Język gowojski

język gowojski rór hows iknúr, rór howsos iknúr
Typologia:	z szykiem SVO
Utworzenie:	Emilando (w 2020)
Cel utworzenia:	Na potrzeby projektu/konwerldu
Najnowsza wersja:	1.0_02
Klasyfikacja:	Gamajskie pragammajski (†) prangamajski (†) pranaumowski (†) naumowski gowojski
Kody
Conlanger–1	gow.
Lista conlangów

        

Zobacz też słownik tego języka.

Język gowojski (gow. rór hows iknúr /ˈɹɔːɹ ˈɣɔws iˈknuːɹ/ lub rór howsos iknúr /ˈɹɔːɹ ɣɔwˈsɔs iˈknuːɹ/, nau. rår ghowózu iknaúr, /ˈrɔ̞r ɣoˈwozu iˈknäʊ̯r/, zon. gowozoz aigoslo /ˈɣowot͡sot͡s ˈaɪ̯ɣoslo/) jest językiem z rodziny języków gamajskich i bliskim, choć niezrozumiałym krewnym naumowszczyzny. Należy do drobnej rodziny języków naumowskich, szerzej do grupy centralnej języków gammajskich.

Język charakteryzują archaiczne cechy takie jak mocne zachowanie pragammajskiego dyftonga ai i całkowity brak końcówki bezokolicznika oraz liczniejsze innowacje typu przejście u > ü w każdej pozycji, rotacyzm *z oraz *ħ, przegłos pragammajskiego *u > o > ʷe i silna historyczna labializacja. W odróżnieniu od krewnego, nie przeprowadził masowych zmian z akcentem (pada prawie zawsze na drugą sylabę i brak redukcji), ale posiada za to iloczas (cecha, która znikła w naumowskim).

Historia

Procesa od pragammajskiego

Okres prangamajski (grupa centralna)

Ngamienie

Pierwszą zmianą zaobserwowaną w gowojskim, wspólną dla całej grupy centralnej jest zamienienie pragammajskiej gammy [ɣ] na n tylnojęzykowe [ŋ]. Ta zmiana dotknęła także narzecza ńamskie, ngamskie i ńanyjskie.

• *ɣ > *ŋ

Wydłużenie wysokich samogłosek przed *r oraz rotacyzm

Zmianą która zaczęła oddalać naumowskie od innych ngamajskich jest wydłużenie krótkich *i *u przed *r do *ī *ū (jeszcze z pragammajskim iloczasem). Następnie odbył się rotacyzm spółgłosek *z *ħ, które zlały się z *r. Drastycznym echwektem było zatarcie różnicy pomiędzy niektórymi wyrazami, zwiększenie ilości gieminaty *rr oraz powstanie potrójnego *rrr. Samogłoski *i *u nie wydłużały się przed *r z rotacyzmu.

• *ir > *īr
• *ur > *ūr
• *z > *r
• *ħ > *r

Okres pranaumowski

Zanik *q, *rrr oraz metateza *ārC

Trzy niepowiązane, ale dosyć duże zmiany odbyły się prawdopodobnie w tym samym czasie. Spółgłoska *q stała się gieminatą [kː] (zapisaną ck), zaś *rrr oraz *ārC uległy metatezie:

• *q > *ck
• *Vrrr > *rVrr
• *ārC > *rāC

Zanik iloczasu

Wreszcie, tak jak w większości innych j. gammajskich zanikł iloczas:

• *a > *å [ɔ̞]
• *ā > *a [æ]
• *i > *e [e̞]
• *ī > *i [i]
• *u > *o [o̞]
• *ū > *u [u]

W przeciwieństwie do większości j. gammajskich, wysokie długie samogłoski nie uległy dyftonizacji, tylko po prostu się skróciły, ale za to krótkie odmianki uległy obniżeniu do *e *o. Podobna zmiana występuje tylko w Baukucie. Natomiast rozwój *a-*ā wyrównał opozycja przód-tył, ponieważ krótka odmianka wycochwała się do tyłu (i jednocześnie uległa welaryzacji), zaś długa została przesunięta do [æ]. Później doszło do kolejnych zmian, mianowicie o > ʷe oraz å > o przez które powstał prosty system pięciu samogłosek: a e i o u.

