Język fucki

Język fucki futy̌ai y̌äħ
Typologia:	fleksyjno-aglutynacyjny
Utworzenie:	Emil (w 2020)
Cel utworzenia:	Na potrzeby sztafety rekonstrukcyjnej
Sposoby zapisu:	łacinka
Klasyfikacja:	Gamajskie Język fjucki Języki jakieśfjuckie Język fucki
Kody
Conlanger–1	fuc.
Lista conlangów

        

Zobacz też słownik tego języka.

Język fucki (fuc. futy̌ai y̌äħ) to jeden z języków fjuckich powstałych na potrzeby Sztafety Rekonstrukcyjnej.

Fonologia

Samogłoski

	Przednie		Tylne
	Krótkie	Długie	Krótkie	Długie
Przymknięte	i (i)	iː (í)	u (i)	uː (ú)
Średnie	ɛ̝ (e)	ɛ̝ː (é)	ɔ̝ (o)	ɔ̝ː (ó)
Prawie otwarte	æ (ä)	æː (a̋)	ʌ (ã)	ʌː (ã́)
Otwarte			a (a)	aː (á)

Istnieją też samogłoski nosowe, które choć są wyraźne, nie są osobnymi fonemami.

Dyftongi

	Przedni	Tylny
Krótkie	aɪ (ai)	aʊ (au)
Długie	aɪː (aí) • aːɪ (ái)	aʊː (aú)

Spółgłoski

			Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Zadziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Krtaniowe
Obstruentry	Zwarte	bezdźwięczne	p (p)	t (t)				k (k)
		dźwięczne	b (b)	d (d)				g (g)
	Afrykaty	bezdźwięczne			ts (c)	tʃ (č)	tɕ (ć)
		dźwięczne			dz (y)	dʒ (y̌)	dʑ (ý)
	Szczelinowe	bezdźwięczne	f (f)	θ (þ)	s (s)	ʃ (š)	ɕ (ś)	x (ch)	ħ (ħ)
		dźwięczne	v (v)	ð (ð)	z (z)	ʒ (ž)	ʑ (ź)	ɣ (gh)	ɦ (h)
Sonoraty	Nosowe		m (m)	n (n)			ɲ (ń)	(ŋ (g))
	Drżące			r (r)
	Boczne			l (l)		ɭ (ļ)	ʎ (ĺ)
	Półsamogłoski						j (j) • ɥ (ẃ)	w (w)

Przy czem:

• Istnieją allofoniczne samogłoski nosowe, które powstają:
  • Jako realizacja grup Vn_C i Vɲ_C. Ówczas grupy są wymawiane jako Ṽn i Ṽɲ
  • Jako realizacja grupy Vm_C. Ówczas dochodzi do ściągnięcia V + m = Ṽ.
• Spółgłoska [ɦ], choć należy do klasy obstruentów, zachowywuje się jak sonorat. Jej dźwięczność jest zależna od otoczenia.
• Dźwięk [ŋ] jest allofonem /g/ przed nosową i /n/ przed welarnymi, jednak zawsze zapisuje się go jako g.

Akcent

Akcent teoretycznie zawsze pada na pierwszą sylabę, jest on jednak dosyć słaby. Często wyróżnia się pierwszą długą samogłoskę.

Gramatyka

Ogulne informacje

Język fucki posiada rozbudowaną gramatykę, posiada elementy agulutynacji, jak i fleksji. Istnieją dwie główne kategorje, przez które odmienia się części mowy: żywotność i rodzaj. Istnieją trzy rodzaje: męzki, żeński i nijaki oraz cztery żywotności: człowiecza (tylko dla męzkiego), ożywiona, nieożywiona i niepoliczalna. Rodzaj nijaki jest tu wyjątkiem, gdyż nie nosi osobnej żywotności, z powodów gramatycznych rodzaj nijaki będzie przedstawiony jednak jako żywotność.

