Język czummuński

Język czummuński Lorm Txummu
Utworzenie:	Cywil w 2022
Liczba użytkowników	ok. 3 200 000 (wszystkie dialekty)
Sposoby zapisu:	łaciński
Typologia:	analityczny przechodzący w aglutynacyjny SOV absolutywno-ergatywny
Klasyfikacja:	Języki sinotybetańskie Języki sinickie (?) (według niektórych językoznawców; inni postulują osobną gałąź rodziny) Języki czummuckie
Kody
Conlanger–1	txu.
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język czummuński (txu. Lorm Txúmmù /lɞ˞̀m tʃǔmːû/), (txu. Lorm Txúmmù /lɞ˞̀m tʃǔmːû/) to język aposterioryczny z rodziny sino-tybetańskiej, utworzony przez Cywila w 2022 roku. Jest on używany na Archipelagu Czummuńskim, położonym na północno-wschodnim Pacyfiku. Jest językie murzędowym w Czummunie.
Nie ma pewności co do dokładnej klasyfikacji języka w obrębie rodziny sino-tybetańskiej. Niektórzy zaliczają go do gałęzi chińskiej (sinickiej), inni uznają go za osobną gałąź, czasem też pojawiają się propozycje umieszczające go w jednej z innych gałęzi. W przeciwieństwie do większości języków ze swojej rodziny, posiada wiele słów wielosylabowych. Wykazuje on jednak wiele cech typowych, takich jak tonalność, szyk zdania SOV, zacieranie się różnic między częściami mowy oraz obecność partykuł zliczających. Jest on silnie zróżnicowany dialektalnie, tutejszy opis, o ile nie zaznaczono inaczej, dotyczy dialektu Takai.

Fonologia

Struktura sylaby

Maksymalna struktura sylaby to CCVC. Zbitki inne niż interwokaliczne są nieliczne. Najczęściej są to zbitki typu nosowa-zwarta lub zwarta-sonorant. W zapożyczeniach mogą ponadto występować inne zbitki, niespotykane w słownictwie rodzimym, aczkolwiek nie mogą one łamać maksymalnej struktury sylaby.

Spółgłoski

W nawiasach ostrych umieszczony został zapis ortograficzny. Jeżeli został pominięty, to jest on taki sam jak zapis głoski w międzynarodowym alfabecie fonetycznym.

	Wargowe	Dziąsłowe	Twardopodniebienne	Miękkopodniebienne
zwarte	p	t		k
ejektywy	pʼ <pq>	tʼ <tq>		kʼ <kq>
nosowe	m	n
nosowe bezdźwięczne	m̥ <mh>	n̥ <nh>
szczelinowe		s	ʃ <x>	x <h>
szczelinowe boczne		ɬ <lh>
afrykaty		tɬ <tl>	tʃ <tx>
afrykaty szczelinowe		tɬʼ <tlq>	tʃʼ <txq>
półotwarte	(w) <hü>	l	j <y>	(w) <hü>
drżące		r
drżące bezdźwięczne		r̥ <rh>

Mogą występować geminiaty, zwłaszcza w pozycji interwokaliczej. Są one dozwolone także w wygłosie, ale nigdy w nagłosie.

Alofonia

Głoska /x/ występuje tylko w nagłosie, będąc redukowana do [ɰ ~ ʕ] w śródgłosie, oraz zanikając w wygłosie (pozostaje po niej jednak wzdłużenie poprzedzającej samogłoski)

Zbitki /pr/, /tr/ i /kr/, a także /pl/ i /kl/ powszechnie są wymawiane jako [br], [tr̥], [kr̥], [bl] i [kɬ]
Niekiedy udźwięcznienie, zwłaszcza głoski /p/ może zachodzić w pozycji między samogłoskami.

Samogłoski

Samogłoski czyste

	przednie	środkowe	tylne
wysokie	i	ʉ <ui>	u
średnie	e	ɞ <ue>	o
niskie		a

Samogłoski środkowe zaokrąglone są bardzo rzadkie, z tego też powodu w większości dialektów zlały się z tylnymi lub połączył w głoskę przypominającą szwę, rzadziej zostały odzaokrąklone i uprzednione do /i/ oraz /e/.

Samogłoski rotyczne

Występują 4 samogłoski rotyczne:
/ɪ˞/ <ir>
/ʊ˞/ <ur> lub <uir>
/ɜ˞/ <ar> lub <er>
/ɞ˞/ <or>

Dyftongi

W języku czummuńskim obecne są 3 dyftongi:

• /ɛɪ̯/ <ei>
  
• /ɞʏ̯/ <uei> lub <oi>
  
• /ɒʊ̯/ <ou>
  

Tony

W języku czummuńskim występuje 5 tonów:

• niski (a)
  
• wysoki (ā)
  
• rosnący (á)
  
• opadający (à)
  
• łamany (â)
  

Ton łamany ma charakter rosnąco-opadający. Jest on ponadto jedynym tonem, którego oznaczanie w ortografii jest obowiązkowe - pozostałe tony są powszechnie zaznaczane na piśmie tylko w słownikach, publikacjach dla dzieci, podręcznikach do nauki języka oraz w hasłach encyklopedycznych.