Pranaumowska przesuwka spółgłosek przedniojęzykowych

Ta przesuwka wpłynęła na pragammajskie *t *d *th *dh. Spółgłoski [t] [d] ulegają przejściu w afrykaty [t͡s] [d͡z], zaś [θ] [ð] stwardniały do [t] [d]. Afrykata [d͡z] szybko się uprościła do samego [z], przez co ten dźwięk został odzyskany po rotacyzmie.

• *t > *c [ts]
• *d > *dz > *z [z]
• *th > *t [t]
• *dh > *d [d]

Przejście t > c nie dotyczyło spółgłoski rozdzielającej samogłoskę bezokolicznika od końcówki czasu przeszłego. Nie znajduje się też w niektórych słowach.

Gieminacja grupy *nŋ > *ŋŋ

• *nŋ > *ŋŋ

W wyniku asymilacji grupa *nŋ stała się *ŋŋ. Powstanie w ten sposób ósma gieminata w naumowskim (po sześciu pragammajskich i *ck < *q). Ona jako jedyna wytrzyma tzw. ŋ-breaking.

ŋ-breaking oraz nk, ng > ŋk, ŋg

Dźwięk [ŋ] pochodzący od pragammajskiej gammy został w większości pozycji zlikwidowany.

• nagłosowe *ŋ > *nn
• śródgłosowe *ŋ > *kn
• wygłosowe *ŋ > *ŋk

Ponadto, grupy nk ng się zasymilozowały do [ŋk] [ŋg]. Grupy ŋk ŋg później przeszły w ːŋ co częściowo cofnęło zmianę *ŋ > *ŋk. Śladem ŋ-breakingu były liczne alternacje czasem widoczne do obecnych czasów, np. súŋ (siedem) vs suknau (siódmy).

Okres starogowojski

Gowojski rozwój niektórych zbitek i spółgłosek

Po rozpadzie spólnoty pranaumowskiej gowojski zmienił część zbitek, giemnat i spółgłoskę *w. Gieminata *ll w większości pozycji przeszła w gl, ale pozostało jako w absolutnym wygłosie jako ll. Gieminata *ww przeszła w gh, zaś *jj w y [dz] – dokładnie tak samo jak w naumowskim. Zbitka *gn przeszła w ŋn. Nagłosowe ck- przeszło w ch- [x]. Zbitka lr zasymilowała się do nowego ll. Na sam koniec *w stało się v.

• *ll > gl
• *-ll > -ll
• *gn > ŋn
• *lr > ll
• *ww > gh
• *jj > y
• *ck- > ch-
• *w > v

Przesunięcie akcentu na drugą sylabę

Regularne przesunięcie akcentu, tylko kilka słów zachowało akcent inicjalny.

Nasalizacja

Nasalizacja to wybitnie gowojska (w odróżnieniu od naumowskiego) zmiana, która później wpłynęła na język. Każda samogłoska stała się nosówką przed wygłosowym *m *n, także przed gieminatami.

• *VN_[C #] > Ṽ

Znaczące zmiany w samogłoskach

W pewnym momencie gowojski całkowicie przereformował swój system samogłosek:

• u > ü
• or > ar
• ǫr > ųr
• o > ʷe
• ǫ > ʷę
• å > o
• ą̊ > aų

Rezultatem powstała fonemiczna labjalizacja i zanikł pranaumowski dźwięk å.

Wydłużenie pod akcentem

Wszystkie samogłoski prócz nosówek mogą się wydłużyć gdy są akcentowane i w sylabie otwartej, a następna spółgłoska nie jest gieminatą. Przy czem należy zaznaczyć, że nowe ó > ʷo.

