Język czyrejski: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
 
(Nie pokazano 50 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
 +
{{Szablon:Język czyrejski Intro}}
 
'''Język czyrejski''' (círes ígol [t͡ʃirɛʃ igol]) - sztuczny język, wywodzony z [[Język protogamajski|języka protogamajskiego]].
 
'''Język czyrejski''' (círes ígol [t͡ʃirɛʃ igol]) - sztuczny język, wywodzony z [[Język protogamajski|języka protogamajskiego]].
  
Linia 20: Linia 21:
 
}}
 
}}
  
 +
{{słownik}}
  
 
=Fonetyka=
 
=Fonetyka=
 
==Samogłoski==
 
==Samogłoski==
−
Język czyrejski posiada 14 samogłosek, w tym sześć nosowych oraz osiem ustnych. Poniższa grafika prezentuje rozmieszczenie samogłosek używanych w języku czyrejskim na czworokącie samogłoskowym.  
+
Język czyrejski posiada 14 samogłosek, w tym sześć nosowych oraz osiem ustnych. Szwa [ə] jest de facto alofonem samogłoski [ɛ], także w dyftongach. Poniższa grafika prezentuje rozmieszczenie samogłosek używanych w języku czyrejskim na czworokącie samogłoskowym.  
 
[[Plik:Czworok%C4%85t_czyrejski.png|550px|center|thumb|Samogłoski czyrejskie]]
 
[[Plik:Czworok%C4%85t_czyrejski.png|550px|center|thumb|Samogłoski czyrejskie]]
 
Zapis samogłosek wygląda następująco:
 
Zapis samogłosek wygląda następująco:
Linia 31: Linia 33:
 
! style="text-align:center;" | Dźwięk
 
! style="text-align:center;" | Dźwięk
 
| style="text-align:center;" | a
 
| style="text-align:center;" | a
−
| ɛ
+
| ɛ~ə
 
| ɪ
 
| ɪ
 
| i
 
| i
Linia 75: Linia 77:
 
| ô
 
| ô
 
| û
 
| û
 +
|}
 +
Oprócz tego język czyrejski posiada pięć dyftongów:
 +
{| class="wikitable"
 +
|-
 +
! style="text-align:center;" | Dyftongi
 +
| style="text-align:center;" | ai̯
 +
| i̯ɛ~i̯ə
 +
| i̯ɛ̃~i̯ə̃
 +
| u̯ɛ~u̯ə
 +
| u̯ɔ
 +
|-
 +
! Zapis
 +
| ai
 +
| ie
 +
| ien
 +
| ue
 +
| uo
 
|}
 
|}
  
Linia 85: Linia 104:
 
! przedniojęzykowe
 
! przedniojęzykowe
 
! tylnojęzykowe
 
! tylnojęzykowe
−
! tylnojęzykowe zaokrąglone
+
! tylnojęzykowe zaokr.
 
|-
 
|-
 
! colspan="2" style="text-align:left;" | nosowe
 
! colspan="2" style="text-align:left;" | nosowe
Linia 114: Linia 133:
 
|-
 
|-
 
! style="text-align:left;" | bezdźwięczne
 
! style="text-align:left;" | bezdźwięczne
−
|  
+
| p͡f '''pf'''
−
| t͡ʃ '''ci'''
+
| t͡s '''tz'''<br>t͡ʃ '''ci'''
−
|  
+
| k͡ʀ '''cr'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
Linia 122: Linia 141:
 
! style="text-align:left;" | dźwięczne
 
! style="text-align:left;" | dźwięczne
 
| v '''v'''
 
| v '''v'''
−
| s '''s''' <br />ʃ '''si/s'''
+
| z '''z''' <br />ʒ '''zi/z'''
 
|  
 
|  
 
|  
 
|  
Linia 128: Linia 147:
 
! style="text-align:left;" | bezdźwięczne
 
! style="text-align:left;" | bezdźwięczne
 
| f '''f'''
 
| f '''f'''
−
| z '''z''' <br />ʒ '''zi/z'''
+
| s '''s''' <br />ʃ '''si/s'''
−
|  
+
| x '''h'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
Linia 139: Linia 158:
 
|  
 
|  
 
|  l '''l'''
 
|  l '''l'''
−
|  (ʎ~ʝ) '''(li)'''
+
|  (lʲ) '''(li)'''
 
|  
 
|  
 
|-
 
|-
Linia 206: Linia 225:
 
VjV > V̄<br>
 
VjV > V̄<br>
 
VwV > V̄<br>
 
VwV > V̄<br>
 +
VhV > V̄<br>
 
przy czym: aCa > ɛ:, iCi > i:, uCu > y:<br>
 
przy czym: aCa > ɛ:, iCi > i:, uCu > y:<br>
  
Linia 238: Linia 258:
 
'''6.2. Rozwój iloczasu'''<br>
 
'''6.2. Rozwój iloczasu'''<br>
 
a > ai̯~a<br>
 
a > ai̯~a<br>
−
ɛ~ɛ: > ɛ<br>
+
ɛ > ɛ<br>
 
i > ɪ<br>
 
i > ɪ<br>
−
ɔ~ɔ: > ɔ~u̯e<br>
+
ɔ > ɔ~u̯e<br>
−
u > y<br>
+
u > ɯ<br>
 
a: > a<br>
 
a: > a<br>
 
-a: > o<br>
 
-a: > o<br>
 +
ɛ: > i̯ɛ~ɛ<br>
 
i: > i<br>
 
i: > i<br>
 +
ɔ: > u̯ɔ~ɔ<br>
 
u: > u<br>
 
u: > u<br>
−
-u: > y<br>
+
-u: > ɯ<br>
  
 
Ponadto długie e oraz o w wygłosie absolutnym często stawały się samogłoskami akcentowanymi: ê, ô.<br>
 
Ponadto długie e oraz o w wygłosie absolutnym często stawały się samogłoskami akcentowanymi: ê, ô.<br>
 +
 +
'''7. Przesuwka spółgłoskowa'''<br>
 +
'''7.1. Obniżenie spółgłosek dźwięcznych'''<br>
 +
b, d, g > p͡f, t͡s, k͡ʀ<br>
 +
Co ciekawe była spółgłoska '''g''' w otoczeniu samogłoski ''o'' lub ''u'' oraz dyftongów ''uo'' i ''ue'' nie zmieniała się w k͡ʀ.<br>
 +
'''7.2. Udźwięcznienie spółgłosek'''<br>
 +
Z kolei samogłoski bezdźwięczne p, t, k, f, s, ʃ stały się dźwięcznymi między samogłoskami, oraz w nagłosie wyrazu przed samogłoskami lub innymi spółgłoskami dźwięcznymi a czasami także w innych pozycjach:<br>
 +
p, t, k, f, s, ʃ > b, d, g, z, ʒ<br>
  
 
=Gramatyka=
 
=Gramatyka=
Linia 257: Linia 287:
 
