Język iteński

Język iteński Język iteński (Itnekép limt [IPA: itnɛkɛ:p limt], Itnekónsga [IPA: itnɛkɔ:nʃa]) - conlang typu a priorio-a posteriori, z przewagą tego pierwszego (zwłaszcza jeżeli chodzi o słownictwo)

Samogłoski

Czworkąt samogłosek języka iteńskiego

Samogłoski są zapisywane w następujący sposób:

KRÓTKIE:

a - A, a
ɛ - E, e
ɔ - O, o
i - I, i
u - U, u

DŁUGIE:

a: - Á, á
ɛ: - É, é
ɔ: - Ó, ó
i: - Í, í
u: - Ú, ú

Spółgłoski

Ponad to występują jeszcze dźwięki [w], [ɕ], [t͡s], [t͡ʃ] oraz [t͡ɕ]

  Spółgłoski są zapisywane tak;
[m] - M,m
[n] - N,n
[ɲ] - Nj, nj
[p] - P, p
[b] - B, b
[t] - T, t
[d] - D, d
[k] - C, c
[g] - G, g
[f] - F, f
[v] - V, v
[s] - S, s
[ʃ] - Sg, sg
[j] - J, j, lub I, i jeśli występuje przed samogłoskami
[ɾ] - R, r
[l] - L, l	
[w] - W, w
[ɕ] - Sj, sj
[t͡s] - Ts, ts
[t͡ʃ] - Tsg, tsg
[t͡ɕ] - Tsj, tsj

Dyftongi

W zasadzie do występuje jeden dyftong;

[aɔ] - Ao, ao

Występuje on też w postaci [aɔj] oraz [aɔw] zapisywane następująco

[aɔj] - Aoi, aoi
[aɔw] - Aou, aou

Akcent

Akcent jest dynamiczno-inicjalny

Szyk zdania

Podstawowym szykiem zdania jest szyk VSO, używany w zdaniach pojedyńczych twirdzących;

Siedzę na krześle 
  Engisuj en úb fómen. (dosł. siedzę ja na krześle)

Drugim najczęściej używanym szykiem jest szyk zdania pojedyńczego, jednak w przeczeniu i wygląda tak: VOS;

Nie siedzę na krześle. 
  Engisuj úb fómen en món. (dosł. siedzę na krześle ja nie [món, jednak nie oznacza polskiego nie, jest to raczej słówko, które zawsze dodaje się w przeczeniach na końcu wyrażenia])

Nastęne szyki są używane w zdaniach złożonych. Zdania złożone współrzędnie:

A. Twierdzenie: VSO-OSV, a w dłuższych zdaniach: VSO-OSV-VSO-OSV itd.;

 Sziedzę na krześle i piszę list. 
   Engisuj en úb fómen, ja op sújv en írmonú (dosł. siedzę ja na krześle, i list (w bierniku) ja piszę)
 Siedzę na krześle, piszę list i rozmawiam z kolegą. 
   Engisuj en úb fómen, op sújv en írmonú, ja sevú en c cúnd (dosł. siedzę ja na krześle, list ja piszę, i rozmawiam z kolegą [przedimek c łączy się z mianownikem; patrz niżej])

B. Przeczenie: VOS-SOV, a w dłuższych: VOS-SOV-VOS-SOV itd.;

 Nie siedzę na krześle i nie piszę listu. 
  Engisuj úb fómen en món, ja en op sújv írmonú món. (dosł. siedzę na krześle ja nie, i ja list piszę nie.)
 Nie siedzę na krześle, nie piszę listu, ani nie rozmawiam z kolegą. 
  Engisuj úb fómen en món, en op sújv írmonú món, ja sevú c cúnd en món. (dosł. siedzę na krześle ja nie, ja listu piszę nie, i rozmawiam z kolegą ja nie)

C. Twirdzenio-przeczenie: tutaj część twirdząca jest wyrażona szykiem VSO, a przecząca szykiem VOS ;

  Siedzę na krześle i nie piszę listu. 
   Engisuj en úb fómen, ja sevú op sújv en món.
  Nie siedzę na krześle, ale piszę list, i nie rozmawiam z kolegą. 
   Engisuj úb fómen en món, có írmonú en op sújv, ja sevú c cúnd en món. (dosł. siedzę na krześle ja nie, ale piszę ja list, i mówię z kolegą ja nie)

