Język kul: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
m (Kul przeniesiono do Język kul)
 
(Nie pokazano 29 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 10: Linia 10:
 
}}
 
}}
  
−
'''Kul''' -ęzyk a priori wykreowany przez Artaxesa 18 stycznia 2011. Jego nazwa, wymawiana [kyl̴], znaczy po prostu "język".
+
'''Kul''' - język a priori wykreowany przez użytkownika [[User:Artaxes|Artaxesa]] 18 stycznia 2011. Jego nazwa, wymawiana [kyl̴], znaczy po prostu "język".
  
 
==Fonologia==
 
==Fonologia==
Linia 241: Linia 241:
  
 
<p>W języku tym istnieją dwa fonemy lateralno-spółgłoskowe opisywane grafemem '''l''': /ɫ/ oraz /ʎ/. Palatalizacja polega na wymowie miękkiego /ʎ/ przed samogłoskami przednimi /æ e i ɪ y/. Palatalizacja wsteczno-stronna, idąca w stronę lewą, jest wariantowa, wobec czego dopuszcza się wymowę twardą pomiędzy samogłoską przednią a samogłoską tylną, twardą spółgłoską lub końcem wyrazu.</p>
 
<p>W języku tym istnieją dwa fonemy lateralno-spółgłoskowe opisywane grafemem '''l''': /ɫ/ oraz /ʎ/. Palatalizacja polega na wymowie miękkiego /ʎ/ przed samogłoskami przednimi /æ e i ɪ y/. Palatalizacja wsteczno-stronna, idąca w stronę lewą, jest wariantowa, wobec czego dopuszcza się wymowę twardą pomiędzy samogłoską przednią a samogłoską tylną, twardą spółgłoską lub końcem wyrazu.</p>
 +
 +
===Akcent===
 +
 +
<p>Akcent jest dynamiczny, stały pod względem fonetycznym, padający na drugą sylabę wyrazu. Wyrazy jednosylabowe zakończone spółgłoską płynną (ewentualnie jeśli następny wyraz zaczyna się taką spółgłoską) tworzą akcentową jedność z następnym wyrazem.</p>
  
 
===Historia języka===
 
===Historia języka===
Linia 246: Linia 250:
 
{{główny artykuł|Historia języka kul}}
 
{{główny artykuł|Historia języka kul}}
  
−
==Deklinacja==
+
==Rzeczowniki==
 +
 
 +
===Deklinacja===
  
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Linia 266: Linia 272:
 
|}
 
|}
  
−
==Liczba==
+
===Liczba===
  
 
# '''Liczba zerowa''' służy do wyrażania czynności, której opisany nią podmiot nie może lub nie zdoła wykonać lub stać się jej obiektem.
 
# '''Liczba zerowa''' służy do wyrażania czynności, której opisany nią podmiot nie może lub nie zdoła wykonać lub stać się jej obiektem.
Linia 299: Linia 305:
 
|}
 
|}
  
−
==Aspekty==
+
==Czasowniki==
 +
 
 +
===Aspekty===
  
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Linia 308: Linia 316:
 
! 'mówić'
 
! 'mówić'
 
! 'mieć powinność'
 
! 'mieć powinność'
 +
! Funkcja
 
|-
 
|-
 
! Imperfektyw
 
! Imperfektyw
 
| da-
 
| da-
 
| ara-
 
| ara-
−
| usu-
+
| uşu-
 
| kul-
 
| kul-
 
| solt-
 
| solt-
 +
| czynność nieukończona, bez rezultatu, w trakcie wykonywania
 
|-
 
|-
 
! Perfektyw
 
! Perfektyw
 
| rada-
 
| rada-
 
| arra-
 
| arra-
−
| urasu-
+
| uraşu-
 
| kural-
 
| kural-
 
| soralt-
 
| soralt-
 +
| czynność zakończona, z rezultatem
 
|-
 
|-
 
! Prospektyw
 
! Prospektyw
 
| moda-
 
| moda-
 
| amora-
 
| amora-
−
| umosu-
+
| umoşu-
 
| kumol-
 
| kumol-
 
| somolt-
 
| somolt-
 +
| czynność przewidywana, mająca mieć miejsce w przyszłości, nie koniecznie planowana
 
|-
 
|-
 
! Kontynuatyw
 
! Kontynuatyw
 
| sida-
 
| sida-
 
| asira-
 
| asira-
−
| usisu-
+
| usişu-
 
| kusil-
 
| kusil-
 
| sosilt-
 
| sosilt-
 +
| czynność kontynuowana, ciągła
 
|-
 
|-
 
! Iteratyw
 
! Iteratyw
 
| neda
 
| neda
 
| anera-
 
| anera-
−
| unesu-
+
| uneşu-
 
| kunel-
 
| kunel-
 
| sonelt
 
| sonelt
 +
| czynność wznowiona po przerwie
 
|-
 
|-
 
! Dezyderatyw
 
! Dezyderatyw
 
| lada-
 
| lada-
 
| alara-
 
| alara-
−
| ulasu-
+
| ulaşu-
 
| kulal-
 
| kulal-
 
| solalt-
 
| solalt-
 +
| czynność zamierzana, planowana na przyszłość, wyrażająca wolę, życzenie
 
|}
 
|}
  
−
==Strony==
+
===Strony===
  
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Linia 378: Linia 393:
 
| kulul-
 
| kulul-
 
| vaşul-
 
| vaşul-
 +
|-
 +
! Refleksywna
 +
| -eç-, -ç-
 +
| araç-
 +
| kuleç-
 +
| vaşeç-
 
|}
 
|}
  
−
==Osoby==
+
<p>Strona refleksywna oznacza czynność wykonywaną przez podmiot na samym sobie. W 1. i 2. osobie może zostać zastąpiona przez stronę zwrotną, która w tym języku nie może posiadać funkcji strony refleksywnej w 3. osobie.</p>
 +
 