Lenicja wygłosowa

Zmiana pokrewna do tej w naumowskim:

• -p > -f
• -b > -v
• -t > -s
• -c > -s
• -d > -z
• -y > -z
• -k > -ch
• -g > -gh
• -f, -s, -h > nic
• -z > -l²

Z wyjątkem *l² wszystkie dźwięki z lenicji już były obecne w gowojskim. Dźwięk *l² wyraźnie różnił się podczas pewnego późniejszego procesu od l, ale charakter tej różnicy nie jest dokładnie znany. Gieminata ck nie uległa lenicji.

Rozwój ę po labializowanej

Samogłoska ę podnosi się po spółgłoskach labjalizowanych (nieważne czy po dawnym ǫ, czy z zapożyczeń).

• ʷ_ę > ʷ_ę̇

Kolejne zmiany samogłoskowe

Potem doszło do monoftongizacji, pochylenia i denasalizacji aų:

• *au > u
• *aú > ú
• *á > ó
• *aų > au

Przesunięcie ą k przodowi

Kolejna zmiana dotycząca barwy nosówki, mianowicie ą przeszło w nosowe ą̈

• *ą > ą̈

Palatalizacja

Ostatnia zmiana w czasach starogowojskich, która wpłynęła na welarne i krtaniowe (z labializowanymi odmianami) przed e, é, i, í, ü, ű i nosówkami (w tym ą̈ ę̇)

• *k > č
• *g > y̌
• *ch > š
• *gh > ž
• *h > j
• *kʷ > t
• *gʷ > d
• *chʷ > þ
• *ghʷ > ð
• *hʷ > f

Okres średniogowojski

Wypadnięcie wygłosowych samogłosek

Krótkie wygłosowe ustne samogłoski wypadają w pozycji wygłosu. W przypadku ai zazwyczaj dyftong ulega zachowaniu, ale może się uprościć do a. Półsamogłoska -j też zanika.

• *-i, -ü, -u, -o, -a, -e, -j > nic
• *-ai > -a (nieregularnie)

Istnieje kilka wyjątków, gdzie samogłoska nie wypadła.

Zanik -l

Krótke wygłosowe samogłoski zostały odzyskane poprzez utratę końcowego -l, ale nie -l².

• *-Vl > -V

Obniżenie e é ę

Inaczej nazywane również przywróceniem á ą. W pierwszej fazie samogłoski e é obniżają się do a á przed wargowymi. Podobnie ę w tej pozycji przechodzi w ą. W innych pozycjach ę zlewa się z ą̈.

• *e_W, *é_W > a, á
• *ę_W > ą
• *ę > ą̈

W drugej fazie e é nieregularnie obniżają się do ä a̋ po R (spółgłoski płynne) oraz n:

• *[R n]_e, [R n]_é > ä a̋

Utrata nasalizacji

Wszystkie nosówki zostały poddane denasalizacji:

• *ą > a
• *ą̈ > ä
• *ę̇ > *ė > e
• *į > i
• *ų̈ > ü
• *ų > u

Pozostałością nasalizacji jest dźwięk ä. Ponadto większość obecnych krótkich wygłosów to dawne nosówki.

Okres współczesny

Zanik labjalizacji

Drastyczna zmiana, która odpowiada za obecne zdeformowanie gowojskiego:

• *rʷ > ɹ
• *lʷ > ł
• *nʷ > m
• *mʷ > w
• *kʷ > p
• *gʷ > b
• *chʷ > f
• *ghʷ > v
• *sʷ, *fʷ, *hʷ > ƕ [ʍ]
• *zʷ, *vʷ, *jʷ > w
• *tʷ > þ
• *dʷ > ð
• *cʷ, *yʷ, *pʷ, *bʷ, > sf, zv, pf, bv

Zanik labjalizacji doprowadził chociażby do fonemizacji á (od teraz mogło się pojawić é przed nowymi wargowymi). Co ciekawe, labjalizowane t d odzyskują pragammajskie brzmienie (np. *dhu > *ðo > *do > *dʷe > ðe)

Zmiany fonetyczne

Doszło do kolejnych małych, ale ważnych zmian:

• *ŋk, *ŋg > ːŋ
• *r > ːɹ (ːr)
• *r- > är-
• *tR > *þR
• *dR > *ðR

Utrata gieminat

Gieminaty zanikły. W nagłosie dały [h], zaś w innych pozycjach się skróciły:

• *Cː- > h-
• inne *Cː > C

Rozwój *ac > aš, *aí > ei oraz *h > gh

Ostatnie zmiany gowojskie:

• *ac > aš
• *aí > ei
• *h > gh (zapisane od teraz h)

Charakterystycznym i dziwnym rezultatem jest obecność nagłosowej pragammajskiej h- pomimo że gowojski to język centralny, jak np. w how (człowiek) i hohau (syn).

Refleksy spółgłosek pragammajskich

PG	"zwykłe"	po labjalizacji	wygłos
p	p	pf	f
t	t͡s, ʃ	sf	s
k	k, t͡ʃ	p, t	x
q	x, ʃ, ¹k, ¹t͡ʃ	f, þ, ¹p, ¹t	¹k
b	b	bv	v
d	z	w	l
g	g, d͡ʒ	b, d	ɣ
f	f	ʍ	Ø
θ	t, þ	þ	s
s	s	ʍ	Ø
ħ	ːɹ	ɹ	ːɹ
h	ɣ, j	ʍ, f	Ø
ð	d, ð	ð	z
z	ːɹ	ɹ	ːɹ
ɣ~ŋ	ɣ, kn	ɣ, km	ːŋ
m	m	w	˜
mː	ɣ, ¹m	ɣ, ¹w
n	n	m
nː	ɣ, ¹n	ɣ, ¹m
r	ːɹ	ɹ	ːɹ
rː	ɣ, ːɹ	ɣ, ¹ɹ
l	l	ɫ	Ø
lː	gl	gɫ	¹l
j	j	w	j
jː	d͡z	zv	d͡z
w	v	w	v
wː	ɣ, ʒ	v, ð	ɣ

• (¹) oznacza, że nie dochodzi do wydłużenia pod akcentem

Fonetyka

Samogłoski

Dokładne rozmieszczenie samogłosek

W gowojskim występuje osiem barw samogłosek i trzy dyftongi ai ei au. Ponadto wszystkie monoftongi (z wyjątkem å) występują w odmiankach długich (iloczas). Ponadto występują różnice w akcentach. Zatem można doliczyć do 18 samogłosek.

	Przednie		Tylne
	Niezaokrąglone	Zaokrąglone
Przymknięte	i・iː (i í)	y・yː (ü ű)	u・uː (u ú)
Średnie	ɛ̝ː (é)		ɔ̝ː (ó)
Półotwarte	ɛ (e)		ɔ (o)
Prawie otwarte	æ・æː (ä a̋)		ɒ (å)
Otwarte			ä・äː (a á)

Uwagi:

• samogłoska /ɒ/ pojawia się tylko w zapożyczeniach z naumowskiego i darkajskich. Niekiedy jest zastępowane przez /ɔ/ lub, rzadziej, przez /ä/.
• krótke /i/ /y/ /u/ po akcencie lekko się centralizują do [ɪ] [ʏ] [ʊ]. Niektóre dialekty połączyły [ʏ] i [ʊ] do [ʏ~ʏ̈]
• długie /æː/ jest często łączone z /ɛ̝ː/ lub /äː/
• długie samogłoski é ó mają tendencje do dalszego ścieśniania swojej wymowy do [eː] [oː], co jeszcze bardziej zwiększa kontrast z krótkimi.
• niektóre akcenty przesuwają /ɔ̝ː/ ku przodowi, zazwyczaj do [ɞ̝ː]. Jednakże niektóre mają silnie przednią wymowę jako [œ̝ː] lub [øː].
• niektóre dialekty mają dziewiąty dźwięk samogłoski krótkiej, /e/ (ė). W innych dialektach (również w tym opisywanym) jest zastępowane przez /ɛ/.

Dyftongi to ai, ei, au. Ai oraz ei kontynuują pragammajskie *ai, zaś au to refleks prastarej nosówki *ą̊.