Poniżej znajduje się tabela odmiany rzeczowników czyrejskich w liczbie pojedyńczej. Należy tu jednak na chwilę przystanąć. O ile język protogamajski posiadał de facto trzy różne deklinacje - ze względu na harmonię samogłoskową, o tyle język czyrejski wytworzył pięć nowych deklinacji. Powstały one pod względem silnej redukcji wygłosów wyrazów. Pierwsza deklinacja powstała z grupy wyrazów, które w okresie protogamajskim kończyły się samogłoską, a utraciły ją w późniejszym etapie. Druga deklinacja skupia wyrazy protogamajskie, które w języku czyrejskim wygłosową samogłoskę utrzymały. Dotyczy to tak właściwie wyrazów kończących się na samogłoskę długą w protogamajszczyźnie. Trzecia, wdzięczna, grupa deklinacyjna powstała z redukcji spółgłosek nosowych w wygłosie i unosowieniu poprzedzających je samogłosek. Czwarta deklinacja wywodzi się z wyrazów, które w okresie protogamajskim kończyły się spółgłoską, ale w okresach późniejszych tę spółgłoskę utraciły i obecnie kończą się samogłoską. Ostatnia, piąta deklinacja dotyczy takiej grupy wyrazów, która zarówno w okresie protogamajskim jak i czyrejskim kończyły się spółgłoską.
 
Poniżej znajduje się tabela odmiany rzeczowników czyrejskich w liczbie pojedyńczej. Należy tu jednak na chwilę przystanąć. O ile język protogamajski posiadał de facto trzy różne deklinacje - ze względu na harmonię samogłoskową, o tyle język czyrejski wytworzył pięć nowych deklinacji. Powstały one pod względem silnej redukcji wygłosów wyrazów. Pierwsza deklinacja powstała z grupy wyrazów, które w okresie protogamajskim kończyły się samogłoską, a utraciły ją w późniejszym etapie. Druga deklinacja skupia wyrazy protogamajskie, które w języku czyrejskim wygłosową samogłoskę utrzymały. Dotyczy to tak właściwie wyrazów kończących się na samogłoskę długą w protogamajszczyźnie. Trzecia, wdzięczna, grupa deklinacyjna powstała z redukcji spółgłosek nosowych w wygłosie i unosowieniu poprzedzających je samogłosek. Czwarta deklinacja wywodzi się z wyrazów, które w okresie protogamajskim kończyły się spółgłoską, ale w okresach późniejszych tę spółgłoskę utraciły i obecnie kończą się samogłoską. Ostatnia, piąta deklinacja dotyczy takiej grupy wyrazów, która zarówno w okresie protogamajskim jak i czyrejskim kończyły się spółgłoską.
  
−
[[Plik:Tabela_deklinacji.png|800 px|centre|thumb|]]
+
{| class="wikitable" style="text-align:center; vertical-align:middle;"
−
 
+
|-
 +
! style="text-align:left;" | Deklinacja
 +
! I
 +
! IV
 +
! V
 +
! II
 +
! III
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Oznaczenia symboliczne
 +
! *V
 +
! *C
 +
! C
 +
! V
 +
! VN
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Słowo protogamajskie
 +
! ghamma
 +
! dharaħ
 +
! tiiqar
 +
! hitlaa
 +
! ghahan
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Słowo czyrejskie
 +
! ganz
 +
! vzie
 +
! cíquel
 +
! sitla
 +
! gan
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Mianownik (kto? co?)
 +
| C
 +
| V
 +
| C
 +
| V
 +
| VN
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Dopełniacz (kogo? czego?)
 +
| -ê
 +
| colspan="2" | -a
 +
| -v
 +
| -va
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Celownik (komu? czemu?)
 +
| -el
 +
| colspan="2" | -al
 +
| colspan="2" | -val
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Biernik (kogo? co?)
 +
| -es
 +
| -as
 +
| -os
 +
| colspan="2" | -jas
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Miejscownik (w kim? w czym?)
 +
| -a
 +
| -e
 +
| -ê
 +
| V
 +
| VN
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Ablatyw (od kogo? od czego?)
 +
| colspan="3" | -ô
 +
| V
 +
| -c
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Allatyw (do kogo? do czego?)
 +
| colspan="3" | -ac
 +
| colspan="2" | -c
 +
|}
 
'''Legenda:'''<br>
 
'''Legenda:'''<br>
 
'''C''' - dowolna spółgłoska<br>
 
'''C''' - dowolna spółgłoska<br>
Linia 273: Linia 371:
 
*'''Czas przeszły III''' jest stosowany do czynności zakończonych, jest swego rodzaju odpowiednikiem aspektu dokonanego - nie czasu, gdyż może ów czas dotyczyć przyszłości, która musi się zdarzyć (wedle rozmówcy).  
 
*'''Czas przeszły III''' jest stosowany do czynności zakończonych, jest swego rodzaju odpowiednikiem aspektu dokonanego - nie czasu, gdyż może ów czas dotyczyć przyszłości, która musi się zdarzyć (wedle rozmówcy).  
 
*'''Czas przyszły''' stosowany do prostych opisów przyszłości najbliższej - w większości języków użyłoby się w tym wypadku czasu teraźniejszego.<br>
 
*'''Czas przyszły''' stosowany do prostych opisów przyszłości najbliższej - w większości języków użyłoby się w tym wypadku czasu teraźniejszego.<br>
−
Warto zwrócić uwagę, że czyrejskie czasy nie-do-końca odpowiadają europejskiemu poczuciu czasowości. Dotyczy to w szczególności czasów przeszłych, które swą nazwę zawdzięczają swemu pochodzeniu niżli prawdziwej funkcji czasowej.  
+
Warto zwrócić uwagę, że czyrejskie czasy nie-do-końca odpowiadają europejskiemu poczuciu czasowości. Dotyczy to w szczególności czasów przeszłych, które swą nazwę zawdzięczają swemu pochodzeniu niżli prawdziwej funkcji czasowej. System trybów czasowników czyrejskich obejmuje następujące tryby:
−
 