 +
===Osoby===
  
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Linia 400: Linia 423:
 
|}
 
|}
  
−
==Inne formy czasownika==
+
===Inne formy czasownika===
  
−
<p>'''Supinum''' służy do oznaczania celu czynności wyrażonej przez inny czasownik, np. ''kulate'' - 'żeby mówić'.</p>
+
# '''Imiesłów''' wykorzystywany jest do oznaczania czasownika w roli podmiotu lub dopełnienia. W zdaniu zachowuje się jak przymiotnik.
 +
# '''Supinum''' służy do oznaczania celu czynności wyrażonej przez inny czasownik, np. ''kulate'' - 'żeby mówić'.
 +
# '''Gerund''' to rzeczownik odczasownikowy.
  
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Linia 411: Linia 436:
 
|-
 
|-
 
! Imiesłów
 
! Imiesłów
−
| -anza, -nza
+
| -anzi, -nzi
−
| aranza
+
| aranzi
−
| kulanza
+
| kulanzi
 
|-
 
|-
 
! Supinum
 
! Supinum
Linia 684: Linia 709:
 
| -al, -l
 
| -al, -l
 
|}
 
|}
 +
 +
<p>Brak posiadacza wyrażany jest sufiksem ''-unt/-nt'' o znaczeniu 'niczyj'.</p>
  
 
===Sufiksy zwrotne===
 
===Sufiksy zwrotne===
Linia 718: Linia 745:
 
| mało
 
| mało
 
|-
 
|-
−
! saluş
+
! salu
 
| ile
 
| ile
 
|-
 
|-
−
! daluş
+
! dalu
 
| tyle
 
| tyle
 +
|-
 +
! kah
 +
| para
 +
|-
 +
! vata
 +
| kilka
 +
|-
 +
! vatalazahr
 +
| kilkanaście
 +
|-
 +
! vatalakat
 +
| kilkaset
 +
|}
 +
 +
===Zaimki wskazujące===
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
! al
 +
| ten, ta, to al
 +
|-
 +
! yata
 +
| tamten, tamta, tamto
 +
|-
 +
! ahla
 +
| tutaj
 +
|-
 +
! yah
 +
| tam
 +
|-
 +
! onleş
 +
| dlatego
 +
|}
 +
 +
<p>Zaimki wskazujące odmieniają się przez liczbę jak rzeczowniki.</p>
 +
 +
===Zaimki pytające===
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
! ke
 +
| kto, co, który
 +
|-
 +
! pon
 +
| gdzie, dokąd
 +
|-
 +
! tohi
 +
| jaki, jaka, jakie
 +
|-
 +
! toh
 +
| jak
 +
|-
 +
! ongeş
 +
| dlaczego, do czego
 +
|-
 +
! von
 +
| skąd
 +
|-
 +
! ketare
 +
| którędy
 +
|-
 +
! zahi
 +
| czyj
 +
|}
 +
 +
===Zaimki upowszechniające===
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
! iki
 +
| każdy
 +
|-
 +
! varat
 +
| wszystko
 +
|-
 +
! lavar
 +
| zawsze
 +
|-
 +
! itvar
 +
| wszędzie
 +
|}
 +
 +
===Zaimki przeczące===
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
! maht
 +
| nikt, nic
 +
|-
 +
! mahdan
 +
| nigdzie
 +
|-
 +
! mahvar
 +
| nigdy
 +
|-
 +
! vomaht
 +
| znikąd
 +
|-
 +
! onmaht
 +
| donikąd
 +
|-
 +
! mahtu
 +
| nijak
 +
|-
 +
! uni
 +
| żaden
 
|}
 
|}
 +
 +
===Zaimki nieokreślone===
 +
 +
<p>Zaimki nieokreślone tworzy się dodając sufiks ''-nez'' do zaimków pytających.</p>
  
 
==Przyimki==
 
==Przyimki==
Linia 760: Linia 893:
 
| Konstruktyw
 
| Konstruktyw
 
|-
 
|-
−
! ke
+
! je
 
| przez (powierzchnię)
 
| przez (powierzchnię)
 
| Latyw
 
| Latyw
Linia 828: Linia 961:
 
| Konstruktyw
 
| Konstruktyw
 
|-
 
|-
−
! kenun
+
! ayke
 
| w zamian za
 
| w zamian za
 
| Konstruktyw
 
| Konstruktyw
Linia 930: Linia 1063:
 
| -alya, -lya
 
| -alya, -lya
 
| Aglit 'Anglicy' > Aglitalya 'angielski'
 
| Aglit 'Anglicy' > Aglitalya 'angielski'
 +
|-
 +
! Rzeczownik abstrakcyjny
 +
| -ast, -st
 +
| ahr 'mężczyzna, mąż' > ahrast 'męstwo'
 
|-
 
|-
 
! Religia, ideologia, filozofia
 
! Religia, ideologia, filozofia
−
| -ast, -st
+
| -ant, -nt
−
| eşlam 'islam' > eşlamast 'islamizm'
+
| eşlam 'islam' > eşlamant 'islamizm'
 
