Język azeński

azeński ᚽᚪᛏᛁᚾᛁ azīnī
Utworzenie:	Widsið w 2017
Cel utworzenia:	użytkowanie w conworldzie
Najnowsza wersja:	0.5
Używany w (Kyon):	Azenia
Regiony (Kyon):	północno-wschodni Kyon
Liczba użytkowników (Kyon)	bd.
Sposoby zapisu:	nieopracowany conscript (in loco: mieszanina germańskich alfabetów runicznych)
Typologia:	fleksyjny niekonkatenatywny VSO/SVO
Klasyfikacja:	języki nuweńskie języki surańskie azeński
Lista conlangów

Język azeński (ᚽᚪᛏᛁᚾᛁ azīnī [ʔaˈziːni]) – język z grupy surańskiej języków nuweńskich. Rozwinął się na terenach tzw. Azenii Właściwej, skąd rozprzestrzenił się wgłąb lądu, obejmując swój współczesny zasięg około roku 7000 i stabilizując się w charakterze głównego języka urzędowego Azenii. Etymologia nazwy nie jest znana, wiąże się ją z pranuweńskim rdzeniem *h-t-n, oznaczającym „zgadzać się, porozumieć się”. Język azeński nie jest językiem ojczystym wszystkich Azeńczyków.

Współczesny azeński ma swoje źródła w dialektach używanych pierwotnie na wybrzeżach Azenii Właściwej. Rozwój języka został zahamowany przez podbój Azenii i Harensuranu przez Cesarstwo Qin i ponownie przyspieszył w czasach zwiększonej autonomii Ery Siedmiu Masek. Azeński uchodzi za najbardziej postępowy z języków nuweńskich i najbardziej odstaje od pozostałych członków grupy. Występuje w nim wiele rdzeni, które nie mają swoich odpowiedników w językach sąsiadów, a część zmian fonetycznych wydaje się nieregularna bądź przypadkowa, co sugeruje intensywny kontakt językowy w relacji substrat-adstrat we wczesnych dobach rozwoju azeńskich dialektów. Co ciekawe, bardzo wyraźna odmienność leksykalna nie odbija się na kwestiach gramatycznych, bardzo regularnie oddających stan pranuweński.

Bliskość geograficzna i kontakt językowy sprawiły, że wpływy qin i murskie są wyraźnie widoczne w języku azeńskim. Szacuje się, że około 35% azeńskiego słownictwa ma pochodzenie obce, które łatwiej wyjaśnić wpływem zewnętrznym, niż interakcją z substratem. Są to wyrażenia dotyczące przede wszystkim sfery duchowej, handlu, administracji i obronności, wprowadzone do języka w czasach, gdy Azenia była prowincją w granicach Cesarstwa Qin. Wpływy azeńskie z kolei pojawiają się w językach sąsiadów – szczególnie w nie do końca jeszcze ustandardyzowanym sabelańskim, powoli stającym się dominującym dialektem Stojezior. Obserwuje się także pośrednictwo azeńskie w nowszych zapożyczeniach qińskich i dalszych do pozostałych języków nuweńskich.

Obecnie azeński jest językiem dworu Królestwa Azenii, oraz pierwszym językiem około 50% populacji tego kraju. Wzrastająca siła monarchii w połączeniu z okresem względnej gospodarczej stabilności sprzyjają rozprzestrzenianiu się języka w kraju. Niemniej, językiem elit pozostaje qin – do tej pory stanowiący podstawowy środek komunikacji w lokalnej ekonomii niemal każdego szczebla.

