI spacerujesz z tym
1 mn.	My	ΙΛΙΛ ILIL	ΙΛΑ- ILA-	ΙΛΑΛΆΥ ILALÁV nasze serce	-ΛΗΝΙ -LEINI	ΝΕ ΜΙΝΑΜΙΛΗΝΙ NE MINAMILEINI spacerujesz z nami
2 mn.	Wy	ΤΑΟ TAO	ΑΟ- AO-	ΑΟΛΆΥ AOLÁV wasze serce	-AI, -ΛΑΙ -AI, -LAI	ΝΕ ΜΙΝΑΜΙΛΑΙ NE MINAMILAI spacerujesz z wami
3 mn. r.nieoż.	One	ΝΙΑ NIA	ΧΑ- HA-	ΧΑΛΆΥ HALÁV ich serce	-ΧΗ -HEI	ΝΕ ΜΙΝΑΜΙΧΗ NE MINAMIHEI spacerujesz z nimi
3 mn. r.oż.	One	ΑΡΙ ARI	ΡΙ- RI-	ΡΙΛΆΥ RILÁV ich serce	-ΡΑΙ -RAI	ΝΕ ΜΙΝΑΜΙΡΑΙ NE MINAMIRAI spacerujesz z nimi

*Oraz rzeczownikami odczasownikowymi i odprzymiotnikowymi.

Zlewanie się markerów

Ayu zlewa niektóre markery ze sobą. Jest to zjawisko produktywne, które nie jest do końca ograniczone. Przykłady: «ονεν» "Jest w" («ον» + «εν») «νεν» "Twoje" («νε» + «-ν») «αννο» Wysokiego priorytetu tryb rozkazujący («αν» + «νο») «ραιλ» "Ja nie" («ρα» + «ιλ»), «ραιλνυ» "Ja nie zrobię" («ρα» + «ιλ» + «νυ») «νον» Wyraźnie przekonane "jest" («νο» + «ον»)

Przymiotnik

Występuje harmonia samogłoskowa. Markery to «-να» i «-νε». Marker «-νε» występuje po samogłoskach «ι», «ε», «υ». Przykład: «πολανα χοα» "język polski", ale «ενγελινε χοα» "język angielski".

Przedimek

Z rzadka można spotkać przedimek «μα», który do dziś jest powszechny w języku mahan. W ayu, przedimek służy przedstawianiu ważniejszych informacji i może być tłumaczony na polskie "oto". Biblijne słowa "oto człowiek!" (łac. ecce homo!) można zatem przetłumaczyć na «Εο μα κοραε!», mimo że do przedstawiania zazwyczaj służy zwrot «εο». Bywa także stosowany w języku formalnym i encyklopedycznym odnośnie przedmiotu tekstu i wtedy stanowi odpowiednik polskiego "niniejszy", np. «Μα Τανγυα» "Tangia".

Teksty

Główny artykuł: Teksty w ayu