|-
 
|-
 
! Zwolennik
 
! Zwolennik
−
| -astak, -stak
+
| -antak, -ntak
−
| eşlamast 'islamizm' > eşlamastak 'islamista'
+
| eşlamant 'islamizm' > eşlamantak 'islamista'
 
|-
 
|-
 
! Wiedza, znawstwo
 
! Wiedza, znawstwo
Linia 1003: Linia 1140:
 
| Irak > Irakaliş 'Irakijczyk'
 
| Irak > Irakaliş 'Irakijczyk'
 
|-
 
|-
−
! Abstrakcja (odczasownikowa)
+
! Abstrakcja (odczasownikowa; archaiczna)
 
| -usa, -sa
 
| -usa, -sa
 
| mul 'kochać' > mulusa 'miłość'
 
| mul 'kochać' > mulusa 'miłość'
Linia 1023: Linia 1160:
 
| man 'myśleć' > avaman 'mylić się, błądzić w myślach'
 
| man 'myśleć' > avaman 'mylić się, błądzić w myślach'
 
|-
 
|-
−
! Czynność sama na sobie
+
! Czynność wykonywana sama na sobie lub samodzielnie
 
| ene-
 
| ene-
 
| sihd 'zabijać' > enesihd 'dokonywać samobójstwa'
 
| sihd 'zabijać' > enesihd 'dokonywać samobójstwa'
Linia 1070: Linia 1207:
 
| da-, dah-
 
| da-, dah-
 
| ven 'patrzeć, oglądać' > daven 'pokazywać'
 
| ven 'patrzeć, oglądać' > daven 'pokazywać'
 +
|-
 +
! Potomek
 +
| -anga
 +
| vitak 'władca' > vitakanga 'syn władcy'
 
|}
 
|}
  
Linia 1118: Linia 1259:
 
===Konstrukcja niesprawcza===
 
===Konstrukcja niesprawcza===
  
−
<p>Konstrukcja niesprawcza służy do oznaczania czynności, gdy przyczyny jej zaistnienia nie są znane. Tworzona jest poprzez dodanie prefiksu czasownikowego ''ene-'', oznaczającego działanie na sobie, do strony czynnej.</p>
+
<p>Konstrukcja niesprawcza służy do oznaczania czynności, gdy przyczyny jej zaistnienia nie są znane. Tworzona jest za pomocą sufiksu strony refleksywnej (''-eç/-ç-'').</p>
 +
 
 +
<p>''Tarakeçt lasa.'' - 'Szkło stłukło się.'</p>
 +
<p>''Tileçt orş.'' - 'Las się pali.'</p>
 +
 
 +
<p>W tej funkcji można użyć również strony biernej:</p>
  
−
<p>''Enetarakt lasa.'' - 'Szkło stłukło się.'</p>
+
<p>''Tilomot orş.'' - 'Las jest palony.'</p>
−
<p>''Mak dat mahu.'' - 'Zaczyna być dobrze.'</p>
 
  
 
===3. osoba liczby pojedyńczej===
 
===3. osoba liczby pojedyńczej===
Linia 1132: Linia 1277:
  
 
<p>'''''Kar''' ganot mahu ganak.'' - 'Wojownik umie dobrze walczyć.'</p>
 
<p>'''''Kar''' ganot mahu ganak.'' - 'Wojownik umie dobrze walczyć.'</p>
 +
<p>'''''Mak''' dat mahu.'' - 'Zaczyna być dobrze.'</p>
  
 
===Konstrukcja imperatywna===
 
===Konstrukcja imperatywna===
Linia 1137: Linia 1283:
 
<p>Odpowiednikiem trybu rozkazującego, służącym do wyrażania poleceń, rozkazów i nakazów a także próśb i życzeń jest czasownik w aspekcie prospektywnym, oznaczającym czynność mającą wydarzyć się w przyszłości. W celu intensyfikacji polecenia dodawana jest partykuła ''rah'' po czasowniku zawierającym treść nakazującą.</p>
 
<p>Odpowiednikiem trybu rozkazującego, służącym do wyrażania poleceń, rozkazów i nakazów a także próśb i życzeń jest czasownik w aspekcie prospektywnym, oznaczającym czynność mającą wydarzyć się w przyszłości. W celu intensyfikacji polecenia dodawana jest partykuła ''rah'' po czasowniku zawierającym treść nakazującą.</p>
  
−
<p>''Tamoheş hast e.'' - 'Daj mi rękę. / Dasz mi rękę.'</p>
+
<p>''Tamoheş hast eş.'' - 'Daj mi rękę. / Dasz mi rękę.'</p>
 +
 
 +
<p>Innym sposobem wyrażenia rozkazu lub nakazu jest zastosowanie konstrukcji z użyciem supinum, którego główną funkcją jest zaznaczanie określonego celu czynności zawartej w głównym czasowniku zdania. Tutaj stosowany bywa przede wszystkim w funkcji prohibitywnej (zakazującej) w zwrotach nacechowanych bezosobowo.</p>
 +
 
 +
<p>''Tilatema!'' - 'Nie palić!'</p>
  
 
===Rodzaje zdań===
 
===Rodzaje zdań===
Linia 1144: Linia 1294:
  
 
<p>Zdania przeczące tworzone są poprzez dodanie partykuły przeczącej w formie zależnej (''ma'') po czasowniku.</p>
 