Spółgłoski

System spółgłosek jest dużo bardziej zbliżony do typowych języków europejskich.

		Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Zadziąsłowe	Podniebienne	Welarne
Nosowe		m (m)	n (n)				ŋ (ŋ)
Zwarte	bezdźwięczne	p (p)	t (t)				k (k)
	dźwięczne	b (b)	d (d)				g (g)
Afrykaty	bezdźwięczne			ts (c)	tʃ (č)
	dźwięczne			dz (y)	dʒ (y̌)
Szczelinowe	bezdźwięczne	f (f)	θ (þ)	s (s)	ʃ (š)		x (ch)
	dźwięczne	v (v)	ð (ð)	z (z)	ʒ (ž)		ɣ (h)
Boczne			ɫ (ł)	l (l)
Półsamogłoski			ɹ (r)			j (j)	ʍ (ƕ)・w (w)

Fonem /ɹ/ posiada allofona [r] w jednym słowie: Ražéjo "najwyższy bóg religji naumowskiej/bóg".

Niektórzy wymawiają /ɫ/ jako [ʟ]. Inni natomiast zamieniają /ʍ/ na /h/.

Zbitka /ij/ przed spółgłoską lub w wygłosie często przechodzi w [iː], analogicznie w tej pozycji /uw/ przechodzi w [uː].

Należy zauważyć brak spółgłosek miękkich (prócz zadziąsłowców) w odróżnieniu od naumowskiego.

Akcent

Akcent prawie zawsze pada na drugą sylabę, chociaż jest kilka wyjątków.

Struktura sylaby

Struktura sylaby w języku gowojskim może osiągnąć CCVCC, ale na ogół nie przekracza się CVCC. Najczęściej występują sylaby CVC i CV. Drugi element dyftongów nie jest liczony jako spółgłoska.

Gramatyka

Przedimek

Podobnie jak w naumowskim, w gowojskim dużą role odgrywają przedimki: określony rór, nieokreślony ƕo i zerowy nä. Podczas gdy rór i nä występują zarówno w liczbie pojedynczej jak i mnogej, to ƕo występuje tylko w liczbie pojedynczej (wynika to z tego, że pochodzi to słowo od liczebnika jeden).

Przedimki ƕo oraz rór mają swoje warianty oƕ oraz orór, gdy ich celem jest określenie oddalonej rzeczy. Jest to zjawisko utworzone na wzór zaimków, gdzie w pragammajskim częste było wstawianie do zaimków *a- w celu wskazania odległej rzeczy. Przedimek nä nie podlega temu zjawisku (w końcu jak można określać odległość brakującej, nieistniejącej rzeczy? :) ).

Za przedimek nie uznaje się partykuły re oznaczającej liczbę mnogą. Może ona się jednak łączyć z przedimkami gdy nie dochodzi do elizji (formy róre, oróre i när ).

Przykłady użycia przedimków:

• ƕo how – (jakiś) człowiek
• oƕ how – (jakiśtam) człowiek
• rór how – (ten) człowiek
• orór how – (tamten) człowiek
• nä how – żaden człowiek
• rór re how/róre how – (ci) ludzie
• orór re how/oróre how – (tamci) ludzie
• nä re how/när how – żadni ludzie

Rzeczownik i deklinacja

Rzeczowniki należą do głównych części mowy gowojskiej obok czasownika.

Deklinacja

Podobnie jak naumowski, gowojski bardzo mocno uprościł deklinacje pragammajską. W skład zestawu gowojskiego wchodzą cztery przypadki: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik. W odróżnieniu od naumowskiego w deklinacji doszło do mniej ilości wyrównań, przez co jest odmiana bardziej rozbudowana. Występuje siedem deklinacji (lub 6, zależy jak traktować IIIm oraz IIIn).

