Wersja do druku nie jest już wspierana i może powodować błędy w wyświetlaniu. Zaktualizuj swoje zakładki i zamiast funkcji strony do druku użyj domyślnej funkcji drukowania w swojej przeglądarce.

UWAGA! INFORMACJE PREZENTOWANE SĄ W STANIE SZKICU I MOGĄ W KAŻDEJ CHWILI ZOSTAĆ ZMIENIONE

ILIJSKI
«su ‘ili soa»

a priori > ilijski

{{{flaga}}}

{{{terytorium}}}

▸ Używany:

{{{w}}}

▸ Użytkownicy:

{{{użyt}}}

▸ Regulacja:

{{{regu}}}

▸ Pismo:

pismo łacińskie

▸ Cel:

{{{cel}}}

▸ Autor:

{{{autor}}}

▸ Słownik:

niedostępny

▸ Kody:

{{{kody}}}

{{{demo}}}

Kody{{{cc}}}

Meta info
styl: a priori (~100%) typ: raczej izolujący stosunki morfs.: nominatywno-akuzatywny cel: auxlang autor: Canis kody: il, ili, apr.il.rw, SNLC4

Język ilijski - język sztuczny Canisa, jedyny z jego conlangów, który jest tworzony z zamiarem bycia używanym jako międzynarodowy język pomocniczy; język wykorzystuje te właściwości, które występują w niemal wszystkich językach, czasami zmieniając ich wykorzystanie, co wzbudziło kontrowersje na forum językotwórców. Należy do współczesnej trójki rozwijanych języków tego autora (obok ahtialańskiego aylláwai oraz aswy). Obecne znajduje się w fazie rozwoju. Na forum została zaprezentowana wczesna wersja pierwsza, w tym artykule opisuje się język w wersji drugiej, testowej.

Planowane jest silne rozgraniczenie w sposobie wykładania języka w zależności od odbiorcy - język ma być używany na poziomie uniwersyteckim, na wysokim poziomie - lub też ma być nauczany jako prosty sposób, dla użytkownika chcącego zacząć używać ilijskiego jak najszybciej.

Nazwa

Endonim języka to «‘ili soá», co wymawiane jest [ʔili soă˦˥]. Nazwa ta charakteryzuje się najtrudniejszymi cechami języka, a więc osoba zdolna go nazwać ma być w stanie nim mówić. Słowo «‘ili» jest pozbawione znaczenia i funkcjonuje wyłącznie jako nazwa własna (słowo rozpoznawcze, sygnał) ilijskiego, zaś «soá» oznacza "język". Po polsku poprawnym przymiotnikiem jest "ilijski", po angielsku "Ilic", a po rosyjsku "илийcкий". W innych językach należy derywować nazwę od fonetycznej jednostki [ʔili], a nie od angielskiego "Ilic".

Fonologia

Samogłoski

Ilijski używa pięciu fonemów i sześciu alofonów samogłoskowych. Toniczność (ton wysokościowy) jest jedną z najważniejszych i najbardziej reprezentatywnych cech tego języka. Tony zostały opisane w dziale "tonologia".

Samogłoski w języku ilijskim

Przednie

Centralne

Tylne

Przymknięte

i

u

ə

e̞

o̞

ä

Prawie przymknięte

Półprzymknięte

Środkowe

Półotwarte

Prawie otwarte

Otwarte

Jest pięć fonemów: /a/, /e/, /i/, /o/ oraz /u. Głoska [ə], szwa, jest alofonem /e/, istnieje głównie w częstych słowach o funkcji czysto gramatycznej lub pojawia się na końcu słów, jeśli osoba ucząca się tego języka nie jest w stanie zakończyć słowa spółgłoską czy wymówić zbitki spółgłosek.

Dyftongi

Ilijski wykorzystuje dyftongi, czyli pary samogłosek "zjeżdżających" jedna w drugą i traktowane przez morfologię jako jedność. Dopuszczone jest siedem z nich: /aĭ/, /ĭa/, /aŭ/, /ŭa/, /aŏ/, /ŏa/ oraz /oŭ/.

Spółgłoski

Ilijski korzysta z prostego systemu dwunastu fonemów spółgłoskowych. W tym zasobie wyróżniane są dwie spółgłoski nosowe, cztery zwarto-wybuchowe, jedna afrykata, dwie szczelinowe i trzy płynne.