+
*'''Tryb oznajmujący''' będący trybem podstawowym, odmiennym przez wszystkie czasy
 +
*'''Tryb życzący''' nie należący do systemu czasowego, jest uważany za łagodną formę trybu rozkazującego, a raczej proszącego
 +
*'''Tryb pragnący''' nie należący do systemu czasowego, jest uważany za pośrednią formę trybu rozkazującego, odpowiadającego polskiemu wyrażeniu ''chcieć coś robić''
 +
*'''Tryb rozkazujący''' nie należący do systemu czasowego, jest uważany za silną formę trybu rozkazującego
 +
Warto przyjrzeć się także pochodzeniu poszczególnych form gramatycznych czasowników. O ile czas teraźniejszy wywodzi się wprost z systemu jego odpowiednika z języka protogamajskiego, o tyle pozostałe formy nie-do-końca. Czasy przeszłe są tworzone poprzez czasownik '''''być - ciens''''' oraz odpowiedniego imiesłowu. Imiesłowy powstały z końcówek byłego czasu przeszłego i przyszłego. Formy czasownika ''być'' wywodzą się z kolei z ugramatyzowania przedrostków protogamajskich. Czyrejskie formy czasowe ''być'' zostały utworzone z:
 +
*Czas teraźniejszy wprost z czasu teraźniejszego
 +
*Czas przeszły I z przedrostka aspekto-trybu dokonanego
 +
*Czas przeszły II z przedrostka aspekto-trybu teliktycznego
 +
*Czas przeszły III jest de facto odmienioną przez osoby i liczby formą imiesłowu przeszłego, wywodzącego się z czasu przeszłego
 +
*Czas przyszły jest odmienioną przez osoby i liczby formą imiesłowu przyszłego, wywodzącego się z czasu przyszłego
 +
Zaś formy trybowe z:
 +
*Tryb życzący z przedrostka formy życzącej
 +
*Tryb pragnący z przedrostka formy pragnącej
 +
*Tryb rozkazujący rozwinął się jako forma upośledzona bezokolicznika
 +
Czasowniki inne niż ''być'' posiadają '''formy proste''' czasu teraźniejszego, przeszłego III, przyszłego oraz trybu rozkazującego.
  
 
===Koniugacja===
 
===Koniugacja===
−
====Czasownik ''być''====
+
====Czasownik nieregularny ''być''====
 
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
 
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
 
|- style="vertical-align:middle;"
 
|- style="vertical-align:middle;"
 
! ciens - być
 
! ciens - być
−
! colspan="2" | czas teraźniejszy
+
! colspan="2" | Czas teraźniejszy
−
! colspan="2" | czas przeszły I
+
! colspan="2" | Czas przeszły I
−
! colspan="2" | czas przeszły II
+
! colspan="2" | Czas przeszły II
−
! colspan="2" | czas przeszły III
+
! colspan="2" | Czas przeszły III
−
! colspan="2" | czas przyszły
+
! colspan="2" | Czas przyszły
−
! colspan="2" | tryb życzący
+
! colspan="2" | Tryb życzący
−
! colspan="2" | tryb pragnący
+
! colspan="2" | Tryb pragnący
−
! colspan="2" | tryb rozkazujący
+
! colspan="2" | Tryb rozkazujący
 
|-
 
|-
−
! style="vertical-align:middle;" | osoba
+
! style="vertical-align:middle;" | Osoba
 
! style="vertical-align:middle;" | sing.
 
! style="vertical-align:middle;" | sing.
 
! style="vertical-align:middle;" | pl.
 
! style="vertical-align:middle;" | pl.
Linia 350: Linia 462:
 
Należy zwrócić szczególną uwagę na formy oznaczone gwiazdką. W nich bowiem nie wymawia się spółgłoski [n] pomiędzy obiema samogłoskami, stąd: ciendunê [t͡ʃɛ̃dɯ̃'ɛ], ciendunô [t͡ʃɛ̃dɯ̃'ɔ], cienô [t͡ʃɛ̃'ɔ] - bez zwarcia kratniowego.
 
Należy zwrócić szczególną uwagę na formy oznaczone gwiazdką. W nich bowiem nie wymawia się spółgłoski [n] pomiędzy obiema samogłoskami, stąd: ciendunê [t͡ʃɛ̃dɯ̃'ɛ], ciendunô [t͡ʃɛ̃dɯ̃'ɔ], cienô [t͡ʃɛ̃'ɔ] - bez zwarcia kratniowego.
  
−
====Czasownik ''mieć''====
+
====Czasownik nieregularny ''mieć''====
 
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
 
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
 
|- style="vertical-align:middle;"
 
|- style="vertical-align:middle;"
 
! otas - mieć
 
! otas - mieć
−
! colspan="2" | czas teraźniejszy
+
! colspan="2" | Czas teraźniejszy
−
! colspan="2" | czas przeszły II
+
! colspan="2" | Czas przeszły II
−
! colspan="2" | czas przyszły
+
! colspan="2" | Czas przyszły
−
! colspan="2" | tryb rozkazujący
+
! colspan="2" | Tryb rozkazujący
 
|-
 
|-
−
| style="vertical-align:middle;" | osoba
+
! style="vertical-align:middle;" | Osoba
−
| style="vertical-align:middle;" | sing.
+
! style="vertical-align:middle;" | sing.
−
| style="vertical-align:middle;" | pl.
+
! style="vertical-align:middle;" | pl.
−
| sing.
+
! sing.
−
| pl.
+
! pl.
−
| sing.
+
! sing.
−
| pl.
+
! pl.
−
| sing.
+
! sing.
−
| pl.
+
! pl.
 
|- style="vertical-align:middle;"
 
|- style="vertical-align:middle;"
−
| 1.
+
! 1.
 
| ota
 
| ota
 
| rowspan="3" | otô
 
| rowspan="3" | otô
Linia 379: Linia 491:
 
| rowspan="2" | ots
 
| rowspan="2" | ots
 
|- style="vertical-align:middle;"
 
|- style="vertical-align:middle;"
−
| 2.
+
! 2.
 
| otas
 
| otas
 
| otuns
 
| otuns
Linia 385: Linia 497:
 
| ot
 
| ot
 
|- style="vertical-align:middle;"
 
|- style="vertical-align:middle;"
−
| 3.
+
! 3.
 
| otê
 
| otê
 
| otunê*
 
| otunê*
Linia 392: Linia 504:
 
| X
 
| X
 
|}
 
|}
−
<br>
 
 
Także w przypadku czasownika ''mieć'' występuje w kilku formach nieczytanie [n] pomiędzy samogłoskami: otunê [ɔtɯ̃'ɛ] oraz otunô [ɔtɯ̃'ɔ]
 
Także w przypadku czasownika ''mieć'' występuje w kilku formach nieczytanie [n] pomiędzy samogłoskami: otunê [ɔtɯ̃'ɛ] oraz otunô [ɔtɯ̃'ɔ]
  