<p>Zdania przeczące tworzone są poprzez dodanie partykuły przeczącej w formie zależnej (''ma'') po czasowniku.</p>
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
! Zdanie orzekające
 +
! Zdanie przeczące
 +
!
 +
|-
 +
| Şinot ganak la şerahan.
 +
| Şinotma ganak la şerahan.
 +
| Wojownik nie wiedział o zakazie.
 +
|-
 +
| Şinuri la bajomulanzi.
 +
| Şinurima la bajomulanzi.
 +
| Nie wiedzieli jak to się stało.
 +
|}
 +
 +
=====Czasownik przeczący=====
 +
 +
<p>Rola czasownika przeczącego ''im'' ('nie być') polega na zaprzeczaniu treści niesionej przez czasownik ''da'' ('być').</p>
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
! Zdanie z czasownikiem twierdzącym
 +
! Zdanie z czasownikiem przeczącym
 +
!
 +
|-
 +
| Dat vitakam mahi.
 +
| Imot vitakam mahi.
 +
| Nasz władca jest dobry.
 +
|-
 +
| Radat vitakal zahmi barahi.
 +
| Iramot vitakal zahmi barahi.
 +
| Ich dawny władca był silny.
 +
|}
  
 
====Zdania pytające====
 
====Zdania pytające====
Linia 1158: Linia 1340:
 
| Pomacham ręką bratu.
 
| Pomacham ręką bratu.
 
|-
 
|-
−
| Eradot aşahu vitak.
+
| Emodot aşahu vitak.
−
| Aşahu eradot vitak?
+
| Aşahu emodot vitak?
 
| Władca przyjedzie konno.
 
| Władca przyjedzie konno.
 
|}
 
|}
Linia 1165: Linia 1347:
 
==Słownictwo==
 
==Słownictwo==
  
−
{{główny artykuł|Słownik języka Kul}}
+
{{główny artykuł|http://www.artaxata.za.pl/dict-kul.pdf Słownik języka kul}}
−
 
 
−
==Akcent==
 
−
 
 
−
<p>Akcent jest dynamiczny, stały pod względem fonetycznym, padający na drugą sylabę wyrazu. Wyrazy jednosylabowe zakończone spółgłoską płynną (ewentualnie jeśli następny wyraz zaczyna się taką spółgłoską) tworzą akcentową jedność z następnym wyrazem.</p>
 
  
 
[[Kategoria:Użytkownik:Artaxes]]
 
[[Kategoria:Użytkownik:Artaxes]]

Aktualna wersja na dzień 12:54, 18 paź 2012

kul
kul
Utworzenie: Artaxes w 2011
Najnowsza wersja: 1.0
Klasyfikacja: języki sztuczne artystyczne a priori
Kody
Conlanger–3 nn.ku.art
Status urzędowy
Oficjalna regulacja: Kulevitak
Lista conlangów


Kul - język a priori wykreowany przez użytkownika Artaxesa 18 stycznia 2011. Jego nazwa, wymawiana [kyl̴], znaczy po prostu "język".

Fonologia

Samogłoski

Pisownia IPA Komentarz
a æ ɑ wymowa ɑ występuje w sąsiedztwie spółgłoski uwularnej
e i ɪ j j występuje po samogłosce, natomiast wymowa ɪ po spółgłoskach nasalnych i sybilantach, przed j obowiązuje wymowa e.
i ɪ j wymowa j występuje po samogłosce
o u
u u y ʊ wymowa y występuje w sąsiedztwie spółgłosek płynnych, natomiast wymowa ʊ występuje w sylabie nagłosowej (nie licząc otoczenia spółgłosek płynnych)

Wszystkie samogłoski posiadają warianty nosowe rozwinięte z połączeń V + spółgłoska nosowa, jednak ortografia ich nie zaznacza.

Dyftongi i tryftongi

Kul obfituje w zbitki samogłosek, oddzielane w zapisie grafemem h. W kolumnie IPA podano dopuszczalne warianty wymowy. W inicjalnych zbitkach h + V element samogłoskowy czytany jest krótko

Dyftongi

Pisownia IPA
ah æː ɑː
eh iː eː
ih ɪː
oh uː
uh uː ʊː
aha æː ɑː
ahe æːi æːj ɑːi ɑːj
ahi æːɪ æːj ɑːɪ ɑːj
aho æːu æːw ɑːu ɑːw
ahu æːu æːy æːɥ æːw ɑːy ɑːɥ ɑːw
eha iːæ ijæ iːɑ ijɑ
ehe iː
ehi iː eje
eho iːu iju
ehu iːu iːʊ iju ijʊ yː
iha ɪːæ ɪːɑ ɪjæ ɪjɑ
ihe ɪː ɪje
ihi ɪː
iho ɪːu ɪːʊ ɪju ɪjʊ
ihu ɪːu ɪːʊ ɪju ɪjʊ yː
oha uːæ uːɑ ʊːæ ʊːɑ uwæ uwɑ ʊwæ ʊwɑ
ohe uːi uːe uji uje
ohi uːɪ ʊːɪ uje ʊje
oho uː ʊː
ohu uː ʊː yː
uha uːæ uːɑ uwæ ʊwɑ yːæ yːɑ yɥæ yɥɑ
uhe uːi ʊːi uje ʊje yː
uhi uːɪ ʊːɪ uje ʊje yː
uho uː ʊː yː
uhu uː ʊː yː

Spółgłoski

Pisownia IPA Komentarz
p p
t t
k k h h przed spółgłoskami zwartymi
b b
d d
g ɣ
v ʋ
s s z z między samogłoskami nienasalnymi oraz na początku nagłosu przed samogłoską
z ts
ş ʃ
j ʒ
y ʝ ~ ʑ
ç ç ~ ɕ
l l̴ ʎ ʎ przed samogłoskami przednimi
m m
n n ɲ ŋ ɲ przed samogłoskami przednimi, ŋ przed spółgłoskami welarnymi
h nieme, wydłuża wartość poprzedzającej samogłoski
r ʁ

Zjawiska fonetyczne

Delecja

Delecja jest procesem łączącym dwie identyczne sylaby otwarte w jedną, pod warunkiem, iż pierwsza z nich nie znajduje się w nagłosie wyrazu.