	Dwuwar- gowe	Dziąs- łowe	Podnie- bienne	Welarne	Krta- niowe
Nosowe	m	n
Zwarto-wyb.	p	t		k	ʔ
Afrykaty		t͡s
Szczelinowe		s			h
Płynne	w	l ~ ɾ	j

Zapis

Język ilijski zapisywany jest zmodyfikowanym pismem łacińskim występującym w dwóch odmianach, pełnej i prostej. W tym artykule opisywana jest wersja pełna, podczas gdy prosta jedynie nie zawiera diakrytyków (á - aa, à - a; ĕ - e; ‘ - ').

i u a ꜽ ꜷ ꜵ e ĕ o oa ȣ wa ya m n p t k ‘ ts s h w l y

Litera	Nazwa litery	Wartość fon.	Uwagi
I, i	«‘ina» wiara	[i]
U, u	«‘uso» wiedza	[u]
A, a	«‘ane» przyjaźń	[ä]
Ꜽ, ꜽ	«‘ꜽko» szczerość	[äĭ]	Ligatura "ay"
Ꜷ, ꜷ	«‘ꜷlu» spokój	[äŭ]	Ligatura "au"
Ꜵ, ꜵ	«‘ꜵ» miłość	[äŏ]	Ligatura "ao"
E, e	«‘eka» cierpliwość	[e̞]
Ĕ, ĕ	«‘ĕstenꜷ» prostota	[ə]	Spotyka się też zapis Ë, ë
O, o	«‘oka» szacunek	[o̞]
Oa, oa	«‘oana» odwaga	[ŏä]
Ȣ, ȣ	«‘ȣ» wrażliwość	[oŭ]	Pionowa ligatura ou
Wa, wa	«wato» ciekawość	[ŭä]
Ya, ya	«yana» zgoda	[jä]
M, m	«masu» nadzieja	[m]
N, n	«nꜽni» piękno	[n]
P, p	«peko» potęga	[p]
T, t	«ta‘a» litość	[t]
K, k	«kayo» pokora	[k]
‘, ‘	«‘alu» skromność	[ʔ]	‘ jest zarówno małą jak i wielką literą
Ts, ts	«tsasi» mądrość	[t͡s]	Często spotyka się też zapis C, c
S, s	«sama» rodzina	[s]
H, h	«hoku» ład	[h]
W, w	«wano» zdrowie	[w]
L, l	«liyan» współczucie	[l]
Y, y	«Yeu» Bóg	[j]

Dopuszcza się dostosowywanie innych pism do języka ilijskiego, jeżeli informacja ma być przekazana na poziomie lokalnym (na przykład pomiędzy osobą z Rosji, a osobą z Kazachstanu), mimo to jedynym oficjalnym systemem zapisu tego języka jest pismo łacińskie.

Interpunkcja

W języku ilijskim stosuje się cudzysłów francuski «». Morfemy mogą (ale nie muszą!) być połączone z modyfikowanymi przez nie innymi morfemami za pomocą kropki środkowej, czyli znaku «·». Pozostałe znaki albo są wyjaśnione w dziale "gramatyka", albo są stosowane jak w języku polskim.

Tonologia

Język ilijski stosuje ton gramatyczny. Oznacza to, że melodia sylaby, na stałe powiązana też z innymi zjawiskami (takimi jak głośność czy długość), niesie informacje w innych językach przekazywane najczęściej za pomocą morfologii lub pozycji. Występują trzy tonemy:

Nazwa polska	Nazwa angielska	Charakter	Metody zapisu
Ton zerowy	Zero tone	Ton podstawowy, zwany zerowym. Wymawiany w miarę cicho, krótko, ton jest średni lub troszkę niski i nie zmienia wysokości.	brak oznaczenia, np. a, e, ꜽ, ꜷ, ȣ
Ton niski	Diving tone	Ton podstawowy dla kontrastu z zerowym. Należy go wymawiać ze specjalną manierą, głośniej, dłużej (130% - 150% długości samogłoski zerowej), wysokość głosu spada do bardzo niskiego poziomu, który może wywołać też fonację skrzypiącą (ang. creaky voice).	akcent opadający, np. à, è; ligatury należy rozłożyć na ich czynniki i oznaczyć pełny element, np. ày, àu, òu, oà
Ton wysoki^[1]	Soaring tone	Najrzadziej występujący ton. Pojawia się najczęściej tam, gdzie przydatny jest kontrast z tonem niskim. Jest równej głośności co ton niski i tak długi jak zerowy, ale może osiągać bardzo wysokie poziomy.	akcent rosnący, np. á, é; ligaturynależy rozłożyć na ich czynniki, np. áy, áu, óu, oá