 +
====Czasowniki regularne====
 +
=====Formy proste=====
 +
Czasowniki regularne posiadają proste formy czasu teraźniejszego, przeszłego II, przyszłego oraz trybu rozkazującego. Grupa czasowników regularnych posiada trzy różne odmiany, w zależności od ostatniej samogłoski występującej w rdzeniu. '''Bezokolicznik''' w języku czyrejskim nie posiada wspólnej końcówki dla danej grupy odmiany.
 +
{| class="wikitable" style="text-align:center; vertical-align:middle;"
 +
|-
 +
! colspan="2" | Czasowniki regularne
 +
! colspan="2" | Czas teraźniejszy
 +
! colspan="2" | Czas przeszły II
 +
! colspan="2" | Czas przyszły
 +
! colspan="2" | Tryb rozkazujący
 +
|-
 +
! Osoba
 +
! Temat
 +
! sing.
 +
! pl.
 +
! sing.
 +
! pl.
 +
! sing.
 +
! pl.
 +
! sing.
 +
! pl.
 +
|-
 +
! rowspan="3" | 1.
 +
! -o-/-a-
 +
| rowspan="3" | -t
 +
| -a
 +
| -ien
 +
| -ienô*
 +
| -al
 +
| -âl
 +
| rowspan="3" | X
 +
| rowspan="6" | -V:∅+-s
 +
|-
 +
! -i-/-ie-
 +
| -í
 +
| -in
 +
| -inô*
 +
| -íl
 +
| -îl
 +
|-
 +
! -u-
 +
| -ú
 +
| -un
 +
| -unô*
 +
| -úl
 +
| -ûl
 +
|-
 +
! rowspan="3" | 2.
 +
! -o-/-a-
 +
| rowspan="3" | -s
 +
| rowspan="3" | tożsame <br />z 1.os.
 +
| -iens
 +
| rowspan="3" | tożsame <br />z 1.os.
 +
| -asal
 +
| rowspan="3" | tożsame <br />z 1.os.
 +
| rowspan="3" | -V:∅
 +
|-
 +
! -i-/-ie-
 +
| -ins
 +
| -ísíl
 +
|-
 +
! -u-
 +
| -uns
 +
| -úsúl
 +
|-
 +
! rowspan="3" | 3.
 +
! -o-/-a-
 +
| rowspan="3" | -sie
 +
| rowspan="3" | tożsame <br />z 1.os.
 +
| -ienê*
 +
| rowspan="3" | tożsame <br />z 1.os.
 +
| rowspan="3" | -êl
 +
| rowspan="3" | tożsame <br />z 1.os.
 +
| rowspan="3" colspan="2" | X
 +
|-
 +
! -i-/-ie-
 +
| -inê*
 +
|-
 +
! -u-
 +
| -unê*
 +
|}
 +
=====Formy złożone=====
 +
Czasy oraz tryby złożone tworzone są następująco:
 +
{| class="wikitable" style="text-align:center; vertical-align:middle;"
 +
|-
 +
! Tworzona forma złożona
 +
! Forma czasownika ''być''
 +
! Forma imiesłowu
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Czas przeszły I
 +
| ban- (czas przeszły I)
 +
| rowspan="2" | imiesłów przeszły
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Czas przeszły III
 +
| mun- (czas przeszły III)
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Tryb życzący
 +
| jan- (tryb życzący)
 +
| rowspan="2" | imiesłów teraźniejszy
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Tryb pragnący
 +
| har- (tryb pragnący)
 +
|}
 +
 +
====Imiesłowy====
 +
Imiesłowów występuje dwa rodzaje: przeszły oraz przyszły. Tworzy je się poprzez dodanie odpowiedniej końcówki do bezokolicznika:
 +
{| class="wikitable" style="text-align:center; vertical-align:middle;"
 +
|-
 +
! Temat
 +
! Imiesłów przeszły
 +
! Imiesłów teraźniejszy
 +
|-
 +
! -o-/-a-
 +
| -ien
 +
| -al
 +
|-
 +
! -i-/-ie-
 +
| -in
 +
| -íl
 +
|-
 +
! -u-
 +
| -un
 +
| -úl
 +
|}
  
 +
==Zaimek==
 +
Zaimki osobowe w języku czyrejskim odmieniają się, podobnie jak rzeczowniki, przez przypadki. Zostało to odziedziczone po praprzodku. Zaimki dzierżawcze, w przeciwieństwie do języka protogamajskiego, uniezależniły się i stały się nieodmienną częścią mowy. Były zaimek zwrotny zanikł, a końcówka protogamajska '''-tuum''' dała w języku czyrejskim odmienną przez osoby część '''partykuł osobowych'''.
 +
===Zaimek osobowy===
 +
{| class="wikitable" style="text-align:center; vertical-align:middle;"
 +
|-
 +
!
 +
! ja
 +
! ty
 +
! Ty
 +
! on/ona
 +
! my oba
 +
! wy oba
 +
! my
 +
! wy
 +
! Wy
 +
! oni/one
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Mianownik
 +
| go
 +
| lí
 +
| vzil
 +
| pe
 +
| ziasie
 +
| urie
 +
| zias
 +
| úl
 +
| vzílul
 +
| qua
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Dopełniacz
 +
| gav
 +
| líve
 +
| vzilíve
 +
| pav
 +
| ziafev
 +
| urujo
 +
| ziafo
 +
| úro
 +
| vzílúro
 +
| quo
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Celownik
 +
| gol
 +
| líl
 +
| vzilíl
 +
| pavil
 +
| ziafel
 +
| urujal
 +
| ziafal
 +
| úrul
 +
| vziúrul
 +
| qual
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Biernik
 +
| gos
 +
| lís
 +
| vzilís
 +
| pes
 +
| ziajis
 +
| urujis
 +
| ziafis
 +
| síl
 +
| vzisíl
 +
| quis
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Miejscownik
 +
| go
 +
| lí
 +
| vzilí
 +
| pe
 +
| ziafe
 +
| uruja
 +
| ziafa
 +
| úl
 +
| vziúl
 +
| qua
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Ablatyw
 +
| go
 +
| pe
 +
| vzipe
 +
| pelí
 +
| ziafâ
 +
| urujâ
 +
| ziafâ
 +
| úrû
 +
| vziúrû
 +
| qua
 +
|-
 +
! style="text-align:left;" | Allatyw
 +
| gok
 +
| pek
 +
| vzipek
 +
| pelík
 +
| ziafâk
 +
| urujâk
 +
| ziafâk
 +
| úrûk
 +
| vziúrûk
 +
| quak
 +
|}
 +
===Zaimek dzierżawczy===
 +
Warto zauważyć, że pod wpływem przymiotnika formy zaimka dzierżawczego zyskały końcówkę '''''-s'''''. Tym samym w języku czyrejskim funkcjonują dwie formy zaimków dzierżawczych, bardziej archaiczne, bezpośrednio wywodzone z języka protogamajskiego oraz nowsze z końcówką fleksyjną.
 
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
 
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
 
|- style="vertical-align:middle;"
 
|- style="vertical-align:middle;"
−
! osoba
+
! style="text-align:left;" | polski
−
! liczba pojedyńcza
+
! mój
−
! liczba mnoga
+
! twój
 +
! Twój
 +
! jego/jej
 +
! nasz obu
 +
! wasz obu
 +
! nasz
 +
! wasz
 +
! Wasz
 +
! ich/ich
 +
|- style="vertical-align:middle;"
 +
! style="text-align:left;" | czyrejski I forma
 +
| a
 +
| le
 +
| ile
 +
| sal
 +
| jez
 +
| vzo
 +
| zi
 +
| o
 +
| vzo
 +
| cuun
 +
|- style="vertical-align:middle;"
 +
! style="text-align:left;" | czyrejski II forma
 +
| as
 +
| les
 +
| iles
 +
| sals
 +
| jes
 +
| vzos
 +
| zis
 +
| os
 +
| vzos
 +
| cuuns
 +
|}
 +
===Partykuła osobowa ''się'' - '''''tún'''''===
 +
{| class="wikitable" style="text-align:center; vertical-align:middle;"
 +
|-
 +
!
 +
! sing.
 +
! pl.
 