Geminacja r

Spółgłoska /ʁ/ może jako jedyna spółgłoska ulegać geminacji w dwóch przypadkach:

  1. jeśli pomiędzy dwoma /ʁ/ ulega zanikowi samogłoska;
  2. jeśli towarzysząca bezpośrednio /ʁ/ spółgłoska /ɣ/ ulega asymilacji do /ʁ/.

Palatalizacja l

W języku tym istnieją dwa fonemy lateralno-spółgłoskowe opisywane grafemem l: /ɫ/ oraz /ʎ/. Palatalizacja polega na wymowie miękkiego /ʎ/ przed samogłoskami przednimi /æ e i ɪ y/. Palatalizacja wsteczno-stronna, idąca w stronę lewą, jest wariantowa, wobec czego dopuszcza się wymowę twardą pomiędzy samogłoską przednią a samogłoską tylną, twardą spółgłoską lub końcem wyrazu.

Akcent

Akcent jest dynamiczny, stały pod względem fonetycznym, padający na drugą sylabę wyrazu. Wyrazy jednosylabowe zakończone spółgłoską płynną (ewentualnie jeśli następny wyraz zaczyna się taką spółgłoską) tworzą akcentową jedność z następnym wyrazem.

Historia języka

Lupa2.gif
Główny artykuł: Historia języka kul

Rzeczowniki

Deklinacja

Przypadek Końcówka Funkcja
Dyrektyw (Nadrzędnik) - forma słownikowa, podmiot, agent, pacjens
Konstruktyw -an, -n narzędzie, położenie, właściciel
Latyw -uş, -ş kierunek, cel, bezwolny korzystający

Liczba

  1. Liczba zerowa służy do wyrażania czynności, której opisany nią podmiot nie może lub nie zdoła wykonać lub stać się jej obiektem.
  2. Liczba podwójna służy do opisywania naturalnych par rzeczownikowych.
  3. Liczba mnoga wyraża określoną ilość czegoś; rzeczowniki opisane sufiksem liczby mnogiej stosowaną są z liczebnikami powyżej 'jeden'.
  4. Liczba masowa służy do opisywania kolektywów, nieokreślonej ilości tych samych rzeczowników; Rzeczowniki w liczbie masowej przypisane są czasownikom liczby pojedynczej.
Liczba pojedyncza Liczba zerowa Liczba podwójna Liczba mnoga Liczba masowa
- -en, n -ar, -r -iş, -ş -at, -t
şut (strzała) şuten (żadna strzała) şutar (dwie strzały) şutiş (strzały) şutat (zbiór strzał)
arasa (praca) arasan (żadna praca) arasar (dwie prace) arasaş (prace) arasat (zawód)

Czasowniki

Aspekty

'być' 'robić' 'słyszeć' 'mówić' 'mieć powinność' Funkcja
Imperfektyw da- ara- uşu- kul- solt- czynność nieukończona, bez rezultatu, w trakcie wykonywania
Perfektyw rada- arra- uraşu- kural- soralt- czynność zakończona, z rezultatem
Prospektyw moda- amora- umoşu- kumol- somolt- czynność przewidywana, mająca mieć miejsce w przyszłości, nie koniecznie planowana
Kontynuatyw sida- asira- usişu- kusil- sosilt- czynność kontynuowana, ciągła
Iteratyw neda anera- uneşu- kunel- sonelt czynność wznowiona po przerwie
Dezyderatyw lada- alara- ulaşu- kulal- solalt- czynność zamierzana, planowana na przyszłość, wyrażająca wolę, życzenie

Strony

Strona Afiks 'robić' 'mówić' 'myć'
Czynna - ara- kul- vaş-
Bierna -om-, -m- aram- kulom- vaşom-
Zwrotna -ul-, -l- aral- kulul- vaşul-
Refleksywna -eç-, -ç- araç- kuleç- vaşeç-

Strona refleksywna oznacza czynność wykonywaną przez podmiot na samym sobie. W 1. i 2. osobie może zostać zastąpiona przez stronę zwrotną, która w tym języku nie może posiadać funkcji strony refleksywnej w 3. osobie.

Osoby

Osoba liczba pojedyńcza liczba mnoga
1. -in, -n -ima, -ma
2. -eş, -ş -iva, -va
3. -ot, -t -uri, -ri

Inne formy czasownika

  1. Imiesłów wykorzystywany jest do oznaczania czasownika w roli podmiotu lub dopełnienia. W zdaniu zachowuje się jak przymiotnik.
  2. Supinum służy do oznaczania celu czynności wyrażonej przez inny czasownik, np. kulate - 'żeby mówić'.
  3. Gerund to rzeczownik odczasownikowy.
Afiks 'robić' 'mówić'
Imiesłów -anzi, -nzi aranzi kulanzi
Supinum -ate, -te arate kulate
Gerund -inka, -nka aranka kulinka

Przymiotniki

Przymiotniki ulegają deklinacji tak jak rzeczowniki i zaimki. Przymiotnik opisujący występuje za rzeczownikiem opisywanym, może też występować w zdaniu niezależnie w roli podmiotu lub obiektu. Sufiksem każdego przymiotnika jest -i lub -hi.