Klasyfikacja

Klasyfikacja azeńszczyzny przysparzała sporo kłopotów. Chociaż konsensus naukowy nie pozostawia wątpliwości co do bliskich relacji tego języka z językami nuweńskimi, nietypowy rozwój fonetyczny, w którym niektóre łatwe do przyrównania dźwięki w innych językach nuweńskich mają po kilka odpowiedników azeńskich – w niekoniecznie kontekstowo odmiennym położeniu, powodował wiele dysput na temat faktycznej relacji między tymi mowami. Obecnie azeński traktuje się jako jeden z języków nuweńskich, w rozwoju którego istotną rolę odegrało działanie substratu i adstratu, powodujące nietypowy rozwój fonetyczny. Specyficzne cechy azeńskie, odróżniające go od pozostałych języków rodziny:

1. Możliwość wystąpienia zbitek spółgłoskowych złożonych z aż pięciu dźwięków.
2. Obecność zapożyczonego prefiksu negacyjnego nh-.
3. Zachowanie pełnego rozróżnienia form progresywnych i iteratywnych.
4. Funkcjonowanie rzeczownika procesu w charakterze bezokolicznika.
5. Zapożyczanie słów qińskich i murskich jako ram rdzeniowych a nie całych słów, i wtórne derywacje.

Inne cechy współdzielne z językami surańskimi:

1. Rozwój kategorii rodzaju gramatycznego w obrębie rzeczowników żywotnych.
2. Rozwój kategorii określoności i postpozycjonowanych form rodzajnikowych.
3. Nowa aspiracja spółgłosek zwartych, szczególnie silnie zaznaczana w pozycji wygłosowej.
4. Przemieszanie sprzężonych i niesprzężonych form czasownika „być”; znaczenie uzależnione od pozycji w zdaniu a nie od formy.

Fonologia

Uwaga: Zapis runiczny służy wyłącznie przybliżeniu i może nie oddawać faktycznych wartości fonetycznych, jakie symbole te kiedykolwiek posiadały w rzeczywistości.

Spółgłoski

Język azeński posiada dwadzieścia sześć fonemów spółgłoskowych. Tabela poniżej przedstawia ich wartości fonetyczne oraz zapis w runach i transkrypcji.

	Wargowe	Wargowo- zębowe	Zębowe	Dziąsłowe	Retrofl.	Miękkopod.	Twardopod.	Krtaniowe
Nosowe	/m/ ᛗ m		/n/ ᚾ n		/ɳ/ ᚿ nh
Zwarte	/p/ • /b/ ᛈ p • ᛒ b			/t/ • /d/ ᛉ t • ᛞ d			/k/ • /g/ ᚳ k • ᚶ g	/ʔ/ ᚽ '
Afrykaty					/t͡ʂ/ • /d͡ʐ/ ᛢ ch • ᛣ zh
Szczelinowe		/f/ • /v/ ᚠ f • ᚤ v	/θ/ • /ð/ ᚦ th • ᚧ dh	/s/ • /z/ ᛋ s • ᛏ z	/ʂ/ • /ʐ/ ᛊ sh • ᛕ zh		/x/ • /ɣ/ ᚼ h • ᚺ gh
Aproksymanty		/w/ ᚹ w		/r/ • /l/ ᚱ r • ᛚ l		/j/ ᛄ j

Samogłoski

Azeński dysponuje dwunastoma fonemicznymi monoftongami i czterema dyftongami. Zapis runiczny nie rozróżnia samogłosek krótkich i długich.

Przednie Tylne Przymknięte /i/ • /iː/ ᛁ i ī /y/ • /yː/ ᚣ y ȳ /ɯ/ • /uː/ ᚢ u ū Półprzymknięte /e/ ᛖ e /o/ ᛟ o Półotwarte /ɛː/ ᛖ ē /ɔː/ ᛟ ō Otwarte /a/ ᚪ a /ɑː/ ᚪ ā

Dyftongi /ai̯/ • /au̯/ ᚪᛖ ᚪᛁ ae ai • ᚪᛟ ᚪᚢ ao au /i̯a/ • /u̯a/ ᛁᚪ ia • ᚢᚪ ua

Struktura sylaby i zjawiska fonetyczne

Struktura sylaby

Struktura sylaby w języku azeńskim przedstawia się następująco (nawias oznacza element opcjonalny):

(C₁) (C₂) (S₁) V (S₂) (C₃) (C₄) (C₅)

