Tekst źródłowy strony Język dzierzyński

{{język
| kolor = #008080
| nazwa = Język dzierzyński
| nazwa własna = Öųzyk ǵörysk [œw̃zik ɟœrysk]
| twórca = [[Użytkownik:Henryk Pruthenia|Henryk Pruthenia]]
| rok = 2013
| cel = do świata z językiem zapadnim
| mówiący = ?
| alfabet = Łacinka
| klasyfikacja = języki indoeuropejskie<br /> słowiańskie<br />  zachodniosłowiańskie<br />   '''dzierzyński'''
| conlanger2 = -
}}
{{słownik}}

'''Öųzyk ǵörysk''' [œw̃zik ɟœrysk], '''język dzierzyński''' (od PS* dira, dziura, poświadczone w połabskim i czeskim) - sztuczny język słowiański stworzony przez Henryka Pruthenię.

= Głoski =
== Spółgłoski ==
*m n ŋ
*p b t d c ɟ k ɡ ʔ
*ts dz tʂ dʐ
*v s sʲ z zʲ ʂ ʐ x ɣ ɣʲ ʁ ʁʲ ɦ
*j l lʲ
*w w̃  ɥ̃

== Samogłoski ==
*i iː u uː
*ə
*ɛ ɛː œ ɔ
*æ
*a aː ɒ

== Akcent ==
Akcent jest toniczny. Występują następujące tony:
*średni
*wysoki
*wznoszący
*opadający

= Alfabet =
*A a - [a]
*Á á - [aː]
*Ă ă - [ʲæ]
*Ä ä - [ɒ]
*B b - [b]
*C c - [t͡s]
*Ċ ċ - [t͡ʂ]
*D d - [d]
*Ḋ ḋ - [d͡ʐ]
*Ď ď - [d͡z]
*E e - [ɛ]
*É é - [ɛː]
*Ë ë - [ə]
*G g - [ɣ]
*Ǵ ǵ - [ɟ]
*Ğ ğ - [g]
*H h - [x]
*Ḣ ḣ - [ɦ]~[ʔ]
*I i - [ʲi]
*Í í - [ʲiː]
*J j - [j]
*į - [ɥ̃]
*K k - [k]
*Ḱ ḱ - [c]
*L l - [l]
*M m - [m]
*N n - [n]
*Ň ň - [ɲ]
*O o - [ɔ]
*Ö ö - [ʲœ]
*P p - [p]
*R r - [ʁ]
*S s - [s]
*Ṡ ṡ (ẛ) - [ʂ]
*T t - [t]
*U u - [u ]
*Ú ú - [u͡ʊ]
*Ŭ ŭ - [w]
*ų - [w̃]
*V v - [v]
*Y y - [i]
*Z z - [z]
*Ż ż - [ʐ]

= Zmiany fonetyczne =
== Samogłoski ==
W języku dzierzyńskim doszło do silnych zmian w systemie wokalicznym:
*denasalizacja: ę > eŭ, ǫ > oŭ
*ě > í
*odpadnięcie wygłosowych jerów, oraz tech w pozycji słabej (za wyjątkiem nagłosowej sylaby), wzdłużenie zastępcze, pojawienie się nowych długich samogłosek;
**superdługie: ī
**długie: í, é, á, ó, ý, ú, (brak długich odpowiedników kontynuantów jerów, długie odpowiedniki były na początku wymawiane półdługo, a potem uległy skróceniu do zwykłych form krótkich)
**krótkie: i, e, a, o, y, u, ǒ (< ъ), ǎ (< ь), l, l´, r, r´
*ó > ú
*l, r; l´, r´ > ǒ; ǎ
*skrócenie samogłosek krótkich do półkrótkich a długich do krótkich (bez zmiany barwy):
**ī > í (potem ´ai)
**í, é, á, ý, ú > i, e, a, y, u
**i, e, ´u > ь
**a, o > ъ
**u, ǒ, y > ъ²
**´a, ǎ > ь²
*zlanie się barwy i oraz y, przy jednoczesnym braku palatalizacji przed i pochodzącym od y 
*ponowne odpadnięcie jerów w słabych pozycjach, ponowne wzdłużenie zastępcze:
**i, e, a, u > í, é, á, ú
**ь > ö
**ъ > ä
**ь² > ǎ
**ъ² > ë

=== Rozwój tonów ===
W wyniku pojawienia się nowych jerów doszło do powstania tonów w następujący sposób:
*samogłoski i, e, a, u przyjmowały ton średni gdy nie były pod akcentem, pod akcentem - wysoki
*samogłoski ь, ъ, ь², ъ² przyjmowały pod akcentem ton wysoki
*samogłoski ь, ъ, ь², ъ² przyjmowały w pozycji przed samogłoskami i, e, a, u oraz przed akcentowaną sylabą ton wznoszący
*samogłoski ь, ъ, ь², ъ² przyjmowały w pozycji po samogłoskach i, e, a, u oraz po akcentowanej sylabie ton opadający
Następnie w wyniku odpadnięcia jerów do następnych procesów fonetycznych:
*jeżeli í, é, á, ú, ö, ä, ǎ, ë znajdowały się przed sylabą z jerem akcentowanym, to po jego odpadnięciu otrzymały ton wznoszący, a gdy przed sylabą z jerem nieakcentowanym - opadający.
*w jednym słowie nie może się znaleźć dwa razy ton wznoszący, bądź opadający, dochodzi wtedy do przemiany drugiego tonu w średni