Deklinacja I jest używana do oryginalnych pragammajskich samogłosek, które nie pochodzą z nosówek ani z zaniku wygłosów. Praktycznie zawsze są to słowa kończące się długą samogłoską, ale są też przypadki kilku słów z krótką wygłosową samogłoską. Używa się jej też po zwokalizowanych j oraz w. Deklinacja II używana dla słów, które w pragammajskim kończyły się samogłoską, a w gowojskim spółgłoską. Istnieją też dwie odmiany deklinacji III - IIIm oraz IIIn. Używane są po dawnych nosówkach – odpowiednio powstałych z m oraz n. W deklinacji IIIn czasem dochodzi do wymiany ä:e. Deklinacja IV dotyczy słów, które w pragammajskim kończyły się na *-d. Zachodzi w niej wymiana l:z. Deklinacja V używana dla słów które w pragammajskim kończyły się na *-l (ta spółgłoska obecnie wypadła). Używa się jej też dla wielu zapożyczeń. Deklinacja VI zaś dotyczy słów, które zarówno w pragammajskim, jak i gowojskim kończą się spółgłoską i nie zachodzą żadne wymiany.

Należy wspomnieć o palatalizacji, która zachodzi przed przednimi. Dotyczy ona wszystkich welarnych i części wargowych (od labiowelarów) – wargowe takie oznacza się w słownikach. Przy czem h może zostać zmiękczone do j lub ž – h zmiękczone do j też się oznacza specjalnie w słownikach.

Końcówki
Przypadek	II	VI	I	IIIm	IIIn	IV	V
Mianownik	–ø
Dopełniacz	–u		–w	–m	–¹n, –n	–²	–l
Biernik	–i		–j			–²i	–li
Celownik	–a	–ø	–wa	–ma	–¹na, –na	–²a	–la

• ¹ – wymiana ä:e
• ² – wymiana l:z

Przykład odmiany
Przypadek	II – čiw	VI – litak	I – Ražéjo	IIIm – äreiri	IIIn – kojä	IV – dárol	V – osa
Mianownik	čiw	litak	Ražéjo	äreiri	kojä	dárol	osa
Celownik	čiwa		Ražéjowa	äreirima	kojena	dároza	osala
Dopełniacz	čiwu	litaku	Ražéjow	äreirim	kojen	dároz	osal
Biernik	čiwi	litači	Ražéjoj			dározi	osali

Liczba rzeczownika

Rzeczownik ma dwie liczby – pojedynczą i mnogą. Liczba mnoga jest tworzona partykułą re która ulega elizji przed samogłoską np.:

• re litak – słudzy
• re ceirä – nogi
• r'ijór – córki
• r'árür – duchy

Partykuła ta pełni też funkcje przedimka nieokreślonego (choć nim nie jest). Jeżeli nie ulega elizji, może się połączyć z przedimek zerowym i określonym (när i róre) np.:

• när litak – żadni słudzy
• róre ceirä – te nogi

Określnik

W wyniku procesów fonetycznych język gowojski utracił niemal całkowicie różnice pomiędzy przymiotnikem i przysłówkem (pozostałością jest kilka odrębnych słów np. méso – płasko i més – płaski), zlały się one w jedną część mowy – określnik. Funkcje przymiotnika pełni stojąc przed rzeczownikem lub zaimkem, zaś przysłówka przed czasownikem. Charakterystyczną cechą są tzw. określniki długie utworzone pod wpływem gramatyki darkajskiej (częściowo przymiotniki długe występują też w zongepajckim, ale nie w bliższym naumowskim)

Określnik krótki

Jest to zazwyczaj używana forma określnika.

Końcówką określnika krótkiego jest zazwyczaj -s np.:

• egla̋s – ciężko, ciężki
• hows – ludzko, ludzki

W przypadku występowania w wygłosie trudnej zbitki lub -s -z -š -ž końcówką jest -äs

• sozväs – szybko, szybki
• üna̋zäs – brzydko, brzydki

Określnik długi

Określnik długi służy do wyrażania rzeczy wyjątkowych w swoim rodzaju, wydarzeń historycznych, pojedynczych osób a także jako forma grzecznościowa. Rzadko występuje jako przysłówek.