|-
 
|-
−
! style="text-align:right; vertical-align:middle;" | 1.
+
! 1.
−
| -t
+
| túna*
−
| rowspan="3" style="vertical-align:middle;" | -o-/-a- → -a<br />-i-/-ie- → -í<br />-u- → -ú
+
| rowspan="3" | túnô*
 
|-
 
|-
−
! style="text-align:right; vertical-align:middle;" | 2.
+
! 2.
−
| -s
+
| túnas*
 
|-
 
|-
−
! style="text-align:right; vertical-align:middle;" | 3.
+
! 3.
−
| -sie
+
| túnê*
 
|}
 
|}
 +
* Podobnie jak niektóre formy czasowników, wypowiadane są bez spółgłoski nosowej i zwarcia krtaniowego pomiędzy obiema samogłoskami: ['tũ.a], ['tũ.aʃ], [tũ.'ɛ] oraz [tũ.'ɔ]
  
−
==Zaimek==
 
 
==Przymiotnik==
 
==Przymiotnik==
−
==Przysłówek==
+
Przymiotniki oraz przysłówki w języku czyrejskim nie są rozróżniane. Przymiotniki i przysłówki są traktowane tak samo, a ich funkcja określenia części nominalnych i werbalnych zależy od ich położenia. Przymiotniki zawsze występują przed określaną frazą nominalną (rzeczownikiem, zaimkiem, liczebnikiem) oraz po określanej frazie werbalnej (czasowniku, partykule osobowej, partykule czasowej). Przymiotniki nie odmieniają się ani przez przypadki, ani przez liczby. Mimo tego przymiotniki stopniują się. Istnieją trzy stopnie:
 +
*'''stopień równy''' - będący podstawową formą przymiotnika
 +
*'''stopień wyższy''' - będący odpowiednikiem stopnia wyższego i najwyższego
 +
*'''stopień zerowy''' - ujmujący brak cechy, którą niesie przymiotnik
 +
 
 +
{| class="wikitable"
 +
|- style="text-align:center;"
 +
! stopień
 +
! końcówka
 +
|-
 +
! równy
 +
| style="text-align:center;" | -s
 +
|-
 +
! wyższy
 +
| style="text-align:center;" | -syp
 +
|-
 +
! zerowy
 +
| style="text-align:center;" | -lu
 +
|}
 +
 
 
==Liczebnik==
 
==Liczebnik==
 +
{| class="wikitable"
 +
|-
 +
! Liczba
 +
! Liczebnik główny
 +
! Liczebnik porządkowy
 +
|-
 +
! align=center | '''1'''
 +
| asl<br>zal
 +
| aslun<br>zarun
 +
|-
 +
! align=center | '''2'''
 +
| psol
 +
| psorun
 +
|-
 +
! align=center | '''3'''
 +
| vzinz
 +
| vzinzun
 +
|-
 +
! align=center | '''4'''
 +
| osô
 +
| osôn
 +
|-
 +
! align=center | '''5'''
 +
| garga<br>gar
 +
| gargan<br>gan
 +
|-
 +
! align=center | '''6'''
 +
| nir
 +
| niran
 +
|-
 +
! align=center | '''7'''
 +
| zo
 +
| zogan
 +
|-
 +
! align=center | '''8'''
 +
| vel
 +
| veran
 +
|-
 +
! align=center | '''9'''
 +
| bol
 +
| balan
 +
|-
 +
! align=center | '''10'''
 +
| abo
 +
| abon
 +
|-
 +
! colspan=3 |
 +
|-
 +
! align=center | '''20'''
 +
| psar
 +
| psarvin
 +
|-
 +
! align=center | '''30'''
 +
| vzin
 +
| vzinvin
 +
|-
 +
! align=center | '''40'''
 +
| vis
 +
| visvin
 +
|-
 +
! align=center | '''50'''
 +
| gargo
 +
| gargon
 +
|-
 +
! align=center | '''60'''
 +
| nirô
 +
| nirôn
 +
|-
 +
! align=center | '''70'''
 +
| zogiv
 +
| zogivan
 +
|-
 +
! align=center | '''80'''
 +
| veriv
 +
| verivan
 +
|-
 +
! align=center | '''90'''
 +
| baliv
 +
| balivan
 +
|-
 +
! colspan=3 |
 +
|-
 +
! align=center | '''100'''
 +
| psofel
 +
| psofên
 +
|-
 +
! align=center | '''1000'''
 +
| adapsofel
 +
| adapsofên
 +
|}
 +
 
==Budowa zdania==
 
==Budowa zdania==
 +
Język czyrejski tworzy zdania według struktury '''VSO'''. Znaczy to, że każde zdanie rozpoczyna czasownik. Po nim może występować podmiot, choć nie musi (szczególnie jeżeli chodzi o liczbę pojedyńczą czasownika), zaś na samym końcu występuje dopełnienie. Określenia orzeczenia są stawiane po danym czasowniku, zaś określenia podmiotu oraz dopełnienia przed danym słowem.
 +
 
=Przykłady=
 
=Przykłady=
  
−
 
−
[[Kategoria:Pluur]]
 
−
[[Kategoria:Języki_sztuczne_a_priori]]
 
−
[[Kategoria:Języki gamajskie]]
 
  
  

Aktualna wersja na dzień 15:28, 15 paź 2020

círes
 Czytasz artykuł z serii Czyrenia. | Język czyrejski (Słownik, Lekcje) · Języki czyrejskie · Czyrenia

Język czyrejski (círes ígol [t͡ʃirɛʃ igol]) - sztuczny język, wywodzony z języka protogamajskiego.

Język czyrejski
Círes ígol
Sposoby zapisu: ??
Typologia: analityczno-fleksyjny
VSO
Faktycznie
Utworzenie: Pluur w 2020
Najnowsza wersja: 1
Kody
Conlanger–1 czyr., cir.
W Gammaja
Używany w : ?
Klasyfikacja: Języki gamajskie
Przykład
???
Tedá slósab....
Lista conlangów


Nuvola apps bookcase 1 blue.svg.png Zobacz też słownik tego języka.

Fonetyka

Samogłoski

Język czyrejski posiada 14 samogłosek, w tym sześć nosowych oraz osiem ustnych. Szwa [ə] jest de facto alofonem samogłoski [ɛ], także w dyftongach. Poniższa grafika prezentuje rozmieszczenie samogłosek używanych w języku czyrejskim na czworokącie samogłoskowym.