W niektórych wersjach języka długości są odwrócone: tony niski i wysoki są krótkie, a zerowy długi.

Prawie wszystkie samogłoski i dyftongi występują w trzech tonach. Jedynym wyjątkiem jest «ĕ» (szwa), które zawsze jest tonu zerowego.

Gramatyka

Język jest nominatywno-akuzatywny (mianownikowo-biernikowy) i w dużej mierze izolujący, choć ma też cechy aglutynacyjne - trudno go jednoznacznie określić ze względu na dużą rolę intonacji w gramatyce. Podstawowy szyk zdania to SVO. Występują trzy czasy i dwa przypadki, istnieje rzadko używana strona bierna. Występują przedimki.

Rzeczownik

Występują dwa przypadki gramatyczne:

mianownik, np. «ham» (ryba),
biernik, np. «hàm» (rybę).

oraz cztery przedimki:

«‘an» dla rzeczowników żywotnych, czyli ludzi, zwierząt oraz dla rzeczowników o naturze duchowej (dusze, osoby, istoty nadnaturalne, postacie fikcyjne),
«su» dla nieożywionych, w to wliczając rośliny i grzyby,
«ha» stosowany wtedy, gdy obiekt jest chwalony, postrzegany pozytywnie (np. «ha‘an ham» - dobra, pożyteczna rybka),
«ku» stosowany, gdy obiekt jest pogardzany lub wyszydzany, postrzegany negatywnie (np. «ku‘an ham» - wstrętne rybsko).

Czasownik, przymiotnik, przysłówek

W ilijskim czasownik, przymiotnik i przysłówek odmieniane są zasadniczo przez te same kategorie tonomorfologiczne, natomiast różnią się pozycją w zdaniu oraz funkcją składniową.

Czasowniki, przymiotniki i przysłówki, traktowane razem jako po prostu określenia, swoje podstawowe formy konstruują z rdzenia oraz końcówki klasowej. Istnieją cztery klasy, w zależności od podstawowej funkcji składniowej, która w przypadku czasowników może ulegać nie za częstym, drobnym zmianom.

Nazwa polska klasy	Nazwa angielska klasy	Ilość argumentów	Afiks	Przykład
Nieprzechodnie	Intransitive	1 (agens)	{ꜽ}	«yulꜽ» "drżeć"
Jednoprzechodnie	Monotransitive	2 (agens i pacjens)	{e}	«nu‘une» "chwytać" (co?)
Dwuprzechodnie	Ditransitive	3 (agens, pacjens i dopełnienie dalsze)	{o}	«milo» "dawać" (co? komu?)
Copula	Copular	2 (agens i przydawka)	{Ø}	«la» "jest"

Przykład zdania prostego:

«Yon nu‘une hàm.» "Jan łapie rybę."

Szyk zdania SVO, agens w mianowniku, pacjens w bierniku. Strona bierna jest możliwa do uzyskania, choć rzadko stosowana:

«Ham·i nu‘une (‘an Yon).»

W takiej sytuacji zwyczajnie zamienia się podmiot z dopełnieniem, podmiot-pacjens musi uzyskać morfem {i} (który można zapisać z kropką środkową). Jeśli mimo strony biernej istnieje potrzeba określenia agensa, to czyni się to za pomocą przedimka.

Określenia są odmieniane przez czasy: ton niski oznacza czas przeszły, ton wysoki oznacza czas przysły, a ton zerowy oznacza brak informacji o czasie zawartej w określeniu. Istotny jest ton pierwszej sylaby czasownika, aczkolwiek najczęściej częściej ma to charakter lustrzany: jeśli określenie jest trójsylabowe, to najczęściej według wzoru àCáCà czy áCàCá, jeśli dwusylabowy, to àCá lub áCà. Nawet jeśli tak jest, to rzadko kiedy te dodatkowe tony (istniejące dla klarowności) są zapisywane.