Końcówką określnika długiego jest -sos jako efekt reduplikacji na wzór darkajski:

• egla̋sos – ciężki
• howsos – ludzki

Po zbitkach i -s -z -š -ž końcówką -äsäs:

• sozväsäs – szybki
• üna̋zäsäs – brzydki

Zaimki

Zaimki osobowe

Zaimki osobowe są uważane za rzeczowniki. Oznacza to też, że podlegają czteroprzypadkowej deklinacji. Formy są odziedziczone z pragammajskiego, chociaż doszło do nieregularnych zmian.

Deklinacja zaimkiw
Przy.	hú (ja)	lí (ty)	delí (Ty)	pei (on)	räƕ (my)	ür (wy)	dür (Wy)	fo (oni)
Mianownik	hú	lí	delí	pei	räƕ	ür	dür	fo
Dopełniacz	huw	livei	delivei	puw	räfú	ürú	dürú	chú
Celownik	hu	lave	delave	pove	räfo	ürü	dürü	cho
Biernik	huj	li	deli	poyo	räf	sír	desír	ši

Zaimki dzierżawcze

Pragammajskie zaimki dzierżawcze zostały utracone w językach naumowskich, powstały jednak nowe z zaimków osobowych i końcówki określnika -s (czasem poddane nieregularnej zmianie). Działają jak określniki.

Zaimki dzierżawcze
Przy.	hú (ja)	lí (ty)	delí (Ty)	pei (on)	räƕ (my)	ür (wy)	dür (Wy)	fo (oni)
Określnik	hus	lis	delis	pais	räƕos	üš	düš	chos

Zaimek zwrotny – partykuła cü

Istnieje zaimek zwrotny, który odpowiada polskiemu się/sobie – cü występujące przed czasownikem. Więcej będzie o nim w sekcji strony zwrotnej w czasowniku.

Czasowniki

Czasowniki są najważniejszą grupą słów w języku gowojskim. Nie posiada żadnej końcówki.

Ponieważ to ta część mowy ma najwięcej kombinacyj z różnymi przyrostkami i przedrostkami, kolejność miejsc jest tutej:

strona zwrotna –

tryby –

aspekt –

rdzeń –

osoba –

czas

Odmiana przez osoby

Czasownik podobnie jak w pragammajskim, odmienia się przez osoby. Odziedziczona została odmiana po spółgłoskach, a także powstała nowa po samogłoskach:

Odmiana przez osoby
Osoba	hú (ja)	lí (ty)	delí (Ty)	pei (on)	räƕ (my)	ür (wy)	dür (Wy)	fo (oni)
Po spółgłoskach	-el, -ʲel	-os	-has	-sai	-o	-éŋ, -ʲéŋ	-yíŋ	-ár
Po samogłoskach	-wel	-näs			-je	-kn	-jíŋ	-jár

Trzy czasowniki odmieniają się nieregularnie.

Odmiana być, mieć, chcieć
Osoba	hú (ja)	lí (ty)	delí (Ty)	pei (on)	räƕ (my)	ür (wy)	dür (Wy)	fo (oni)
być (kau)	kauzó	kau	kauzhó	kauzei	kauzé	kauwos	kauwoha	kauwosais
mieć (rusf)	rucó	rusf	rucghó	rucei	rucé	rusfos	rusfoha	rusfosais
chcieć (isüg)	isügó	isüb	isüghó	isügei	isüy̌é	isübos	isüboha	isübosais

Ta odmiana została odziedziczona z pragammajskiego. Czasownik chcieć, który nie istniał w pragammajskim odmienia się nieregularnie w wyniku analogji.