Samogłoski czyrejskie

Zapis samogłosek wygląda następująco:

Dźwięk a ɛ~ə ɪ i ɔ ɯ u ã ɛ̃ ɪ̃ ɔ̃ ɯ̃ ũ
Zapis a e i í o u ú an en in on un ún


Samogłoski akcentowane nieregularnie a ɛ i ɔ u
Zapis â ê î ô û

Oprócz tego język czyrejski posiada pięć dyftongów:

Dyftongi ai̯ i̯ɛ~i̯ə i̯ɛ̃~i̯ə̃ u̯ɛ~u̯ə u̯ɔ
Zapis ai ie ien ue uo

Spółgłoski

Język czyrejski posiada 22 spółgłoski, z czego dwie są alofonami [n] oraz [l] przed samogłoskami przednimi.

wargowe przedniojęzykowe tylnojęzykowe tylnojęzykowe zaokr.
nosowe m m n n (ɲ) (ni)
zwarte dźwięczne b b d d g g
bezdźwięczne p p t t k c kʷ qu
zwarto-szczelinowe dźwięczne d͡ʒ gi
bezdźwięczne p͡f pf t͡s tz
t͡ʃ ci 		k͡ʀ cr
szczelinowe dźwięczne v v z z
ʒ zi/z
bezdźwięczne f f s s
ʃ si/s 		x h
drżące r~ʁ~ʀ r
boczne l l (lʲ) (li)
aproksymanty j j/i

Historia języka czyrejskiego

Procesy fonetyczne z pragamajskiego

Legenda:
C - dowolna spółgłoska
Cʲ - spółgłoska zmiękczona
N - dowolna spółgłoska nosowa
V - dowolna samogłoska
V: - samogłoska długa
∅ - zanik
-X - wygłos

1. Rozwój samogłosek w I fazie
ai > ɛ~ɛ:
au > ɔ~ɔ:
-a:, -i:, -u: > -a, -i, -u
-a, -u > ∅
-i > Cʲ∅
-aCa > -a:C
-aCu > -ɔ:C
-aCi > -ɛ:Cʲ
-iCa > -ja:C
-iCu > -jɔ:C
-iCi > -i:Cʲ
-uCa > -ɔ:C
-uCu > -u:C
-uCi > -ju:Cʲ

2. Rozwój spółgłosek w pierwszej fazie
m:, n: > mz, nz
l:, j:, r: > l, j, r
w, w: > v~u
-r, -r: > -l
q > kʷ
θ > ps~pʃ~ʃ
ð > vz~vʒ~ʒ
h > ∅
ħ > x~∅
ɣa, ɣa:, ɣau > ga, ga:, gɔ
ɣu, ɣu: > ∅u, ∅u:
ɣi, ɣi:, ɣai > ʒi, ʒi:, ʒɛ
pozostałe ɣ > ∅

3. Zmiękczenie spółgłosek przed *i, *ī, *ai
t, k, q > t͡ʃ
d, g > d͡ʒ
s, h, ħ > ʃ
z, ɣ > ʒ
θ, ð > (p)ʃ, (v)ʒ
w > v
n, l > ɲ, ʎ~ʝ
ponadto: -s, -z > -ʃ, -ʒ

4. Wzdłużenie grup samogłoskowo-półspółgłoskowych
VrV > V̄
VlV > V̄
VjV > V̄
VwV > V̄
VhV > V̄
przy czym: aCa > ɛ:, iCi > i:, uCu > y:

5. Silny akcent na przedostatnią sylabę prowadzi do redukcji sylab występujących po nim:
Samogłoski w sylabach nieakcentowanych po sylabie akcentowanej redukują się do:
ă > ɛ
ĭ > jɛ
ŭ > ɯ
Jeżeli po tak zredukowanej samogłosce nie występuje spółgłoska to samogłoska zanika. Jeżeli spółgłoska występuje to następuje redukcja spółgłoski:
p, t, k > ∅
ks > k
q > kʲ
b, d, g > p, t, k
f, θ, s > ʃ
ð, z > ʒ
h, ħ, ɣ > ∅
r, l, j, w > l
m, n > Ṽ
Tym samym powstają samogłoski nosowe.

6. Dalszy rozwój samogłosek
6.1. Unosowienie samogłosek
aN > ɛ̃
eN > ɪ̃
iN > jɛ̃
oN > õ
uN > ɯ̃
a:N > ã
i:N > ɪ̃
u:N > ũ

6.2. Rozwój iloczasu
a > ai̯~a
ɛ > ɛ
i > ɪ
ɔ > ɔ~u̯e
u > ɯ
a: > a
-a: > o
ɛ: > i̯ɛ~ɛ
i: > i
ɔ: > u̯ɔ~ɔ
u: > u
-u: > ɯ

Ponadto długie e oraz o w wygłosie absolutnym często stawały się samogłoskami akcentowanymi: ê, ô.

7. Przesuwka spółgłoskowa
7.1. Obniżenie spółgłosek dźwięcznych
b, d, g > p͡f, t͡s, k͡ʀ
Co ciekawe była spółgłoska g w otoczeniu samogłoski o lub u oraz dyftongów uo i ue nie zmieniała się w k͡ʀ.
7.2. Udźwięcznienie spółgłosek
Z kolei samogłoski bezdźwięczne p, t, k, f, s, ʃ stały się dźwięcznymi między samogłoskami, oraz w nagłosie wyrazu przed samogłoskami lub innymi spółgłoskami dźwięcznymi a czasami także w innych pozycjach:
p, t, k, f, s, ʃ > b, d, g, z, ʒ

Gramatyka

Rzeczownik

Rzeczownik w języku czyrejskim odmienia się przez siedem przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, miejscownik, ablatyw oraz allatyw. Protogamajski narzędnik zlał się z celownikiem, a innesyw z biernikiem. Tym samym celownik przejął funkcje narzędnika - a więc nazywanie narzędzi, a biernik innesywu. Wszelkie konstrukcje dotyczące położenia *w* czymś są realizowane przez biernik. Całkowicie zanikł prolatyw, ekwatyw oraz wołacz. Ten ostatni nie utrzymał się poprzez swą długą wersję nawet w utartych zwrotach (końcówka -aqua). Warto tym samym zauważyć, że język gamajski zarzucił całkowicie protogamajską harmonię samogłoskową. Prawdopodobnie doszło do tego już na bardzo wczesnym etapie oddzielenia się od języka protogamajskiego. Świadczy o tym praktyczny brak różnic w końcówkach fleksyjnych, jeżeli chodzi o jakość samogłosek. Ponadto na zanik harmonii mógł wpłynąć substrat językowy występujący na obszarze zamieszkiwanym przez Czyrejów. Rzeczowniki czyrejskie posiadają także formę liczby mnogiej o czym będę pisał kiedy indziej - muszę jeszcze przemyśleć ostateczną tego postać. Jedyne co mogę powiedzieć to to, że końcówka liczby zerowej przekształciła się w nun [nɯ̃], co oznacza partykułę brak, nic, zero.