=== Nazalizacja ===
Gdy sylabę zamkniętą zamykało m (m´) bądź n (n´) dochodzi do nazalizacji samogłoski (ortograficznie "n"). Przed miękkimi wariantami spółgłosek nosowych dochodziło także do nazalizacji , ale samogłoska nosowa zmienia się w miękkie [w] (ortograficznie į)

== Spółgłoski ==
*PS *l *v w pozycji po samogłosce w sylabie zamknietej > ŭ, przed miękką > j 
*czwarta palatalizacja (tak jak w zapadnim)
*miękkie k, t; g, d > ḱ; ǵ (wymowa jak czeskie ť, ď)
*g przed spółgłoską oraz w wygłosie > v, w reszcie pozycji > h
*grupy spółgłoska sonorna-spółgłoska niesonorna (CN) zamienione na grupy
*m´, nj > mn´, jn´
*tj, dj > jč, jdž (světja, medja > sjíjč, mjödž)
*zachowanie Ʒ
*depalatalizacja afrykat oraz š, ž

== Gramatyka ==

Gramatyka została mocno uproszczona, głównie przez zmiany fonetyczne.

=== Rzeczownik ===

W wyniku procesów fonetycznych doszło do uproszczenia deklinacji. 
Końcówki przypadków:

Mianownik:
*rodzaj męski:
** -
*rodzaj żeński:
** - 


Mianownik liczba mnoga:
*rodzaj męski:
**alternacje k, t > ḱ, v, ŭ > j, v (pochodzącego od x) > ṡ, g, ǧ, d > ǵ, n > ň, m > mň, p > pjö, b > bjö
**-äj (od końcówki -ove)
*rodzaj żeński:
**alternacje k, t > ḱ, v, ŭ > j, v (pochodzącego od x) > ṡ, g, ǧ, d > ǵ, n > ň, m > mň, p > pjö, b > bjö
**alternacje samogłoskowe


Zależny:
*rodzaj męski:
**alternacje samogłoskowe:
*rodzaj żeński:
**alternacje k, t > ḱ, v, ŭ > j, v (pochodzącego od x) > ṡ, g, ǧ, d > ǵ, n > ň, m > mň, p > pjö, b > bjö
**alternacje samogłosek


Zależny liczba mnoga:
*rodzaj męski:
**-oŭ
**ǎj
*rodzaj żeński:
**alternacje samogłosek


Prepositionalis:
*rodzaj męski:
**-i bądź -´ai
*rodzaj żeński:
**równy zależnemu u miękkotematowych
**twardotematowe: -i bądź -´ai


Prepositionalis liczba mnoga:
**-av
**ij


Zanik odmiany rodzajowej oraz przez przypadki (powstaje system mianownik - przypadek zależny (pochodzący od biernika oraz dopełniacza) - miejscownik, powstaje zależność znaczenia słowa od miejsca w zdaniu).
Dawny dopełniacz tworzy się konstrukcją przyimkową "ǎs", a celownik "ḱǎ"

=== Czasownik ===

Doszło do zaniku używania czasownika "być" w odmianie teraźniejszej, co doprowadziło do rzadszej frekwencji w używaniu czasu przeszłego złożonego, i w konsekwencji - zaprzestania jego używania. Formy imperfektu i aorystu zdążyły wcześniej zaniknąć, co doprowadziło do tworzenia czasu przeszłego od formy imiesłowu.

==== Czas teraźniejszy ====

Pod wypływem form aorystu oraz imperfektu doszło do zlania się drugiej i trzeciej osoby liczby pojedynczej na rzecz trzeciej, a u czasowników trzeciej koniugacji (znati) zaniku -je (znajetъ > zná; znajǫ > znajoų > znáų). Pod wypływem aorystu doszło także do odpadnięcia -tъ w trzeciej osobie obu liczb, a dalej - zlania się pierwszej osoby liczby pojedynczej i trzeciej osoby liczby mnogiej. 

Liczba pojedyncza:
 	I 	II 	III 	IV
 	-äų 	-äų 	-aų 	(j)öų
 	-ö 	-ö 	-a 	jö
 	-ö 	-ö 	-a 	jö
Liczba mnoga:
 	-eų 	-eų 	-aų 	-jių
 	-öḱ 	-öḱ 	-aḱ 	-öḱ
 	-äų 	-äų 	-aų 	(j)öų
Liczba podwójna:
 	-öji 	-öji 	-aji 	-öji
 	-öt 	-öt 	-át 	-öji
 	-öḱ 	-öḱ 	-aḱ 	-öḱ

==== Czas przeszły ====
Czas przeszły tworzy się dodając do tematu czasownika -ŭṡ. Dla mnogiej dodaje się to samo, ale wzdłuża ostatnią samogłoskę tematu. Podwójną tworzy się dodając sufiks -ŭṡy.
A więc:
bezokolicznik:	xvaliti > vajöḱ
pojedyncza:	vajöŭṡ
mnoga:		vajiŭṡ
podwójna:	vajöŭṡy

==== Czas przyszły ====
Czas przyszły jest oparty o odmianę czasownika "być" oraz imiesłów czasu przeszłego.

[[Kategoria:Użytkownik:Henryk Pruthenia]]