Zdanie złożone podrzędnie:

Z tymi zdaniami jest mniej problemu, niżli ze współrzędnymi, gdyż zarówno do przeczeń jak i do twierdzeń używamy jednego szyku: VSO-SVO (itd.);

  Siedziałem na krześle, kiedy padał śnieg. 
    Engisé en úb fómen, sgár ó talu vasje. (dosł. siedziałem ja na krześle. kiedy to (patrz: Wyrażenia zjawisk atmosferycznych) śnieg padał; całe zdanie w czasie przeszłym dokonanym!)
  
  Nie siedziałem na krześle, kiedy padał śnieg.
     Engisé en úb fómen món, sgár ó talu vasje

Czasownik

Informacje

Czasownik w języku iteńskim odmienia się przez 5 czasów (zaprzeszły, przeszły dokonany, przeszły niedokonany, teraźniejszy oraz przyszły), 4 tryby (oznajumujący dla wszystkich czasów, oraz proszący, rozkoazujący i przypuszczający, tworzące osobne formy czasownika), oraz przez 3 osoby (ale nie przez liczby!). Może być jednokrotny, bądź wielokrotny. Większość czasowników również można połączyć w konstrukcje strony biernej i zwrotnej; wszystkie mają stronę czynną.

Koniugacja

Wyróżniamy 2 grupy koniugacyjne. Pierwsza zakończona w bezokoliczniku końcówką -unt, druga zaś ma końcówkę -int. Warto wspomnieć, że każdy czas/tryb (proszący, rozkazujący, przypuszczający) ma po trzy formy czasownika. Aby czasownik był w pełni zrozumiały po nim trzeba dodać zaimek osobowy (w funkcji podmiotu), bądź podmiot;

ún - ja
en - ty
ín - on, ona, ono (to) 
ujr - my
ejr - wy
ijr - oni, one 

Poniżej podane są już przykłady odmiany czasowników.

I. Konigacja -unt

Na przykładzie czasownika sevunt- mówić Czas teraźniejszy (tryb oznajmujący):

1. sevú
2. seve
3. seví

Czas przeszły dokonany (tryb oznajmujący):

1. seve
2. sevá
3. sevu

Czas przeszły niedokonany (tryb oznajmujący):

1. sevew
2. seváw
3. sevuw

Czas przyszły (tryb oznajmujący):

1. sevím
2. sevén
3. sevúnj

Tryb proszący:

1. sevús
2. seves
3. sevís

Tryb rozkazujący:

1. sevúl!
2. sevel!
3. sevul!

Tryb przypuszczający:

1. sevúr
2. sevef
3. sevíw

Czas zaprzeszły:

Tworzy się go z czasownika vwálunt - być (patrz niżej), w czasie przeszłym dokonanym i czasownikiem w czasie przeszłym dokonanym (przykłady patrz niżej)

II. Koniugacja -int

Na przykładzie czasownika lindosint- robić Czas teraźniejszy (Tryb oznajmujący):

1. lindosuj
2. lindosej
3. lindosij

Czas przeszły dokonany (Tryb oznajmujący):

1. lindosé
2. lindosá
3. lindosú

Czas przeszły niedokonany (Tryb oznajmujący):

1. lindosel
2. lindosal
2. lindosul

Czas przyszły(Tryb oznajmujący):

1. lindosújm
2. lindoséjm
3. lindosíjm

Tryb proszący:

1. lindosujs
2. lindosejs
3. lindosijs

Tryb rozkazujący:

1. lindosúl!
2. lindosél!
3. lindosíl!