Deklinacja

Poniżej znajduje się tabela odmiany rzeczowników czyrejskich w liczbie pojedyńczej. Należy tu jednak na chwilę przystanąć. O ile język protogamajski posiadał de facto trzy różne deklinacje - ze względu na harmonię samogłoskową, o tyle język czyrejski wytworzył pięć nowych deklinacji. Powstały one pod względem silnej redukcji wygłosów wyrazów. Pierwsza deklinacja powstała z grupy wyrazów, które w okresie protogamajskim kończyły się samogłoską, a utraciły ją w późniejszym etapie. Druga deklinacja skupia wyrazy protogamajskie, które w języku czyrejskim wygłosową samogłoskę utrzymały. Dotyczy to tak właściwie wyrazów kończących się na samogłoskę długą w protogamajszczyźnie. Trzecia, wdzięczna, grupa deklinacyjna powstała z redukcji spółgłosek nosowych w wygłosie i unosowieniu poprzedzających je samogłosek. Czwarta deklinacja wywodzi się z wyrazów, które w okresie protogamajskim kończyły się spółgłoską, ale w okresach późniejszych tę spółgłoskę utraciły i obecnie kończą się samogłoską. Ostatnia, piąta deklinacja dotyczy takiej grupy wyrazów, która zarówno w okresie protogamajskim jak i czyrejskim kończyły się spółgłoską.

Deklinacja I IV V II III
Oznaczenia symboliczne *V *C C V VN
Słowo protogamajskie ghamma dharaħ tiiqar hitlaa ghahan
Słowo czyrejskie ganz vzie cíquel sitla gan
Mianownik (kto? co?) C V C V VN
Dopełniacz (kogo? czego?) -ê -a -v -va
Celownik (komu? czemu?) -el -al -val
Biernik (kogo? co?) -es -as -os -jas
Miejscownik (w kim? w czym?) -a -e -ê V VN
Ablatyw (od kogo? od czego?) -ô V -c
Allatyw (do kogo? do czego?) -ac -c

Legenda:
C - dowolna spółgłoska
V - dowolna samogłoska
N - dowolna samogłoska nosowa
V/N powtórzone w przypadku innym niż mianownik znaczy, że obie wersje są identyczne
W deklinacji IV (*C), jeżeli występuje w danej końcówce przypadku samogłoska, to znaczy że samogłoskę tematową (V) należy na nią wymienić (por. Mianownik: vzie, Dopełniacz: vzia).

Czasownik

Czasownik w języku czyrejskim odmienia się przez osoby, liczby, czasy, tryby. Ponadto od czasowników można urabiać imiesłowy. Język ten posiada trzy osoby, znane z języków europejskich. Czasownik co prawda odmienia się przez liczbę pojedyńczą oraz mnogą, jednak w tej drugiej formy dla każdej z osób są tożsame. Język czyrejski wyróżnia czas teraźniejszy, przeszły I, przeszły II, przeszły III oraz przyszły. Różnice między czasami przeszłymi są następujące:

  • Czas teraźniejszy jest używany tylko i wyłącznie to czynności występujących tu i teraz, raczej nie używany w sytuacjach na odległość, do tego służy raczej czas przeszły I
  • Czas przeszły I jest używany w przypadku czynności zakończonych bardzo dawno, jest także używany w konstrukcjach zaprzeszłych oraz nieświadka.
  • Czas przeszły II jest używany do czynności, które były/są wykonywane w bezpośredniej relacji rozmówcy, tzn. czynności w których rozmówca uczestniczył lub jest pewny, że dana czynność wydarzyła się, poza tym używany jako czas gnomiczny, tj. do czynności naturalnych - niekoniecznie zakończonych. Tym samym język czyrejski nie rozróżnia gramatycznie fraz świeci Słońce od świeciło Słońce.
  • Czas przeszły III jest stosowany do czynności zakończonych, jest swego rodzaju odpowiednikiem aspektu dokonanego - nie czasu, gdyż może ów czas dotyczyć przyszłości, która musi się zdarzyć (wedle rozmówcy).
  • Czas przyszły stosowany do prostych opisów przyszłości najbliższej - w większości języków użyłoby się w tym wypadku czasu teraźniejszego.

Warto zwrócić uwagę, że czyrejskie czasy nie-do-końca odpowiadają europejskiemu poczuciu czasowości. Dotyczy to w szczególności czasów przeszłych, które swą nazwę zawdzięczają swemu pochodzeniu niżli prawdziwej funkcji czasowej. System trybów czasowników czyrejskich obejmuje następujące tryby:

  • Tryb oznajmujący będący trybem podstawowym, odmiennym przez wszystkie czasy
  • Tryb życzący nie należący do systemu czasowego, jest uważany za łagodną formę trybu rozkazującego, a raczej proszącego
  • Tryb pragnący nie należący do systemu czasowego, jest uważany za pośrednią formę trybu rozkazującego, odpowiadającego polskiemu wyrażeniu chcieć coś robić
  • Tryb rozkazujący nie należący do systemu czasowego, jest uważany za silną formę trybu rozkazującego

Warto przyjrzeć się także pochodzeniu poszczególnych form gramatycznych czasowników. O ile czas teraźniejszy wywodzi się wprost z systemu jego odpowiednika z języka protogamajskiego, o tyle pozostałe formy nie-do-końca. Czasy przeszłe są tworzone poprzez czasownik być - ciens oraz odpowiedniego imiesłowu. Imiesłowy powstały z końcówek byłego czasu przeszłego i przyszłego. Formy czasownika być wywodzą się z kolei z ugramatyzowania przedrostków protogamajskich. Czyrejskie formy czasowe być zostały utworzone z:

  • Czas teraźniejszy wprost z czasu teraźniejszego
  • Czas przeszły I z przedrostka aspekto-trybu dokonanego
  • Czas przeszły II z przedrostka aspekto-trybu teliktycznego
  • Czas przeszły III jest de facto odmienioną przez osoby i liczby formą imiesłowu przeszłego, wywodzącego się z czasu przeszłego
  • Czas przyszły jest odmienioną przez osoby i liczby formą imiesłowu przyszłego, wywodzącego się z czasu przyszłego

Zaś formy trybowe z:

  • Tryb życzący z przedrostka formy życzącej
  • Tryb pragnący z przedrostka formy pragnącej
  • Tryb rozkazujący rozwinął się jako forma upośledzona bezokolicznika

Czasowniki inne niż być posiadają formy proste czasu teraźniejszego, przeszłego III, przyszłego oraz trybu rozkazującego.

Koniugacja

Czasownik nieregularny być

ciens - być Czas teraźniejszy Czas przeszły I Czas przeszły II Czas przeszły III Czas przyszły Tryb życzący Tryb pragnący Tryb rozkazujący
Osoba sing. pl. sing. pl. sing. pl. sing. pl. sing. pl. sing. pl. sing. pl. sing. pl.
1. cienda ciendô bana banô ciendun ciendunô* muna munô ciendal ciendôl jana/jo janô hara/ho harô X cienô*
2. ciendas banas cienduns munas ciendasal janas haras cien ciens
3. ciendê banê ciendunê* munê ciendêl janê harê X X

Należy zwrócić szczególną uwagę na formy oznaczone gwiazdką. W nich bowiem nie wymawia się spółgłoski [n] pomiędzy obiema samogłoskami, stąd: ciendunê [t͡ʃɛ̃dɯ̃'ɛ], ciendunô [t͡ʃɛ̃dɯ̃'ɔ], cienô [t͡ʃɛ̃'ɔ] - bez zwarcia kratniowego.