Rodzajnik

Rodzajnik to ważna część mowy w języku fjuckim. Wskazuje ona na rodzaj rzeczownika, a także jego liczbę (sam rzeczownik przyjmuje -ä w r. żeńskim, ale nie ma żadnych określeń liczby, chociaż są nieregularne wyjątki). Istnieją cztery liczby: pojedyncza, podwójna, paukalna (3-4) i mnoga. Występują rodzajniki określone i nieokreślone.

Rodzajnik określony

	R. męzki	R. żeński	R. nijaki
L. poj.	nu	nä	ank
L. pod.	áþ	flak	úk
L. pau.	an	esä	ík
L. mn.	jar	es	kúr

Rodzajnik nieokreślony

	R. męzki	R. żeński	R. nijaki
L. poj.	Ø
L. pod.	su	sä	ša
L. pau.	sáþ	sak	súk
L. mn.	sar	ses	súr

Rzeczownik

Każdy rzeczownik w języku fuckim ma przypisane dwie właściwości: rodzaj i żywotność. Rodzaje są trzy (męzki, żeński, nijaki), żywotności są zaś cztery (człowiecza (tylko dla r. męzkiego), żywotna, nieżywotna, niepoliczalna), przy czem rodzaj nijaki nie ma żadnej żywotności. Zarówno od żywotności, jak i od rodzaju zależy odmiana przez przypadki. Tych jest zaś osiem.

rodzaj	r. męzki				r. żeński			r. nijaki
żywotność	Człowiecze	Żywotne	Nieżywotne	Niepoliczalne		Żywotne	Nieżywotne
Nominativus	–Ø				–ä			–Ø
Genetivus	–ak	–áļ	–a	–áļ			–u
Dativus	–a		–ai			–in		–au
Accusativus	–is	–as	–i				–us
Allativus		–e	–ä			–i		–ai
Ablativus	–aþ	–ant	–us	–is		–ont	–as	–ko
Instrumentalis	–ńa	–na						–a
Locativus	–aļ		–na			–aļ	–na

Zaimki osobowe

Odmiana zaimków osobowych jest dosyć nieregularna, ale można znaleźć pewne zasady w niej:

	ã (ja)	kau (ty)	cip (on)	ðup (ona)	koh (ono)	jap (my in.)	ksa (my eks.)	ca (wy)	čap (oni)	ší (one)	dna (oni, r. n)
Nominativus	ã	kau	cip	ðup	koh	jap	ksa	ca	čap	ší	dna
Genetivus	ãk	kauk	cík	ðúk	kor	jáp	gza	ya	čák	šík	y̌a
Dativus	ai	čau	ciśfa	ðuśfa	kó	jaśfa	ksä	cä	čaśfa	šaj	y̌as
Accusativus	on	kas	cipas	ðupas	koras	japas	ksas	cas	čapas	šis	dnas
Instrumentalis	os	kan	cimp	ðump	kora	jamp	ksá	cá	čamp	šin	y̌i
Locativus	ãl	kál	cipl	ðupl	koha	japl	śai	ẃai	čapl	šíl	and
Ablativus	ãþ	kauþ	cíf	ðúf	koga	jáf	ksi	ci	čáf	šíþ	y̌is
Allativus	ãs	kaus	ciśf	ðuśf	kohi	jaśf	gzá	yá	čaśf	šís	dnaþ

Przymiotnik

Przymiotnik najczęściej w języku fuckim służy jako określenie cechy, ale czasem można go użyć tak samo jak rzeczownika. Podlega on biednej deklinacji:

	Końcówka
Nominativus, Ablativus, Allativus	–y̌ai, –žai
Genetivus, Accusativus, Instrumentalis	–c
Dativus, Locativus	–(u)j

Przysłówek

Przysłówek to bardzo prosta część mowy w języku fuckim. Pochodzi od przymiotników, ale ma tylko jedną końcówkę i jest nieodmienny. Jego sufiks to –(e)gh.

Czasownik i koniugacja

Czasownik to niejako król mowy fuckiej, posiada najwięcej powodów odmiany, która jest niezwykle bogata. Czasowniki to rdzenie języka fuckiego.