Ton łamany jest także wymawiany nieco dłużej niż pozostałe tony

W samogłoskach rotycznych obecne są tylko dwa tony: płaski (nieoznaczany na piśmie) oraz rosnący (oznaczany cyrkumfleksem, obowiązkowo).

Ponadto, jeżeli po tonie opadającym w wygłosie występuje historyczna głoska /h/ (po której współcześnie w języku standardowym pozostało jedynie wzdłużenie), to ton ten zmienia się w ton wysoki. Pierwotna wymowa jest obecnie bardzo rzadka i uznawana za archaiczną

U wielu użytkowników, zwłaszcza młodej ludności miejskiej, zachodzi proces tzw. tonoklazy. Polega on na zlaniu się tonu wysokiego i niskiego w ton średni. Zmiana ta zachodzi także w przypadku tonu wysokiego pochodzącego od tonu opadającego przed historycznym wygłosowym /h/.
Ponadto, w szybkiej mowie niektórych ludzi można zaobserwować początki zanikania tonu łamanego, który pozostawia po sobie długość.

Gramatyka

Szyk zdania

Szykiem zdania w języku czummuńskim jest SOV. Przymiotnik, z racji zlania się z czasownikiem zawsze jest umieszczany po opisywanym rzeczowniku. Orzeczenie znajduje się po czasowniku, a za nim mogą występować tylko niektóre partykuły (np. pe i ma). Morfosyntaktycznie język wykazuje typ absolutywno-ergatywny.

Rzeczownik

Podstawową częścią mowy jest rzeczownik. Odmienia się on przez liczby i przypadki.

Przedimek

W języku czummuńskim jest obecny jeden przedimek nieokreślony kī, identyczny z liczebnikiem „jeden”. Brak jest przedimka określonego.

Liczba mnoga

Liczbę mnogą tworzy się za pomocą końcówki -(é)tl, w zależności od zakończenia podstawowej formy słowa. -é- jest obecne w przypadku, gdy kończy się ona na spółgłoskę.

Oznaczanie liczby mnogiej jest konieczne, chyba że pojawił się liczebnik - wtedy ilość wynika z kontekstu i oznaczenie liczby mnogiej przestaje być konieczne.

Przypadki

W języku czummuńskim można wyróżnić 3 główne przypadki: absolutyw, possesyw i ergatyw. Mają one następujące końcówki:

• Absolutyw – -∅
  
• Possesyw – -(ì)x
  
• Ergatyw – -(è)t
  

Występują także przypadki miejscownikowe:

• Celownik - -tē‘r
• Innesyw – -sê
• Allatyw: – -tô
• Ablatyw: – -re
• Narzędnik – -ntó
• Komitatyw: – -lòh

W przeciwieństwie do przypadków głównych, są one zapisywane z myślnikiem, np. pennih-tô hax - do mojego przyjaciela.

Zaimki

Zaimki osobowe

	1.os		2.os		3.os
	l.poj	l.mn	l.poj	l.mn	l.poj	l.mn
Abs.	hà	hâtl	nà	nêtl	ke	kêtl
Erg.	hàt	hâtlet	nàt	nêtlet	ket	kêtlet
Poss.	hàx	hâtleix	nàx	nêtleix	kex	kêtleix

Zaimki osobowe są obowiązkowe i niepomijalne, chyba że w poprzedniej części zdania złożonego, czasem też w poprzednim zdaniu pojedynczym pojawił się ten sam zaimek w tej samej formie fleksyjnej oraz odnoszący się do tego samego przedmiotu lub osoby, np.:
Na trak te âr hat kên - Przyszedłeś tu i (cię) zobaczyłem.

Zaimki wskazujące

	blisko	daleko
wysoko	mil	tin
na tym samym poziomie	te	na
nisko	lei	lê

Zaimki pytajne

kei? - co? jaki?
tui? - kto? który?
mhâ - ile?

Liczebniki

1 - ki
2 - ni
3 - uru
4 - ili
5 - la
6 - tru
7 - si
8 - rhe
9 - kû
10 - kqe
100 - rhatl
1000 - enhih

Czasownik

czummuńskim czasownik nie odmienia się przez osoby, liczby ani czasy. Może on z kolei być odmieniany przez tryby za pomocą odpowiedniego czasownika modalnego.
Brak jest także w pełni wykształconej kategorii strony, obecna jest jednak konstrukcja antypasywu (przeciwbierna).

Czasownik „być”

W języku czummuńskim brak osobnego czasownika być. Jego rolę pełni klityczny sufiks -(ì)k. Zazwyczaj jest on dołączony do rzeczownika, ale w razie obecności partykuł takich jak pe lub ma, przechodzi on na nie. Można zauważyć, że często występuje on na ostatnim możliwym miejscu w zdaniu.

Emfaza

Podkreślenie intensywności wykonywania danej czynności może być wykonane na dwa sposoby:
- reduplikacja całego czasownika;
- umieszczenie partykuły kqê po czasowniku;

Przypisy

,