Czasownik nieregularny mieć

otas - mieć Czas teraźniejszy Czas przeszły II Czas przyszły Tryb rozkazujący
Osoba sing. pl. sing. pl. sing. pl. sing. pl.
1. ota otô otun otunô* otal otôl X ots
2. otas otuns otasal ot
3. otê otunê* otêl X X

Także w przypadku czasownika mieć występuje w kilku formach nieczytanie [n] pomiędzy samogłoskami: otunê [ɔtɯ̃'ɛ] oraz otunô [ɔtɯ̃'ɔ]

Czasowniki regularne

Formy proste

Czasowniki regularne posiadają proste formy czasu teraźniejszego, przeszłego II, przyszłego oraz trybu rozkazującego. Grupa czasowników regularnych posiada trzy różne odmiany, w zależności od ostatniej samogłoski występującej w rdzeniu. Bezokolicznik w języku czyrejskim nie posiada wspólnej końcówki dla danej grupy odmiany.

Czasowniki regularne Czas teraźniejszy Czas przeszły II Czas przyszły Tryb rozkazujący
Osoba Temat sing. pl. sing. pl. sing. pl. sing. pl.
1. -o-/-a- -t -a -ien -ienô* -al -âl X -V:∅+-s
-i-/-ie- -í -in -inô* -íl -îl
-u- -ú -un -unô* -úl -ûl
2. -o-/-a- -s tożsame
z 1.os. 		-iens tożsame
z 1.os. 		-asal tożsame
z 1.os. 		-V:∅
-i-/-ie- -ins -ísíl
-u- -uns -úsúl
3. -o-/-a- -sie tożsame
z 1.os. 		-ienê* tożsame
z 1.os. 		-êl tożsame
z 1.os. 		X
-i-/-ie- -inê*
-u- -unê*
Formy złożone

Czasy oraz tryby złożone tworzone są następująco:

Tworzona forma złożona Forma czasownika być Forma imiesłowu
Czas przeszły I ban- (czas przeszły I) imiesłów przeszły
Czas przeszły III mun- (czas przeszły III)
Tryb życzący jan- (tryb życzący) imiesłów teraźniejszy
Tryb pragnący har- (tryb pragnący)

Imiesłowy

Imiesłowów występuje dwa rodzaje: przeszły oraz przyszły. Tworzy je się poprzez dodanie odpowiedniej końcówki do bezokolicznika:

Temat Imiesłów przeszły Imiesłów teraźniejszy
-o-/-a- -ien -al
-i-/-ie- -in -íl
-u- -un -úl

Zaimek

Zaimki osobowe w języku czyrejskim odmieniają się, podobnie jak rzeczowniki, przez przypadki. Zostało to odziedziczone po praprzodku. Zaimki dzierżawcze, w przeciwieństwie do języka protogamajskiego, uniezależniły się i stały się nieodmienną częścią mowy. Były zaimek zwrotny zanikł, a końcówka protogamajska -tuum dała w języku czyrejskim odmienną przez osoby część partykuł osobowych.

Zaimek osobowy

ja ty Ty on/ona my oba wy oba my wy Wy oni/one
Mianownik go lí vzil pe ziasie urie zias úl vzílul qua
Dopełniacz gav líve vzilíve pav ziafev urujo ziafo úro vzílúro quo
Celownik gol líl vzilíl pavil ziafel urujal ziafal úrul vziúrul qual
Biernik gos lís vzilís pes ziajis urujis ziafis síl vzisíl quis
Miejscownik go lí vzilí pe ziafe uruja ziafa úl vziúl qua
Ablatyw go pe vzipe pelí ziafâ urujâ ziafâ úrû vziúrû qua
Allatyw gok pek vzipek pelík ziafâk urujâk ziafâk úrûk vziúrûk quak

Zaimek dzierżawczy

Warto zauważyć, że pod wpływem przymiotnika formy zaimka dzierżawczego zyskały końcówkę -s. Tym samym w języku czyrejskim funkcjonują dwie formy zaimków dzierżawczych, bardziej archaiczne, bezpośrednio wywodzone z języka protogamajskiego oraz nowsze z końcówką fleksyjną.

polski mój twój Twój jego/jej nasz obu wasz obu nasz wasz Wasz ich/ich
czyrejski I forma a le ile sal jez vzo zi o vzo cuun
czyrejski II forma as les iles sals jes vzos zis os vzos cuuns

Partykuła osobowa się - tún

sing. pl.
1. túna* túnô*
2. túnas*
3. túnê*
  • Podobnie jak niektóre formy czasowników, wypowiadane są bez spółgłoski nosowej i zwarcia krtaniowego pomiędzy obiema samogłoskami: ['tũ.a], ['tũ.aʃ], [tũ.'ɛ] oraz [tũ.'ɔ]

Przymiotnik

Przymiotniki oraz przysłówki w języku czyrejskim nie są rozróżniane. Przymiotniki i przysłówki są traktowane tak samo, a ich funkcja określenia części nominalnych i werbalnych zależy od ich położenia. Przymiotniki zawsze występują przed określaną frazą nominalną (rzeczownikiem, zaimkiem, liczebnikiem) oraz po określanej frazie werbalnej (czasowniku, partykule osobowej, partykule czasowej). Przymiotniki nie odmieniają się ani przez przypadki, ani przez liczby. Mimo tego przymiotniki stopniują się. Istnieją trzy stopnie:

  • stopień równy - będący podstawową formą przymiotnika
  • stopień wyższy - będący odpowiednikiem stopnia wyższego i najwyższego
  • stopień zerowy - ujmujący brak cechy, którą niesie przymiotnik
stopień końcówka
równy -s
wyższy -syp
zerowy -lu

Liczebnik

Liczba Liczebnik główny Liczebnik porządkowy
1 asl
zal 		aslun
zarun
2 psol psorun
3 vzinz vzinzun
4 osô osôn
5 garga
gar 		gargan
gan
6 nir niran
7 zo zogan
8 vel veran
9 bol balan
10 abo abon
20 psar psarvin
30 vzin vzinvin
40 vis visvin
50 gargo gargon
60 nirô nirôn
70 zogiv zogivan
80 veriv verivan
90 baliv balivan
100 psofel psofên
1000 adapsofel adapsofên

Budowa zdania

Język czyrejski tworzy zdania według struktury VSO. Znaczy to, że każde zdanie rozpoczyna czasownik. Po nim może występować podmiot, choć nie musi (szczególnie jeżeli chodzi o liczbę pojedyńczą czasownika), zaś na samym końcu występuje dopełnienie. Określenia orzeczenia są stawiane po danym czasowniku, zaś określenia podmiotu oraz dopełnienia przed danym słowem.

Przykłady

Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_czyrejski&oldid=38790”