Stopniowanie przymiotników

Pozytyw Komparatyw Superlatyw
nadi nadaşi nadanti
mocny mocniejszy najmocniejszy
mahi maşahi mantahi
dobry lepszy najlepszy

Przysłówek

Przysłówek tworzony jest końcówką -u/-hu w miejsce końcówki przymiotnikowej. Ulega jedynie stopniowaniu.

Przymiotnik Przysłówek
nadi 'mocny' nadu 'mocno'
mahi 'dobry' mahu 'dobrze'

Stopniowanie przysłówków

Pozytyw Komparatyw Superlatyw
nadu nadesu nadentu
mocno mocniej najmocniej
mahu masehu mantehu
dobrze lepiej najlepiej

Liczebniki

L. główny L. porządkowy L. mnożny L. wielokrotny L. przysłówkowy
1. ana anahi anatari anapetri anahu
2. dara darahi daratari darapetri darahu
3. salar salari salartari salapetri salaru
4. berat berati beratari berapetri beratu
5. nagal nagali nagaltari nagalpetri nagalu
6. samat samati samatari samapetri samatu
7. madun maduni maduntari madunpetri madunu
8. aktat aktati aktatari aktapetri aktahu
9. yasan yasani yasantari yasanpetri yasanu
10. zahur zahuri zahurtari zahurpetri zahuru
11. zahur anaka zahuri anahika zahur anatarika zahur anapetrika zahuru anahuka
20. darzahur darzahuri darzahurtari darzahurpetri darzahauru
21. darzahur anaka darzahuri anahika darzahur anatarika darzahur anapetrika darzahuru anahuka
100. katan katani katantari katanpetri katanu
121. katan darzahur anaka katani darzahuri anahika katan darzahur anatarika katan darzahur anapetrika katanu darzahuru anahuka
1000. togon togoni togontari togonpetri togonu
10.000. dandan dandani dandantari dandanpetri dandanu
100.000. zahur dandanan zahuri dandani zahur dandantari zahur dandanpetri zahuru dandanu
1.000.000. katan dandanan katani dandani katan dandantari katan dandanpetri katanu dandanu

Zaimki

Zaimki osobowe

Osoba Liczba pojedyńcza Liczba mnoga
1. e meş
2. sun veş
3. al leş

Sufiksy dzierżawcze

Osoba Jeden posiadacz Wielu posiadaczy
1. -ey, -y -am, -m
2. -es, -s -av, -v
3. -ok, -k -al, -l

Brak posiadacza wyrażany jest sufiksem -unt/-nt o znaczeniu 'niczyj'.

Sufiksy zwrotne

Sufiksy zwrotne służą do tworzenia strony zwrotnej.

Osoba Liczba pojedyńcza Liczba mnoga
1. -iç-, -ç- -aj-, -j-
2. -ez-, -z- -og-, -g-
3. -ul-, -l- -or-, -r-

Osobnym sufiksem zwrotnym dla liczby zerowej jest -uh-/-h.

Zaimki liczebne

mavah wiele
neşah mało
salu ile
dalu tyle
kah para
vata kilka
vatalazahr kilkanaście
vatalakat kilkaset

Zaimki wskazujące

al ten, ta, to al
yata tamten, tamta, tamto
ahla tutaj
yah tam
onleş dlatego

Zaimki wskazujące odmieniają się przez liczbę jak rzeczowniki.

Zaimki pytające

ke kto, co, który
pon gdzie, dokąd
tohi jaki, jaka, jakie
toh jak
ongeş dlaczego, do czego
von skąd
ketare którędy
zahi czyj

Zaimki upowszechniające

iki każdy
varat wszystko
lavar zawsze
itvar wszędzie

Zaimki przeczące

maht nikt, nic
mahdan nigdzie
mahvar nigdy
vomaht znikąd
onmaht donikąd
mahtu nijak
uni żaden

Zaimki nieokreślone

Zaimki nieokreślone tworzy się dodając sufiks -nez do zaimków pytających.

Przyimki

ir w Konstruktyw
uç z Konstruktyw
ah bez Konstruktyw
vo od Latyw
on do, ku Latyw
ay dla, w obronie, w imieniu Latyw
it w (coś) Latyw
zin przez (instrument) Konstruktyw
je przez (powierzchnię) Latyw
reş przez (na wylot) Latyw
tuh przy, obok, wobec Konstruktyw
tag naprzeciwko Konstruktyw
votag z naprzeciwka Latyw
nah po (kolejność czasowa) Konstruktyw
se za (lokacja przestrzenna) Konstruktyw
ney przed (kolejność czasowa) Konstruktyw
per przed (lokacja przestrzenna) Konstruktyw
la na Konstruktyw
tut pod Konstruktyw
sela nad, ponad Konstruktyw
sah poza Konstruktyw
vosah spoza Latyw
vogolu* wokoło, dookoła Konstruktyw
tel z powodu Konstruktyw
irzan w czasie (trwania) Konstruktyw
ayke w zamian za Konstruktyw
gon razem z Konstruktyw
olyun według Konstruktyw
lalyun wzdłuż Latyw (ruch), Konstruktyw (podłużne położenie)
joh jak Dyrektyw
johu jako Dyrektyw

*gol - koło, vogolu - 'dokólnie'