Aspekt

Podstawowym elementem, przez który odmienia się czasownik, jest aspekt. Występują dwa: niedokonany i dokonany. Aspekt niedokonany jest domyślny, zaś dokonany jest tworzony następującymi prefiksami:

	R. męzki	R. żeński	R. nijaki
Aspekt dokonany	ðus-	ðas-	zis-

Czasy

W języku fuckim istnieją cztery czasy: teraźniejszy, przyszły, przeszły i zaprzeszły. Najczęściej są tworzone poprzez dodanie końcówek:

	R. męzki				R. żeński			R. nijaki
	Człowiecze	Żywotne	Nieżywotne	Niepoliczalne		Żywotne	Nieżywotne
präsens	-(ħ)at	-sä	-čais	-ban		-šä	-čé	-van
futur	-naþ	-nä	-nais	-nav		-ńä	-nés	-nav
imperfekt	-śeļ	-ń	-ļan	-c		-pal	-l	-c
pluskvamperfekt	-mń		-ĺaf	-ĺaþ		-mń	-ĺaf

Czas przeszły i zaprzeszły w przypadku niektórych czasowników może też być tworzony poprzez alternacje w rdzeniu:

Czas	-a-	-u-
Imperfekt	-a- > -ʲa-	-u- > -ʲi-
Pluskvamperfekt	-a- > -ʲa- + -ĺaf	-u- > -ʲi- + -ĺaf

Nie wszystkie czasowniki, które mają w rdzeniu -a- lub -u- mają taką możliwość.

Tryby

Prócz tego, czasownik odmienia się przez cztery tryby. Odmiana ta jest zależna jedynie od żywotności:

Tryb	Człowiecze	Żywotne	R. nijaki	Niepoliczalne	Nieżywotne
Oznajmujący	Ø-
Rozkazujący	na-		au-		ja-
Życzący	im-	am-	jam-	um-
Przypuszczający	jau-	ga-	ij-, í-		int-

Strona zwrotna

Strona zwrotna mówi o tym, że czynność jest wykonywana na wykonawcy. Tworzy się ją poprzez umieszczenie w zdaniu specjalnego zaimka odmienianego przez żywotność:

"Bezokolicznik"	Człowiecze	Żywotne	R. nijaki	Niepoliczalne	Nieżywotne
ĺai			ĺen		lai

Strona bierna

Strona bierna jest tworzona poprzez połączenie czasownika posiłkowego być lub mieć z odpowiednim imiesłowem, które znajduje się na końcu zdania. Tworzenie imiesłowu jest zależne od czasu, w którym buduje się stronę zwrotną:

Czas	Sufiks
präsens	-zy
futur	-v
imperfekt	-y̌
pluskvamperfekt

Użycie być lub mieć jest zależne od czasownika – być używa się do czasowników "statycznych", zaś mieć do czasowników "ruchomych" (podczas czynności zostaje zmienione miejsce obecności).

Szyk

W języku fuckim występuje szyk zdania V1 - orzeczenie zawsze jest na pierwszym miejscu, natomiast podmiot i dopełnienie mogą być wszędzie gdzie indziej. Jednakże czasem dochodzi do pewnych zmian:

• używanie czasowników posiłkowych do tworzenia strony biernej powoduje, że na pierwszym miejscu stoi czasownik posiłkowy, zaś właściwy jako imiesłów przenosi się na koniec zdania;
• zaimek zwrotny zawsze będzie stał na początku zdania.

Teksty

Owca i Konie

Ðusgás ińtauzyai ghomńi ghãt fretaļ sar kraichtas. Satń nu yaly̌ai waggc þeži, ẃíń nu sächy̌ai wamc tay̌i äs cavegh ĺim nu ghoby̌ai focis. Ðusy̌äħń nu ghãt jar e kraichcis: „Aúsä on śarf sra gásä, sra ðustaih nu fot jar kraichtak srat”. Ðusy̌äħń jar kraicht: „Amwuhsä ghãt. Aúsä jar ksas śarf, sra nu fot, rägh, ðuschatat kas ghomńi fughomai. Ciśfa. Äs amtauń ghomńi ghãt”. Sra ðuswuhń na, ðuśśanń stranda nu ghãt.