Azeńska sylaba składa się z opcjonalnego nagłosu, składającego się z maksymalnie dwóch spółgłosek, obowiązkowego jądra sylaby, które może być monoftongiem lub dyftongiem – na schemacie powyżej przedstawionym w postaci dwóch półsamogłosek (S), i opcjonalnego wygłosu, mogącego składać się z maksymalnie trzech spółgłosek. Obowiązują następujące ograniczenia:

• nagłos
  • pierwsza spółgłoska (C₁): dowolna spółgłoska;
  • druga spółgłoska (C₂): dowolna spółgłoska zwarta niekrtaniowa, dowolna afrykata, dowolna spółgłoska szczelinowa inna niż /x/. C₂ nie może się pojawić, jeśli sylabę otwiera aproksymant.
• jądro
  • dowolna samogłoska lub dyftong;
• wygłos
  • pierwsza spółgłoska (C₃): dowolny aproksymant lub spółgłoska nosowa;
  • druga spółgłoska (C₄): dowolna spółgłoska;
  • trzecia spółgłoska (C₅): dowolna spółgłoska.

Zjawiska fonetyczne

Dosyć skomplikowana struktura azeńskiej sylaby, pozwalająca na zróżnicowanie nawet sześciu odrębnych fonemów, sprzyja występowaniu wielu różnych zjawisk fonetycznych. Najpopularniejsze z nich to:

• aspiracja – nagłosowa spółgłoska zwarta wymawiana jest z większą siłą artykulacyjną, niż w innych pozycjach.
• koalescencja – stojące obok siebie dźwięki ulegają koalescencji, tworząc nowy dźwięk o zbliżonych cechach. Często koalescencji ulegają następujące pary dźwięków: /n/ i /g/ (rezultat: [ŋ]), /t/ i /s/ (rezultat: [t͡s]) oraz /d/ i /z/ (rezultat: [d͡z]).
• lenicja – bezdźwięczne spółgłoski w pozycji interwokalicznej ulegają częściowemu udźwięcznieniu.
• palatalizacja – zredukowane krótkie /i/ lekko zmiękcza poprzedzającą je spółgłoskę (Azīni [ʔaˈziːnʲ]).
• retrakcja – wygłosowe samogłoski ulegają redukcji: długie stają się krótkie, a krótkie redukują się do [ə]. Wyjątkiem jest /i/, które ulega całkowitej redukcji, ale wywołuje zjawisko palatalizacji.
• upodobnienie pod względem dźwięczności – w wygłosie sylaby, spółgłoski upodabniają się pod względem dźwięczności, np. -nkdh /nkð/ ale [nk̬ð].

Prozodia

Akcent azeński pada zwykle na przedostatnią sylabę wyrazu. Akcent bardzo rzadko spełnia funkcje fonemiczne, dotyczy to zazwyczaj zapożyczeń, które często zachowują akcent języka, z którego pochodzą, odstając tym samym od słownictwa rodzimego. Akcent na ostatniej sylabie powstrzymuje zjawisko retrakcji. Azeński jest czasowany sylabowo – nie obserwuje się związanej z akcentem redukcji długości sylab ani redukcji samogłosek uzależnionej wyłącznie od braku akcentu.

Morfologia

Fleksja

Czasownik

Na czasowniku w języku azeńskim oznaczane są następujące kategorie gramatyczne:

• trzy czasy: teraźniejszy, przeszły, przyszły;
• cztery aspekty: perfektywny, nieprefektywny, progresywny, iteratywny;
• dwie liczby: pojedyncza, mnoga;
• trzy osoby;
• dwa rodzaje: żywotny i nieżywotny (tylko w 3. osobie);
• trzy strony: czynna, bierna i zwrotna, wyrażane peryfrastycznie.