Partykuły

dah twierdząca
şuh wynikowa
ge wprowadzająca zdanie podrzędne
vah ponaglająca
jo wzmacniająca
ma przecząca zależna
mah przecząca niezależna
ba warunkowa
rah rozkazująca
aya modyfikująca (tylko)
muşum modyfikująca (jeszcze)

Partykuły spójnikowe

-ka łącznikowa (i, oraz)
-kan przecząca sufiksowalna (ani)
vi wyjątkująca (ale)
ola alternatywna (lub)

Słowotwórstwo

Afiks Przykład
Wykonawca -ak, -k kul 'mówić' > kulak 'mówca'
Odbiorca -omak, -mak larom 'być uczonym' > laromak 'uczeń'
Rzeczownik > przymiotnik posesywny -avi, -vi puç 'syn' > puçavi 'synowy, będący własnością syna'
Język, mowa (rzeczownik) -alya, -lya Aglit 'Anglicy' > Aglitalya 'angielski'
Rzeczownik abstrakcyjny -ast, -st ahr 'mężczyzna, mąż' > ahrast 'męstwo'
Religia, ideologia, filozofia -ant, -nt eşlam 'islam' > eşlamant 'islamizm'
Zwolennik -antak, -ntak eşlamant 'islamizm' > eşlamantak 'islamista'
Wiedza, znawstwo -arya, -rya eşlam 'islam' > eşlamarya 'wiedza islamu, o islamie'
Centrum, środek, główne miejsce -esan, -san daça 'ziemia' > daçasan 'środek ziemi'
Cecha niepełna -ara, -ra- mahi 'dobry' > marahi 'prawie, trochę dobry'
Cecha przesycona (negatywnie) zu- mahi 'dobry' > zumahi 'za dobry'
Cecha komplementywnie intensyfikująca sah- (przyimek lokatywny 'za' jako prefiks) mahi 'dobry' > sahmahi 'przedobry'
Przymiotnik jakościowy bar- (barşi 'wysoki') mahi 'dobry' > barmahi 'bardzo dobry'
Narzędzie -ame, -me gab 'brać' > gabame 'biernik'
Miejsce -ada, -da kul 'mówić' > kulada 'mównica'
Zdrobnienie (rzeczownik) -elo, -lo kova 'góra' > kovalo 'górka'
Zgrubienie (tylko rzeczownik) -ega, -ga kova 'góra' > kovaga 'górzysko'
Zdrobnienie (przymiotnik) -el-, -le- mahi 'dobry' > malehi 'dobrutki'
Grupa, oddział, organizacja -ator, -tor kani 'stary' > kanator 'rada starszych'
Zamiłowanie -işka, -şka kul 'mówić' > kulişka 'gadulstwo'
Przymiotnik podobieństwa -azi, -zi kahra 'człowiek, osoba' > kahrazi 'człowiekowaty, podobny do człowieka'
Zdolność, umiejętność -anta, -nta mul 'kochać' > mulanta 'zdolność do miłości'
Narodowość -aliş, -liş Irak > Irakaliş 'Irakijczyk'
Abstrakcja (odczasownikowa; archaiczna) -usa, -sa mul 'kochać' > mulusa 'miłość'
Abstrakcja (odprzymiotnikowa) -şah jahi 'mądry' > jahişah 'mądrość'
Cecha (rzeczownik) -ika, -ka ven 'patrzeć, oglądać' > venika 'wzrok'
Czynność współdzielona (czasownik) gon- ara 'robić' > gonara 'współpracować'
Czynność wykonywana wstecz ava-, avah- man 'myśleć' > avaman 'mylić się, błądzić w myślach'
Czynność wykonywana sama na sobie lub samodzielnie ene- sihd 'zabijać' > enesihd 'dokonywać samobójstwa'
Obserwowalny stan wynikowy aspekt dokonany + -eza sirahd 'zabić' > sirahdeza 'zabójstwo'
Prawo, reguła, zasada -ahta, -hta aşa 'koń' > aşahta 'obrzęd konia'
Terytorium, ziemia, kraj, siedziba -alyat, -lyat Aglit 'Anglicy' > Aglitalyat 'Anglia'
Własność, majątek -avat, -vat ata 'ojciec' > atavat 'majątek ojca, ojcowizna'
Całkowitość vara- nadi 'mocny > varanadi 'wszechmocny'
Rzeczownik odczasownikowy pokrewny -ah, -h get 'prowadzić' > getah 'droga, szlak, prowadnica'
Skłonność (rzeczownik) -avasah, -vasah şoli 'słaby' > şolivasah 'słabowitość'
Skłonność (przymiotnik) -avasi, -vasi şoli 'słaby' > şolivasi 'słabowity'
Przedmiot powiązany z rzeczownikiem -az, -z tov 'słowo' > tovaz 'książka'
Korzyść użytkowa z działania vi-, vih- gan 'walczyć' > vigan 'skorzystać z walki, wywalczyć'
Sprawstwo da-, dah- ven 'patrzeć, oglądać' > daven 'pokazywać'
Potomek -anga vitak 'władca' > vitakanga 'syn władcy'

Złożenia

Wyrazy złożone z co najmniej dwóch wyrazów składowych powstają przy użyciu interfiksu -e-/-he-/-eh-. Pomiędzy wyrazami zakończonymi samogłoską a następnym wyrazem rozpoczynającym się nią wstawiane jest samo -h-, ponieważ samogłoska interfiksu ulega delecji.

kul (język, mowa) + vitak (władca) > kulevitak ('moworządca')

lag (mleko) + getah (droga) > lagetah (Droga Mleczna)

urga (wilk) + ahta (prawo) > urganehahta (prawo natury, dosł. 'wilcze prawo')

Składnia

Szyk zdania

Podstawowym szykiem zdania jest VSO (orzeczenie-podmiot-dopełnienie).