«Yon nù‘une hàm.» (czyt. «Yon nù‘únè hàm.») - Jan złapał rybę.

Przymiotniki stawiane są po obiekcie, które modyfikują, co oznacza, że ostatnie napotkane określenie zazwyczaj jest czasownikiem.

«Yon tsi‘i nu‘une hàm sum.» Duży Jan łape małą rybkę.

Właściwość ilijskiego, odmiana określeń przez czasy, jest stosowana dość rzadko w stosunku do przymiotników i wtedy natychmiast zwraca uwagę całej wypowiedzi na określenie.

«Yon tsì‘í nu‘une hàm sum.» Jan, który (wtedy) był duży, łapie małą rybkę.

Ta właściwość jest w stanie wywołać zaskakujące konstrukcje, które w ilijskim są bardzo krótkim, prostym zdaniem, a w polskim i angielskim byłyby już zdaniami złożonymi:

«Yon tsí‘ì nu‘une hàm súm.»
"John, who was to become big, catches the fish that was going to become small.”
"Jan, który będzie duży, łapie rybę, która będzie mała."

Tak zaawansowane wypowiedzi mogą się pojawić jedynie w literaturze naukowej lub w poezji - rzadko w języku praktycznym (w tym w mówionym).

Liczebniki

Liczebniki występują przed obiektami, które modyfikują nadając im ton wysoki, na przykład:

«Yum hám tsi‘i.»

Modyfikacja rzeczownika może być (i często bywa, nadając wypowiedzi bardziej oficjalne zabarwienie) ominięta przez użycie przedimka:

«Yum ‘án ham tsi‘i.»

One również odmieniają się przez czasy, tworząc coraz to bardziej skomplikowane konstrukcje. Możliwe gramatycznie jest powiedzenie:

«Nùl ‘an Yon tsí‘ì nu‘une núl ‘an hàm súm.»
“Previously divided by two, John, who was to become big, catches the fish was going to become small and to be discovered that in fact there were two of them.”
“Jan, którego było dwóch, a który będzie duży, łapie rybę, która będzie mała i jak się okaże, których będzie dwie.”

Nawet, jeśli to wykonalne gramatycznie, takich konstrukcji powinno się unikać.

0 - sil	6 - tum
1 - yum	7 - wal
2 - nul	8 - ke‘u
3 - wo	9 - he
4 - yuy	10 - lon
5 - lin	100 - ne
1k - nu	1M - nam
dużo - hun	mało - yom

Liczebnki złożone są tworzone przez wstawienie partykuły «sù» pomiędzy dwa słowa, na przykład «lon sù yum» oznacza "jedenaście", «ne sù lon» oznacza "sto dziesięć". Do dużych liczebników używane jest mnożenie, rozpoczynając od elementu małego, a kończąc na dużym i łacząc je partykułą «à», np.:

953 «he-‘à-ne sù lin-à-lon sù wo» [heʔâˑne sûˑlinâˑlon sûˑwo] - dziewięćset pięćdziesiąt trzy

Ponieważ taka fraza staje się przydługa, kiedy pojawia się «à», można ominąć «sù»:

953 «he-‘à-ne lin-à-lon wo» - dziewięćset pięćdziesiąt trzy

Liczebniki porządkowe są tworzone przez dodanie partykuły «lꜵya» przed numerem, na przykład:

«lꜵya nul-à-lon ham sum» - dziesiąta mała rybka.

Wyjątkiem jest «tsun», czyli "pierwszy":

«tsun ham sum» - pierwsza mała rybka.

Zaimki takie jak «hun» "dużo", «yom» "niedużo", «lun» "wszyscy (ludzie)", «tim» "wszystko", «son» "nic" oraz «soy» czyli "pół" są wstawiane przed opisywanymi przez nie obiektami:

«Yon nù‘uné hun hàm.» Jan nałapał wiele ryb.

Podwójna negacja nie występuje.

Przypisy

↑ Odlatujący :P

[1] Odlatujący :P

[1]

Język ilijski

Spis treści