Aspekty

W gowojskim występują cztery aspekty, tak jak w naumowskim:

• zwykły – używany do czynności, które się nie zakończyły, ciągle trwają. Prefiksem jest ø- (oznacza to brak prefiksu).
  • äriwel – oram
  • zúrel – modlę
• dokonany – czynność została ukończona, ale nie znany jest efekt. Przedrostek to bve- lub samo b-. Przykłady jego użycia:
  • bäriwel – zaorałem
  • bvezúrel – pomodliłem
• teliktyczny – czynność została zakończona sukcesem. Afiks to mo- lub m-.
  • märiwel – zaorałem (zaorałem całe pole z sukcesem)
  • mozúrel – pomodliłem (udało mi się pomodlić się)
• ateliktyczny – czynność okazała się być porażką, często używa się go też do niezrealizowania czynności. Przedrostek to ne- lub nem-.
  • nemäriwel – nie zaorałem
  • nezúrel – nie pomodliłem

Jak widać, używanie aspektu przełącza czas na przeszły: dokładniej Przeszły II. Przy czasie przeszłym I oraz przyszłym nadal używa się końcówek czasów.

Tryby

• Tryb pragnący – używa się go przede wszystkiem do wyrażania swoich pragnień, a także można wyrazić życzenia do innych osób, żeby osiągnąć swoje pragnienia. Jego prefiks to ƕe- albo hár-. Przykładowo:
  • háräriwel – chcę orać
  • ƕesomosel – chcę mleć
• Tryb życzący – używający przedrostka ja- lub jár- wyraża życzenie mówiącego. Na przykład:
  • járärinäs – obyś orał
  • jasomosos – obyś mielił
• Tryb rozkazujący – w gowojskim jest odrębny. Tworzony przedrostkem jü- bądź jűr- używa się do rozkazywania czynności. W gowojskim nie ma podziału na tryb rozkazujący mocny i słaby. Przykładami użycia tego trybu są:
  • jűrärinäs! – oraj!
  • jüsomosos! – miel!
• Tryb pytający – tworzy pytania. Jego sufiksy to ga- oraz y̌üm-. Przykłady zadawania pytań:
  • Lí y̌ümärinäs? – Czy orasz?
  • Lí gasomosos? – Czy mielisz?

Tryby można swobodnie mieszać i łączyć z aspektami. Aspektów nie można łączyć. Warto dodać, że tryby nie mają ustalonej kolejności stania. Ważne żeby były na początku czasownika, przed aspektem i rdzeniem.

Czasy

W języku gowojskim są cztery czasy:

• Teraźniejszy – używany do wyrażenia czynności trwających. Nie posiada końcówki np. feyel (ja żyje), äriwel (ja oram)
• Przeszły I – używany do wyrażenia czynności już zakończonych, ale trwających długo. Końcówka to -te lub -e np. feyele (ja żyłem – czynność trwała długo)
• Przeszły II – opisuje czynności zakończone, ale nie trwały one długo. W przypadku aspektu domyślnego końcówką jest -ko np. äriwelko (ja orałem – ta czynność była krótka). Historycznie pochodzi od konstrukcji bezokolicznik + być. W innych aspektach nie ma żadnej końcówki, a czas jest wyrażany w aspekcie (czas teraźniejszy nie ma aspektów).
• Przyszyły – wyraża czynności planowane. Sufiksem jest -t lub -ti np. feyelti (ja będę żyć).

Strona zwrotna

Strona zwrotna jest tworzona zaimkem cü umieszczanym przed czasownikem. Wyraża że czynność jest wykonywana na wykonawcy. Przykładowo: Hú cü zúrel oznacza "ja modlę się"

Liczebniki

liczba	liczebnik główny	liczebnik porządkowy	liczebnik zbiorowy
1	hora̋	hore	eƕor
2	tora̋	tore	eþor
3	demé	deme	eðem
4	asú	nasú	esú
5	kórvo	kórhau	epórv
6	niro	nirau	enír
7	súŋ	súknau	esúŋ
8	veir	veirau	eveir
9	bagło	baglau	ebagł
10	obáŋ	obóknau	ebáŋ
20	torvé	torvä	etorv
30	davé	davä	edóv
40	vavé	vavä	evóv
50	kórvoh	kórvohau	ekórvoh
60	niroh	nirohau	eniroh
70	suknev	suknevau	esuknev
80	veirev	veirevau	eveirev
90	baglev	baglevau	ebaglev
100	tajór	tajórau	etajór
1000	dancó	dancau	edanc