Ponadto, funkcjonują następujące formy bezosobowe: bezokolicznik, rzeczownik stanu, imiesłów współczesny, imiesłów uprzedni i gerundium. Azeński zachowuje więc wszystkie elementy pranuweńskiej koniugacji, chociaż liczba klas koniugacyjnych uległa redukcji i regularyzacji. Tym sposobem, z dziewięciu klas pranuweńskiej odmiany regularnej ostały się trzy:

• klasa A, obejmująca wszystkie rdzenie dwuspółgłoskowe oraz rdzenie trójspółgłoskowe ze spółgłoską nosową na drugiej pozycji (budowa: C¹—C² i C¹—NC²);
• klasa B, obejmująca pozostałe rdzenie trójspółgłoskowe oraz rdzenie czwórspółgłoskowe ze spółgłoską nosową na drugiej lub trzeciej pozycji (budowa: C¹—C²—C³, C¹—NC²—C³ i C¹—C²—NC³);
• klasa C, obejmująca pozostałe rdzenie czwórspółgłoskowe (budowa: C¹—C²—C³—C⁴).

W odmianach wewnętrzne samogłoski nosowe stanowią zawsze nierozdzielne zestawienie z kolejną spółgłoską – inaczej, niż jest to w innych językach nuweńskich. Dodatkowo, do redukcji w ilości klas koniugacyjnych przyczyniły się restrykcje pozycyjne dla półsamogłoskowych aproksymantów /w/ i /j/, które są dźwiękami stosunkowo rzadkimi w azeńskim systemie fonetycznym. Ponadto, występuje szereg czasowników nieregularnych i defektywnych, które nie należą do żadnej z klas. Również czasowniki klasy C często nazywa się nieregularnymi, z powodu ich niewielkiej ilości i tendencji do kontrakcji sylab tam, gdzie to tylko możliwe.