Role przypadków w składni

Stosunek podmiotu do obiektu

Podmiot jak i obiekt przybierają postać tego samego przypadku nadrzędnego (Dyrektyw). W celu ich odróżnienia podmiot zawsze występuje przed obiektem, np.:

Larot larak laromak. - 'Nauczyciel uczy ucznia'

Larot laromak larak. - 'Uczeń uczy nauczyciela.'

Zmiana stanu

Zmiana stanu wyrażana jest obiektem w przypadku nadrzędnym wraz z odmienioną formą czasownika tan o znaczeniu 'zmieniać, przemieniać, zamieniać', np.:

Tarant per larak. - 'Brat został nauczycielem.'

Taranult vitak sagakok. - 'Władca zamienił go w jego sługę.'

Orzeczenie

Rzeczownik w roli orzeczenia występuje pod postacią przypadka nadrzędnego wraz z odmienioną formą czasownika ov - 'być, istnieć', np.:

Dat per zutak. - 'Brat jest lekarzem.'

Darat sar zutak. - 'Siostra była lekarką.'

Inkorporacja dopełnienia do czasownika

Inkorporacja dopełnienia do czasownika przejawia się dodawaniem osobowych sufiksów zwrotnych do rdzenia. Sufiks zwrotny może powodować podwojenie obiektu w zdaniu (jednak konstrukcja ta nie jest obowiązkowa).

Ihtot suk lak. - 'Pies je kość'

Ihtult suk lak. - 'Pies je-ją kość.'

Konstrukcja niesprawcza

Konstrukcja niesprawcza służy do oznaczania czynności, gdy przyczyny jej zaistnienia nie są znane. Tworzona jest za pomocą sufiksu strony refleksywnej (-eç/-ç-).

Tarakeçt lasa. - 'Szkło stłukło się.'

Tileçt orş. - 'Las się pali.'

W tej funkcji można użyć również strony biernej:

Tilomot orş. - 'Las jest palony.'

3. osoba liczby pojedyńczej

W dłuższych czasownikach złożonych z wielu afiksów niekiedy zachodzi wypadanie końcówki 3. osoby liczby pojedynczej, pod warunkiem, że czasownik nie koliduje z rzeczownikiem tego samego rdzenia lub nie zmienia to kontekstu zdania. Przed spółgłoskami płynnymi oraz po [k g m n ŋ] może zachodzić upraszczanie sufiksu -ot do formy występującej zwykle po samogłosce (-t).

Konstrukcja czasownika modalnego

Czasownik modalny zawsze stoi przed głównym czasownikiem. Nie przyjmuje końcówki osobowej, ponieważ osoba niesiona jest w czasowniku głównym.

Kar ganot mahu ganak. - 'Wojownik umie dobrze walczyć.'

Mak dat mahu. - 'Zaczyna być dobrze.'

Konstrukcja imperatywna

Odpowiednikiem trybu rozkazującego, służącym do wyrażania poleceń, rozkazów i nakazów a także próśb i życzeń jest czasownik w aspekcie prospektywnym, oznaczającym czynność mającą wydarzyć się w przyszłości. W celu intensyfikacji polecenia dodawana jest partykuła rah po czasowniku zawierającym treść nakazującą.

Tamoheş hast eş. - 'Daj mi rękę. / Dasz mi rękę.'

Innym sposobem wyrażenia rozkazu lub nakazu jest zastosowanie konstrukcji z użyciem supinum, którego główną funkcją jest zaznaczanie określonego celu czynności zawartej w głównym czasowniku zdania. Tutaj stosowany bywa przede wszystkim w funkcji prohibitywnej (zakazującej) w zwrotach nacechowanych bezosobowo.

Tilatema! - 'Nie palić!'

Rodzaje zdań

Zdania przeczące

Zdania przeczące tworzone są poprzez dodanie partykuły przeczącej w formie zależnej (ma) po czasowniku.

Zdanie orzekające Zdanie przeczące
Şinot ganak la şerahan. Şinotma ganak la şerahan. Wojownik nie wiedział o zakazie.
Şinuri la bajomulanzi. Şinurima la bajomulanzi. Nie wiedzieli jak to się stało.
Czasownik przeczący

Rola czasownika przeczącego im ('nie być') polega na zaprzeczaniu treści niesionej przez czasownik da ('być').

Zdanie z czasownikiem twierdzącym Zdanie z czasownikiem przeczącym
Dat vitakam mahi. Imot vitakam mahi. Nasz władca jest dobry.
Radat vitakal zahmi barahi. Iramot vitakal zahmi barahi. Ich dawny władca był silny.

Zdania pytające

Zdania pytające tworzone są przez inwersję orzeczenia, które zamienia się miejscami z następnym elementem szyku zdaniowego lub grupą dopełnień, oraz zmianę tonu.

Szyk orzekający Szyk pytający
Hamostin hastan peruş. Hastan peruş hamostin? Pomacham ręką bratu.
Emodot aşahu vitak. Aşahu emodot vitak? Władca przyjedzie konno.

Słownictwo

Lupa2.gif
Główny artykuł: [Słownik języka kul]
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Język_kul&oldid=8222”