Tryb przypuszczający:

1. lindosujr
2. lindosejr
3. lindosijr

Czas zaprzeszły:

Tworzy się go z czasownika vwálunt - być (patrz niżej), w czasie przeszłym dokonanym i czasownikiem w czasie przeszłym dokonanym (przykłady patrz niżej)

Czasowniki wielokrotne

Wszystkie czasowniki regularne są: jednokrotne (patrz wyżej), i wielokrotne. Czasowniki wielokrotne tworzy się regularnie poprzez wzrostek -mos- przed ostatnią sylabę, np.: se.vunt - semosvunt, lin.do.sint - lindomosint (tutaj w celu uniknięcia podwojenia s zapisujemy yno jedno s, również gdy zdażają się takie przypadki [też z m] to zapisujemy to jeden raz!). Koniugacja, zaś jest taka sama jak w przypadku czasowników jednokrotnych, np.: Czas teraźniejszy (Tryb oznajmujący):

1. semosvú
2. semosve
3. semosví
                         VS.

Czas teraźniejszy (Tryb oznajmujący):

1. sevú
2. seve
3. seví

Czasowniki nieregularne

W porównaniu z czasownikami regularnymi, nie daje się po nich zaimka osobowego (jako podmiotu)

Vwálunt - być

Czas teraźniejszy (Tryb oznajmujący):

1. sgú   sgus
2. ep    áf
3. u     pow

Czas przeszły dokonany (Tryb oznajmujący):

1. vwe   vwus
2. vwá   vwáv
3. vwu   vwow

Czas przeszły niedokonany (Tryb oznajmujący):

1. faounew   faoní
2. faonál    faone
3. faonul    faonji

Czas przyszły (Tryb oznajmujący):

1. fpaonew   fpaoní
2. fpaonál   fpaone
3. fpaonul   fpaonji

Tryb proszący:

1. sús   sus
2. seps  sáfs
3. sus   spow

Tryb rozkazujący:

1. viúl!  viusl!
2. viel!  viafl!
3. viul!  viowl!

Tryb przypuszczający:

1. sgúre  sguse
2. epse   áfse
3. use    powse

Czasownik vwálunt nie ma czasu zaprzeszłego!

• w kolumnach; pierwsza to liczba pojedyńcza, druga to liczba mnoga

Konstrukcje stron czasownika (na przykładach)

1. Mówię o domie. - Sevú ún sór sgártis. (dosł. Mówię ja o domie)
2. Dom jest mówiony (opowiadany) przeze mnie. - Nád seví sgárt  njor mi. (dosł. Jest [nád jest odpowiednikiem polskiego jest w stronie biernej] mówiony dom przez mnie)
3. Dom mówi się (opowiada o sobie). - Seví sgárt gé. (dosł Mówi dom się)

1. Robię książkę. - Lindosuj ún op gonjí (dosł. robię ja [op = przedimek w konstrukcjach biernikowych] książkę)
2. Książka jest robiona przeze mnie. - Rún lindosij gonjí njor mi. (dosł. Jest [rún jest odpowiednikiem nád z czasownikami II koniugacji (-int)] robiona książka przez [biernik] mnie.)
3. Książka robi się. - Lindosij gonjí gé (dosł. Robi książka się)

SIĘ, CZYLI GÉ ZAWSZE WYSTĘPUJE NA KOŃCU ZDANIA!

Wyrażenia zjawisk atmosferycznych

W języku polskim zjawiska atmosferyczne wyraża się poprzez formę bezosobową czasownika, jedna iteński wykształcił osobny zaimek to oznaczania takich wyrażeń, a jest nim ó. W takich zdaniach orzeczenie jest wyrażone czaownikiem w trzeciej formie, a człon 'deszcz', 'śnieg' itd. w odpowiednim przypadku (zależny od czasownika zresztą);
   Pada deszcz.
    Talí ó sgesje. (talunt; padać dopełnienie robi przez drugi przypadek)
   Pada śnieg.
    Talí ó vasje.
   Grzmi. 
     Rewvij ó (jeden raz)
     Rewmosvi ó (wiele razy)
   Świeci słońce.
     Coní ó op bér. (zaświeciło (raz) słońce)
     Comosní ó op bér (ciągle świeci)

Czasownik rewvint łączy się z drugim przypadkiem, a conunt z trzecim przypadkiem.

Rzeczownik

Informacje

Rzeczownik odmienia się przez 5 przypadków i 2 liczby (pojedyńcza i mnoga), nie odróżnia kategorii rodzajów.