Czasowniki regularne

Osoba	Klasa A		Klasa B		Klasa C
	b-r „kochać” d-nz „umierać”		th-d-r „biec” f-t-nd „gonić”		b-th-l-f „zapomnieć” k-g-r-mz „wiedzieć”
	l.poj.	l.mn.	l.poj.	l.mn.	l.poj.	l.mn.
Czas teraźniejszy trybu oznajmującego
Imperfectum
1.	borā donzā	bēr dēnz	thudorā futondā	thudēr futēnd	bthulfā kagrumzā	bthulēf kagrumēz
2.	borīn donzīn	bora donza	thudorīn futondīn	thudora futonda	bthulfīn kagrumzīn	bthulfa kagrumza
3. ożyw.	bōr dōmz	bērand dēmzand	thudōr futōnd	thudērand futēndand	bthūlf kagrūmz	bthēlfand kagrēmzand
3. nieożyw.	bōru dōmzu	bēru dēmzu	thudōru futōndu	thudēru futēndu	bthūlfu kagrūmzu	bthēlfu kagrēmzu
Perfectum
1.	nbar ndamz	nbor ndomz	nthudar nfutand	nthēdor nfētond	nbuthalf nkugramz	nbutholf nkugromz
2.	nbara ndamza	nbora ndomza	nthudara nfutanda	nthēdora nfētonda	nbuthalfa nkugramza	nbutholfa nkugromza
3. ożyw.	nbaru ndamzu	nbarul nda'mzul	nthudaru nfutandu	nthudarul nfutandul	nbuthalfu nkugramzu	nbuthalful nkugramzul
3. nieożyw.	nbaru ndamzu	nbarur nda'mzur	nthudaru nfutandu	nthudarur nfutandur	nbuthalfu nkugramzu	nbuthalfur nkugramzur
Progressivum
1.	zibar zidamz	zibor zidomz	zithudar zifutand	zithēdor zifētond	zibuthalf zikugramz	zibutholf zikugromz
2.	zibara zidamza	zibora zidomza	zithudara zifutanda	zithēdora zifētonda	zibuthalfa zikugramza	zibutholfa zikugromza
3. ożyw.	zibaru zidamzu	zibarul zidamzul	zithudaru zifutandu	zithudarul zifutandul	zibuthalfu zikugramzu	zibuthalful zikugramzul
3. nieożyw.	zibaru zidamzu	zibarur zidamzur	zithudaru zifutandu	zithudarur zifutandur	zibuthalfu zikugramzu	zibuthalfur zikugramzur
Iterativum
1.	barā damzā	bērā dēmzā	thudrā ftandā	thēdrā ftēndā	bthūlfā kagramzā	bthēlfā kagrēmzā
2.	barā damzā	bērā dēmzā	thudrā ftandā	thēdrā ftēndā	bthūlfā kagramzā	bthēlfā kagrēmzā
3. ożyw.	barāl damzāl	bērāl dēmzāl	thudrāl ftandāl	thēdrāl ftēndāl	bthūlfāl kagramzāl	bthēlfāl kagrēmzāl
3. nieożyw.	barār damzār	bērār dēmzār	thudrār ftandār	thēdrār ftēndār	bthūlfār kagramzār	bthēlfār kagrēmzār
Czas przeszły trybu oznajmującego
Imperfectum
1.	'aborā 'adonzā	'abēr 'adēnz	'athudorā 'afutondā	'athudēr 'afutēnd	'abthulfā 'akagrumzā	'a bthulēf 'akagrumēz
2.	'aborīn 'adonzīn	'abora 'adonza	'athudorīn 'afutondīn	'athudora 'afutonda	'abthulfīn 'akagrumzīn	'abthulfa 'akagrumza
3. ożyw.	'abōr 'adōmz	'abērand 'adēmzand	'athudōr 'afutōnd	'athudērand 'afutēndand	'abthūlf 'akagrūmz	'abthēlfand 'akagrēmzand
3. nieożyw.	'abōru 'adōmzu	'abēru 'adēmzu	'athudōru 'afutōndu	'athudēru 'afutēndu	'abthūlfu 'akagrūmzu	'abthēlfu 'akagrēmzu
Perfectum
1.	būrr dūmzur	buarr duamzur	thedūrr ftūndur	theduarr ftuandur	bthūlfur kagrūmzur	bthualfur kagruamzur
2.	būrra dūmzra	buarri duamzri	thedūrra ftūndra	theduarri ftuandri	bthūlfra kagrūmzra	bthualfri kagruamzri
3. ożyw.	bōrrad dōmzrad	buarrud duamzrud	thedōrrad ftōndrad	theduarrud ftuandrud	bthōlfrad kagrōmzrad	bthualfrud kagruamzrud
3. nieożyw.	bōrra dōmzra	buarru duamzru	thedōrra ftōndra	theduarru ftuandru	bthōlfra kagrōmzra	bthualfru kagruamzru
Progressivum
1.	mbēr mdēmz	mbīru mdīmzu	mthadēr mfatēnd	mthadru mfatandu	mbuthēlf mkugrēmz	mbīthīlfu mkīgrīmzu
2.	mbērin mdēmzin	mbīrā mdēmza	mthadērin mfatēndin	mthadīrā mfatīndā	mbuthēlfin mkugrēmzin	mbīthīlfā mkīgrīmzā
3. ożyw.	mbēru mdēmzu	mbīr mdīmz	mthadēru mfatēndu	mthadīr mfatīnd	mbuthēlfu mkugrēmzu	mbuthīlf mkugrīmz
3. nieożyw.	mbēru mdēmzu	mbīr mdīmz	mthadēru mfatēndu	mthadīr mfatīnd	mbuthēlfu mkugrēmzu	mbuthīlf mkugrīmz
Iterativum
1.	bōranch dōmzanch	būranch dūmzanch	thōdranch ftōndanch	thūdranch ftūndanch	bthōlfanch kagrōmzanch	bthūlfanch kagrōmzanch
2.	bōranch dōmzanch	būranch dūmzanch	thōdranch ftōndanch	thūdranch ftūndanch	bthōlfanch kagrōmzanch	bthūlfanch kagrōmzanch
3. ożyw.	bōranch dōmzanch	būranch dūmzanch	thōdranch ftōndanch	thūdranch ftūndanch	bthōlfanch kagrōmzanch	bthūlfanch kagrōmzanch
3. nieożyw.	bōranch dōmzanch	būranch dūmzanch	thōdranch ftōndanch	thūdranch ftūndanch	bthōlfanch kagrōmzanch	bthūlfanch kagrōmzanch