Lista przypadków

1. Órfos réts (pierwszy przypadek) - kto? co? [używany jako podmiot]
2. Ewros réts (drugi przypadek) - kogo? czego? [używany jako dopełnienie]
3. Írkos réts (trzeci przypadek) - kogo? co? [używany jako dopełnienie]
4. Sgaoris réts (czwarty przypadek) - odpowiednik polskiego wołacza, ponad to służy jako podmiot z czaswonikiem w trybie rozkazującym
5. Gunos réts (piąty przypadek) - jeżeli łaczy się z przyimkiem jest używany w wyrażeniach przyimkowych (o domie - sór sgártis), jeżeli nie to jest odpowiednikiem polskiego narzędnika (domem - sgártis)

Deklinacja

Wyróżnia się 5 modeli deklinacji, zależnych od ostatniej litery wyrazu.

I deklinacja

Pierwszą deklinację wyróżnia się na podstawie zakończenia rzeczownika samogłoską -a

1. klána     kláni
2. kláne     klánú
3. op klána  op kláni
4. klánu!    klánow!
5. klánas    klánis

II deklinacja

Druga deklinacja charakteryzuje się zakończeniem -o

1. omno     omni
2. omnon    omnor
3. op omno  op omni
4. omnow    omnú
5. omnos    omn

III deklinacja

Trzecia deklinacja ma w mianowniku zakończenie -e

1. vere     verí
2. veren    verín
3. op vere  op verí
4. veru!    verow!
5. veris    verisos

IV deklinacja

Ta deklinacja jest charaktereystyczna, gdyż w niej znajdują się wszystkie rzeczowniki zakończone na -s

1. sús*     súst
2. súsger   súsgét
3. op sús   op súst
4. súsow    sústow
5. súsis    sústis

• - jako rzeczownik

V deklinacja

Tu mieszczą się wszystkie rzeczowniki zakończone na spółgłoskę, inną niż -s !

1. blórn     blórnt
2. blórne    blórnte
3. op blórn  op blórnt
4. blórnu!   blórnow!
5. blórnis   blórnisos

Przymiotnik

Informacje

Przymiotnik tak jak rzeczownik odmienia się przez 5 przypadków (patrz wyżej) i przez 2 liczby (pojedyńcza i mnoga). Ponad to każdy przymiotnik można stopniować (stopień równy, wyższy, najwyższy). Przymiotnik z rzeczownikiem musi tworzyć związek zgody! Wyróżniamy 5 głównych grup stopniowania przymiotnika:

Grupa I: Przymiotnik w pierwszym przypadku liczby pojedyńczej ma końcówkę: -ep/-ép/-op lub -óp
   a) -ep/-op
   b) -ép/-óp
Grupa II: Przymiotnik w pierwszym przypadku liczby pojedyńczej ma końcówkę: -nad/-nád
   a) -nad
   b) -nád
Grupa III: Przymiotnik w pierwszym przypadku liczby pojedyńczej ma końcówkę: 
   a) -in/-un
   b) -ín/-ún
Grupa IV: Przymiotnik w pierwszym przypadku liczby pojedyńczej ma końcówkę: -ut/-út
Grupa V: Przymiotnik w pierwszym przypadku liczby pojedyńczej ma końcówkę: -ul/úl

Stopniowanie

Podawane niżej przymiotniki w następującej kolejności: stopień równy-stopień wyższy-stopień najwyższy

Grupa I

a) -ep/-op;

stélep-stélepe-dostélepe
túrop-túrope-dotúrope

b) -ép/-óp;

vwalép-vwaléps-dóvwaléps
sgjeróp-sgjeróps-dósgjeróps

Grupa II

a) -nad;

nawnad-nawnadéj-donawnaéj

b) -nád;

fansnád-fansnáde-dófansnáde

Grupa III

a) -in/-un

boin-boinev-dobionev
rulun-rulunev-dorulunev

b) -ín/-ún

tawín-tawínev-dótawínev
sgarún-sgarúnen-dósgarúnev

Grupa IV

  -ut/-út
carstut-gocarstut-dgocarstut
lukstút-gólukstút-dgólukstút

Grupa V

  -ul/-úl
 svarósgul-gosvarósguls-dgosvarósguls
 tsujúl-gótsujúls-dgótsujúls